Kangxi

Kangxi
Qing İmparatoru
Hüküm süresi	1661-1722
Önce gelen	Shunzhi
Sonra gelen	Yongzheng
Eş(leri)	Xiaochengren Xiaozhaoren Xiaoyiren Xiaogongren
Tam ismi Aixin-Jueluo Xuanye
Hanedan	Qing Hanedanı
Babası	Shunzhi
Annesi	Xiaokang
Doğum	4 Mayıs 1654 Pekin
Ölüm	20 Aralık 1722 (68 yaşında) Pekin, Çin
Defin	Doğu Qing Mezarları, Zunhua

Kangxi ya da Kangşi, (Wade-Giles yazımında K'ang-Hsi , Çince: 嘉靖帝 Kāngxī Dì, İmparator Kangxi, asıl adı Aixin-Jueluo Xuanye (Wade-Giles yazımında Hsüan-Yeh), soy sıfatı (qing) Shengzu, Wade Giles yazımında Sheng Tsu, ös sıfatı (shi) Ren Di, Wade Giles yazımında Jen Ti; d. 4 Mayıs 1654, Pekin - ö. 20 Aralık 1722, Çin), Çin tarihindeki son hanedan olan Qing (Mançu) Hanedanı'nın 2. imparatoru (1661-1722).^[1] Rusya'nın bazı bölümleri ile Dış Moğolistan'ı imparatorluk topraklarına katmış ve nüfuz alanını Tibet'in ötesine kadar genişletmiştir.

Gençliği

İmparator Shunzhi ile Mançu generali Tulai'nin kızı İmparatoriçe Xiaokang'ın oğluydu. Babasının Şubat 1661'de çiçek hastalığından ölmesi üzerine, henüz yedi yaşındayken tahta geçti. Kendisine yıl adı olarak seçilen Kangxi (Mançu dilinde Elhe Taifin), "barışçıl uyum" anlamına geliyordu. Kangxi'nin hükümdarlığının ilk yıllarında ülkeyi, Shunzhi'ye de danışmanlık yapmış olan Sonin, Suksaha, Ebilun ve Oboi adlı dört tutucu Mançu saray görevlisi yönetti. Danışmanların ilk işi, Shunzhi'nin hükümdarlık döneminde, imparatorluk ailesinin işlerini yürütmek üzere kurulmuş olan On Üç Devlet Dairesi'ni (Shi san ya men) dağıtarak yerine Maiyet Dairesi'ni (Neiwu-fu) kurmak oldu. On Üç Devlet Dairesi, hemen hemen tümüyle Çinli hadım devlet görevlilerinin denetiminde olduğundan, kurulduğundan beri Mançuların tepkisini çekiyordu. Maiyet Dairesi'nin kurulmasıyla hadım devlet görevlilerinin siyasete karışmaları engellenmiş oldu ve imparatorluk ailesinin işleri Mançu görevlilerce yürütülmeye başladı.

İktidarı Ele Geçirişi

Üç Derebeyi İsyanı

Kangxi, danışmanlarının önerisi üzerine 1667'de devlet işleriyle ilgilenmeye başladı. İki yıl sonra da, danışmanlarını saf dışı bırakarak 15 yaşındayken yönetimin başına geçti ve 61 yıl tahtta kaldı.

Karşı karşıya kaldığı ilk sorun, yönetimi için bir tehdit olarak gördüğü Güney Çin'deki üç vasal krala karşı takınalacak tutum oldu. Eskiden birer savaş ağası olan bu üç kral (Yunnan kralı Wu Sungui, Guangdong kralı Shang Kexi ve Fujian kralı Geng Jimas) Mançuların bölgeyi ele geçirmelerine yardımcı olmuşlar ve karşılığında kral yapılarak ordularıyla birlikte Güney Çin'e yerleşmişlerdi. 1673'te Shang Kexi'nin ordusunun komutanlığını bırakarak doğum yeri olan Mançurya'ya dönmek istediğini bildirmesi, imparatora bu üç kralı saf dışı bırakma olanağı verdi. Kangxi bu öneriyi hemen kabul ederek öteki iki kralın da benzer bir öneride bulunmaları istediğini hissettirdi. Ama vasal kralların yönetimden çekinmelerini beklemeden, Pekin yönetimi karşısında ciddi bir tehdit oluşturan, Ming hanedanından kalan ve Qing'e teslim olmuş Wu Sangui'ye karşı harekete geçti.^[1] Şaşkına uğrayan Wu, bir ayaklanma başlatarak Mançulara karşı savaşa girdi. İmparatorluk kuvvetleri başlangıçta birkaç yenilgi aldıysa da sonunda Wu'nun ordularını yendiler. Wu 1678'de, kendini imparator ilan ettikten kısa bir süre sonra öldü. Qing ordusunun 1681'de Yunnan'daki Kunming kentine girmesiyle savaş sona erdi.

