Pomaklar
Toplam nüfus | |
---|---|
500.000~ | |
Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
Türkiye | 346.000 (2010)[1] - 600,000[2] |
Bulgaristan | 67.350 (2011)[3] |
Yunanistan |
30.000 (1981)[4] 30.000 (1998)[5] |
Diller | |
Pomakça, Bulgarca, Yunanca, Türkçe[6][7][8][9] | |
Din | |
İslam |
Pomaklar (Bulgarca: Помаци Pomaci, Yunanca: Πομάκοι Pomáki), Güneydoğu Avrupa'da Rodop Dağları, kuzey Bulgaristan ile Aşağı Trakya ve Makedonya bölgelerinde yaşayan Kuman kökenli çoğunlukla İslam dinine mensup bir halktır.[10]
Tarih
Pomaklar, Balkanlarda Pomakça konuşan Müslümanlara verilen bir addır. Pomakların, Kumanlara dayanan uzun bir tarihi geçmişi vardır. Kuman Türkleri miladi 916 yılında Kuzey Çin’den ayrılarak önlerine çıkan Ruslarla savaşıp, XI. ve XII. yüzyılda Ukrayna ve Romanya üzerinden Balkanlara inmeğe başlayan bir Türk kavmidir. İlk olarak kuzey Bulgaristan’a daha sonra güneye doğru inerek Rodoplara ve Makedonya’nın doğu kısımlarına yerleşmişlerdir. Yerleştikleri bölgelere Kumanova, Kumantsi, kumança gibi isimler vermişlerdir.
Kuman ve Peçenek Türkleri’nin 1087’de kurdukları federasyonun 1091’de yıkılması neticesinde Kuman Türk boylarından birçoğu Romanya, Macaristan, Avusturya ve Çekoslovakya içlerine kadar giderek gayri Türk unsurların içinde Hıristiyanlığı kabul etmişler ve etnik varlıklarını kaybetmişlerdir. Batı Trakya ile Rodop ve Prin bölgelerinin dağlık kesimlerinde ise bir hayli Kuman Türk boyu kalmıştır. Kuman etnik kimliği 15.yy'dan sonra bozulmuştur. Kumanlar, Balkanların yerlisi olan Slav halklarla karışmışlardır. Balkanlarda diğer Türk boyları olan Gagauzlar, Tatarlar kimliklerini koruyabilmiştir.
Kumanların, Balkanlarda önemli yerleşim yerleri vardır. Doğu ve Batı Trakya, Makedonya kuzey Bulgaristan bölgelerine yerleşmişlerdir:
Kumaniç(39), Kumaniçevo(40), Kumantepe(41), Basarabya(42), Pecine aga(Peçenek Ağa)(43), Berende(44), Çekan(45), Grodamantsi(46), Kraguavay(47), Kumanova(48).
93 Harbi'nin sonunda, Vǎča Vadisinde bulunan yaklaşık 20 Pomak köyünde çıkmış, Osmanlı İmparatorluğu Doğu Rumelivilayetinden özerklik elde edilmesiyle sonuçlandı. Büyük bir köy olan Timraş'ı yönetim merkezi alarak kurulan özerk Pomak Timraş Cumhuriyeti 8 yıl kadar sürebilmiş, 1886'da Bulgaristan egemen olmuştur.
