Kellogg Brown & Root

KBR, Inc.
Tür	Mühendislik, inşaat, özel güvenlik
Slogan	We deliver[1]
Kuruluş	1901
Kurucu	Morris Kellogg
Şehir	Houston
Ülke	ABD
Önemli kişiler	William “Bill” Utt Frank Blout Loren Carroll Jeffrey Curtiss John Huff Lester Lyles Richard Slater
Gelir	12.105 milyar dolar
İşletme gelir	0.536 milyar dolar
Net gelir	0.290 milyar dolar
Çalışan sayısı	57.000
Ana sayfa	www.kbr.com

Kellogg Brown & Root (KBR), Houston merkezli ABD kökenli mühendislik, inşaat ve güvenlik şirketi. Halliburton’a bağlı bir M. W. Kellogg Co olarak varlığını sürdüren şirket Brown & Root ile birleşerek KBR adını almıştır. Vietnam Savaşı ve Irak Savaşı sırasında ABD Silahlı Kuvvetlerinin önemli ihalelerini almıştır.

ABD’de bünyesinde sendika örgütlü olmayan en büyük inşaat şirketidir. Şirket özellikle Irak’ın işgali süresince ABD Başkan Yardımcısı Dick Cheney ile doğrudan ilişkisi ve ABD Silahlı Kuvvetlerine verdiği destek ile bayan personellerine yönelik taciz ve tecavüz şikayetleriyle gündeme gelmiştir.

Tarihçe

M.W. Kellogg

1901 yılında Morris Kellogg, M. W. Kellogg adlı şirketi New York şehrinde kurdu. Şirketin 1905 yılında New Jersey’e taşınır. İlk başlarda şirketin faaliyet alanı enerji santral kurulumu ve yedek parça tedariki üzerinedir. Yeni bilimsel gelişmelerin gerçekleşmesi üzerine şirket petrol sektörüne de girmeye başlar.1920’li yıllarda Texaco ve Standard Oil Company ile İndiana’da ortak iş yapmaya başlar. 1926 yılında ilk petrol laboratuvarını açar. Laboratuvarın lisansını alan kurum ülke içinde ve dışında çok sayıda laboratuvar inşa edecektir. 1930 ve 40’lı yıllarda gelişen teknolojinin petrol sektörüne aktarılmasında katkıda bulunur ve savaşın yaklaşmasıyla birlikte rafineri inşaatları hızlanır. Özellikle kriyojenik alanındaki yapılanlar şirketin önünü açar. 1950’li yıllarda geliştirilen sentetik yakıt teknolojileri ve 1960’lı yıllardaki helyum ve etilen alanlarında yetkinleşir. 1970 yılında şirket merkezi Houston’a taşınır. Bu dönemde Çin Halk Cumhuriyeti’nde iş alan ilk ABD şirketi olur. Çin, Meksika ve Endonezya’da amonyak işleme tesisleri, Kuveyt’de LPG ve Cezayir’de LNG tesisleri kurar. 1980’li yıllarla beraber LNG sektöründe gelişme görülür.

Brown & Root

Brown & Root, 1919 yılında iki kardeş George R. Brown ve Herman Brown tarafından kurulur. Sermayenin çoğu kayın biraderleri Daniel Root’dan alındığı için şirketin adı bu şekilde konulur. Şirket Texas’da yol yapımı işlerine girer. Şirketin büyük ölçekli ilk işi bunalım yıllarında Colorado Nehri önüne baraj inşa edilmesidir. Federal yönetimle ilgili sıkıntıları aşmak için şirket yerel siyasetçi Lyndon B. Johnson ile yakın ilişki kurmaya başlar. Johnson’un ihale ve yasal işlemler alanındaki yardımlarının karşılığında şirket de Johnson’un 1937 yılında Kongreye seçilmesi için düzenlediği kampanyaya destek sağlar.^[2] Devlete yapılan çok kârlı birkaç büyük projeden sonra artık şirket Johnson’un yükselişinin tamamen arkasındadır. Şirketin bağışları soruşturma komitelerinin dikkatini çekse de araştırma yapılması bizzat Başkan Theodore Roosevelt tarafından engellenir. II. Dünya Savaşı sırasında şirket Corpus Christi’deki deniz üssünün inşası ve ABD için savaş gemisi üretimi işine girer. 1947 yılında Brown & Root dünyanın ilk açık deniz petrol platformunu inşa eder.

