Kilis

Koordinatlar: 36°42′58″K 37°06′54″D / 36.7161°K 37.1150°D

Bu sayfa Kilis ilinin şehir merkezini anlatmaktadır. Başlığın diğer anlamları için Kilis (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Kilis
—  İlçe  —
Kilis şehir merkezi
Ülke	Türkiye
İl	Kilis
Coğrafi bölge	Güney Doğu Anadolu Bölgesi
Yönetim
- Belediye başkanı	Hasan Kara (AK Parti)
Yüzölçümü
- Toplam	1.521 km^2 (587,3 mi^2)
Rakım	640 m (2.100 ft)
Nüfus (2015)[1]
- Toplam	106,293
- Kır	13,027
- Şehir	93,266
Zaman dilimi	UDAZD (+3)
Posta kodu	79000
İl alan kodu	0348
İl plaka kodu	79
İnternet sitesi: Kilis Belediye Başkanlığı

Kilis (Arapça: كلس), Kilis ilinin merkez ilçesi.

Kilis; Akdeniz ve Güneydoğu bölgeleri arasındaki geçiş kuşağı üzerinde bulunmaktadır. Kilis il merkezi Gaziantep'e 55 km, Suriye sınırına ise 10 km mesafede bulunmaktadır. 17 Ocak 2016 tarihinden itibaren DAEŞ terör örgütü tarafından kasten ve taciz amacıyla atılan füzeler nedeniyle, 8 Mayıs 2016 tarihinde Özel Kuvvetler'in 20 kişilik ekibi Suriye sınırını geçip düzenledikleri operasyon ile 500'e yakın teröristi etkisiz hale getirmiş ve mevzileri Fırtına obüsleri ile ateş yağmuruna tuttuktan sonra bir daha şehre roket düşmemiştir. Kilis'in ilk kurtuluş tarihi olan 7 Aralık bundan sonra yerini Kilis'in ikinci kurtuluş tarihi 8 Mayıs 2016 olması bekleniyor. (DAEŞ saldırılarına karşı operasyonlar hala devam etmektedir.)

Nüfus

1927'de 20.000'i aşan merkez nüfusu, 1970'de 45.000'e, 1980'de 60.000'e ve 1990'da 85.000'e dayandı. Bu tarihten sonra (yeni illerden biri olmasına rağmen) hızlı nüfus düşüşleri yaşadı. 1995 yılında Gaziantep'ten ayrılarak il oldu. 1997'de 60.000'e kadar gerileyen nüfus 2000 yılında tekrar 70.000'e çıktı. 2015 yılında yapılan Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi uygulaması sonuçlarına göre şehir nüfusu 97.411, toplam nüfus ise 130.655'tir.^[2] 2013 yılında il nüfusunun, %49,6’sı 25 yaşın altında, %42,7’si 25-65 yaş arası, %7,7’si 65 yaş üstü kişilerden oluşmaktadır.^[3]

Yıl	Toplam	Şehir	Kır
1965[4]	75.092	38.095	36.997
1970[5]	83.913	43.438	40.475
1975[6]	92.759	54.055	38.704
1980[7]	95.419	58.335	37.084
1985[8]	101.818	59.876	41.942
1990[9]	121.752	82.882	38.870
2000[10]	87.387	70.670	16.717
2007[11]	92.094	77.706	14.388
2008[12]	93.719	78.698	15.021
2009[13]	95.034	80.542	14.492
2010[14]	96.374	82.109	14.265
2011[15]	98.383	84.184	14.199
2012[16]	99.056	85.119	13.937
2013[17]	102.889	89.422	13.467
2014[18]	103.531	90.327	13.204
2015[19]	106.293	93.266	13.027

Kilis ilçesi, 2000 öncesinde Gaziantep iline bağlı olduğu için tabloda renkli gösterilmiştir.