Bulgaristan'ın Madan kasabasında yaşayan Pomaklar, Türkçe öğrenmek için Türkiye'den destek istedi. Balkan Staretejik Araştırmalar Merkezi ( BASAM ) Başkanı Rifat Sait, "Pomaklar, Türkçe öğrenmek istiyor. Bunun için Türkiye'den destek bekliyor." dedi "Bulgaristan'ın Smolen bölgesinde yaşayan Pomakların Hicri 1000. yıllarda Bulgaristan'a geldikleri tahmin ediliyor. Çepinski ve Madan'da çok sayıda Pomak Türkü var. Kendilerini Türk olarak tanıtan Pomaklar, Bulgaristan'a gelen Peçenek ve Kuman Türklerinden olduklarını ifade ediyor. Buradaki köylerden birinin ismi ise Peçenek'ten ismini alan Peçinski. Onlar dedelerinden kalan birkaç Türkçe kelimeyi zaman zaman kullanıyor. Son derece inançlı ve güvenilir insanlar olan Pomak Türkleri, Bulgaristan'ın yüksek dağlık bölgelerinde yaşıyorlar. Bulgaristan'da yaklaşık Bir milyon Pomak Türkü'nün yaşadığı tahmin ediliyor. Bu yıl Bulgaristan'da yapılacak nüfus sayımında Türk olarak yazılmak isteyen Pomaklar'ın en büyük arzusu ise, atalarının konuştuğu Türkçe'yi öğrenmek." şeklinde konuştu.[11]
Pomak sıfatı
Osmanlı'nın yardımcı kuvvetleri Yamaklar(Yamaks);
Bilindiği üzere Osmanlı’nın toprak düzeni tımar-has ve zeamet düzenidir. Osmanlı ordusunun bir kısmı barış zamanlarında topraklarını işlerler. Savaş zamanında savaşa giderlerdi. Osmanlı askeri düzeninde “Eşkinci ve Yamak” teşkilatı vardır. 30 kişilik gruplara ayrılan askerlerin 5 tanesi Eşkinci 25 tanesine Yamak denirdi. Eşkinciler savaşa giderler Yamaklar ise onların askeri harcamalarını karşılardı. Eşkincilere başka bir isim olarak “Ellici” denirdi. Savaşa gidenler 50 akçe alır ve bu harcamaları Yamak kalanlar tarafından karşılanırdı. Osmanlının kullandığı eski yazıda yamak kelimesi giderek “Pamak” olarak okunmuş ve bu da Halk ağzında Pomak kelimesine dönüşmüştür. Çünkü Orta Rodoplar şivesinde “a” harfi “oa” sesine dönüşür.
Bunu destekleyen en önemli veri Yamak kelimesinin anlamıdır. “Yemak” yardım eden veya yardımcı demektir . Kumanlar'ın Yamak boyu, Balkan topraklarına yerleşmiştir. Pomakların Osmanlı ordusuna ait Voynuk ve Deliler Ocağı askerî teşkilâtı içinde yer aldığı ve bu sebeple gayrimüslimlerin onlara yardımcılar anlamında pomagaçi demeleri sonucunda, ortaya zamanla pomak hâlini almış ve Pomaklar'ın kimlik ismi ortaya çıkmıştır.[12]
Dil
Pomaklar’ın konuştukları dile gelince, % 30 Ukrayna Slavcası, % 25 KumanKıpçakçası, % 20 Oğuz Türkçe’si, % 15 Nugayca ve % 10 Arapça’dan müteşekkildir.[13]
Bazı Pomakça örnekler
- Znajete li pomaški? - Pomakça bilir misiniz?
- Da, ubavu znajem - Evet, güzel (iyi) bilirim
- Jas samo malku pomaški znam - Ben sadece biraz pomakça bilirim
- Koj ste vie? - Siz kimsiniz?
- Kak ste vie? - Nasılsınız?
- Jas, Pomak sam - Ben, Pomakım
- Kolku si gudini? - Kaç yaşındasın?
- Na sedjam gudini sam - Yedi yaşındayım
- Va den vremetu nogu ubavu - Bu gün hava çok güzeldir
- Ti djeka vodiš? - Sen nereye gidiyorsun?
- Jas vodam na selotu - Ben köye gidiyorum
- Jas še vorvam na kasabota - Ben kasabaya döneceğim
Pomak yerleşimleri
Türkiye
Pomakların Türkiye Trakya'sı ve Anadolu'ya ilk gelişleri 93 Harbinin hemen ertesidir. Bu sebeple halk arasında 93 mâcırı olarak da bilinirler. Kırklareli'den Samsun'a, Samsun'dan Eskişehir'e, Eskişehir'den İzmir'e kadar geniş bir bölgede çoğunlukla yaşarlar.
