Kurt

Başlığın diğer anlamları için Kurt (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Başlığın diğer anlamları için Bozkurt sayfasına bakınız.

Kurt Korunma durumu: Asgari endişe (LC)
Bilimsel sınıflandırma
Alem: Animalia (Hayvanlar) Şube: Chordata (Kordalılar) Sınıf: Mammalia (Memeliler) Takım: Carnivora (Etçiller) Alt takım: Caniformia (Köpeğimsiler) Familya: Canidae (Köpekgiller) Oymak: Canini (Asıl köpekler) Cins: Canis Tür: C. lupus
Binominal adı
Canis lupus (Linnaeus 1758)
Dağılımı
Dış bağlantılar
Wikimedia Commons'ta Kurt ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur. Wikispecies'te Kurt ile ilgili detaylı taksonomi bilgileri bulunur.

Yatan bir kurt

Kurt veya boz kurt^[1] (Canis lupus), köpekgiller (Canidae) familyasının en yaygın ve en iri türü. Köpek, boz kurdun bir alt türüdür.^[2]

Gri kurt^[1][3] ya da orman kurdu^[1][4] olarak da bilinen boz kurt, dünyadaki en yaygın ve en çok bilinen kurt türüdür ve bu nedenle sıklıkla kurt sözcüğü ile eş anlamlı olarak kullanılır. Güneydoğu ABD'de bir zamanlar yaygın olarak bulunan kızıl kurt (C. rufus) boz kurttan daha küçüktür. Yakın zamana kadar çakal olduğu düşünülen^[1] Habeş kurdu (C. simensis) ise Etiyopya'nın dağlık bölgelerinde yaşar. Bu sayfa genel olarak boz kurt hakkındadır.

Özellikleri

Daha yakından incelendiğinde vücudunun köpekten daha uzun, göğsünün daha yüksek ve daha ince olduğu görülür. Kurtların kafası büyük, kulakları kısa, püsküllü kuyrukları vücutlarının üçte biri uzunluktadır. Renkleri alt türlerine göre yöresel olarak değişir, beyaz, krem rengi, sarımsı, kızıl, gri ve siyah olabilir.

Avrupa'nın ve Asya'nın fazla sıcak olmayan bölgelerinde boz kurtlar çoğunluktadır. Daha kuzeye gidildiğinde siyah ve beyaz renkli kurtlara rastlanır.

Kurtların boyutları da yöresel olarak değişir:

• En büyük kurtlar Doğu Avrupa, Alaska, Orta Rusya, İskandinavya ve Kuzeybatı Kanada'da görülür, 160 cm vücut uzunluğuna (+ 52 cm kuyruk) ve ayakta dururken 80 cm boya erişirler. Bu kurtlar 65–80 kg ağırlığa kadar ulaşabilir.
• En küçük kurtlar Ortadoğu, Akdeniz çevresi, Meksika ve Arap Yarımadası'nda bulunur, ancak 80 cm vücut uzunluğuna (+ 29 cm kuyruk) ve 20–30 kg ağırlığa ulaşırlar.

Köpek ile kurt arasındaki farklar

Genelde kurtları köpeklerden ayırt etmek mümkündür, ama bazen bir türün kurt olduğunu tespit etmek çok zor olabilir.

• Kurtlar kuyruklarını çoğu zaman yatay ya da hafif dik tutarlar ama köpeklerin kuyrukları çoğu zaman dik ya da kıvrık durur.
• Özellikle kafatasları çok farklıdır: Göz yüksekliği, kulak içi, Praesphenoid, Basis vomerus, Fissura petrobasialis, çene ve kesici dişler kurtlarda ve köpeklerde birbirinden farklıdır.
• Kurtlar senede bir kez yavru yapar, köpekler ise çoğunlukla iki kez yavrular.
• Bir ayak izinin kurda mı yoksa köpeğe mi ait olduğu, izlerin sayısı ile tespit edilebilir. Kurtlar arka ayakları ile ön ayaklarının bastığı noktaya basarlar.

Dağılımı

İnsanlar tarım ve sürü hayvancılığını geliştirmeden evvel, kurt, dünyanın en yaygın yırtıcı hayvanıydı. Tüm Avrasya'da, Kuzey Afrika ve Kuzey Amerika'da yaygındı. Ancak özellikle Batı Avrupa gibi yoğun yerleşim olan gelişmiş ülkelerde insanlarca soyu tüketildi. Günümüzde Doğu Avrupa, Balkan yarımadası, Kanada, Sibirya, Moğolistan ve İran'da kurtların bulunduğu büyük bölgelere rastlanır. Bunların dışında sadece, yalıtılmış (bazen 100'den az hayvan bulunan) ufak bölgeler bulunur.