Tarihçe

Kilis'in tarihinin M.Ö. 3000 yılına kadar uzandığı tahmin edilmektedir. Kent, tarih boyunca Süryaniler, Hititler, Persler, Romalılar, Bizanslılar ve Osmanlıların egemenliğinde kalmıştır. 636 yılında Halife Ömer tarafından İslam devleti topraklarına katılmış ve Bizans’a karşı bir sınır karakolu niteliği taşımıştır. Daha sonraları Selçuk ve Memluk egemenliği altına girmiş, nihayetinde I. Selim tarafından 1516 yılındaki Mercidabık Savaşı sonucunda Osmanlı topraklarına katılmıştır. Kilis Osmanlı döneminde Halep Vilayeti'ne bağlıydı. Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra önce İngilizlerin, sonra Fransızların işgaline uğramıştır. 7 Aralık 1921'de işgalden kurtulmuştur.

Kilis, Gaziantep ilinin bir ilçesi iken, Bakanlar Kurulu' nun 06.06.1995 tarih ve 550 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamesi ile il statüsüne kavuşturulmuş ve böylece Türkiye' nin 79. ili olmuştur.

Ekonomi

Kilis’in sanayisinin en belirgin özelliği tarımsal ve hayvansal kaynak potansiyeline yönelik olmasıdır. İlin tarımında önemli bir yer tutan zeytin, üzüm ve buğday ürünleri aynı zamanda imalat sanayinde; pekmez, alkol, zeytinyağı ve bulgur üretim tesislerinde girdi olarak kullanılmaktadır. Özellikle üzüm ve zeytin, Kilis'e katma değer kazandıran iki önemli ürün grubunu oluşturmaktadır.

Kilis Organize Sanayi Bölgesi 90 hektarlık alana kurulmuştur. En küçüğü 4.762 m², en büyüğü 42.818 m² alanlarda olmak üzere toplam 37 sanayi parseli mevcuttur. OSB dışında sanayi tesisleri de bulunmaktadır. Bu tesislerde; pekmez, zeytinyağı, bulgur, döğme, biber, tahin-helva, suma (saf alkol), plastik ambalaj çantaları, sabun, yorgan, hazır yemek üretilmekte ayrıca 39 adet zeytinyağı fabrikası bulunmaktadır.^[20]

Coğrafi konum

Yüzölçümü 1.521 km² olan Kilis, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde, Hatay-Maraş oluğu ile Fırat ırmağı arasında uzanan Gaziantep Platosu’nun güneybatı kısmında, Türkiye - Suriye sınırı boylarında 360 K enlemi ve 320 D boylamı değerleri arasındadır. Şehir bu konumuyla Akdeniz ve Güneydoğu bölgeleri arasındaki geçiş kuşağı üzerinde bulunur.

Ortalama yüksekliğinin fazla olmadığı (680 metre) bölgenin değişik kısımları arasında büyük yükselti farkları bulunmamaktadır.

1995 yılında il statüsüne kavuşan Kilis’in sınır hattı, güneyde Türkiye-Suriye sınırı, batı ve kuzeybatıda Gaziantep'in İslahiye ilçesi, kuzey ve kuzeydoğuda Gaziantep merkez ve doğuda Gaziantep'in Oğuzeli ilçeleriyle çevrilidir.^[21]

Suriye İç Savaşı'nda Kilis

Kilis, 2011'de başlayan Suriye İç Savaşı'ndan kaçan 120.000 civarı Suriyeli sığınmacıya ev sahipliği yapmaktadır. Türkiye'de kendi nüfusundan daha kalabalık mülteci barındıran tek şehirdir. Bu sebepten ötürü AKP hükümeti Nobel Komitesi'ne başvurarak, bu yılki barış ödülünün Kilis'e verilmesini resmi yollardan talep etmiştir.^[22]