Tayvan

Kangxi, bu üç kralı saf dışı bıraktıktan sonra dikkatini Tayvan'daki Zheng yönetimine çevirdi. Fujian asıllı Zheng ailesi, kuşaklar boyunca denizlerde egemenlik kurmuş ve kıyı ticaretini tekeline almıştı. Mançulara boyun eğmeyi reddeden General Zheng Chenggong karargahını, 1662'de Felemenklilerden aldığı Tayvan'a taşımış ve kendisinden sonra kuşaklar da Qing Hanedanına karşı direnmeyi sürdürmüşlerdi. Deniz gücünden yoksun olmaları nedeniyle Tayvan'a etkili bir saldırı düzenleyemeyen Qingler 1661'den sonra kıyı bölgelerinde yaşayan halkı kıtanın iç kesimlerinde yerleşmeye zorlayarak Zhengleri yalnız bırakmaya çalıştılar. Kangxi, 1683'te Zheng ailesinin iç anlaşmazlıklarından yararlanarak Tayvan'a bir saldırı düzenledi. Zheng teslim oldu ve Tayvan Fujian yönetim bölgesine bağlandı.

Rusya

Kangxi, Çin'deki iktidarını sağlamlaştırdıktan sonra kuzeydeki düşmanlarına yöneldi. 17. yüzyılın ortalarında Amur Vadisine ulaşan ve Kangxi'nin hükümdarlığından önce Qing ordusunca Albazin ve Nerçinsk kalelerinden sürülmüş olan Ruslar bu iki kaleyi yeniden ele geçirip bölgede başka kaleler de inşa edince, imparator onlara karşı bir saldırı düzenlemeye karar verdi. 1685'te Qing kuvvetleri Albazin'e saldırarak birkaç gün içinde kaleyi ele geçirdiler. Ama onlar çekilir çekilmez Ruslar kaleye yeniden kuvvet yerleştirdiler. Kangxi, ertesi yıl Albazin'e yeni bri sefer düzenleyerek kaleyi kuşatma altına aldı. Bu olayın ardından Kangxi ile Rus Çarı I. Petro (Büyük Petro) arasında yapılan görüşmeler, Nerçinsk Antlaşması'nın imzalanmasıyla sonuçlandı (1689). Kangxi'nin Nerçinsk'e gönderdiği Qing birliklerinin baskısı altında hazırlanan bu antlaşmayla, Amur'un kollarından Gorbitsa ile Sranovoy Sıradağları Rusya-Çin sınırı olarak kabul edildi. Böylece Amur Vadisi ile hanedanın anayurdu olan Mançurya, Qinglerin elinde kaldı.

Moğolistan

Bu arada Dış Moğolistan'ın batısı ile Tian Shan'ın (Tanrı Dağları) kuzeyinde yaşayan göçebe bir halk olan Çungarların beyi Galdan Doğu Türkistan'ı ele geçirmiş ve Dış Moğolistan'daki Halhaların topraklarını istila etmişti. Bunun üzerine Halhalar gruplar halinde İç Moğolistan'a kaçarak Qing Hanedanı'ndan koruma talebinde bulunmuşlardı. Kangxi, 1691'de İç Moğolistan'daki Doloon Nuur'da (sonra Duolun Xian) Halha kabilelerinin temsilcileriyle görüşerek onlardan bağlılık sözü aldı. 1696'da da Dış Moğolistan'a bir sefer düzenleyerek bugünkü Ulan Bator'un (Ulaanbaatar) doğusunda yer alan Dzuunmod'da Çungarları kesin bir yenilgiye uğrattı. Galdan teslim olmayı reddederek, ertesi yıl Altay Dağlarında gizlendiği yerde intihar etti. Halhaların anayurtlarına dönmeleriyle birlikte Dış Moğolistan Qing İmparatorluğu'nun bir parçası haline geldi.