Bafra, Çarşamba, Balıkesir, Bursa, Karacabey, Gönen, Manyas, Darıca, Şevketiye, Erdek, Edincik, , Yenice, Çan, Biga, Edirne, İpsala, Keşan, Uzunköprü, Beykoz, Çatalca, Silivri, Adapazarı, Söğütlü, Ferizli, , Babaeski, Demirköy, İğneada, Vize, Soğucak
Kırklareli
Lüleburgaz, Babaeski, Kofçaz, Saray, Karaağaç, Pehlivanköy, Alpullu, Katranca, Büyük Mandıra, Kuştepe köyü, Alacaoğlu köyü, Eskitaşlı Köyü (L.Burgaz)
Edirne
Merkeze bağlı Musabeyli Köyü, Meriç'in, Karahamza köyü, Küplü beldesi, Hasırcı Arnavut köyü, Kavaklı köyü, Subaşı beldesi, Havsa (Azatlı) köyü Orhaniye köyü. Uzunköprü'nün,Kurtbey, Hasanpınar ,Çöpköy, Yağmurca, Sazlı Malkoç, Baş Ağıl, Kadı, Kadı Gebren, Yağmurca köyleri. Keşan'ın Koruklu köyü, Yeşil, Orhaniye, Suluca, Çobançeşmesi köyü, İpsala (Esetçe) beldesi, Aliço Pehlivan köyü, Koca Hıdır beldesi, Enez'in Sultaniçe köyü, Hacı, Beğendik ve Pazar Dere köyleri,Lalapaşa'nın Büyünlü köyü.
Tekirdağ
Şarköy'ün Yayaağaç köyü.Şarköy'ün Kocaali köyü, Şarköy'ün Yeniköyü. Hayrabolu, Şalgamlı Beldesi, Çerkez Müsellim Kasabası, Büyük Danişment köyü, Malkara Prafça (Çınaraltı köyü), Hayrabolu, Popköy (Kabahöyük),İlyasalan Köyü.
Çanakkale
Biga çevresinde ve Gelibolu Çeşme Altı köyü, Yeniköy, Değirmendüzü ve Tayfurlar köyleri.İlyasalan Köyü.
Balıkesir
Gönen'in Hafız Hüseyin Bey, Hodul, Hasan Bey, Atıcı Ob köyleri. Erdek, Yukarı Yapıcı, Belkıs, Ballı Pınar, Düzler, Ocaklar, Narlı, İlhanlar, Gölyaka, (Simavli Köyü), Bereketli, Doğanlar, Turanlar, Çakıl Köyü( adetlerine bağlı kalan tek köy ) Manyas, İvrindi'nin Necipköy' köyü, Sındırgı'ya bağlı Şahinkaya köyü,
İzmir
İzmir, Gaziemir, Bayındır, Dikili ve Kemalpaşa'nın çeşitli köylerinde.
Manisa
Manisa'nın Turgutalp kasabası, Karaağaçlı köyü. Demirci ilçesinde Bardakçı köyü.
Bursa
Mudanya'nın Dere köyü, Çanakkale'nin Çal köyü, Çan (Yaykın köyü), Irbaalan, İlyasağa köyü, Havdan köyü. Gemlik'in Benlik köyü. İnegöl.
Bilecik
Bilecik'in Şükraniye köyü, Küplü köyü ve Vezirhan köyü. Bozüyük ilçesinin Saraycık köyü.
Eskişehir
Eskişehir Osmaniye Beldesi, Beylikova İlçesi, Uzunburun Köyü Bağçecik Köyü
Kocaeli
Karamürsel'in Yalakdere köyü
Sakarya
Konya
Bulgaristan
Pomaklar, Bulgaristan'da Smolyan, Blagoevgrad, Pazarcık, Velingrad, Razlog,Yakoruda, Kırcaali, Gotse Delçev bölgelerinde ve Mesta Vadisi, Rodop Dağları'nda sıkışık alanlarda yaşamaktadır. Lofça Bölgesi civarında ise küçük Pomak grupları bulunmaktadır. Bununla birlikte Pomakların %50’si Rodop Dağları’nın güneyinde bulunmaktadır. Bulgaristan İçişleri Bakanlığı’nın 1989'da Müslüman Bulgarlar için yaptığı çalışmada, nüfuslarının 268.971 ile toplam nüfusun %3’ünü oluşturduğunu ortaya koymuştur.
