1983 Türkiye genel seçimleri

1983 Türkiye genel seçimleri
Türkiye
1977 
6 Kasım 1983
 1987

Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin 400 sandalyesi için
Çoğunluk için gereken 201 sandalye
  Birinci parti İkinci parti Üçüncü parti
 
Lider Turgut Özal Necdet Calp Turgut Sunalp
Parti Anavatan Partisi Halkçı Parti Milliyetçi Demokrasi Partisi
Lider olduğu tarih 20 Mayıs 1983 21 Mayıs 1983 16 Mayıs 1983
Liderin bölgesi İstanbul Ankara İzmir
Son seçim Yeni parti Yeni parti Yeni parti
Sandalye 211 117 71
Sandalye değişimi Yeni parti Yeni parti Yeni parti
Aldığı oy 7.833.148 5.285.804 4.036.970
Oy oranı %45,14 %30,46 %23,27
Değişim Yeni parti Yeni parti Yeni parti


Seçimden önceki Başbakan

Bülend Ulusu

Seçilmiş Başbakan

Turgut Özal
Anavatan Partisi

1983 Türkiye genel seçimleri, 12 Eylül Darbesinin ardından yapılan ilk genel seçimdir. Bu genel seçim ile TBMM 17. dönem milletvekilleri seçildi. Seçimlere Millî Güvenlik Konseyi'nin izin verdiği üç parti katıldı.

Turgut Özal liderliğinde kurulan Anavatan Partisi, 400 kişiden oluşan Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde 211 milletvekili çıkartarak tek başına iktidar, Özal da başbakan oldu.

Seçim Öncesi

12 Eylül askeri yönetimi, Türkiye’nin siyasal yaşamını şekillendirirken, siyasetin felsefesini, önemli isimlerini, kurumları radikal bir biçimde değiştirip, yeniden yapılandırmayı hedeflemişti. Bu bağlamda, 16 Ekim 1981 tarih ve 2533 sayılı "Siyasi Partilerin Feshine Dair Kanun" ile bütün partiler feshedildi. 7 Kasım 1982'de yapılan referandumda yüzde 91,37 evet oyuyla kabul edilen 1982 Anayasası'nın geçici 4. maddesiyle 12 Eylül 1980 öncesi dönemin siyasetçilerine 5 ve 10 yıl süreyle yasaklar getirildi.[1]

12 Eylül 1980 Darbesi'nin ardından yasaklanan siyasi faaliyetler, Anayasa'nın kabul edilmesinden sonra, Danışma Meclisi'nin (DM) kabul ettiği ve Milli Güvenlik Konseyi'nin (MGK) onayından geçen Siyasi Partiler Kanunu'nun 24 Nisan 1983'te yürürlüğe girmesiyle kademeli olarak serbest bırakıldı. Yasanın geçici hükümlerine göre, ilk genel seçim sonucu Yüksek Seçim Kurulu'nca (YSK) ilan edilinceye kadar geçen süre içinde kurulacak partilerin kurucu listeleri MGK'nin onayından geçecekti. Yeni kurulacak partiler ancak MGK'nin onayından geçmiş en az 30 ku­ru­cu üye bulunması koşuluyla seçimlere katılabileceklerdi.[2] Yeni partiler 12 Eylül Darbesi'ne karşı beyan ve davranışta bulunamayacaklardı. Siyasi Partiler Kanunu'nu Haziran 1983'te MGK'nin onayından geçen Seçim Kanunu izledi. MGK, siyasi parti kurucuları listesini olduğu gibi milletvekili adayları listesini de inceleyebilecek, uygun bulmadıklarını veto edebilecekti. Se­çim ka­nu­nun­da, 1980 ön­ce­si koa­lis­yon­la­ra ve bil­has­sa Milli Selamet Partisi (MSP) ve Milliyetçi Hareket Partisi’ne (MHP) du­yu­lan hu­su­me­tin bir so­nu­cu ola­rak, ül­ke ve se­çim çev­re­sin­de ba­raj uy­gu­la­ma­sı ge­ti­ril­di.[2]