Dış Moğolistan bölgelerinin yönetimini güçlendirmek amacıyla, dedesinin izlediği politikayı sürdürerek Moğol soylu ailelerle evlenme yoluyla ilişkileri yoğunlaştırmaya, Moğol rahipler ve çobanlarla iyi ilişkiler kurmaya özen gösterdi.^[1]

Tibet

Qing Hanedanı ile Çungarlar arasındaki barış 20 yıl sürdü. Çungarlar 1717'de Tibet'i işgal ederek Lhasa'yı aldılar. Tibetli Dalay Lama'nın Moğollar üzerindeki manevi etkisini dikkate alan Kangxi, 1720'de ordusunu Tibet'e göndererek Çungarları Lhasa'dan sürdü. Böylece bu ülkeyi de imparatorluğuna kattı. Ardından Çungarların bölgedeki nüfuzunu kırma umuduyla, 17. yüzyılın ilk yarısının başlarında Güney Rusya'ya göç etmiş olan ve Volga Kalmukları olarak da bilinen Torgutlara bir elçilik heyeti gönderdi. Sibirya'nın geniş düzlüklerindeki sayısız suyollarından gidip gelerek yolculuk yapan Mançu elçilerinden Tulishen, Pekin'e döndükten üç yıl sonra Yi yu lu (Yabancı Bölgelere İlişkin Kayıtlar) başlığıyla yolculuğun ayrıntılı bir öyküsünü yazdı.

İmparatorluğun Yönetimi

Bilimsel Gelişmeler

Başarılı bir askeri önder ve yetenekli bir hükümdar olan Kangxi, yürüttüğü bayındırlık çalışmaları, kültürel etkinlikler ve yönetsel düzenlemelerle ülkeye tarihinin en parlak dönemlerinden birini yaşattı. Bu dönemde taşkınlar nedeniyle çevresine zarar veren Huang Nehrinin akışı setlerle denetim altına alındı ve ırmağın dibi temizlendi. Ayrıca Huang Nehri ile Aşağı Yangtze Nehrini birleştiren ana suyolu olan Büyük Kanal onarıldı ve böylece güneydeki verimli topraklarda yetişen pirincin kolaylıkla kuzeye taşınması sağlandı. Saray harcamaları kısılırken, vergiler savaş zamanlarında bile artırılmadı.

Kangxi, Tayvan'ın ele geçirmesinden sonra kıyı ticareti üzerindeki kısıtlamaları kaldırdı ve aralarında Guangzhou'nun (Kanton) da bulunduğu dört limanı yabancı gemilere açtı. Yabancıların gümüş karşılığında çay, ipek ve porselen gibi Çin ürünlerini satın almaya başlamaları özellikle Yangtze'nin aşağı bölgelerinde sanayinin gelişmesine yol açtı. Bilime ve sanata büyük ilgi duyan Kangxi, 1677'de Yasak Kent'te açtığı Nan Shufang adlı küçük bir çalışma salonunda zamanın önde gelen bilginleriyle felsefe ve tarih konularında canlı tartışmalarda bulundu. Konfüçyüs ilkeleriyle eğitilmiş Çinli görevlilerin işe alınması için yapılan geleneksel devlet hizmeti sınavlarının yanı sıra, 1678'de yetenekli kişileri tavsiye üzerine saray hizmetine almaya başladı. Bu yolla Hanlin Akademisi'ne atanan ve aralarında ünlü bilgin Zhu Yizun'un da bulunduğu 50 kişi, Ming Hanedanının resmi tarihi Mingshi'nın derlenmesinde çalıştı. Yaklaşık 42 bin Çince işareti içeren Kangxi Zidian (1716) adlı sözlük ile bileşik Çin sözcükleri sözlüğü Pei wen yunfu (1711) ve temel bilgi ansiklopedisi Yuanjian leihan (1710), Kangxi'nin emriyle hazırlanan öbür büyük yapıtlar arasındadır. Bir başka büyük ansiklopedi ola Gujin tushu jicheng (Resim ve Yazılar Koleksiyonu) de onun hükümdarlığı sırasında yazılmaya başlamıştır.

