Megadük

Megadük Aleksios Apokaukos ofis kıyafetleriyle.

Megadük (Yunanca: μέγας δούξ; Megas duks), geç Bizans İmparatorluğu dönemi hiyerarşisinin en yüksek pozisyonu, Bizans donanması komutanının unvanı. Bazen bu unvan yerine yarı Latinleştirilmiş megaduke ya da megaduks (Yunanca μεγαδούξ) ifadeleri de kullanılırdı.^[1] Yunanca kelime δούξ, Latince terim dux kelimesinin helenleştirilmiş halidir, lider ya da komutan anlamına gelir.

Tarih ve görevleri

Bu makam başlangıçta I. Aleksios Komnenos (1081–1118 arası hükümdar) tarafından ihmal edilmiş Bizans donanmasını reforme etmek ve çeşitli vilayetlerdeki küçük filoları megas doux yönetimi altında tek bir güç haline getirip canlandırmak için oluşturulmuştur.^[1] İmparatorun kayınbiraderi Yannis Doukas bu göre gelmiş ilk kişi olarak kabul edilir, 1092 yılında bu ünvanı almıştır. Türk emiri Çaka Bey ile mücadele etmek ilk görevi olmuştur. 1085 Aralık tarihli bir dokümanı keşiş Niketas isimsiz bir megas doux emlağının yöneticisi olarak imzalamıştır.^[2][3] yaklaşık 1086 yılında Manuil Vutumitis ve 1090 yılında Konstantin Dalassenos'a verilen "Filonun "doux" (δούξ τοῦ στόλου) makamı benzer yetkiler ile belki de megas doux makamının habercisiydi.^[1][4]

İlk bilinen megas doux Yannis Doukas hem denizde hem de karada 1092-93 yıllarında Ege denizinde ve Girit ve Kıbrıs adalarında ve 1097 yılında Batı Anadolu'da Bizans otoritesinin tekrar tesis etmek için görevlendirildi.^[5][6][7]