2016 Ocak ayından bu yana Kilis'e güney sınırından 49 roket saldırısı yapıldı. Bu roket ve top saldırılarından şimdiye kadar 17 kişi yaşamını yitirirken, 58 kişi de yaralandı (Nisan 2016). Çok sayıda bina ve araçta da hasar meydana geldi.^[23] Kilis valiliği, Suriyeli sığınmacılar ve yerel halk arasında gerginlik yaşanmaması için gösteri yasağı gibi bazı ek uygulamalar başlattı. TSK'nın roketlerin geliş yönünü göz önünde bulundurarak yaptığı hesaplamalar ve bu hesaplamalara göre yapılan misillemeler, saldırıların Irak ve Şam İslam Devleti’nin (IŞİD) denetimindeki bölgeden gerçekleştirildiğini gösteriyor.^[24]

Mutfak

Kilis mutfağı, Türk mutfağının özelliklerini taşımakla birlikte, Halep mutfağı özelliklerini de yansıtır. Yağlı ve baharatlı yemekler ön planda olmakla beraber, zeytinyağlı yemeklerin sayısı da fazladır. Zeytinyağı, yörede yetiştirilen yüksek kaliteli zeytinlerden elde edilir ve Kilis mutfağının vazgeçilmezidir. Yemeklerin temelini et ve bulgur oluşturur, ancak mevsimine göre sebze ağırlıklı yemekler de yapılır.

Kilis yöresi pekmezleriyle meşhurdur. En meşhur yemek ise Kilis Tava'dır.

Köfteler

İçli köfte, oruk, kübbülmüşviye, çiğ köfte, fırın yapması

Sulu yemekler

Ekşili malhıta, lebeniye, kölük aşı, kelle paça, sarımsak aşı, şişbelek, ekmek aşı, orman

Pilavlar

Simit aşı, müceddere (mercimekli bulgur pilavı), keşkek, bulgur aşı, firik pilavı

Dolmalar

Acir dolması, şıhılmahşe, kabak dolması, yaprak sarması (etli ve zeytinyağlı), patlıcan dolması, biber dolması, domates dolması

Tatlılar

Kilis Katmeri, cennet çamuru, mayanalı (anasonlu) kahke, gerebiç, hedik, peynir helvası, belluriye, baklava, haytayla

Eğitim

Kilis'teki tek yükseköğretim kurumu, 2007 yılında kurulan Kilis 7 Aralık Üniversitesi'dir. Halen üniversitede kayıtlı 8000 civarında öğrenci vardır. Üniversitenin 3 kampüsü bulunmaktadır.

• Merkez Kampüs
• Karataş Kampüsü
• Mercidabık Kampüsü

Ulaşım

Gaziantep'e 60 km uzaklıkta olan Kilis, Suriye sınırına ise 10 km uzaklıktadır. Öncüpınar Sınır Kapısı Kilis il sınırları içerisinde bulunmaktadır. Kilis'ten geçen yol sınırın ötesinde Azez'den geçtikten sonra Suriye'nin Halep şehrine ulaşır.

Uluslararası uçuşların da yapıldığı Gaziantep Havalimanı kente 40 km mesafededir. Denize kıyısı olmadığı için kentte deniz ulaşımı yapılmamaktadır. En yakın liman kenti İskenderun'dur.

Tarihi ve Turistik Yerler

Ravanda Kalesi

Kilis'in 24 kilometre doğusunda, Polateli ilçesine bağlı, eski adıyla Ravandan, yeni adıyla Belenözü köyü sınırları içinde yer almaktadır. Adına tarihi kaynaklarda ilk kez 1097 yılında rastlanır. İslam kaynaklarında “er-Ravendan”, Haçlı kaynaklarında “Ravendel/Ravandal/Ravenel”, Ermeni kaynaklarında da “Aréventan” olarak geçen kale, tarihsel süreç içerside bölgeye egemen olan tüm devletlerce kullanılmıştır.

Afşin Çayı karşısında, konik bir tepeye kurulmuş kale birbirinden farklı taşlarla örülmüş surlara sahiptir. Kalenin batısında günümüze kadar gelebilmiş tonozlu bir yapı vardır. Ortasında yer alan küçük yuvarlak kule kalıntısı, sarnıç ve burçlar Ortaçağ mimarisini gözler önüne sermektedir. Kalenin içinde iki büyük su sarnıcı ile büyük bir yapıya ait olduğu sanılan kalıntılar vardır.