Nisan 1983 sonlarında, yeni siyasi partilerin kurulması için siyasi etkinlikler kademeli olarak serbest bırakıldı. Yasal düzenlemeler merkez sağ ve merkez solda iki siyasi partinin oluşmasına izin verecek biçimde yapılmıştı. Merkez sağ parti için öngörülen başkan adayı Başbakan Bülend Ulusu idi. Ulusu, Süleyman Demirel'in desteğini almak istemesine rağmen, beklediği desteği alamadı. Siyasi parti kurma faaliyetlerinin yeniden başladığı bu dönemde siyasi yasaklı olan Süleyman Demirel tepkisini "Tapulu arazime gecekondu yaptırmam" şeklinde gösteriyordi.

Ulusu'nun temaslar bir sonuç vermeyince, yeni bir ad arandı ve 16 Mayıs 1983'te emekli Orgeneral Turgut Sunalp başkanlığında Milliyetçi Demokrasi Partisi (MDP) kuruldu. "12 Eylül ruh ve felsefesinin devamı" olduğunu açıklayan MDP'nin kurucuları arasında çok sayıda emekli general ve DM üyesi vardı. İkinci ve MGK tarafından öngörülmeyen bir parti kurma girişimi de, 1982'de Bülend Ulusu hükümetinden ayrılmış olan Turgut Özal'dan geldi. Ulusu hükümetinde başbakan yardımcısı olan Özal 1982'deki Banker Krizi'nden sonra maliye bakanı Kaya Erdem'le birlikte hükümetten istifa etmişti. Özal'ın kurduğu Anavatan Partisi (ANAP), 24 Ocak Kararları'yla başlayan liberalleşme ve ekonomik istikrar programının sürüdürülmesi için iktidar talebinde bulunuyordu. Eski partilerden hiçbirinin devamı olmadığını ama hepsini içinde barındırdığını, dört eğilimi birleştirdiğini iddia eden ANAP kadrosu ağırlıklı olarak bürokratlar ve bankacılardan oluşuyordu. Bülent Ecevit'in siyasi yasaklı olması nedeniyle bir liderlik bunalımının başgösterdiği merkez solda kurulan ilk parti, Halkçı Parti (HP) oldu. HP'nin ilk genel başkanı, İsmet İnönü'nün Özel Kalem Müdürlüğünü, Ulusu'nun da başbakanlık müsteşarlığını yapmış olan Necdet Calp'ti. MGK'nin öngörüsü dışında kurulan sosyal demokrat eğilimli olan ve asıl Cumhuriyet Halk Partisi kadrolarını bünyesinde bulunduran Sosyal Demokrasi Partisi (SODEP) ise 6 Haziran 1983'te kuruldu. İsmet İnönü'nün oğlu Erdal İnönü önceleri isteksiz davranmasına rağmen daha sonra partinin başkanlığını kabul etti.

MGK'nin öngörüsü dışında kurulan partilerden biri, kuruluşunu Süleyman Demirel'in yönlendirdiği Büyük Türkiye Partisi (BTP) idi. Emekli Orgeneral Ali Fethi Esener başkanlığındaki BTP Adalet Partisi (AP) kadrolarından oluşuyordu. Ke­nan Ev­ren'in çok sert eleş­ti­ri­le­rine hedef olan BTP 31 Mayıs 1983'te, MGK’nın 79 sayılı kararı ile eski bir partinin ardılı olduğu gerekçesiyle kapatıldı.[3] Bu partinin kurucuları da siyasi yasaklılar listesine alındı. Aynı kararla 2'si BTP'li (Hüsamettin Cindoruk ve Mehmet Gölhan), aralarında Süleyman Demirel ve İhsan Sabri Çağlayangil'in de olduğu 7 eski AP'li ile Deniz Baykal ve arkadaşlarının dahil olduğu 7 eski Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) üyesi Çanakkale, Zincirbozan'da bir süre gözetim altına alındı. Bir süre sonra Yıldırım Avcı başkanlığında ve kamuoyunda yine eski AP'nin ardılı olarak bilinen Doğru Yol Partisi (DYP) kuruldu. DYP 20 gün gibi kısa bir sürede 67 ilde ve 427 ilçede örgütlendi, kuruluş dilekçesi de 24 Haziran tarihinde İçişleri Bakanlığı'na verildi.

