Süleyman'ın Özdeyişleri

Yahudilik Yahudi felsefesi İnanç esasları • Seçilmişlik • Alaha Tanrı • Kabala • Mesih • Kader Kaşerut  •  Tevazu  •  Minyan  •  Tsedaka Dinî metinler Tevrat/Tora  •  Tanah  •  Talmud  •  Zohar Humaş  •  Sidur  •  Mişna Tora  •  Arba Turim Şulhan Aruh  •  Tosefta  •  Mişna Berurah Tanya  •  Midraş  •  Piyutim Targum Kutsal Şehirler Kudüs  •  Safed  •  Hebron  •  Tiberia Yahudi bayramları Şabat  •  Roşaşana  •  Yom Kippur  •  Sukot Simhat Tora  •  Hanuka •  Asara BaTevet Tu Bişvat  •  Purim  •  Pesah Şavuot  •  9 Av  •  Şaloş Regalim Önemli şahsiyetler Avraham  •  Moşe  •  Dvora  •  Rut  •  Şaul  •  David Şlomo •  Eliyahu  •  İlel  •  Şamay  •  Raşi İbn Ezra  •  Rif  •  Ramban  •  Gersonides Saadia Gaon  •  Rambam Baal Şem Tov  •  Tosafistçiler Yosef Albo  •  Yosef Karo  •  Ovadia Yosef Yahudi hayatı Brit Mila  •  Bar Mitsva  •  Şiduh  •  Evlilik Nida  •  İsim koyma  •  Pidyon  •  Cenaze Okullar Yeşiva  •  JTS  •  HUC  •  YU Dinî roller Kohen  •  Haham  •  Hazan  •  Mohel Dayan  •  Maşgiah  •  Roş yeşiva  •  Gabay Şohet  •  Menaker  •  Kabar  •  Tokea Dinî yapılar Tapınak • Ağlama Duvarı Sinagog  •  Mikve Yahudi ayin sistemi Yahudi İbadetleri  •  Kapara Şahrit  •  Minha  •  Arvit  •  Avdala Yahudi dilleri Afro-Asyatik İbraniceler: İbranice · Samarit İbranicesi · Yemen İbranicesi Aramiceler: Hulaula · Lişan Didan · Lişana Deni · Lişanid Noşan · Yahudi Aramicesi Arapçalar: Yahudi Arapçası · Yahudi Bağdat Arapçası · Yahudi Fas Arapçası · Yahudi Irak Arapçası · Yahudi Trablus Arapçası · Yahudi Tunus Arapçası · Yahudi Yemen Arapçası Diğer: Kayla · Yahudi Berbericesi Hint-Avrupa Cermen: Yeşiviş · Yidiş · Yingliş Roman: İtalkian · Katalanik · Ladino · Lusitanik · Şuadit · Yahudi Aragoncası · Yahudi Latincesi · Zarfatik Hint-İran: Buhori · Cuhuri · Cidi Diğer: Knaanik · Yevanik Türk Karayca · Kırımçakça Diğer Kartveli: Gruzinik Dravid: Yahudi Malayalamı Etnik bölünmeler Afrika: Falaşa · Magrebim Asya: Bney Menaşe · Buhara · Koçin Yahudileri · Paradesi Yahudileri Avrupa: Aşkenaz · İtalkim · Sefarad Kafkas: Cuhoro · Gurjim · Karaylar Orta Doğu: Kürdistan Yahudileri · Mizrahi · Parsim · Romanyot · Samiriler · Temani Yahudi mezhepleri Yahudilik Muhafazakâr Yahudilik  •  Ortodoks Yahudilik Hasidizm Reformist Yahudilik  •  Hümanist Yahudilik Yeniden yapılanmacı (Rekonstrüksiyonist) Yahudilik Dinî objeler Talet  •  Tefilin  •  Kipa  •  Şofar Tsitsit  •  Mezuza  •  Menora Hanukiya •  Yad Yahudi duaları Şema  •  Amida  •  Alenu  •  Kal Nidre Kadiş  •  Alel  •  Ma Tovu  •  Kiduş Diğer dinler ve Yahudilik Hıristiyan  •  Judeo-Hıristiyan Hıristiyan Yahudi ilişkileri  •  İslam Katoliklik  •  Çoğulculuğa Yahudi bakışı Judeo-Islamic  •  Paganizm  •  İbrahimî  Yahudilik Portali

Bu madde Süleyman'ın Özdeyişleri hakkındadır. Yahudi peygamber için Süleyman sayfasına bakınız.