Halliburton

Şirketin kurucularından Herman Brown ölünce Halliburton şirketi Aralık 1962 tarihinde Brown & Root firmasını satın alır. Yeni ortaya çıkan kurumsal yapı Vietnam Savaşı sırasında ABD Deniz Kuvvetleri tarafından talep edilen altyapının %85’ini yapmaktaydı. 1960’lı yıllarda savaş karşıtları şirketi hedef alacak ve Brown & Root adından hareketle Burn & Loot^[3] şeklinde hitap edilerek eleştirilecektir. 1995-2002 yılları arasında Halliburton KBR 2.5 milyar dolar değerinde, bazıları gizli yerlerde olmak üzere çeşitli askeri üsleri inşa etmek ve işletme işini alır.^[4] Şirkete verilen işlerden bazıları tanım gereği ordunun işleri olması tartışılmıştır. 2005 yılı Eylül ayında Katrina Kasırgasının ardından hasar gören deniz kuvvetlerine ait tesislerin onarım işlerini ihale sonucu kazanır.

KBR

Halliburton tarafından 5 Nisan 2007 tarihinde yapılan açıklamaya göre KBR ile tüm ilişkilerin kesildiği belirtilir.^[5]

Belli başlı işleri

Kosova

1996 yılında Brown & Root, Balkanlarda görev yapan ABD ve NATO kuvvetlerine destek vermeyi içeren ihaleyi kazanır. Şirketin görevi Kosova bölgesindeki harekatı da içerecek şekilde 1999 yılından itibaren uzatılır. Kosova’daki Camp Bondsteel askeri üssü inşa edilir. Kampın işletmesi de KBR şirketine verilir.

Afganistan

KBR 2002 yılında aldığı 100 milyon dolar değerindeki ihaleyle Afganistan’ın başkenti Kâbil’de yeni bir ABD Elçiliği binası inşa eder. Ayrıca Afganistan’da bulunan Gürcü askerlerinin eğitimini üstlenen firma Kandahar ve Bagram’daki hava üslerinde inşaat işleri de alır.

Küba

KBR, ABD’nin Küba topraklarındaki^[6] kötü şöhretli Guantanamo Kampında da faaliyet göstermiş, yeni tutuklular için yapılan yüksek güvenlikli Camp 6 adlı kısmı inşa etmiştir.^[7]

Irak

Irak Savaşının ardından ülkede en çok personeli bulunan şirket KBR’dir. Yaklaşık 14 bin şirket personeli ABD Silahlı Kuvvetlerine lojistik destek sağlamaktadır.^[8]

Tartışmalı başlıklar

Siyasi bağlantılar ve yolsuzluk

Brown & Root döneminden beri şirketin ABD Başkanı Lyndon Johnson ile kayıt altına alınmış çok iyi ilişkileri bulunmaktadır. Texas eyaletinden kongre üyesi olduğu dönemde şirketin baraj inşaatlarını almaıs için çaba sarfettiği bilinmektedir. Bunun karşılığında şirket 1948 yılıSenato seçimlerinde Johnson’u rakibi Coke R. Stevenson’a karşı deseklemiştir.^[9] İlişki uzun yıllar boyu sürmüş, şirkete inşaatın yanı sıra askeri ihaleleler de verilmiştir.

Körfez Savaşının ardından Savunma Bakanı Dick Cheney önderliğinde Pentagon Halliburton ve Brown & Root şirketine 8.5 milyon dolar ödeyerek bölgede ABD askerlerinin yanında savaşabilecek özel şirket elemanı savaşçıların durumunun araştırılmasını istemiştir.^[4]

1999 yılı Şubat ayında KBR şirketine Balkanlarda sürmekte olan ABD harekâtlarında destek olmak için ihale verilir.^[10] DynCorp ile birlikte özel bir şirketin uluslararası askeri bir harekâta ihale kazanarak girmesi tartışma yaratmıştır.^[11]

Restore Iraqi Oil^[12] adlı program kapsamındaki işler ihaleye çıkılmaksızın Savunma Bakanlığı tarafından KBR şirketine verilmiş, bu durum “programın derhal yerine getirilmesini sağlayan tek şirket” olmasıyla açıklanmıştı.

2008 yılı Haziran ayında Savunma Bakanlığı uzmanlarından Charles M. Smith, Irak Savaşının ilk dönemlerinde KBR şirketinin 1 milyar dolarlık harcamalarını sorguladığı için 2004 yılında görevinden ayrılmaya zorlandığını belirtecektir.^[13]

2010 yılı Mayıs ayında KBR yine ihaleye çıkılmadan verilen bir görevlendirme sonucunda 2011 yılı içinde Irak’da görev yapan silahlı kuvvetler personeli için yapacağı hizmetler için 568 milyon dolarlık bir ödeme almıştır.^[14]