Kalede arkeolojik bir çalışma yapılmadığından aidiyeti hakkındaki bilgiler tahmine ve yörenin ilk sahiplerine dayanmaktadır. İbrahim Hakkı Konyalı’ya göre kalede Hitit mimarisine ilişkin izler vardır. 1097 yılında Haçlıların Türklerden aldığı kale, 1144 yılına kadar Urfa Haçlı Kontluğu’nun (1098 - 1144) batı sınırında Urfa-Antakya yolunun güzergahını tamamen kontrol edebilmekteydi. 1176'da Eyyubilerin, 1268'de Memlukluların egemenliğine geçen kale, 1516 yılında Osmanlı topraklarına katılmıştır ancak askeri önemini yitirdiği için Osmanlılar için stratejik önemi bulunmayan bir kale olmuştur.^[25]

Oylum Höyük

Kilis'in 7 km doğu-güneydoğusunda; Gaziantep karayolunun güneyinde; Oylum Köyü'nün hemen yanında yer alır. Oylum Höyük boyutları itibariyle sadece Güneydoğu Anadolu bölgesinin değil, bölgenin ve Türkiye'nin en büyük höyüklerinden biridir.^[26] Taban boyutları 460 x 320 metredir. Kuzeyde 22 m'lik; güneyde ise 37 m'lik iki yükselti ile bunları birbirine bağlayan bir boyundan oluşur.

Günümüzden 4000 yıl öncesine kadar varan pek çok önemli bulgulara ulaşılan Oylum Höyük'te birden fazla kent krallığının merkezinin bulunduğuna inanılmaktadır. Son yıllarda ortaya çıkarılan buluntulardan Hitit Büyük Krallığı’na ait çivi yazılı tablet, Hitit Kralı mühür ve mühür baskıları, buranın bir idari merkez olduğunu göstermektedir.

Oylum Höyük’te yıllardır kazı çalışmaları yürüten Hacettepe Üniversitesi Arkeoloji Ana Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Engin Özgen, Oylum Höyük'ün Dünya Kültür Mirası listesine alınması için çaba harcamaktadır.^[27] Ayrıca höyük civarında tabanı mozaiklerle kaplı bir bazilika kalıntısına rastlanmış ve Kilis Valiliği buranın bir açık hava müzesi haline getirilmesine yönelik çalışmalara başlamıştır.^[28]

Kilis Müzesi

Tarihi Neşet Efendi Konağı'nın müzeye çevrilmesiyle 2012 yılında açılmıştır. Yaklaşık 900 eserin muhafaza edildiği müze, iki bölümden oluşmaktadır. Müzeye dönüştürülen konağın giriş katındaki arkeoloji bölümünde, Oylum Höyük ve Leylit Höyük kazılarından çıkan buluntular sergilenmektedir. Kentin kültürel zenginliklerinin yer aldığı etnografya bölümü ise müzenin birinci katında yer almaktadır. Bu katta geleneksel kıyafetler, Kilis'e özgü el sanatları ve çeşitli aksesuarlar, cansız mankenler eşliğinde teşhir edilmektedir. Müzenin çatısında 2015 yılında bir yangın çıkmıştır ve müze şu anda restorasyon beklemektedir.^[29]