Süleyman'ın Özdeyişleri kitabı, (İbranice: מִשְלֵי, Mişley), Tanah'taki Ketuvim'de bulunan bir kitaptır ve kısaca Özdeyişler veya Meseller olarak anılır. Orijinal İbranice'de kitabın adı "Süleyman'ın Meselleri" anlamına gelen "Mişle Şlomo"dur. Yunanca tercüme olan Septuagint (LXX)'te kitabın adı "paroimai paroimiae" ("Özdeyişler") ve Latince tercüme olan Vulgate'de "proverbia"dır.

Yazar

Özdeyişler'in yazarının kim olduğu uzun bir süredir tartışılan bir konudur. Süleyman'ın adı kitabın ilk cümlesi olan Özdeyişler 1:1'de geçer: "Davut oğlu İsrail Kralı Süleyman'ın özdeyişleri". Süleyman'ın yanı sıra Agur (30:1) ve Lemuel (31:1) isimli yazarların isimleri de kitapta geçmektedir. Bu isimler Yunan tercümesi Septuagint'te bulunmaz. Latin tercüme Vulgate'de ise orta çağ dinbilimcileri tarafından bu isimlerin Süleyman'ın sembolik isimleri olduğu iddia edilmiştir.^[1] Gerek Ahit'te gerek Ahit dışı kaynaklarda Süleyman bilgelik seviyesi yüksek biri olarak tasvir edilmektedir. 1. Krallar 4:32'de, 3000 özdeyişin ve 1000'den fazla ezginin Süleyman'dan geldiği söylenmektedir, ayrıca antik dünyanın dört bir yerinden Süleyman'ın bilgeliklerini dinlemek için insanların geldiği anlatılmaktadır. "Agur" ve "Lemuel" isimlerinin yanı sıra kitap içindeki unsurların birlik içinde olmaması kitabın birden fazla yazar tarafından yazıldığını ima etmektedir. Yazarlardan bazılarının "Hezekiya'nın Adamları" olduğu belirtilir (25:1), fakat bu kişilerin kendi bilgeliklerini yazmayıp Süleyman'ın bilgeliklerini kağıda döktüğü belirtilmektedir.

Metnin içinde sekiz farklı noktada yazarla ilgili bilgi sunulmaktadır, bunlardan bazıları şöyledir:

Özdeyişler	Yazar
1:1	Süleyman
10:1	Süleyman
25:1	Süleyman (Hezekiya'nın adamlarınca çoğaltılmıştır)
30:1	Agur
31:1	Lemuel (veya annesi)

Kelimelerin kullanılışı açısından yapılan çalışmaya göre aralarında ortak özellikler bulunan kısımlar, Süleyman tarafından yazıldığı söylenen ilk üç bölümdür. Bundan sonra gelen ortak özelliği bulunan kısım, muhtemelen Süleyman'ı etkilemiş olan Bilge Adamlar kısmıdır. Bunu ise Agur, Lemuel ve kim olduğu bilinmeyen yazarın bölümleri takip eder. Aralarında James L. Crenshaw, Roland E. Murphy ve L. G. Perdue'nun da bulunduğu eleştirisel uzmanlar, Özdeyişlerin çoğunun Süleyman'dan çok sonraları bir araya getirildiğini savunmaktadır. Fakat, J. I. Packer, John Piper, John F. MacArthur ve Albert Mohler gibi tutucu Evanjelistler kitabı Süleyman ile bağdaştırırlar.

Yapı

Özdeyişler kitabı tomarı.

