Mutasım (Abbasi)

Mutasım
Ebu İshak Abbas el-Mutasım Billâh
Abbâsî Halifesi
Hüküm süresi 833 – 842
Önce gelen Memun
Sonra gelen Vasık
Tam ismi
Ebû İshâk "el-Muʻtasım Billâh" 'Abbas bin Hârûn er-Reşîd
Hanedan Abbâsî Hanedanı
Babası Harun Reşid
Doğum 794
Ölüm 5 Ocak 842
Dini Sünni İslam
Halife Mutasım'a 838'de gönderilen Bizans elçisinin Halife huzuruna çıkması<smell> Kaynak:John Skylitzes kronik tarihi</kaynak>

Mutasım veya Abbas el-Mutasım Billâh Tam Adı: Ebû İshâk "el-Muʻtasım bi’l-Lâh" `Abbas bin Hârûn er-Reşîd (Arapça: أبو إسحاق “المعتصم بالله” عباس بن هارون الرشيد ; Ebū ʾisḥāq "el-muʿtaṣim bi-llāh" `Abbas bin hārūn er-rešīd) (d. 794 - ö. 5 Ocak 842), sekizinci Abbasi halifesi. Harun Reşid'in küçük oğluydu ve annesi Harun Reşid'in Türk asıllı bir cariyesi idi. 833'te kardeşi Memun'un yerine tahta geçti.

Halife olmadan hayatı

Mutasım halife olmadan Ebu İshak adı ile anılmaktaydı. Babası Abbasi Halifesi Harun Reşid, annesi bu halifenin Türk asıllı cariyesi olan Meride idi. Bağdad'da Abbasi Halifeleri sarayı olan "Huld Sarayı"'nda doğmuştur. Tabari'ye göre birçok otorite tarafından doğum tarihi Ekim 796 (Şaban H.180) olarak verilmekte ama bazıların da doğumu 726 ilkbaharı (H. 179) veya daha önce olarak verilmektedir.[1]

Tabari Mutasım'ı yetişkin iken siyah sakallı, saçlarının uçları gittikçe kırmızıya yaklaşıp saç ucları kırmızı olarak tasvir etmektedir ve gayet güzel gozleri olduğunu bildirmektedir. Diğer tarihçiler onun fiziksel olarak gayet güçlü olduğunu ve okuryazarlığının gayet az, hatta hemen hemen ümmi, olduğunu vurgulamaktadırlar.[1]

Ebu İshak, Harun Reşid'in küçük oğullarından olduğu için yetişmesine pek önem verilmemiştir. Baba-bir-anne-ayrı kardeşleri olan Emin (halifelik dönemi: 809-813) ile Memun (halifelik donemi:813-833) arasinda cikan (bazan "Dördüncu Fitne" veya "Büyük Abbasi İç Savaşı" adı da verilen) büyük iç savaşta Bagdad'da bulunup orada yaşamıştır. Bu dönemde 817-819'ds diğer Abbasi sülalesi mensupları ve Abbasiler devleti ilerigelenleri (abna' el-devle) gibi, 20 Temmuz 817'de Bagdad'lıların Halife Memun yerine "Mübarek" taht adı ile halife olduğunu kabul ettikleri İbrahim İbni Mehdi'nin taraftarı idi.[2]

Ebu İshak'ın 816'da Hicaz'a Mekke-Medine'ye Hacca gittiği Tabari tarafından bildirmektedir. Bu hac seferinde yanında askerlerden ve devlet memurlarından oluşan büyük bir refakatci grubu bulunmakta idi. Bu hac seferine gidişte bu refakatçiler arasında Yemen valisi tayin olup görevine giden "Havdava İbni Ali İbni Isa İbni Maham" da katılmıştı. Ebu İshak Mekke'de bu hac seferinde Mekke'de iken kendine refakat eden askeri birliği hacıların yollarını kesip onları soyan "Harici" bir eşkiya lideri üzerine gönderildiği hakkında ayrıntılı olarak vermekte ve ortaya çıkan bir olayı da anlatmaktadır. Bir Türk asıllı "gılman" (kölemen) asker Ebu İshak'ı bir Harici askerinin çok tehlikeli mızrak hücumundan kurtarmış ve ona Farsça "Aşina ma-ra" (Beni Hatırla) diye bağırmıştır. Bundan sonra bu Türk asker "Aşina" lakabıyla "Ebu Cafer Aşina" olarak bilinmiştir. Ebu İshak bu seferde isyancı Hariciler eşkiyaları tepeleyip imha etmiştir.[1]

Ertesi 817 yılında da Ebu Ishak tekrar Hicaz'a hac için gitmiştir.[1] Fakat bu hac seferinin ayrıntılarını bildiren hiçbir belge ve bilgi elimizde bulunmamaktadır.