Canbolat Paşa (Tekke) Camii

16. yüzyıl klasik Osmanlı üslubunda yapılmış, merkezi planlı bir camidir. Etrafındaki yapılarla birlikte Canbolat Paşa Külliyesini oluşturur. Bu nedenle Canbolat Cami olarak da anılır. Vakfiyesine göre cami, 1553 yılında Kilis Sancak Beyi Canbolat Bey tarafından yaptırılmıştır. Mimarı bilinmemektedir. Mimari bakımdan Kilis’in en önemli camisidir. Son cemaat mahalli beş küçük kubbe, cami ise büyük tek bir kubbe ile örtülüdür. Cami kubbesi 14.40 metre çapıyla Kilis’in en büyük kubbesidir. Caminin en önemli unsurları ise mihrap ve minberdir. Renkli taş ve mermer kullanımı, usta taş işçiliği, karmaşık süslemeleriyle türünün en özgün örneklerini oluştururlar. Minber, Evliya Çelebi tarafından Seyahatname'sinde övülmüştür.^[30] Kilis Valiliği'ne 100 metre uzaklıkta bulunan camiye, 24 Nisan 2016 günü Suriye tarafından atılan roketatar mermileri isabet etmiş, cami ve çevresi hasar görmüştür.^[31]

İklim

Akdeniz iklimi ile karasal iklimin kesiştiği yerde bulunan Kilis ve yöresinde, söz konusu iklim kuşaklarının özellikleri egemendir. Bu yapı; biri sıcak-kuru diğeri serin nemli olmak üzere farklı klimatolojik özellik içerir. Kilis’te en sıcak ve en soğuk ay ortalaması arasındaki fark; Akdeniz kıyısındaki istasyonlarda 20 derecenin altında iken, Akdeniz'e yaklaşık kuş uçuşu 60 – 80 km uzaklıkta olan Kilis'te 32.6 derecedir.^[21]

Kaynakça

1. "2014 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6WFDtVnaE. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
2. http://www.kilis.gov.tr/nufus
3. http://www.tuik.gov.tr/ilGostergeleri/iller/KILIS.pdf
4. "1965 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BspiRw6D. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
5. "1970 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BtnDoNGJ. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
6. "1975 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BtpkLF5c. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
7. "1980 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BtuYYZlN. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
8. "1985 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BtwYSP6A. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
9. "1990 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BtyE9GR7. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
10. "2000 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6Bu1WQSkx. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
11. "2007 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6Bu3L7r8S. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
12. "2008 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BuCX1Nk0. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
13. "2009 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BuEaZey7. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
14. "2010 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BuGD0O1r. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
15. "2011 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BuHOgwg2. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
16. "2012 genel nüfus sayımı verileri" (html). Tüik. 10 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/. Erişim tarihi: 10 Eylül 2016. 
17. "2013 genel nüfus sayımı verileri" (html). Tüik. 10 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/. Erişim tarihi: 10 Eylül 2016. 
18. "2014 genel nüfus sayımı verileri" (html). Tüik. 10 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/. Erişim tarihi: 10 Eylül 2016. 
19. "2015 genel nüfus sayımı verileri" (html). Tüik. 10 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/. Erişim tarihi: 10 Eylül 2016. 
20. http://www.kilis.gov.tr/ekonomi
21. http://www.kilis.gov.tr/cografi-yapi
22. http://www.dw.com/tr/kilis-nobel-bar%C4%B1%C5%9F-%C3%B6d%C3%BCl%C3%BCne-aday/a-19097511
23. http://www.aljazeera.com.tr/haber/kilise-yine-roket-mermileri-atildi
24. http://www.aljazeera.com.tr/al-jazeera-ozel/iside-kara-operasyonu-sart
25. http://www.haber7.com/kultur/haber/882239-surlarinda-sultan-selahattinin-gezindigi-kale
26. http://arkeolojihaber.net/2013/07/21/oylum-hoyuk-kazilari-basladi/
27. http://arkeolojihaber.net/2009/04/15/oylum-hoyuk-dunya-vitrinine-cikiyor/
28. http://www.radikal.com.tr/kilis-haber/suriye-sinirina-yakin-oylum-hoyukte-kazilar-basladi-1407914/
29. http://www.hurriyet.com.tr/kilis-muzesinde-yangin-29749976
30. http://www.gaziantepkilishalep.com/tr/41-eser/101-tekke-cam.html
31. http://www.birgun.net/haber-detay/isid-bu-kez-kilis-te-camiye-roket-atti-1-kisi-hayatini-kaybetti-yaralilar-var-109987.html