İoannis Aksuh

İoannis Aksuh
Bağlılığı	Bizans İmparatorluğu
Rütbesi	Megas Domestikos
Komuta ettiği	Bizans Ordusu Komutanlığı
Savaşları/Çatışmaları	II. İoannis'in Türklere karşı seferi, Beroia Savaşı, Korfu'nun kuşatılması

İoannis Aksuh ya da Axouchos, ayrıca Axuch olarak da tercüme edilir, (Yunanca: Ἰωάννης Ἀξούχ or Ἀξοῦχος, yaklaşık 1087 - yaklaşık 1150), İmparator II. İoannis Komnenos hükümdarlığında ve oğlu I. Manuel Komnenos hükümdarlığının ilk dönemlerinde Megas Domestikos ("Bizans Ordusu komutanı").

Yaşam öyküsü

İmparator II. İoannis Komnenos, İoannis Aksuh'un yakın arkadaşı ve hamisi

İoannis doğumu itibarı ile Türktür. (anakronistik olarak John Kinnamos İranlı olduğunu belirtir)^[1] 1097 yılında bebekken İznik kuşatması sırasında haçlılar tarafından ele geçirilmiştir. I. Aleksios Komnenos'a hediye edilmiş, imparatorluk koruması altında büyümüştür.^[2][3] Bütüme çağında Aleksios'un velihattı İoannis Komnenos'un değişmez arkadışıydı. 1118 yılında II. İoannis olarak tahta geçtiğinde, İoannis Aksuh'u Megas Domestikos olarak atadı.^[2] İmparatorun tek yakın arkadaşı ve sırdaşıydı,^[1] tüm imparatorluk ailesi ona saygı gösterirdi.^[4]

II. İoannis'in hayatı ve tacına karşı, kızkardeşi Anna Komnena ve kocası Nikeforos Bryennios (daha sonradan komploya katılmaktan vaz geçen) tarafından düzenlenen komplonun bozulması sonrası, II. İoannis kız kardeşinin varlığını, Aksuh'a vermek istedi. Ancak Aksuh, imparatorluk ailesi ile ilişkilerini bozacağı, yüksek aristokraside popülaritesini azaltacağını düşünerek, akıllıca davranarak bu teklifi red etti. Ayrıca Aksuh, Anna için merhamet diledi ve iki kardeşi en azından bir derece barıştırdı.^[5] İmparatorun aktif bir asker olması ve sıklıkla sefere çıkması nedeniyle Aksuh, bu faaliyetlerinde eşlik ederdi. Laodicea'nın Selçuklulardan 1119 yılında alınması sırasında, Aksuh kuşatmayı yönetti.^[1] Bu kuşatma II. İoannis'e zafer kazandırdı ve adını duyurdu. Bu sefer, Anadolu boyunca Antalya ve Klikya'ya kadar yolları açmıştır.

1122 yılında Balkanlarda Peçenekler ile savaşırken, Aksuh bacak ya da ayağından yaralandı (Beroia Muharebesi)^[6] Aksuh, ayrıca 1137-1138 yıllarındaki Klikya, Antakya ve kuzey Suriye seferlerinde aktif rol oynadı ve tekrar yaralandı.^[6]

1143 yılında, II. İoannis'in Klikya'da bir av kazası sonucu ölmesi üzerine İoannis Aksuh, İoannis'in seçtiği, en genç yaşayan oğlu I. Manuel Komnenos için Konstantinopolis'i, her ikisininde adı İsaakios olan muhtemel diğer adaylar büyük ağabeyi ve amcasına karşı güvenlik altına aldı. Aksuh'un ölmekte olan imparator II. İoannis'e velihat olarak daha başarılı bir aday olarak İsaakios'u seçmesi için ikna etmeye çalıştığı söylenir. Bazı diğer din, saray ve asker mensubu da bunu desteklesede, İsaakios genç kardeşi lehine tahtan vaz geçti.^[7]

Bazı kaynaklar, Aksuh'un, en azından Manuel'in hükümdarlığının çok erken döneminde, İsaakios lehinde çok fazla bağlanmasının, Manuel'in, İsaakios ile Aksuh arasında gizli işbirliği olduğu konusunda şüpheye düşmesine neden olmuştur.^[8][9][10] Fakat, Manuel gücü tamamen ele aldıktan sonra, Aksuh'un megas domestikos ünvanını devam ettirmiştir.^[11]

1145-1146 yıllarındaki bir seferde, imparatorun masasında, ateşli bir tartışma yaşandı. Konu Manuel ile babasının askeri yeteneklerinin karşılaştırılmasıydı. İoannis Aksuh, saldırgan bir şekilde II. İoannis'i, Manule'e karşı övdü ve Manule'in kardeşi İsaakios'a desteğini yüksek sesle dile getirdi. Gerginlik, İsaakios'un geleceğin imparatoru Andronikos kılıçla saldırması ile tepeye ulaştı. İmparator diğer akrabalarının yardımı ile olayı sakinleştirdi. Aksuh, imparatorluk mührünün ayrıcalıklarının elinden alınması ile cezalandırıldı.^[12] Bu olay, Aksuh'un imparatorluk ailesi ile ne kadar iç içe olduğunun göstergesidir. 1145-1146 yıllarından önce imparatorluk mührüne sahip olması, imparatorluğun sivil iadresininde başı olduğunun göstergesidir. O zamanlar mesazon olarak bilinen ve vezir ya da 'başbakan' ünvanına karşılık gelen gayrı resmi bir ünvandır.^[13]