Çok iyi uyum sağlayabilen bir hayvan olan kurt, kuzey kutbunun buz çöllerinden, Orta Asya'nın ve Kuzey Amerika'nın kum çöllerine kadar farklı habitatlarda yaşayabilir. Çoğu kurt, bozkırlarda ve ormanlarda yaşar. Erken çağlardan beri insanların sahip çıktığı açık alanlardan ormanlara kaçması yüzünden bir orman hayvanı olarak tanınmıştır.

Sınıflandırma

Kurtların alt türleri hakkında farklı görüşler vardır. Son yıllarda bilimciler arasında, 13 yaşayan, 2 soyu tükenmiş alt türü kabul eden aşağıdaki sınıflandırma yayılmaya başlamıştır.

Alt tür	Bilimsel adı	Durumu	Tarihi dağılımı
Kutup kurdu	Canis lupus arctos	Sağlam	Kanada'nın kuzeyi, Grönland
	Orta büyüklükte, beyaz ya da krem rengi, uzun tüylü. Avlanması serbest olduğu için çok nadir rastlanır.
Timber kurdu	Canis lupus lycaon	Tehlikede	Güneydoğu Kanada, doğu ABD
	Büyük bir alt tür. Tüy rengi kahverengi, beyaz ve siyah arası değişir. Kanada'nın bazı bölgelerinde avlanması serbest.
Buffalo kurdu	Canis lupus nubilus	Sağlam	Kayalık Dağları'nın güneyi, orta, doğu ve kuzeydoğu Kanada, güneybatı Kanada ve güneydoğu Alaska
	Orta büyüklükte. Çoğunlukla gri, siyah, sarımsı ya da kızıl. ABD'nin en yaygın kurt alt türü. Kanada'da avlanması serbest.
Mackenzie kurdu	Canis lupus occidentalis	Sağlam	Alaska, Kuzey Kayalık Dağları, batı ve orta Kanada
	Çok büyük bir alt tür. Çoğunlukla siyah, gri ya da kahverengi. Alaska ve Kanada'da avlanması serbest.
Meksika kurdu	Canis lupus baileyi	Soyu tükenmek üzere	Meksiko, Batı Teksas
	Küçük bir alt tür. Çoğu sarımsı, kahverengi ya da kızıl. Serbest yaşayanların sayısı 35-50, hayvanat bahçelerinde yaklaşık 300 kadarı var. Koruma altında.
Tundra kurdu	Canis lupus albus	Sağlam	Kuzey Rusya, Sibirya
	Oldukça büyük. Tipik krem rengi ya da gri. Avlanması serbest.
Rus kurdu	Canis lupus communis	Azalmakta	Orta Rusya
	Büyük bir alt tür. Avlanması serbest.
Boz kurt	Canis lupus lupus	Sağlam	Avrupa, İskandinavya, Rusya, Çin, Moğolistan, Himalaya
	Orta büyüklükte. Gri kahverengi tüylü. Avrasya'nın en yaygın alt türü. Tahmin edilen sayıları: 100.000. Bazı ülkelerde avlanması serbest, diğerlerinde koruma altındadır.
İtalyan kurdu	Canis lupus italicus	Tehlike altında	İtalya Yarımadası
	Orta büyüklükte. Farklı renklerde görülür. Koruma altında.
Hazar kurdu	Canis lupus cubanensis	Soyu tükenmek üzere	Karadeniz ile Hazar Denizi arasında
	Oldukça küçük bir alt tür. Zararlı hayvan olarak görüldüğünden hâlâ avlanmaktadır.
Hokkaido kurdu	Canis lupus hattai	Soyu tükenmiş	Honşu Adası ve Hokkaido Adası
	Küçük bir alt tür. En son birey 1889 yılında zehirle öldürülmüştür.
Honshu kurdu	Canis lupus hodophilax	Soyu tükenmiş	Japon adaları; Honşu, Şikoku ve Kiuşu
	Tanınan en küçük kurt alt türüydü. Soyu 1905'te kuduz hastalığı ve avcılık nedeniyle tükendi.
Hint kurdu	Canis lupus pallipes	Tehlikede, azalmakta	İran, Afganistan, Pakistan, Hindistan
	Çok küçük bir alt tür. Sarımsı kahverengi, kum rengi ya da kızıl renk. Tüyleri çok kısa ve sık. Zararlı hayvan olarak görüldüğünden hâlâ avlanmaktadır.
Arap kurdu	Canis lupus arabs	Soyu tükenmek üzere	Suudi Arabistan, Yemen, Umman
	Çok küçük bir alt tür. Normalde kısa kahverengi tüylü. Hâlâ zararlı hayvan olarak görülüp avlandığı için nadir görülür.
Mısır kurdu	Canis lupus lupaster	Soyu tükenmek üzere	Kuzey Afrika
	Küçük bir alt tür. Çoğunlukla gümüşümsü bir gri ya da kahverengi tüylüdür. Çok nadir rastlanır.

