Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti

Koordinatlar: 40°22′K 49°53′D / 40.367°K 49.883°D / 40.367; 49.883

Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti
Azərbaycan
—  Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti  —
←
28 Nisan 1920–25 Aralık 1991 →
Bayrak Arma
Ulusal marş
Azerbaycan SSC Marşı
Sovyetler Birliği'ne bağlı Azerbaycan SSC (kırmızı)'nin haritadaki yeri.
Başkent Bakü
Dil(ler) Azerice
Yönetim Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti
Tarihi
 - Transkafkasya SFSC'nin parçası olması 30 Aralık 1922
Yüzölçümü
 - 1989 86600 km2
Nüfus
 - 1989 7.037.867 
     Yoğunluk 0 /km2
Azerbaycan tarihi
Antik Çağlar
Orta Çağ
Yeni Çağ
20. yüzyıl
Diğer Konular

Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (Azerice: Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası, Rusça: Азербайджанская Советская Социалистическая Республика), bugünkü Azerbaycan Cumhuriyeti'nden önce 1920 yılında Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'ne katılmasıyla[1] kurulan, 1922-1991 yılları arasında varlığını sürdürmüş, SSCB-yi oluşturan 15 Sovyet cumhuriyetden biri olmuştur.

Tarih

SSCB’nin Transkafkasya cumhuriyetlerinden en büyüğü olan Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti bölgenin tek Türk kökenli halkını oluşturmaktaydı.

Ülke, İran'a karşı yürütülen savaş sonunda 1820'ler kapanırken Türkmençay Antlaşması gereği Rusya İmparatorluğu'na dâhil edildi. 1917 Ekim Devrimi ile Rusya'da çıkan iç savaş sonucu, Rusların bölgedeki etkinliğini yitirmesi ile 28 Mayıs 1918 tarihinde Kafkas İslam Ordusu' nun da desteğiyle bağımsızlığını ilan eden ülke; Rusya’da iç savaşın bitmesi ve Bolşevik yönetimin kesin zaferini ilân etmesi sonrasında Soviyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin bir üyesi olarak yerini almıştır.

Ekonomi

1950'li yıllarda Bakü şehri.

Doğal petrol yatakları ile tâ eski zamanlardan beri bilinen Bakü yöresi, SSCB döneminde de dünyanın başlıca petrol üretim merkezlerinden biri haline geldi. Azerbaycan'da üretilen petrol, 1923 yıldan itibaren istikrarlı bir şekilde artarak 1941 yılında 25.4 milyon tona ulaşmasıyla petrol üretiminde rekor kıran Sovyet ülkesinde, çıkarılan petrolün %75’ni teşkil ediyordu. İkinci Dünya Savaşı boyunca Azerbaycan'da petrol üretimi ise şöyledir: 1941'de 25.4, 1942'de 15.8, 1943'de 12.6, 1944'de 11.8 ve 1945'de 10.4 milyon ton. Enerji kaynaklarına hakim olmanın önemini kavrayan Hitler, İkinci Dünya Savaşı 'nda, başta Bakü olmak üzere Kafkasların petrol yataklarını, "Edelweiss" diye adlandırılan planıyla ele geçirmeye çalıştı.

Hitler Bakü petrolünü ele geçirmek için büyük mücadele vermiş olmasına karşın, başarılı olamayarak amacına ulaşamadı. Sovyetler Birliği'nin gelişmesinde önemli bir rol oynayan Azerbaycan petrolü, İkinci Dünya Savaşı boyunca her yıl cepheye ortalama 20 milyon ton petrol göndermiştir. Bu bakımdan savaşın kazanılmasında Azerbaycan petrolünün etkisi büyük olmuştur. 1944-45 yıllarında Bakü ve çevresinden çıkarılan petrol, Sovyetler Birliği'nde üretilen petrolün %75'ini teşkil ediyordu. Savaş yıllarında SSCB'nin petrol ihtiyacının tamamına yakın bir kısmının Azerbaycan tarafından karşılandığı göz önüne alındığında Azerbaycan'ın jeostratejik önemi daha fazla anlaşılmaktadır. Bu öneme binaen Bakü’ye çok sayıda insan yerleştirildi; bu nedenle SSCB döneminde Bakü, Azeri olduğu kadar aynı zamanda büyük bir Rus kenti durumundaydı.