7 Temmuz 1983'te Mehmet Pamak başkanlığında kurulan Muhafazakar Parti yeni Milliyetçi Hareket Partisi'nin (MHP) çekirdeğini oluşturdu. Eski Milli Selamet Partililer ise Refah Partisi'ni kurdular (18 Temmuz 1983).

MGK yeni kurulan partilerin kurucu üye listelerini incelemeye aldı. MGK’nın 99 sayılı kararı uyarınca 24 Ağustos 1983 tarihine kadar kurucu üye sayısı 30'u bulamayan partiler 6 Kasım'daki seçimlere katılamadı. En çok vetoyu SODEP ve DYP kurucu listeleri gördü; SODEP'in, Genel Başkan Erdal İnönü dahil, 21 kurucu üyesi, DYP’nin de birçok kurucu üyesi MGK tarafından veto edildi. Bu yüzden iki parti de 30 kurucu üye sayısını tamamlayamadıkları için seçimlere katılamadı.[3] Refah Partisi ile Muhafazakâr Parti de MGK'nın kurucularını sürekli veto etmesi ve kurucu sayılarının 30'u aşamaması nedeniyle seçimlere katılamadı.

MGK'nın veto barajını aşıp 30 kurucu üye şartını yerine getirebilen MDP, HP ve ANAP 6 Kasım 1983 genel seçimlerine katılma hakkı elde etti. Seçimlere katılacak üç parti, aday listelerini 4 Eylül tarihinde YSK'ya verdiler. YSK geçici adaylık listelerini 9 Eylül tarihinde ilan ettikten sonra adaylar MGK tarafından incelendi. MGK toplam 1683 milletvekili adayından 672’sini veto etti. MDP’den 74, ANAP’tan 81, HP’den 89 adayın yanı sıra, 428 bağımsız aday veto edildi. 30 Eylül 1983'te MGK'nın onayından geçip, 4 Ekim tarihinde yayınlanan kesinleşmiş aday listelerinde HP 11, ANAP 8 ve MDP 3 eksik adaylıkla seçimlere girdi.

Kampanya dönemi boyunca ANAP, 12 Eylül 1980 öncesinde Türkiye'de etkili olan dört siyasi eğilimi içerdiğini ileri sürdü; iktisadi ve toplumsal sorunların önemini vurguladı, 24 Ocak Kararları'ndan uzaklaşıldığını savundu. MDP, 12 Eylül rejiminin ardılı olarak anarşi ve terörle mücadeleyi propagandasına temel aldı. HP, seçim kampanyasında devletçiliğe ağırlık vereceğini, işsizlik sigortasını gerçekleştireceğini ileri sürdü.[4] 22 Ekim 1983'te TRT'de liderlerin katıldığı açık oturumun en gergin anları Necdet Calp ile Turgut Özal arasındaki özelleştirme tartışması oldu. Cumhurbaşkanı Kenan Evren, seçimlerden iki gün önce, 4 Kasım 1983'te ANAP'ı ve genel başkanı Turgut Özal'ı ad belirtmeden hedef alan bir televizyon konuşması yaptı ve halkı bu partiye oy vermemesi konusunda uyardı. Ancak Evren, bazı çevrelerce bu hareketiyle askeri yönetimin güdümünde gösterilen ve giderek zayıflayan Milliyetçi Demokrasi Partisi'nin (MDP) oylarını artırmaktan çok askeri yönetime duyulan tepkiyle Turgut Özal'ın oylarını artırmayı hedeflemişti.[5]