Ebu İshak Hicri 829'da (Hicri 214) Mısır'da çıkan bir isyanı bastırmakla görevlendirilmiştir. O bu isyanı bastırmış ve isyan elebaşılarını idam ettirmiştir.[1]

831'de (Hicri 215) Bağdat'a dönen Ebu İshak kardeşi halife Memun'un Bizanslılar üzerine Anadolu seferine iştirak etmiştir. Tabari'ye göre bu seferde Ebu İshak'ın komuta ettiği Arap ordusu kolu 30 kadar Bizans tahkimli mevki ve kaleyi ele geçirmiştir.[1]

Halifelik yaşamı

Askerin biat sorunu

Tabari'ye göre Mutasım, ölen ağabeyi Memun yerine 9 Agustos 833'da halife olmuştur. Once askerler Mutasim'a biat etmekten kaçındılar ve Memun'un oğlu Abbas'in halife olmasını istediler. Fakat Abbas babasının kurmuş olduğu Tyana askeri şehrinden çağrılıp Bağdad'a geldi ve Mutasım'a biat etti. Askerler de ondan sonra Mutasım'a biat ettiler.

Tyana, Bağdad ve yeni Samarra şehri devlet merkezi

Mutasım ağabeyi Memun'un yeniden yaptırıp yerleştiği Tyana şehrini boşaltırdı; şehrin yeni yapılmış olan surlarını yıktırdı. Şehirde taşınamıyacak her şey yakılıp şehir ortadan kaldırıldı. Halifelik devlet merkezi yine Bağdad oldu.

Fakat Abbasileri başa getiren ve sonradan Memun'un tuttuğu Horasanlı askerler ile aileleri ve Horasanlı İranlılara karşı bir güç olarak Turk asıllı kölemenlerden kurulan ordunun askerleri arasında devamlı çatışma bulunmaktaydı. Bağdad'in yerli Iraklı ahalisi bu iki yabancı unsurdan ve aralarındaki çatışmalardan devamlı tedirgin olmaktaydı. Özellikle Mutasım'ın iktidarına temel olarak kullandığı Türk asıllı kölemen askerler şehir halkı tarafından istenmemekteydi. Bu Türk kölemen askerlerin kışlaları Bağdad şehir duvarları dışında olmakla beraber Türk kölemenler şehir halkı tarafından devamlı şikayet konusu ve sosyal çekişme odağı olmaktaydı. Bağdad şehrinde Türk kölemenler aleyhinde devamlı çekişmeler ve hatta isyanlar çıkmaktaydı.

Sonunda (babasının Rakka'ya ve ağabeyi Memun'un da kendine yeniden yaptırdığı Tyana'ya çekilmesini göz önüne alarak) Mutasım 833de kendi devlet merkezi için Bağdad'ın 125 km güneyinde o zaman bir eski harabe şehri olan Samarra'yı yeni devlet merkezi olarak seçti. Bu şehirde saraylar, camiler [3], diğer halka yararlı binalar, parklar; devlet divan memurlarının çalıştığı binalar ve askerler için kışlalar kuruldu.[4]

Babek Ayaklanması

Bu Halifeyi, en çok uğraştıran sorun Babek isyanı olmuştur. Babek, kuzey İran'da gelişen Hürremîyye (Ḵhorram-Dīnān) adlı bir dinsel topluluğun başkanıydı. Bu topluluk Ebu Müslim Horasani'nin Abbasiler tarafından öldürülmesinin öcünü almak üzere 816-817de (Hicri 201de) halife Memun döneminde Azerbaycan civarında isyan etti. 819-820 de Yahya bin Muadh; 822de İsa bin Muhammed bin Ebu Halid; 824-825de Ahmed bin El-Cunayd, ve 827-828de Muhammed bin Humayd Tuşi komutalarındaki üzerine gönderilen orduları Bizanslılarla işbirliği yaparak yenilgiye uğratıp geri püskürttü.