• Süleyman'ın Özdeyişleri (1-24)
  • Başlık ve önsöz (1:1-7)
  • Söylevlere bölünmüş ana metin (1:7-9:18)
  • Özdeyişleri (10:1-22:16)
  • Otuz "Bilgenin Sözleri" (22:27-24:22)
  • İlave "Bilgenin Sözleri" (Proverbs 24:23-34)
• Hezekiya'nın adamlarınca çoğaltılan Süleyman'ın özdeyişleri (24-29)
• Agur'un sözleri (30)
• Kral Lemuel'in sözleri (31)
  • Kralın görevleri (31:1-9)
  • Erdemli kadını yüceltme (31:10-31)^[2]

Etkileri

Özdeyişlerin Mısır ve Asur doğası nedeniyle, uzmanlar arasında Amenemopet^[3] ve Ahikar'ın^[4] bilgelik metinlerinden esinlenildiği konusunda fikir birliği mevcuttur.

Bilgelik edebiyatı olarak özdeyişler

Eyüp, Ezgiler Ezgisi ve Vaiz kitaplarıya birlikte Özdeyişler kitabı bilgelik edebiyatı olarak adlandırılır. Bazı mezmurlara da bilgelik mezmurları denir. Ahit'in bir parçası olmayıp da bilgelik edebiyatının bir parçası olarak görülen eserler Sirah ve Süleyman'ın Bilgelikleri kitaplarıdır.

Özdeyişler boyunca bilgelik (veya bilge kişi), ahmaklık (veya ahmak kişi) ile kıyaslanır. Özdeyişlerdeki 'ahmak' terimi, ahlaki değerlerden yoksun ve hatalarını düzeltmek için çaba sarfetme gereği duymayanlar için kullanılmaktadır. Bilgeliğin, elde edilmesi için çaba sarfetmeye değer bir şey olduğu ve ilk adımın Yehova'yı kabul etmekle atıldığı anlatılır: "RAB korkusudur bilginin temeli"^[5][6]

Buna ilaveten, Özdeyişlerdeki bilgelik genelde ebeveynden çocuğa aktarılmaktadır.^[7] Bu bilgelik edebiyatı, dünyevîden ulvîye insan deneyimlerini ve bu deneyimlerle ilahi güç arasındaki ilişkileri içerir. Ataerkil olan bu dinde kadınların bilgeliklerine de yer verilir, hatta bilgelik genç bir erkeği evine davet eden bir kadın olarak tasvir edilir. Bu bilge kadın birinci şahısla hitap eder.^[8][9][10] Kadın, kendini adil ve ilahi eş olmanın yanı sıra toplumdaki düzenin ve yaşamdaki başarıların kaynağı olarak gösterir.^[11] Özdeyişler kitabında sürekli olarak genç erkekler yabancı ve bilinmeyen kadınlarla cinsel ilişkiye girmemeleri için uyarılır.^[12]

Ortam

Özdeyişlerin aslen hangi ortamda yazıldığını bulmak zor olsa da bazı fikirler ortaya atılmıştır:

• Aile

Antik İsrail'de, çocukların yetiştirilmesi ve eğitilmesi açısından aile önemli bir rol üstlenmekteydi. Bazı dahili ipuçları, kitap ortamının aile olduğunu ileri sürer; "oğlum" kelimesi 20 kereden fazla kullanılmışken annenin rolü 10 kereden fazla anlatılmıştır.

• Saray

Süleyman'ın adı kitaba verildiği için ortamın kraliyet ortamı olduğunu düşünenler de mevcuttur. Eski Ahit boyunca bilgelik saray ile bağlantılıdır.

• Okul

Kullanışlı ve aksettirici bilgeliğin bir eğitim evinde aktarılmış olması mümkündür.^[13]

Ortamla ilgili Ahitsel örnekler

Özdeyişler kitabında, yukarıda anlatılan ortamlarla ilgili kanıtlar bulunmaktadır. Coogan'a göre, yazarlar kitabı bazı monarşi delilleri bulunan ataerkil bir topluma yazmıştır. Genelde değerlerinde ahdî olan Özdeyişler kitabı, antik İsrail hukuk fikirlerini ve peygamberlerin sosyal adalet ile ilgili öğretilerini kapsamaktadır.^[14]