Bilinen kişilerin listesi

İsim	Tenure	İmparator(lar)	Notlar	Kaynak
Yannis Doukas	1092 – bilinmiyor	I. Aleksios Komnenos	I. Aleksios'un kayınbiraderi, öncesinde Dyrrhachium Theması dux'u (Dıraç valisi)	[1]
Landulf	1099–1105	I. Aleksios Komnenos	Batı asıllı amiral	[8][9]
İsaakios Kontostefanos	1105–1108	I. Aleksios Komnenos	Boemondo'ya karşı savaşta yetersizliği nedeniyle görevden alınmıştır	[8][10]
Marianos Maurokatakalon	1108 – bilinmiyor	I. Aleksios Komnenos	İsaakios Kontostefanos'un ardılı	[8][11]
Eumatios Filokales	1112 sonrası – 1118 sonrası	I. Aleksios Komnenos	Öncesi Yunanistan'da yargıç ve uzun zaman Kıbrıs valisi	[12][13]
Konstantin Opos	bilinmiyor	I. Aleksios Komnenos	Türklere karşı seferlerde görev yapmış seçkin general	[14]
Leo Nikerites	bilinmiyor	I. Aleksios Komnenos	Hadım, öncesi Bulgaristan ve Mora Yarımadası theması valisi	[14]
Nikeforos Vatatzes	bilinmiyor	I. Aleksios Komnenos (?)	Sadece mührü sayesinde tanınıyor, muhtemelen I. Aleksios hükümdarlığında görev yaptı	[14]
Stefen Kontostefanos	ca. 1145 (?) – 1149	I. Manuil Komnenos	I. Manuil'in kayınbiraderi, 1149 yılında görevi sırasında öldürüldü	[15]
Aleksios Komnenos	ca. 1155 – after 1161	I. Manuil Komnenos	Anna Komnini ve Nikeforos Bryennios'un oğlu	[14]
Andronikos Kontostefanos	after 1161 – 1182	I. Manuil Komnenos	Manuil'in yeğeni, imparatorun en çok güvendiği ve seçkin general. I. Andronikos Komnenos tarafından 1182 yılında kör edilmiştir	[16]
Yannis Komnenos	bilinmiyor	I. Manuil Komnenos	I. Manuil'in birinci derece kuzeni, sebastokrator Andronikos Komnenos'un oğlu. 1176 yılında Miryokefalon Muharebesi'nde ölmüştür	[15]
Konstantin·Angelos	bilinmiyor	II. İsaakios Angelos	Filippopolis valiliğinden sonra, başarısız bir taht gasbına önderlik etmiştir	[17]
Mihail Strifnos	ca. 1195 – 1201/1202 sonrası	III. Aleksios Angelos	III. Aleksios'un gözdesi. Donanmanın malzemelerini satıp kendini zengin ettiği kaydedilmiştir	[18]
Teodotos Fokas	ca. 1210	I. Teodor Laskaris	İznik İmparatoru I. Teodor'un amcası, known only from a monastic property deed dating to between 1206 and 1212	[19]
Mihail Paleologos	1258	IV. Yannis Laskaris	Geleceğin VIII. Mihail'i olacaktır, Georgios Mouzalon'un öldürülmesinden sonra bu göreve gelmiştir sonra Despotluğa yükselmiş, nihayetinde imparator olmuştur.	[19]
Mihail Laskaris	1259 – ca. 1272	VIII. Mihail Paleologos	I. Teodor'un kardeşi, ileri yaşı yüzünden hiçbir zaman filonun gerçek komutanlığını ele alamamıştır. Ölümüne kadar görevde kalmıştır.	[20]
Aleksios Dukas Filantropenos	ca. 1272 – ca. 1275	VIII. Mihail Paleologos	önce protostrator ve yaklaşık 1263 yılına kadar de facto filo komutanı. Sonra megas doux görevini ölümüne kadar sürdürmüştür	[21]
Licario	ca. 1275 – bilinmiyor	VIII. Mihail Paleologos	Bizans hizmetine girmiş İtalyan korsan, Negroponte Lordluğu ve birçok Ege adasını ele geçirmiştir.	[22]
Giovanni de lo Cavo	after 1278	VIII. Mihail Paleologos	Bizans hizmetine girmiş Cenevizli korsan, Rodos ve Anafi lordu	[23][24]
Roger de Flor	1303–1304	II. Andronikos Paleologos	Paralı asker Katalan Bölüğünün lideri. Yardımcısı Berenguer de Entença lehine 1304 sonunda görevinden istifa etmiş, birkaç ay sonra öldürülmüştür	[22]
Berenguer de Entença	1304–1305	II. Andronikos Paleologos	Roger de Flor'un yardımcısı ve Paralı asker Katalan Bölüğünün lideri olarak ardılı. İmparator ile anlaşmazlığı sonrası görevinden istifa etmiştir	[25][26]
Fernand Ximenes de Arenos	1307/1308 – bilinmiyor	II. Andronikos Paleologos	Katalan Bölüğünün liderlerinden biri, Bizanslılara döndükten sonra megas doux olarak adlandırılmıştır	[27][28]
Syrgiannes Palaiologos	1321–1322	II. Andronikos Paleologos	Bizans İç Savaşı sırasında genç III. Andronikos Paleologos'un baş destekçilerinden biri, yaşlı II. Andronikos'a dönmüş, megas doux yapılarak ödüllendirilmiş. Kendisine komplo kurunca hapsedilmiştir	[27][29][30]
İsaakios Asanes	bilinmiyor – 1341	III. Andronikos Paleologos	Aleksios Apokaukos bu görevde yerini almıştır	[27]
Aleksios Apokaukos	1341–1345	III. Andronikos Paleologos V. Yoannis Paleologos	Yoannis Kantakuzinos'un himayesinde bir destekçisidir, Apokaukos bu görevde Doğu Roma iç savaşı (1341-1347) başlangıcından V. Yoannis hükümdarlığında Kantakuzinos karşıtları tarafından öldürülünceye kadar kalmıştır	[27][31]
Asomatianos Tzamplakon	ca. 1348	VI. Yoannis Kantakuzinos	Bizans-Ceneviz Savaşı (1348-1349) sırasında filonun başı, 1356 öncesi bir zaman ölmüştür	[27][32]
[Paul?] Mamonas	erken 15. yüzyıl	II. Manuil Paleologos	Mamonas ailesi Monemvasia'nın kalıtsal hükümdarıdır	[33]
Manuil	bilinmiyor – 1410	II. Manuil Paleologos	İsimsiz bir vakainamede 1410 yılında bir salgında öldüğüne dair kayıt vardır	[33]
Paraspondelos	ca. 1437	VIII. Yoannis Paleologos	Hakkında bilinene tek şey Dimitrios Paleologos'un kayınpederi olmasıdır	[33]
Lukas Notaras	1441 sonrası – 1453	VIII. Yoannis Paleologos XI. Konstantin Paleologos	Notaras, hem VIII. Yoannis'e hem de XI. Konstantin'e baş bakan olarak hizmet etmiştir ve İstanbul'un Fethinden sonra Osmanlılar tarafından idam edilmiştir.	[33]