Mutasım'ın halifeliği döneminde ise Babek askerlerini ta güneye Hamedan'a kadar göndererek bu bölgelerdeki huzur ve düzeni bozdu. Hemedan'a Mutasım'ın "İshak bin İbrahim bin Müsab" komutasında gönderdiği ordu Babek taraftarlarının ordularını yenip onların Bizans'a kaçmasına neden oldu. Fakat Kuzey İran'da büyük kitleler Babek'in inançlarına katıldılar ve ordularını büyüttüler. Babek'in Hürremiye ordusunu tarihçiler 100.000-200.000 (Mesudi) olarak vermişlerdir.

Mutasım Babek sorununa katî bir çare aradı ve en sonunda Türk asıllı olan ve gayet yetenekli Abbasi generali olan "Afşin Haydar bin Kavuş"'a büyük ve çok iyi disiplinli bir ordu sağlayarak ona mutlaka Babek'in ele geçirilmesi için kati bir emir verdi. Afşin önce bir sıra tahkimli mevki ve kaleden oluşan bir savunma hattı meydana getirdi ve çok iyi organize edilmiş ulak sistemi kurarak sistematik olarak Babek'in hücumlarını durdurmayı başardı. Babek iki yıl Afşin'e karşı durdu; Afşin'in bazı komutanlarını ve askerlerini ona ihanet ettirmeyi başardı. Ama metodik olarak Afşin bütün bu sorunlarını çözerek Erdebil'in kuzeyinde Babek'in bütün korumalı mevkilerini ele geçirdi. Babek son olarak Ermenistan'a kaçıp oradaki bir Ermeni prensine sığındı ve bu prens de 837de Babek'i Afşin'e teslim etti. Böylece Babek'in 23 yıl süren isyanı sona erdirildi.

Bu seferinde Afşin çok sayıda esiri Babek'in zulmünden kurtardı ve Babek'in eline geçirmiş olduğu büyük servetleri ganimet olarak kendine ve ordusuna dağıttı. Sonra elinde esir olan Babek'i ve kardeşini tutuklu olarak Samarra'ya getirdi. Samarra'da Babek bir fil sırtında gezdirildi; 4 Ocak 838de kendi cellatı tarafından idam edildi ve kesilmiş kafası çeşitli şehirlerde halka gösterilmek üzere Horasan'a gönderildi. Babek'in kardeşi ise sonradan Bağdad'da idam edildi.

Bizans'a seferler

837de Bizans imparatoru Theofilos güney-doğu Anadolu'ya ve Abbasi halifeliği başkentine hedefle 70.000 kişilik bir ordu ile Abbasi ülkelerine sefere geçti. Bu ordu Malatya (o zamanki Melitene) ve Samsat (o zamanki Samsota) kalelerini eline geçirdi. Sonra bu ordu Suriye'de Mutasım'ın doğum yeri olan Zibatra (Bizanslılarca Sozopetra) kalesine saldırdı; bu kaleyi ele geçirip yıktılar.

Buna karşılık olmak üzere 838de Mutasım büyük bir ordu ile iki koldan Anadolu'ya girdi. Bizans imparatoru iki Arap kolunun birleşmesini önlemek amacıyla Abbasi generali "Afşin" komutasındaki bir kolu üzerine 25.000 (veya 40.000) kişilik ordu ile 21 Temmuz 838de (şimdi Dazmana mevkinde) "Anzin Savaşı" adı verilen bir çatışmaya girişti. "Afşin" Bizanslıların hücumuna karşı durup bir karsı hücumla bu muharebeyi kazanıp, Bizans ordusunu dağıttı. Bizans ordusu Mutasım'ın Anadolu'da ilerlemesine hiçbir direniş göstermedi. Halife'nin komutasındaki kol ise Ankara kalesini aldı ve Afşin kolu ile orada birleşen büyük Abbasi ordusu, şimdiki Emirdağ-Hisarköy yakınında Bizans'ın ikinci büyük şehri ve çok önemli kalesi olan Amorium üzerine yürüdü. Bu kaleye kuşatmaya karşı şehir 55 gün direndi. Fakat bir Müslüman köle ihanet edip Abbasilere surlarının en zayıf tarafını gösterdi ve oradan surları yaran Arap ordusu 23 Eylül 838de şehre girdi ve şehri ve kaleyi yakıp yıktı.

Mutasım'a Bizanslılar "Gramerci İoannis" başkanlığında bir elçiler heyeti gönderdiler. Halife ve saray mensuplarına çok değerli hediyeler sundular. Ayrıca Bağdat halkına da 36.000 Bizans altını dağıtarak halkı barışa teşvik ettiler.