Cayman Adaları ve Shell

6 Mart 2008 tarihli Boston Globe haberine göre KBR, kanunlara göre bünyesinde çalıştırdığı işçiler için zorunlu olan ve ödemesi gereken sosyal güvenlik ve sağlık giderlerini ödememek için kendi işçilerini Shell tarafından kiralanmış vergi cenneti Cayman Adaları kaynaklı işçiler olarak göstermiştir. Bu şekilde 21 bin KBR çalışanının sosyal güvenlik ve sağlık teminatları yatırılmamıştır ve ilgili gelir ABD devletinden kaçırılmıştır.^[15]

Nijerya rüşvet olayı

6 Şubat 2009 tarihinde Adalet Bakanlığından yapılan açıklamaya göre^[16] KBR ihale almak için Nijerya devlet görevlilerine rüşvet vermekten suçlu bulunur. Bonny Island bölgesine kurulacak olan 7.5 milyar dolar değerindeki doğal gaz santrali işini almak için KBR yetkililerinin büyük miktarda rüşvet verdikleri iddia edilir. KBR yorum yapmaz ve ABD yasalarında göre suçlu bulunarak 420 milyon dolar ceza ödemeye mahkûm edilir. Cezanın tamamı Halliburton tarafından ödenir. Ayrıca dönemin şirket sorumlusu Albert Jackson Stanley ise suçlu bulunarak 7 yıl hapis cezasına çarptırılır.^[17]

Waxman olayı

Irak Savaşının ardından ülkenin işgal edilmesiyle beraber ABD Silahlı Kuvvetlerinin özel şirketlerle ilişkisi mercek altına alınmıştır. Kaliforniya Kongre üyesi Henry Waxman ve Michigan Kongre üyesi John Dingell, George W. Bush hükümetine yakınlığıyla bilinen şirketlere kolaylık tanındığı ve ihale şartlarının ihlal edildiğini iddia ederek soruşturma önerisi vermişlerdir. Ayrıca Irak’da ithal edilen yakıt fiyatlarını şişirmekten dolayı KBR şirketini suçlarlar.

Yetersizlik

KBR tarafından yapılan mühendislik işleri de oldukça eleştirilmiştir. Özellikle Irak’da askeri konutların ıslak hacimlerinde çok sayıda elektrik çarpılması sonucu ölüm gerçekleşmiştir. KBR tarafından denetlenen ve elektrik uygulama hatası bulunduğu rapor edilen bir geçici yapıda 2 Ocak 2008 günü duş alan Özel Kuvvetler üyesi Astsubay Ryan Maseth elektrik çarpması sonucu hayatını kaybetmiştir.^[18][19] Konuyla ilgili çok sayıda dava açılmasına rağmen KBR benzer ihaleleri almaya devam etmiştir.

İş güvenliği

Irak ve Afganistan başta olmak üzere ABD dışında görev yapan 81 KBR personeli hayatını kaybetmiş, en az 380 personel de ağır yaralanmıştır.Özellikle 2004 yılında yaşanan konvoy pususu sonucu hayatını kaybedenlerin aileleri KBR şirketine dava açarak şoförlerin bilinçli bir şekilde ateş hattına atıldığını öne sürmüşlerdir.^[20]

Cinsel saldırı ve tecavüz

ABD Kongresi önünde ifade veren eski KBR çalışanı bayan Jamie Leigh Jones 2005 yılında görev yaptığı Irak’da yine KBR çalışanı 7 kişi tarafından toplu tecavüze uğradığını, sonrasında ise bir gemi yük konteynerine kapatılıp 24 saat yiyeceksiz ve susuz bırakıldığını belirtir.^[21][22] Benzer bir durum KBR şoförü Mary Beth Kineston tarafından dile getirilmiş, olayda KBR şoförlerinin toplu cinsel tacizine uğradığını ifade etmiştir. Firmaya aynı gerekçeyle şikayet bildiren Jo Frederiksen daha kötü bir görev yerine sürülmüş ve istifaya zorlanmıştır. KBR personeli tarafından işletilen yasadışı genelevlerin de varlığı bilinmektedir.^[23]

İnsan kaçakçılığı

28 Ağustos 2008 tarihinde Los Angeles mahkemesinde açılan bir davayla bazı KBR çalışanlarının insan kaçakçılığı yaptığı ortaya çıkar. Buna göre Ürdün’de çalışmak üzere Daoud & Partners şirketi tarafından ülkelerinden getirilen 13 Nepalli işçi bu ülkeye adım atar atmaz pasaportlarına el konmuş ve doğrudan Irak’daki ABD denetimindeki Al-Asad Hava Üssüne götürülmüştür. Bu işçileri askeri üsse götüren konvoy Irak Direnişine bağlı direnişçilerce saldırıya uğramış ve işçilerden 12 tanesi esir edilmiş, sonrasında da idam edilmiştir. Son işçi Buddi Prasad Gurung zorla getirildiği üste 15 ay çalışmak zorunda bırakılır.^[24]