Yunanistan
1924 Lozan Mübadelesinden önce Selanik ilinin Drama ile Kavala kazalarına bağlı bazı köylerde ve Vodina kazasına bağlı Karacaova Moglena, Almopia bölgesine 1100 yıllarından orta asyadan gelen türkler yerleştiğini Yunan tarihçi zanaros eserinde yazmaktadır 1389 yılında osmanlı dönemidede 2 nci türk yerleşimi olur nahiyesindeki 26 köyde Pomak grubu yaşıyordu. Alman gezgin Adolf Struck Karacaova'ya yaptığı gezi sonucu yazdığı kitapta Gostolyub (Konstantia) gibi 300 nüfuslu ve iki parçalı köylerde sadece Pomakların yaşadığını söylüyor. Ayrıca Karacaova'daki Ulahlar Meglen-Aromanians üzerine araştırma yapan Theodor Capidan[14] kitabında bu bölgede Pomakların yaşadığını ifade ediyor. Şu an İskeçe ve Gümülcine'de 30.000 civarında Pomak yaşamaktadır.
Makedonya
Makedonya'da Pomaklar Berova, Debre, Manastır, Struga, Dolna Reka ve Üsküp civarında yaşamaktadırlar. Nüfusları tam tespit edilememekle birlikte toplam 40.000 olduğu söylenmektedir.__,__?
Arnavutluk
Arnavutluk'ta Pomaklar genellikle Makedonya sınırına civarında yaşamaktadırlar. Fakat bu güne kadar Arnavutluk Pomakları hakkında çokta ayrıntılı araştırma olmamıştır hatta tamamen yok sayılmışlardır. Tahmin edilen nüfusları oldukça ilgi çekicidir. Çünkü kaynaklar Arnavutluk'taki Pomak nüfusunu 80.000-120.000 olduğunu tahmin etmektedirler.
Diğer yerler
Tüm bunların yanında 1878 göçleri döneminde 20.000 ailenin İtalya'ya ve 1.000 ailenin de İsviçre'ye göç ettirildiği ve iskân edildikleri verisi mevcuttur.
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- Sercan Ahincanov - Kıpçaklar & Türk Halklarının Katalizör Boyu, Selenge Yayınları, 2014, s.150
- TRAKYA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ Edirne: 2008 / Prof.Dr. İlker Alp Pomak Türkleri [Kuman - Kıpçaklar].
- BALKANLARDA POMAK TÜRKLERİ / Prof.Dr. Hüseyin Memişoğlu.
- Bulgaristan'da yaşayan Pomaklar kendilerinin Kuman Türklerin'den geldiklerini söylediler. (http://www.haberler.com/bulgaristan-daki-pomaklar-turkce-ogrenmek-istiyor-2483617-haberi/ )
- Galip Çağ - Osmanlı Öncesi Balkanlarda Türk İzlerine Dair Toponimiler.
- (39)- Drama'ya bağlı eski bir Türk köyü, bkz. Acaroğlu, Türker, Balkanlarda Türkçe Yer Adları Klavuzu, IQ Yay., İstanbul 2006, s. 429.
- (40)- Kostur'a bağlı eski bir Türk köyü, bkz., Acaroğlu, a.g.e., s. 429.
- (41)- Serez'de bulunmaktadır, bkz., Acaroğlu, a.g.e., s. 429.
- (42)- Güneydoğu Avrupa'da Dnyester ve Prut arasında ve Karadeniz kıyısnda uzanan bölge. Kurucusunun Kuman Türk'ü olduğu bilinmektedir. Basar Türkçede "yenmek" manası- na gelen bas- köküne dayanırken aba ya da apa Türkçe kiþi adlarında sıkça rastlanır bir son ektir (Aslan-apa gibi), aynı zamanda Basaraba ilk Romen hükümdar soyunun kurucusudur, bkz., Acaroğlu, a.g.e., s. 66.