Bunların dışında, "Kurt" adını taşıyan başka türler de vardır. Örneğin yeleli kurt, köpekgiller familyasına aittir ama gerçek "Canis lupus" türüyle ilişkisi yoktur.

Davranışlar, sosyal yaşam

Yellowstone Milli Parkı'nda bir Mackenzie kurdu (Canis lupus occidentalis)

Kutup kurdu

Ara sıra yalnız gezen kurtlara rastlanırsa da, genellikle bir sürüye bağlı olarak yaşarlar. Bir kurt sürüsü, anne, baba ve yavrularından oluşan bir ailedir. Kurtlar, ev köpeklerinden daha geç, ancak iki yaşında üreyebilir, bu nedenle iki yaşını dolduruncaya kadar ailelerinin yanında kalırlar. Bir önceki senenin yavruları kendilerinden küçük kardeşlerine bakarak ebeveynlere yardımcı olur. Anne ve baba, çocuklarına karşı daima serttir, bu yüzden sürünün içindeki hiyerarşi bellidir ve kimse otoriteyi sarsmaya cesaret etmez. Akraba olan iki kurdun çiftleşmesi (ensest) hiç görülmemiştir. Kurtlar çiftleşmek için yabancı bir kurt bulamazlarsa ömür boyu çiftleşmezler. (Nerdeyse) hiç görülmesede, köpekler ve kurtlar hala günümüze kadar aralarında çiftleşebilir ve yine yavrulayabilen (kısır olmayan) yavrular dünyaya getirebilirler.

Bazı eski kitaplarda bir kurt sürüsünün yapısı şöyle tarif edilir:

".. Sürünün başı alfa çiftidir ve onların dışında hiçbir üye çiftleşip yavru yapamaz. Sürünün içinde her üyenin farklı statüsü vardır. Sürünün içinde en son sırada, herkesin sataştığı bir "Kara koyun" vardır. Ara sıra kurtlardan birisi alfa üyelerine baş kaldırır ve kendi statüsünü yükseltmek için onunla dövüşür."

Akraba olmayan kurtların bilimsel araştırmalar için bir araya kapatılarak izlenmesi sonucu ortaya konulan bu bilgiler doğadaki gerçekleri yansıtmaz. Bu şekilde bir araya getirilen yabancı kurtlar neredeyse her gün dövüşür.

Kurtlarda gebelik yaklaşık 60 gün sürer. Genellikle 3 ila 6 (en az 1, en fazla 14) yavru doğururlar.

Beslenme

Meksika kurdu

Kurtlar en çok otobur memeliler ile beslenir, ama daha iyi bir şey bulamayınca kemirgenler ve kuşlar gibi küçük hayvanları da avlarlar. Gıdanın kıt olduğu zamanlarda leş bile yiyebilirler. Diğer bazı yırtıcı etoburlar gibi vitamin ihtiyaçlarını sadece otobur hayvanların mide içeriği ile gidermezler, kendileri de ara sıra böğürtlen ve diğer yabani meyveleri yerler. Ayrıca yavru kurtlar böcek de yer.

İnsanlar ve kurtlar

Evcilleştirilmesi

Belgeler, 14.000 yıl evvel, kurtların insan çöplerini yiyerek onlara yaklaşması ve insanların kurtların kabiliyetlerinden faydalanma isteği ile ilk köpeklerin evrildiğini gösterir. Ama günümüzdeki moleküler genetik araştırmaların sonucunda ev köpeklerinin çok daha erken, 100.000 yıl evvel kurtlardan koptuğu tespit edilmiştir. Nerdeyse hiç görülmese de köpekler ve kurtlar hala günümüze kadar aralarında çiftleşebilir ve yine yavrulayabilen (kısır olmayan) yavrular dünyaya getirebilirler.

Mitoloji

Roma şehrinin kurucuları Romulus ve Remus'u emziren kurt, antik heykel, bebek figürleri 15.yy'dan

Boz Kurt

Kurt, dünyanın çeşitli kültürlerinde farklı şekilde mitolojiye yansımış, bazen hayranlık duyulmuş, bazen de tehlike olarak görülüp nefret edilmiş bir türdür. Avrupa kültürlerindeki masallarda ve efsanelerde çoğunlukla tehlikeli ve nefret edilen bir kötülük sembolü olarak geçer. Bu kötü yansımanın bazı örnekleri, İskandinav mitolojisindeki dev kurt Fenrisulfr ile Skoll ve Hati karakterleri ve kurtadam efsanesidir. Ortaçağ Almanyası'ndan kalan Kırmızı Şapkalı Kız masalı ve bazı diğer masallarda da kötülüğün sembolü bir kurttur. Öte yandan, antik Roma kültüründe kurt, Roma şehrinin kurucuları Romulus ve Remus'u emziren kutsal bir yaratıktır.