Avrupa'daki bilimsel ve teknolojik gelişmeleri yakından izleyen Kangxi, bunları ülkesinde uygulayabilmek için birçok Cizvit misyonere görev verdi. İmparatorluk gözlemevinde çalışan ve imparatorluğun resmi takvimini derleyen Ferdinand Verbiest'ten geometri öğrendi. Verbiest'in katkılarıyla üretilen topların üç isyancı krala ve Çungarlara karşı savaşta büyük yararı oldu. Ayrıca Jean-François Gerbillon ile Joachim Bouvet'den matematik dersleri aldı. Pierre Jartoux, Jean-Baptiste Régis ve öteki görevlilere imparatorluğun bir atlasını hazırlamalarını emretti. Üzerinde 1708'de çalışmaya başlanan Huang yu quan lan tu adlı atlas 1717'de tamamlandı. Bu dönemde saraya kabul edilen İtalyan Gio Ghirardini ve Giuseppe Castiglione gibi Avrupalı ressamların Çin resim sanatına önemli etkileri oldu.

Sanat

Erken Kangxi döneminden kalma bir vazo.

Kangxi'nin saltanatı edebiyat ve bilimde olduğu gibi birçok atılımın gerçekleştirildiği bir dönem oldu. Pekin İmparatorluk Sarayı ve görkemli yazlık sarayın onarılması, görkemli yazlık sarayın yapılması, süsleme sanatlarının teşviki (gözalıcı kakmalı lakeler), mavi ve beyaz, bütünüyle sırla kaplı, canlı ve parlak tek renkli seramikler başta olmak üzere yoğun bir seramik eşya üretimi, "yeşiller ailesi"nin ortaya çıkması, emay ve süsleme çeşitlerinin zenginleşmesi onun döneminde gerçekleşti. Şitao, Bada Şanjin ve Dört Vanglar gibi büyük bireyci ressamlar da onun zamanında etkinlik gösterdi.

Hıristiyanlık

Cizvitlerin kültürel katkıları nedeniyle Katolikliğe yakınlık duymaya başlayan Kangxi, 1692'de Katoliklerin dinlerinin propagandasını yapmalarına izin verdi. Ardından Fransız misyonerlerine başkentte bir ikametgah verdi ve Pekin'de bir kilise yaptırdı. Bunun sonucunda Dominikenler, Fransiskenler ve Augustinusçular gibi çeşitli tarikatlardan çok sayıda misyoner Çin'e gitmeye başladı. Ama Papa XI. Clemens'in 1704'te Çinli Ktoliklerin geleneksel Çin ayinlerine katılmasını yasaklayan bir ferman yayımlaması üzerine, Kangxi, Portekizlilerden bu fermanı Çin'e götürmekle görevlendirilen papalık elçisi Carlo Tommaso Maillard de Tournon'u tutuklamalarını istedi. 1706'da Cizvitlerin dışındaki misyonerleri Çin'den sürdü. 1720'de de, Carlo Ambrogio Mezzabarba adlı başka bir papalık elçisinin ülkesine geri dönmesini emretti.

Ailesi ve Ardılları

Üç karısı, çok sayıda cariyesi ve 35 oğlu olan Kangxi, bütün erkek çocukların taht üzerinde eşit haklara sahip olduğu yolundaki Mançu geleneğini çiğneyerek 1675'te bir buçuk yaşını henüz doldurmamış olan ikinci oğlu Yinreng'ı veliaht ilan etti. Bu olayın oğulları arasında sert çatışmalara yol açması üzerine bir daha veliaht atama girişiminde bulunmadı. Ölümünden sonra yerine Yongzheng adıyla dördüncü oğlu Yinzhen geçti. Ölümünün ardından ona Shenzu unvanı verildi.^[1]

Kaynakça

1. Qing hanedanının ikinci imparatoru Kangxi, turkish.cri.cn.