Kaynakça

1. Kazhdan (1991), p. 1330
2. Polemis (1968), p. 67
3. Skoulatos (1980), p. 147
4. Skoulatos (1980), pp. 61, 181
5. Polemis (1968), pp. 66–69
6. Skoulatos (1980), pp. 145–149
7. Angold (1997), p. 150
8. Guilland (1967), p. 543
9. Skoulatos (1980), pp. 169–171
10. Skoulatos (1980), pp. 130–132
11. Skoulatos (1980), pp. 186–187
12. Guilland (1967), pp. 543–544
13. Skoulatos (1980), pp. 79–82
14. Guilland (1967), p. 544
15. Guilland (1967), p. 545
16. Guilland (1967), pp. 545–546
17. Guilland (1967), p. 546
18. Guilland (1967), pp. 546–547
19. Guilland (1967), p. 547
20. Guilland (1967), p. 548
21. Guilland (1967), pp. 548–549
22. Guilland (1967), p. 549
23. Geanakoplos (1959), p. 211
24. Nicol (1992), p. 202
25. Guilland (1967), pp. 549–550
26. Nicol (1993), p. 131
27. Guilland (1967), p. 550
28. Nicol (1993), pp. 133–134
29. Kazhdan (1991), p. 1997
30. Nicol (1993), pp. 157–158
31. Nicol (1993), pp. 187–201
32. Nicol (1993), p. 223
33. Guilland (1967), p. 551

Kaynaklar

• Angold, Michael (1997). The Byzantine Empire, 1025–1204: A Political History (Second Edition). Longman. ISBN 0-582-29468-1. 
• Bartusis, Mark C. (1997). The Late Byzantine Army: Arms and Society 1204–1453. University of Pennsylvania Press. ISBN 0-8122-1620-2. 
• Geanakoplos, Deno John (1959). Emperor Michael Palaeologus and the West, 1258–1282: A Study in Byzantine-Latin Relations. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. http://books.google.com/books?id=MPscAAAAYAAJ. 
• Guilland, Rodolphe (1967). "Le Drongaire de la flotte, le Grand drongaire de la flotte, le Duc de la flotte, le Mégaduc" (French). Recherches sur les institutions byzantines, Tome I. Berlin: Akademie-Verlag. s. 535–562. 
• Haldon, John F. (1999). Warfare, state and society in the Byzantine world, 565–1204. Routledge. ISBN 1-85728-494-1. 
• Kazhdan, Alexander, ed. (1991). Oxford Dictionary of Byzantium. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-504652-6. 
• Nicol, Donald M. (1992). Byzantium and Venice: A Study in Diplomatic and Cultural Relations. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-42894-1. http://books.google.com/books?id=rymIUITIYdwC. 
• Nicol, Donald MacGillivray (1993). The Last Centuries of Byzantium, 1261–1453. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-43991-6. http://books.google.com/?id=y2d6OHLqwEsC. 
• Magdalino, Paul (2002). The Empire of Manuel I Komnenos, 1143–1180. Cambridge University Press. ISBN 0-521-52653-1. 
• Polemis, Demetrios I. (1968). The Doukai: A Contribution to Byzantine Prosopography. London. 
• Skoulatos, Basile (1980) (French). Les personnages byzantins de I'Alexiade: Analyse prosopographique et synthese. Louvain: Nauwelaerts. 
• Van Tricht, Filip (2011). The Latin Renovatio of Byzantium: The Empire of Constantinople (1204–1228). Leiden: Brill. ISBN 978-90-04-20323-5. http://books.google.com/books?id=JlnPm2riK1UC.