Orta ve Kuzey Asya kültürlerinde ve bu kültürlerle eski bir bağı olan Kuzey Amerika yerli kültürlerinde kurt daima hayranlık duyulan ve kutsal sayılan bir hayvan olarak karşımıza çıkar. Türklerde, Kuzey Amerika'nın Erokez, Aleut ve Tlingit halklarında kutsal ata ve halkın totemi olarak görülür. Alaska'da yaşıyan Aleut halkı, atalarının ruhlarının kurtların içinde yaşadığına inanır ve her sene göç eden bufalo sürüleri geldiğinde vahşi kurt sürüleri ile yan yana koşarak onlarla birlikte bufalo avlarlar.

Türk mitolojisinde kurt

Bu kurt kültürünün Türklerdeki en eski kanıtları, Türklerin ataları olarak görülen Hsiung-nu(Hsiung-nu = Hun bkz İbrahim Kafesoğlu, "Türk Milli Kültürü") halkında (MÖ 1700 - MS 300) ve bunlardan sonra gelen Türk halklarında, kültürlerinin önemli bir unsuru olarak görülür. Türkler, Tengri tarafından gönderilen Asena adında bir dişi kurdun ilk hükümdarlarının annesi olduğuna inanmış ve kurdu kutsal saymışlardır. Kurt resimleri bazı eski Türk bayraklarında yer almış ve Türk ordusunun başında bulunan kimseye "kök börü" (mavi kurt ya da gök kurdu) denilmiştir. Kurdun eski Türk kültüründeki yerini gösteren bir kanıt da, bir çocuğu emziren dişi kurdun, MS 6'ncı yüzyılda kabartma olarak Bugut dikilitaşına kazınmış resmidir. Türklerin en eski düşmanlarından olan Çinlilerde ise kötülüğün, acımasızlığın ve oburluğun sembolüdür. Ayrıca Orhun Yazıtlarında da Türk ordusu Kurt'a benzetilmiştir.

Türklerin eski inançlarında ve mitolojilerinde kurtlar kutsal sayılır ve göğe doğru uluyarak Tengri'ye dua ettiğine inanılırdı. Ayrıca günümüz kültüründe de milliyetçi bir kuruluş olan Ülkü Ocakları Eğitim Kültür Vakfı ile Türk Ocakları Derneğinin amblemi kurt şeklindedir.Türk Milliyetçileri arasında bozkurt işareti yaygındır.

Ayrıca bakınız

• Türkiye direyi
• Sirius Sirius

Kaynaklar

1. "Kurt." Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica Inc.
2. "Kurt." Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica Inc.
3. İng: gray wolf
4. İng: timber wolf

Dış bağlantılar

• International Wolf Center (ingilizce)

Familya: Köpekgiller (Canidae)

Bu şablon nesli tükenmiş türleri içermemektedir.

Oymak: Asıl tilkiler (Vulpini)

Alopex	Kutup tilkisi (A. lagopus)
Otocyon	İri kulaklı tilki (O. megalotis)
Urocyon	Boz tilki (U. cinereoargenteus) • Ada boz tilkisi (U. littoralis)
Vulpes	Kızıl tilki (V. vulpes) • Bengal tilkisi (V. bengalensis) • Afgan tilkisi (V. cana) • Güney Afrika tilkisi (V. chama) • Korsak tilkisi (V. corsac) • Tibet tilkisi (V. ferrilata) • Cüce tilki (V. macrotis) • Soluk tilki (V. pallida) • Kum tilkisi (V. rueppelli) • Ova tilkisi (V. velox) • Çöl tilkisi (V. zerda)

Oymak: Asıl köpekler (Canini)

Atelocynus	Kısa kulaklı tilki (A. microtis)
Canis	Kurt (C. lupus) • Kızıl kurt (C. rufus) • Kır kurdu (C. latrans) • Altın çakal (C. aureus) • Kara sırtlı çakal (C. mesomelas) • Çizgili çakal (C. adustus) • Habeş kurdu (C. simensis)
Cerdocyon	Yengeç yiyen tilki (C. thous)
Chrysocyon	Yeleli kurt (C. brachyurus)
Cuon	Asya yaban köpeği (C. alpinus)
Dusicyon	Falkland tilkisi (D. australis)
Lycaon	Afrika yaban köpeği (L. pictus)
Nyctereutes	Rakun köpeği (N. procyonoides)
Pseudalopex	And tilkisi (P. culpaeus) • Arjantin gri tilkisi (P. griseus) • Darvin tilkisi (P. fulvipes) • Pampa tilkisi (P. gymnocercus) • Peru çöl tilkisi (P. sechurae) • Brezilya dövüş tilkisi (P. vetulus)
Speothos	Çalı köpeği (S. venaticus)