Coogan'a göre olası ortamlar şöyledir:

• Aile

Annenin rolü - Özdeyişler 1:8, Özdeyişler 10:1^[15]

• Saray

Monark eleştirileri - Özdeyişler 30:24-28, Özdeyişler 29-31^[14]

Ayrıca bakınız

• Ketuvim

Kaynakça

Özel

1. Dean, Matt (1913). "Book of Proverbs". Catholic Encyclopedia. Newadvent.org
2. adapted from Holman Bible Handbook on Proverbs
3. ”Ancient Egyptian Literature, Volume II: The New Kingdom”, p146-163, Miriam Lichtheim, University of California Press, 1976, ISBN 0-520-03615-8
4. The personification of Wisdom, Alice M. Sinnott, Society for Old Testament Study
5. Özdeyişler 1:7
6. Özdeyişler 9:10
7. Özdeyişler 1-9
8. Özdeyişler 1:20-33
9. Özdeyişler 8:1-36
10. Özdeyişler 9:1-6
11. Özdeyişler 8:15-21
12. Özdeyişler 7:16-20
13. W. Dennis Tucker, "Literary Forms in the Wisdom Literature" In: An introduction to Wisdom Literature and the Psalms, FS Marvin E. Tate, ed. H. Wayne Ballard, 163-166
14. Coogan, M. A Brief Introduction to the Old Testament: The Hebrew Bible in its Context. (Oxford University Press: Oxford) 2009), pp.387.
15. Coogan, M. A Brief Introduction to the Old Testament: The Hebrew Bible in its Context. (Oxford University Press: Oxford) 2009), pp.376-377.

Genel

• Benson, Clarence H., Old Testament Survey: Poetry and Prophecy, 1972
• Blank, S. H. "Book of Proverbs," in The Interpreter’s Dictionary of the Bible [1962]
• Chapman, Milo L., Purkiser, W.T., Wolf, Earl C. & Harper, A. F. Beacon Bible Commentary: Job through Song of Solomon, 1967
• Crenshaw, James L. "Book of Proverbs," The Anchor Bible Dictionary, 1992
• Holman Bible Handbook, David S. Dockery (General Editor), Holman Bible Publishers, Nashville, 1992
• Jewish Encyclopedia, with dates of compilation and manuscript traditions
• Lasor, William Sanford, Hubbard, David Allan, & Bush, Frederic Wm., Old Testament Survey: The Message, Form, and Background of the Old Testament, 1996
• Murphy, Roland E., Wisdom Literature: Job, Proverbs, Ruth, Canticles, Ecclesiastes, and Esther. Grand Rapids, 1981
• Perdue, Leo G. Proverbs: interpretation A Bible Commentary for Teaching and Preaching, 2000
• Steinmann, Andrew E. "Proverbs 1-9 as a Solomonic Composition," Journal of the Evangelical Theological Society, 43, no. 4
• Waltke, Bruce (2004). Book Of Proverbs: Chapters 1-15. Wm. B. Eerdmans. ISBN 978-0802825452. 
• Waltke, Bruce (2005). The Book of Proverbs: Chapters 15-31. Wm. B. Eerdmans. ISBN 978-0802827760. 
• Bridges, Charles, A Commentary On Proverbs, Banner of Truth, Edinburgh (UK), 1968 (First Published 1846), ISBN 0851510884
• The MacArthur Bible Commentary:Unleashing God's Truth, One Verse At A Time, by John MacArthur, Thomas Nelson, Inc., Nashville TN USA, 2005, ISBN 0-7852-5066-2
• Matthew Poole's Commentary on the Holy Bible, by Matthew Poole, The Banner of Truth Trust, Edinburgh UK, First Edition Published in 1685, this edition published in 1963, ISBN 0-85151-211-9

Dış bağlantılar

• Yahudi tercümeleri:
  • Mishlei - Proverbs (Judaica Press) translation [with Rashi's commentary] at Chabad.org
• Hristiyan tercümeleri:
  • The Proverbs of Solomon (KJV)
  • Bible Gateway 35 languages/50 versions
  • Unbound Bible 100+ languages/versions at Biola University