- (43)- Kuzey Dobruca'da bulunmaktadýr. Eski bir Peçenek köyüdür. 1048-191 yılları arasın- da Peçenekler'e ev sahipliði yapmıştır, bkz., Acaroğlu, a.g.e., s. 90.
- (44)- Eski Yugoslavya'da Tsaribrod'a bağlı köy. Sofya'da da bu isimde bir köy vardır. İsim Peçeneklerin Berende / Berendi boyunu anımsattığı için Peçenek kökenli olması yüksek bir ihtimaldir, bkz., Acaroğlu, a.g.e., s. 129.
- (45)- Eski Yugoslavya'da Tsaribrod'a bağlı Türk köyü. Rasonyi'ye göre Çekan, Kumanca'da bir türağaç kakan manasına gelen Çakan ile ayný kelimedir, bkz., Acaroğlu, a.g.e., s. 134.
- (46)- Üsküp'e bağlıdır. Bu ismin Peçenek değilse de ya ilk Bulgar, Peçenek ya da Uz köken- li olduğunu Sırp dil bilimciler öne sürmüşlerdir, bkz., Acaroğlu, a.g.e., s. 147.
- (47)- Bugünkü Sırbistan'da eski bir Türk köyüdür. Proto-Bulgarlar Türkçesi'nden gelmekte- dir. Kara-guy ya da Kraguy da yine aynı manadadır, bkz., Acaroğlu, a.g.e., s. 167.
- (48)- Makedonya'da bir ildir.
Kaynakça
Wikimedia Commons'ta Pomaklar ile ilgili çoklu ortam kategorisi bulunur.
- ↑ Turkey “People Groups” Joshua Project (İngilizce)
- ↑ "Türkiye'deki Kürtlerin sayısı!" (Turkish). 6 June 2008. 24 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160324221816/http://www.milliyet.com.tr/default.aspx?articleid=873452&atype=sondakika&date=07.06.2008&kategori=yasam&ver=16. Erişim tarihi: 17 August 2010.
- ↑ 2011 Bulgaristan genel nüfus sayımı raporunda “Müslüman inancına sahip Bulgar etnik grubu” ("българската етническа група 67 350 - с мюсюлманско вероизповедание") ibaresi altında bu rakam belirtilmiştir. bk.: Преброяване 2011 (Bulgarca)
- ↑ H. Poulton, The Balkans, Minorities and Governments in Conflict, (1993)
- ↑ “Also spoken in: Greece” Ethnologue (İngilizce)
- ↑ Ethnologue, Languages of Greece.Bulgarian.
- ↑ Ethnologue: Languages of the World Fourteenth Edition.Bulgarian.
- ↑ Encyclopaedia Britannica, Pomak People.
- ↑ Social Construction of Identities: Pomaks in Bulgaria, Ali Eminov, JEMIE 6 (2007) 2 © 2007 by European Centre for Minority Issues
- ↑ 1.TRAKYA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ Edirne: 2008 / Prof.Dr. İlker Alp Pomak Türkleri [Kuman Kıpçaklar].] 2.BALKANLARDA POMAK TÜRKLERİ / Prof.Dr. Hüseyin Memişoğlu. 3. Bulgaristan'da yaşayan Pomaklar kendilerinin Kuman Türklerin'den geldiklerini söylediler. (http://www.haberler.com/bulgaristan-daki-pomaklar-turkce-ogrenmek-istiyor-2483617-haberi/)
- ↑ http://www.haberler.com/bulgaristan-daki-pomaklar-turkce-ogrenmek-istiyor-2483617-haberi/
- ↑ https://www.facebook.com/YemaekKuman/photos/a.785615588197213.1073741827.785606688198103/1061067333985369/?type=3&theater
- ↑ [https://issuu.com/yuceltr/docs/__lker_alp_-_pomak_t__rkleri__kuman TRAKYA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ Edirne: 2008 / Prof.Dr. İlker Alp Pomak Türkleri [Kuman Kıpçaklar].]
- ↑ Capidan, Theodor. Meglenoromânii, istoria şi graiul lor, vol. I, Bucureşti, 1925, s.5, 19, 21-22. (Rumence)