Yakma kuyuları

2008 ve 2009 yıllarında KBR aleyhine çok sayıda açılan davanın konusu ise Irak ve Afganistan’aki ABD askeri üslerindeki yakma kuyularıdır. Üssün temizliğinden ve çöp toplanması hizmetinden sorumlu olan KBR yetkilileri üsteki her türlü atığı hiçbir ayrım yapmadan kuyulara doldurarak yakmakla suçlanırlar. İçinde zehirli maddelerin, pillerin, asbest içeren malzemelerin, lastiklerin, yağların, biyolojik tehlike içeren maddelerin hayvan ve insan ölülerinin, plastik boruların ve plastik su şişelerinin de bulunduğu türlü atık bu kuyularda yakılmıştır. Ortaya çıkan zehirli gazdan rahatsız olan çok sayıda asker şirkete dava açmıştır.^[25]

Kaynakça

1. İngilizce slogan Yerine getiririz olarak Türkçeye çevrilebilir
2. Robert A. Caro’nun The Path to Power adlı kitabı bu süreçle ilgilidir.
3. İngilizceden Yak ve Yağmala şeklinde çevrilebilir
4. Barry Yeoman makalesi (İngilizce), 1 Ağustos 2010 tarihinde erişilmiştir
5. İlgili Houston Chronicle haberi (İngilizce), 1 Ağustos 2010 tarihinde erişilmiştir
6. Üs ABD'nin en eski denizaşırı üssüdür. Ayrıca ABD'nin diplomatik ilişkisi olmayan bir ülke topraklarındaki tek üssüdür. Üs 17 Şubat 1903 tarihinde ABD ile Küba arasında imzalanan antlaşmaya dayandırılsa da Küba Cumhuriyeti bu antlaşmanın silah zoruyla imzalatıldığını belirterek üssün varlığını reddetmektedir.
7. Guantanamo Camp 6 fotoğrafları (İngilizce), 1 Ağustos 2010 tarihinde erişilmiştir
8. 4 Temmuz 2007 tarihli makale (İngilizce), 3 Ağustos 2010 tarihinde erişilmiştir
9. Robert Bryce makalesi (İngilizce), 4 Ağustos 2010 tarihinde erişilmiştir
10. ABD Savunma Bakanlığı ihale belgeleri (İngilizce), 4 Ağustos 2010 tarihinde erişilmiştir
11. 18 Mart 2005 tarihli rapor (İngilizce), 4 Ağustos 2010 tarihinde erişilmiştir
12. İngilizce aslından Irak Petrolünün Kurtarılması olarka çevrilebilir
13. 17 Haziran 2008 tarihli The New York Times haberi (İngilizce), 4 Ağustos 2010 tarihinde erişilmiştir
14. 6 Mayıs 2010 tarihli Businessweek haberi (İngilizce), 4 Ağustos 2010 tarihinde erişilmiştir
15. 6 Mart 2008 tarihli Boston Globe haberi (İngilizce), 4 Ağustos 2010 tarihinde erişilmiştir
16. 6 Şubat 2009 tarihli CNN haberi (İngilizce), 4 Ağustos 2010 tarihinde erişilmiştir
17. 3 Eylül 2008 tarihli dava raporu (İngilizce), 4 Ağustos 2010 tarihinde erişilmiştir
18. 4 Mayıs 2008 tarihli The New York Times haberi (İngilizce), 4 Ağustos 2010 tarihinde erişilmiştir
19. 22 Ocak 2009 tarihli CNN haberi (İngilizce), 4 Ağustos 2010 tarihinde erişilmiştir
20. 31 Ocak 2008 tarihli Houston Chronicle haberi (İngilizce), 4 Ağustos 2010 tarihinde erişilmiştir
21. 13 Şubat 2008 tarihli The New York Times haberi (İngilizce), 4 Ağustos 2010 tarihinde erişilmiştir
22. 16 Eylül 2009 tarihli makale (İngilizce), 4 Ağustos 2010 tarihinde erişilmiştir
23. 14 Temmuz 2009 tarihli haber (İngilizce), 4 Ağustos 2010 tarihinde erişilmiştir
24. 28 Ağustos 2008 tarihli The New York Times haberi (İngilizce), 4 Ağustos 2010 tarihinde erişilmiştir
25. 11 Ağustos 2009 tarihli haber (İngilizce), 4 Ağustos 2010 tarihinde erişilmiştir

Dış bağlantılar

• Resmi şirket internet sitesi (İngilizce), 31 Temmuz 2010 tarihinde erişilmiştir