Peripatrik türleşme

Dört farklı türleşme mekanizmasının karşılaştırılması: allopatrik, peripatrik, parapatrik, simpatrik türleşme.

Peripatrik veya peripatri (dış kenara ait), yayılma alanları birbirine komşu olan ama çakışmayan, bunun yanında bir sıra dağ veya geniş nehirler gibi engeller yüzünden birbirinden ayrılan ve artık eski yurtlarında olamayan organizmaları ifade eden birer biyocoğrafya terimleridir.

Birbirinden ayrılmış bu tür canlı organizmalar genellikle birbirleriyle yakın akraba olup aynı soydan gelen kardeş türlerdir ve gösterdikleri yayılım peripartik türleşmenin bir sonucudur. Peripatrik türleşme veya dış kenarlı türleşme evrim yoluyla yeni türlerin oluştuğu bir türleşme şeklidir. Bu türleşme şeklinde, izolasyon içinde bulunan ve diğerlerinden yalıtılmış olan periferik (dış kenara ait) bir popülasyon içinde yeni türler şekillenir. Bu, izole popülasyonların birbirleriyle gen alış verişlerinde bulunamadığı ve gen akışının engellendiği allopatrik türleşmeye çok benzer.^[1] Ancak peripatrik türleşme terimi, allopatrik türleşmenin aksine, daha ziyade popülasyonlardan birinin diğerinden daha çok küçük olduğu durumları tanımlamak için kullanılması önerilir.

Peripatrik türleşmenin olası bir sonucu, coğrafi olarak geniş bir alana yayılmış olan ata türün parafiletik (birden fazla atadan köken almış) olmaya başlaması ve böylece bir paratür olmasıdır. Kısa olarak paratür, kendisi herhangi bir soy tükenmesi yaşamadan bir veya daha fazla oğul türler oluşturabilmiş olan türlere denir. Örneğin, boz ayıdan kutup ayılarının evrimiş olması, soyundan geldiği ata türün sınır bölgesinde yaşayan bir popülasyonun evrilerek yeni türler oluşturmasına dair iyi belgelenmiş canlı bir örnektir.^[2][3]

Peripatrik türleşme, başlangıçta Ernst Mayr tarafından önerilmiş olup küçük nüfuslu canlı popülasyonlarının, bir veya daha fazla nesil boyunca nüfus azalmasına maruz kalarak bir süre için genetik çeşitliliğin hızla azalış gösterdiği seçim darboğazlarından geçmesi nedeniyle, kurucu etkisi denilen olgu ile yakın ilişkilidir.^[4][5] Bunun yanında genetik sürüklenmenin peripatrik türleşmede genellikle önemli bir rol oynadığı da düşünülmektedir.^[6]

Ayrıca bakınız

• Türleşme
• Allopatrik türleşme
• Parapatrik türleşme
• Simpatrik türleşme
• Adaptif radyasyon
• Kladistik
• Filogenetik
• Taksonomi
• Popülasyon darboğazı
• Kurucu etkisi

Kaynakça

1. Türleşme - 4: Türleşme Nedir? Farklı Türler Nasıl Oluşur? Parapatrik ve Peripatrik Türleşmeler Ne Demektir?, Evrim Ağacı, ODTÜ Biyoloji ve Genetik Topluluğu, 11.05.2011, erişim tarihi 18.11.2011
2. http://en.wikinews.org/wiki/Polar_bears_related_to_extinct_Irish_bears,_DNA_study_shows
3. http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0960982211006452
4. Provine WB (1 July 2004). "Ernst Mayr: Genetics and speciation". Genetics 167 (3): 1041–6. PMC 1470966. PMID 15280221. http://www.genetics.org/cgi/content/full/167/3/1041. 
5. Darboğazlar ve kurucu etkiler, Evrimi Anlamak, erişim tarihi 18.11.2011
6. Templeton AR (1 April 1980). "The theory of speciation via the founder principle". Genetics 94 (4): 1011–38. PMC 1214177. PMID 6777243. http://www.genetics.org/cgi/reprint/94/4/1011.