Seçim Sistemi

1982 Anayasası ile Cumhuriyet Senatosu kaldırıldı, TBMM üye sayısı da 400 olarak belirlendi. Yeni Anayasa, seçimlerin, serbest, eşit, gizli, tek dereceli, genel oy, açık sayım ve denetim altında, 5 yılda bir yapılmasını hükme bağladı. Ayrıca 10 Haziran 1983 tarihinde kabul edilen 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu’na göre 1969, 1973 ve 1977 seçimlerinde uygulanan barajsız d’Hondt seçim sistemi kaldırılmış yerine ülke barajlı (%10) ve seçim çevresi barajlı (geçerli oyların seçim çevresinin çıkaracağı milletvekili sayısına bölünmesiyle ortaya çıkan) d’Hondt sistemi getirildi.

Seçim sisteminin özelliği nedeniyle siyasi partiler genel ve seçim çevresi barajlarını aşmak zorunda kalırken, bağımsız adaylar ise sadece seçim çevresi barajını aşmak zorunda oldular. Hiçbir adayın seçim çevresi barajını aşamaması halinde geçerli oylar siyasi partiler ve bağımsızlar arasında milletvekili sayısına ulaşana kadar bölünmesi ve büyüklük sıralamasına göre dizilmesiyle milletvekillikleri paylaştırıldı.

1983 seçimi ile birlikte, illerin çıkaracağı milletvekili sayıları esas alınarak ilk kez seçim çevreleri oluşturuldu. Daha önceki seçimlerde her il bir seçim çevresi olarak kabul edildi. 2839 sayılı Kanun’a göre, milletvekili sayısı 7’ye kadar olan iller bir seçim çevresi sayılırken, milletvekili sayısı 7’den fazla olan iller bölünerek yeni seçim çevreleri oluşturuldu. 83 seçim çevresinin oluşturulduğu 1983 genel seçimlerinde, İstanbul'da 6, Ankara'da 4, İzmir'de 3, Adana, Bursa, Konya, Manisa, Samsun ve Zonguldak'ta 2'şer seçim bölgesi oluşturulurken, diğer illerdeyse her il bir seçim bölgesi sayıldı.

Sonuçlar

84.075 sandıkta toplam 18.238.362 kişinin oy kullandığı seçimlerde, 680 seçim kurulunda, 680 hakim, 801 hakim yardımcısı, 4.080 diğer kesim üye ve sandık başında da 593.486 kişi görev yaptı.[6] Evren'in konuşmasına rağmen, seçimler ezici bir ANAP başarısıyla sonuçlandı. Geçerli oyların yüzde 45.14'ünü elde eden ANAP 400 üyeli TBMM'de 212 milletvekili kazanırken, HP oyların yüzde 30,46 ile 117 milletvekilliği elde etti. Seçimlerin favorisi sayılan MDP ise oyların yüzde 23,27 ile ancak 71 milletvekili çıkarabildi. ANAP Bingöl'de üç milletvekilliğini de kazanmasına rağmen bir adayı veto edilmiş olduğu için milletvekili sayısı 212'den 211'e geriledi. 4 aday (Haluk Bayülken, Sabahattin Özbek, Cafer Tayyar Sadıklar, Bülend Ulusu) MDP listelerinde bağımsız olarak yer almak suretiyle seçildi. 12 kadın milletvekili TBMM'ye seçilirken, seçimlere 42 seçim çevresinden katılan 50 bağımsız adayın hiçbirisi yeterli oyu alamadı.[7]

Turgut Özal 20 Kasım'da Cumhurbaşkanı Kenan Evren tarafından hükümeti kurmakla görevlendirildi. 24 Kasım 1983'te toplanan TBMM'de Başkanlık Divanı'nın oluşmasıyla MGK'nin görevi sona erdi. 13 Aralık'ta Özal başbakanlığında ANAP hükümeti kuruldu.