Ordu komutanları komplosu

Anadolu seferi sırasında ordusunun en yüksek komutanları Mutasım'ın aleyhinde bir komploya karıştılar. Bunlar arasında Şah bin Sahl, Amr-el-Fargana, Ucayf bin Anbasa ve Ahmed bin Halil bulunmaktaydı. Mutasım ordusu ile başkenti Samarra'ya döndükten sonra bu komutanları idam ettirdi. Bu komploya katılmayan Afşin ise bir dinsel kadılar heyeti tarafından inançları ve özellikle eski İran Mazdak mezheplerine inanıp inanmadığı hakkında soruşturmaya tabi tutuldu ama bu kadılar heyeti onun hakkında kesin sonuca varamadı. Fakat Afşin'in Mutasım aleyhinde diğer entrikalara katılmış olduğu tespit edilince, Afşin hapse atıldı ve Afşin 841 ilkbaharında hapisde iken öldü.

İmparatorluğun bölünmesi

Mutasim'in hilafeti sırasında Abbasi imparatorluğunun bölünmesi hızlandı. Irak ve Suriye Arap olarak karakterini korudu. Horasan ve kuzey doğu gittikçe İranlı karakteri almaya başladı.

Memun'un ünlü generali Tahir, çocuklari ve ahvadı yarı özerk Tahiriler devleti olarak Horasan, Fergana, Herat ve Maveraünnehir eyaletleri valilikleri ellerine aldılar.

Kuzey Afrika'nin batısında, İfrikiye'de kurulan Aglebiler devleti teorik olarak Abbasi halifelerine bağlı olmakla beraber özerk idi ve Sicilya'yı ellerine geçirdiler.

Donanma hazırlama ve tahribi

Bizanslilara karsi Anadolu'da ordusunun başarısını karada sonuca bağlamayan Mutasım 842de 400 küçük kadırga tipi gemiden oluşan büyük bir donanmayı Suriye kıyılardan Bizans sahillerine hücum etmek üzere hazırlattı. Fakat yola çıkan donanma hiç beklenmedik büyük bir fırtınaya tutuldu ve hemen hemen tüm gemileri parçalanıp battı.

Mutasım'ın ölümü

Mutasım'ın donamasının bu felaketinden haberi olmadı. Tabari'ye göre 21 Ekim 841de hasta düştü. Tecrübeli doktoru bir önceki yıl ölmüş ve yeni doktoru bu eski doktorun tedavisine devam etmemiş olduğu için hastalığı gittikçe ciddileşti ve 5 Ocak 842de Mutasım hayata gözlerini yumdu. Yerine oğlu Vasık halife olarak geçti.

Tabari'ye göre Mutasım görecelikle hayatı fazla ciddiye almayan, nazik, hoşa giden ve hayırsever tabiatlı bir hükümdardı.

Dipnotlar

  1. 1 2 3 4 5 6 Muhammed İbni Carir Tabari (İng. çev. ve ed.: Bosworth, C. E.) (1987) The History of al-Ṭabarī, Volume XXXII: The Reunification of the ʿAbbāsid Caliphate. The Caliphate of al-Ma'mun, A.D. 812–833/A.H. 198–213, Albany, NY: State University of New York Press ISBN=0-88706-058-7 (İngilizce)
  2. ↑ Kennedy, Hugh N. (2.ed. 2004) The Prophet and the Age of the Caliphates: The Islamic Near East from the 6th to the 11th Century Harlow: Pearson Education Ltd. Google books say=151, 156
  3. ↑ Özellikle dönmeli şekilde mimarisi çok nadir büyük minaresi olan Büyük Samarra Camii ve Şii imamları Ali el-Hadi ve Hasan al-Askari'nin türbeleri bulunan iki büyük camii
  4. ↑ Sonradan Vasık ve Mutaz zamanlarinda Samarra bir ticari şehir karakteri de kazandı. Samarra 892ye kadar Abbasi halifeliğinin devlet merkezi olarak kaldı.

Ayrıca bakınız

Dış bağlantılar

Mutasım (Abbasi)
Doğumu: 794 Ölümü: 842
Sünni İslam unvanları
Önce gelen
Memûn		 Abbâsî Halifesi
833 - 842 		Sonra gelen
Vâsık


This article is issued from Vikipedi - version of the 8/20/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.