SSCB'nin beşinci büyük kenti durumundaki Bakü'nün çevresindeki sanayi, yöredeki petrol üretimiyle bağlantılıydı. Bu yörede üretilen petrol 1900 yılında dünya petrol üretiminin yarısını karşılamaktaydı. Göreceli olarak bakıldığında sonraki dönemde yeni petrol kuyularının açılmasıyla azalmıştır.

SSCB döneminde bir başka önemli üretim ise, pamuktur. Kura ovalarında gerçekleştirilen yaygın sulama, başka türlü büyük ölçüde yarı-çorak bir görünüm taşıyacak olan bölgeye yeşillik katmaktadır. Koyun, sığır, domuz ve binek atı yetiştiriciliği, sulama yapılmayan bozkırlarda kış mevsiminde sürdürülebilir. Göçebe çobanlar, yaz aylarında hayvanları yüksek rakımlı otlaklara götürmektedirler. Transkafkasya'da yaygın olan meyve, tütün, çay üretimi ve bağcılık, Azerbaycan'da da yapılmaktaydı. Bütün bunlara eklenebilecek olan bir başkası, yüksek kalite havyar elde edilen mersin balığı başta olmak üzere, Hazar kıyısı boyunca yapılan balıkçılıktı.

Azerbaycan Komünist Partisi Merkez Komitesinin Genel Sekreterleri

№ Genel Sekreter Fotoğraf Görev Süresi
1
Sergey Kirov
24 Temmuz 1921 - Ocak 1925
2
Ruhullah Ahundov
1925 - 1926
3
Levon Mirzoyan
21 Ocak 1926 - 5 Ağustos 1929
4
Nikolay Gikalo
5 Ağustos 1929 - 5 Ağustos 1930
5
Vladimir Polonski
5 Ağustos 1930 - Ocak 1933
6
Ruben Rubenov
7 Şubat 1933 - 10 Aralık 1933
7
Mircafer Bağırov
15 Aralık 1933 - 6 Nisan 1953
8
Mirteymur Yakubov
6 Nisan 1953 - 12 Şubat 1954
9
İmam Mustafayev
16 Şubat 1954 - 8 Temmuz 1959
10
Veli Ahundov
10 Temmuz 1959 - 14 Temmuz 1969
11
Heydar Aliyev
14 Temmuz 1969 - 3 Aralık 1982
12
Kamran Bağırov
3 Aralık 1982 - 21 Mayıs 1988
13
Abdurrahman Vezirov
21 Mayıs 1988 - 20 Ocak 1990
14
Ayaz Mütallibov
25 Ocak 1990 - 14 Eylül 1990

Bağımsızlık

Gorbaçov döneminde ortaya atılan Glasnost ve Perestroyka sonrası merkezi hükümetin cumhuriyetler üzerindeki otoritesi de göreceli olarak azalmaya başladı. Bundan dolayı Baltık Cumhuriyetlerinde olduğu gibi Azerbaycan'da da bağımsızlık hareketleri görülmeye başlandı. Azerbaycan SSC'deki bağımsızlık hareketlerinden en önemlisi ülke tarihi açısından da milat niteliği taşıyan Kara Ocak olaylarıdır. 137 vatandaşının hayatını kaybettiği bu olaylar sonrasında ülkedeki milliyetçilik rüzgârı güçlenmiş, çeşitli etnik çatışmalar sonucu bağımsızlık ilanı ve Karabağ Savaşı'na giden yola girilmiştir.

Eski Bayraklar

Kaynakça

  1. ↑ Swietochowski, Tadeusz, Müslüman Cemaatten Ulusal Kimliğe Rus Azerbaycanı 1905-1920, İstanbul, Bağlam, 1988. s.239-240
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin cumhuriyetleri
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği
Ana
Kısa süreli
Birlik dışındaki
This article is issued from Vikipedi - version of the 12/31/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.