1148–1149 yıllarında bir önceki Bizan komutan Megas doux Stefanos Kontostefanos'un ölümünden sonra Sicilya'nın Norman Krallığına karşı Korfu kuşatmasına komutanlık etmiştir. Bizans askerleri ile müttefik Venedikliler arasında yaşanan kavgayı çözmeye çalışmıştır. Bu sorunu bastırmak için korumalarını yollamıştır.^[6] Aksuh'un kuvvetleri açlık nedeniyle, 1149 yılında Normanlara boyun eğerek, istihkamlarını terk ederek adadan geri çekilmişlerdir.^[14] İoannis Aksuh, bu kuşatmadan kısa bir süre sonra, yaklaşık 1150 yılında öldüğü düşünülmektedir.^[2]

I. Aleksios tarafından büyütülmüş birisi için sürpriz bir şekilde, Aksuh gayet eğitimli birisidir. Teoloji ile ilgilenmiştir. teolog Methonelı Nicholas'ın "havarilerin içine Kutsal Ruh'un nüfuz etmesi" konusunun tabiyatı hakkındaki sorusu üzerine araştırma yaptığı bilinmektedir.^[15]

II. İoannis, hükümdarlığı süresince tüm önemli seferleri kişisel olarak yönetmiştir, bu yüzden Aksuh, döneminin tarihçi ve vakanüvislerinin dikkatini çekmiş bu dönemde yaşayan birkaç Bizans komutanından biridir.

Bizans tarihçisi Niketas Honiates, İoannis Aksuh'un nitelikleri hakkında aşağıdaki tanımı verir:

“	Elleri yalnızca savaşta yetenekli değildi, iyi işler yapmakta da hızlı ve cevvaldi. Daha ötesi, aklının soylu ve bağımsızlığı kötü kökleri nedeniyle gölgelensede, onu herkes tarafında sevilen yapıyordu.[16]	”

Aile

Aleksios Komnenos, II. İoannis'in oğlu ve ortak imparator ve İoannis Aksuh'un oğlunun karısının babası.

İoannis'in Aleksios Aksuh isimli bir oğlu olmuştur. Aleksios, II. İoannis'in en büyük oğlu, ortak imparator ve 1142 yılında ölen Aleksios Komnenos'un kızı ile evlenmiştir.^[2][17] Aleksios Aksuh Bizans Ordusunda en güçlü ikinci pozisyon olan protostrator olmuştur. 1167 yılında ihanetle suçlanmış ve manastıra kapanmaya zorlanmıştır.^[2][18] İoannis Aksuh'un kızkardeşi Eudokia, I. Aleksios Komnenos'un büyük yeğeni Stefen Komnenos ile evlenmiştir.^[2]

Çok yüksek ihtimalle, İoannis Aksuh, Trabzon İmparatorluğu'nun ilk imparatoru Trabzonlu I. Aleksios Komnenos'un karısı Teodora Aksuhina'nın atasıdır. Bu çiftin en büyük oğlu Trabzonlu I. Yuhannes Komnenos'tur.

Kaynakça

1. John Kinnamos, 5.21-22
2. Kazhdan (1991), p. 239
3. Aksuh, bazı kaynaklarda köle olduğu belirtilir. I. Justinianos'un kanunlarına göre, bir savaş esirine otomatik olarak köle statüsü verilmesi kuralı uygulansada bazen terside geçerlidir. Sonra gelen Osmanlı İmparatorluğu'nun devşirme sisteminin tersine, Bizans ordusuna sadece özgür askerlerler kabul edilirdi. Bir kölenin genç bir prensin dostu olması, de jure Aksuh'un köle statüsünden çabucak kurtulduğunu gösterir.
4. Choniates, p. 7
5. Choniates, pp. 8-9
6. Brand, p. 5
7. Magdalino, p. 195
8. Treadgold (1997), pp. 638-639
9. Choniates, p. 29
10. Magdalino, p. 195.
11. Choniates, p. 46
12. Magdalino, p. 192
13. Magdalino, p. 254
14. Choniates, p. 48
15. Brand, p. 6
16. Choniates, pp. 7-8
17. John Kinnamos, 227.17; Choniates p. 59
18. John Kinnamos, 129.16-19 & 267.16-269.23

Kaynaklar

Birincil

• Honiates, Niketas (1984). O City of Byzantium: Annals of Niketas Choniates. transl. by H. Magoulias. Detroit. ISBN 0-814-31764-2. http://books.google.com/books?id=O8arrZPM8moC. 
• Kinammos, John (1976). Deeds of John and Manuel Comnenus. transl. by Charles M. Brand. Columbia University Press. 

İkincil

• Brand, Charles M., The Turkish Element in Byzantium, Eleventh-Twelfth Centuries, Dumbarton Oaks Papers, Vol. 43, (1989), pp. 1–25.
• Kazhdan, Alexander, ed. (1991), Oxford Dictionary of Byzantium, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-504652-6 
• Magdalino, Paul (2002). The Empire of Manuel I Komnenos, 1143–1180. Cambridge University Press. ISBN 0-521-52653-1. 
• Norwich, John Julius. Byzantium: The Decline and Fall. (New York: Alfred P. Knopf, 1996) p. 66, 68.
• Treadgold, Warren (1997). A History of the Byzantine State and Society. Stanford University Press. ISBN 0804726302. http://books.google.com/books?id=nYbnr5XVbzUC.