1983 genel seçimleri'nin sonuçları;[8]

Toplam Seçmen 19.767.366
Toplam Kullanılan Oy 18.238.362
Toplam Geçerli Oy 17.351.510
Katılım Oranı (%) 92,3
Milletvekili Sayısı 399
Parti Genel Başkan Oy % Sandalye +/–
Anavatan Partisi Turgut Özal 7.833.148 45,14 2111 Yeni
Halkçı Parti Necdet Calp 5.285.804 30,46 117 Yeni
Milliyetçi Demokrasi Partisi Turgut Sunalp 4.036.970 23,27 71 Yeni
Bağımsızlar 195.588 1,13 0 azalış 4
Toplam 17.351.510 100 399

1 ANAP Bingöl'de üç milletvekilliğini de kazanmasına rağmen bir adayı veto edilmiş olduğu için milletvekili sayısı 212'den 211'e geriledi.

İllere Göre Seçim Sonuçları

İlçeler bazında seçim sonuçlarını gösteren harita
ANAP'ın illere göre aldığı oy oranı.
HP'nin illere göre aldığı oy oranı
MDP'nin illere göre aldığı oy oranı

İllere göre 6 Kasım 1983 genel seçim sonuçları;[9][10][11][12]

İl Mv Sayısı ANAP % HP % MDP % Bağımsız % Toplam
Adana 12 213.739 40,55 194.641 36,92 114.518 21,72 4.247 0,81 527.145
Adıyaman 4 39.370 37,63 32.575 31,14 32.680 31,24 0 0 104.625
Afyon 5 145.301 61,14 48.563 20,44 36.996 15,57 6.775 2,85 237.635
Ağrı 4 30.836 33,34 31.158 33,69 30.489 32,97 0 0 92.483
Amasya 4 70.290 49,80 52.441 37,15 18.415 13,05 0 0 141.146
Ankara 22 575.153 51,41 332.546 29,73 201.469 18,01 9.498 0,85 1.118.666
Antalya 7 163.982 50,78 74.073 22,94 80.149 24,82 4.715 1,46 322.919
Artvin 3 36.654 40,35 24.017 26,44 27.634 30,42 2.543 2,80 90.848
Aydın 6 124.660 40,19 91.841 29,61 91.258 29,42 2.412 0,78 310.171
Balıkesir 7 191.242 45,16 116.957 27,62 110.731 26,15 4.558 1,08 423.488
Bilecik 2 36.093 48,46 21.214 28,48 17.173 23,06 0 0 74.480
Bingöl 3 24.616 44,17 16.275 29,20 14.838 26,63 0 0 55.729
Bitlis 3 17.417 27,82 3.290 5,26 41.062 65,60 826 1,32 62.595
Bolu 5 119.542 56,02 41.485 19,44 46.451 21,77 5.911 2,77 213.389
Burdur 3 56.031 53,08 33.013 31,28 16.506 15,64 0 0 105.550
Bursa 10 268.736 47,44 150.912 26,64 146.833 25,92 0 0 566.481
Çanakkale 4 91.024 45,36 53.484 26,65 50.325 25,08 5.821 2,90 200.654
Çankırı 3 53.695 56,83 16.253 17,20 24.529 25,96 0 0 94.477
Çorum 5 98.386 44,80 70.572 32,13 50.656 23,07 0 0 219.614
Denizli 5 109.727 42,65 80.751 31,39 59.797 23,24 6.982 2,71 257.257
Diyarbakır 7 58.557 32,71 75.217 42,02 45.245 25,27 0 0 179.019
Edirne 4 64.217 37,40 70.955 41,32 31.651 18,43 4.885 2,84 171.708
Elazığ 4 81.91958,63 30.739 22,00 27.054 19,36 0 0 139.712
Erzincan 3 44.59149,07 33.266 36,60 11.39312,54 1.630 1,7990.880
Erzurum 7 141.642 58,82 39.912 16,57 59.244 24,60 0 0240.798
Eskişehir 5 131.565 51,06 75.45429,28 45.460 17,64 5.195 2,02 257.674
Gaziantep 7 115.097 41,69 95.011 34,41 65.971 23,900 0 276.079
Giresun 5 81.77847,23 38.771 22,39 49.649 28,68 2.9361,70 173.134
Gümüşhane 3 44.334 55,67 18.614 23,3716.688 20,96 0 079.636
Hakkari 2 6.147 16,1119.487 51,09 12.511 32,80 0 038.145
Hatay 7 99.050 34,13 105.570 36,37 85.608 29,50 0 0290.228
Isparta 4 89.37766,22 26.72219,80 16.816 12,46 2.054 1,52 134.969
İçel 7 146.93043,38 122.483 36,16 69.274 20,45 0 0338.687
İstanbul 36 991.042 45,50 740.43933,99 432.233 19,84 14.370 0,66 2.178.084
İzmir 16 331.69034,51 357.93737,25 261.709 27,23 9.696 1,01 961.032
Kahramanmaraş 6 102.698 48,76 51.626 24,51 53.204 25,26 3.107 1,48 210.635
Kars 6 50.841 24,68 70.955 34,44 68.97033,48 15.251 7,40 206.017
Kastamonu 4 83.086 42,34 41.33921,07 65.550 33,41 6.239 3,18 196.214
Kayseri 7 158.68456,85 64.697 23,18 47.624 17,06 8.1222,91 279.127
Kırklareli 3 47.909 35,9749.223 36,96 36.056 27,07 0 0 133.188
Kırşehir 3 31.081 40,31 26.76734,72 19.24924,97 0 077.097
Kocaeli 5 115.379 43,92 101.261 38,54 46.09117,54 0 0262.731
Konya 13 324.70556,57 124.735 21,73111.285 19,39 13.242 2,31573.967
Kütahya 5 129.445 57,40 39.35017,45 51.74622,95 4.977 2,21225.518
Malatya 6 102.93653,68 62.724 32,71 18.261 9,52 7.852 4,09191.773
Manisa 8 191.276 42,95 135.386 30,40 118.700 26,65 0 0445.362
Mardin 5 51.547 39,82 30.65023,68 43.465 33,58 3.790 2,93129.452
Muğla 4 78.83937,44 66.81931,73 61.723 29,31 3.207 1,52210.588
Muş 3 31.62745,83 12.99518,83 24.390 35,34 00 69.012
Nevşehir 3 46.329 49,94 28.993 31,25 17.453 18,81 0 092.775
Niğde 5 72.477 44,25 46.880 28,62 44.44427,13 0 0163.801
Ordu 6 113.981 45,15 87.186 34,53 51.29720,32 0 0252.464
Rize 4 47.642 40,04 22.641 19,03 37.359 31,40 11.338 9,53 118.980
Sakarya 5 118.30149,46 66.256 27,70 54.614 22,83 0 0 239.171
Samsun 8 180.44646,28 110.605 28,37 90.81623,29 7.996 2,05 389.863
Siirt 4 37.151 34,2331.988 29,47 39.387 36,29 0 0 108.526
Sinop 3 22.044 20,7447.586 44,7736.664 34,49 0 0 106.294
Sivas 7 113.846 46,40 86.562 35,2844.94818,32 0 0 245.356
Tekirdağ 4 67.186 39,52 63.328 37,25 39.503 23,23 0 0 170.017
Tokat 6 114.52748,28 77.76332,78 36.930 15,577.976 3,36 237.196
Trabzon 6 122.258 50,00 64.838 26,52 49.988 20,44 7.437 3,04 244.521
Tunceli 2 7.744 16,29 30.21663,56 9.580 20,15 0 0 47.540
Urfa 5 54.678 34,45 43.747 27,56 60.282 37,980 0 158.707
Uşak 3 45.45141,26 38.77435,20 25.92123,53 0 0110.146
Van 4 38.75831,75 29.15123,88 54.161 44,37 0 0 122.070
Yozgat 5 89.279 53,42 39.839 23,84 38.024 22,75 0 0167.142
Zonguldak 8 146.567 36,91 154.296 38,85 96.270 24,24 0 0 397.133
Türkiye 400 7.833.148 45,14 5.285.814 30,46 4.036.970 23,26 195.588 1,12 17.351.520

Kaynakça

This article is issued from Vikipedi - version of the 12/11/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.