Dünya'ya yakın cisim

Radar-imaging of (388188) 2006 DP14'nin radar resmi
VLT'nin çok sönük olan Dünya'ya yakın asteroit 2009 FD'den çektiği resim.[1]
Near-Earth asteroidi 433 Eros, NEAR Shoemaker adlı sonda tarafından ziyaret edildi (Aralık 2000)

Dünya'ya Yakın Cisimler (DYC, İng. Near-Earth Objects ya da NEOs), yörüngeleri günberi noktasında Dünya'ya 1,3 AB'den daha yakın olup Dünya'nın çok yakınına gelen gök cisimleridirler[2]. Bunlar birkaç bin Dünya'ya Yakın Asteroid (DYA), Dünya'ya Yakın Kuyruklu yıldız (DYK), bir miktar Güneş etrâfında dolanan uzay aracı ve uzayda Dünya'yla çarpışmadan tâkip edilebilecek büyüklükte meteoritlerden oluşurlar. Makbul olan görüşe göre DYC'lerin geçmişte Dünya'yla çarpışmalarının gezegenimizin jeolojik ve biyolojik târihinde kayda değer rolü olduğu merkezindedir. Dünya'mıza getireceği tehlikelerin farkına varılmasıyla 1980'lerden beri gittikçe artan ilgiyle bu cisimler izlenmişler, gelebilecek tehlikeleri aktif olarak azaltmak için çözümler aranmaya başlamışlardır.

Asteroit olan DYC'lerin (DYA) yörüngeleri 0,983 ilâ 1,3 AB Güneş'ten uzakta bulunmaktadırlar[3]. Bir DYA keşfedildiğinde kataloglanmak üzere Harvard Minor Planet Center'e bildirilir. Kimi DYA yörüngeleri Dünya yörüngesiyle kesiştiğinden bir çarpışma tehlikesi arzederler[4]. Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa Birliği ve başka milletler, şu sıralar Spaceguard adı verilen bir projede DYC'leri bulmak için gökyüzünü taramaktadırlar[5]. Bu yüzden NASA'ya Amerika Birleşik Devletleri Kongresi'nce çapı en az 1 km olup Dünya'ya çarptığında kayda değer ya da şiddetli küresel problemlere yol açacak olan DYC'leri kataloglama yetkisi verilmiştir. 2008 Ekim'inden beri 982 DYC tespit edilmiştir[6]. 2006'da o târihe kadar cisimlerin %20'sinin daha bulunamadığı tahmin ediliyordu[5]. Avustralya'daki bir teleskopla göğün şimdiye kadar taranmamış olan neredeyse %30'u kadar bir bölümünü incelemeye başlamak için gayret sarfedilmektedir. Tehlikeli Olabilecek Cisimler (TOC, İng. Potentially Hazardous Object (PHO)) de (2008 sonunda) Dünya'ya yakın geçme olasılığı yüksek olduğunu gösteren parametrelerle tanımlanır. Bilhassa Dünya'yla En Az Yörünge Kesişme Uzaklığı (DEAYKU) (İng. Earth Minimum Orbit Intersection Distance ya da kısaca MOID) 0,05 AB'ni geçmeyen ve mutlak kadri en az 22.0 olan cisimler, TOC sayılırlar. Başka bir deyişle Dünya'ya 0,05 AB (neredeyse 7,480,000 km)'den daha yakın gelemeyen ya da çapı 150 m'den az (yâni %13'lük aklıkla H = 22.0) olan gök cisimleri TOC sayılmazlar[7].

Kimi DYC'lere Dünya'dan uzay araçlarıyla Ay'a gitmek için gerekenden daha düşük bir yolculuk hızıyla erişilebildiğinden fiziksel olarak kolaylıkla incelenebileceğinden bilginler için çok ilgi çekicidirler. Bu özel konumlarını Dünya'ya göre düşük olan hız ΔV ve çekimlerinden dolayı tutmakta olup doğrudan jeokimyâsal ve astronomik araştırmalar için ilginç görülen bilimsel imkânlar verdirler ve insanlığın yararlanabileceği dünyâdışı malzemeler için potansiyel ekonomik kaynaktırlar[8]. Bu, onları araştırmak için çekici bir hedef konumuna getirmektedir[9]. 2008 sonuna kadar iki DYC'e uzay araçlarıyla gidilmiştir:

DYC'lerin tür ve boyutlarına göre sınıflandırılması

Dünya'ya Yakın Asteroitler

Bunlar Dünya'ya yakın, Güneş'e fazla yaklaşmadığından hiç buharlaşmayan ve çapları 50 metreyi geçen cisimlerdir. 2008 sonuna kadar 5.490 adet çapları 32 km'ye kadar olan Dünya'ya Yakın Asteroit (DYA) bilinmekteydi (1036 Ganymed)[12][13]. Çapı 1 km'yi geçen DYA'lerin sayısı 500-1000 olarak tahmin edilmektedir[14][15]. DYA'lerin bileşimleri ana asteroit kuşağınınkilere benzer olup değişik asteroit tayf tiplerini kapsarlar[16].

DYC'ler, yörüngelerinde ancak birkaç milyon yıl kalırlar[3]. Sonunda hepsi yörünge yüksekliğini kaybedip Güneş'e yaklaşıp ya iç gezegenlere çarparak yok olurlar, ya da gezegenlerin yakınından geçerken hız alıp Güneş Sistemi'ni terk ederler. Yörüngelerinde kalma süreleri Güneş Sistemi'nin yaşına kıyasla az olunca Dünya'ya yakın asteroitlerin varlığı, ancak devamlı olarak başka yerlerden gelerek kendilerini yenilenmeleriyle açıklanabilir. Dünya yakınlarına yeni olarak gelen bu asteoritlerin kaynağı, Jüpiter'le yörüngesel rezonansa gelip ana asteroit kuşağından İç Güneş Sistemi'ne naklolunan asteroitler görülür. Asteroit kuşağının Kirkwood bölümleri olarak bilinen ve resonanslar sonucu başka yörüngelerde dönmeye başlayan asteroitlerin geride bıraktığı aralıklar, bu yenilemeye işâret eder. Başka asteroitler, Yarkovsky etkisiyle bu resonans yerlerine göç ederek DYC'lerin devamlı olarak ikmâlini sağlarlar[17].

Az sayıda DYC, buharlaşan maddelerini kaybederek sönmüş kuyruklu yıldızlardır. Bunun dışında sönük bir kuyruğu olmakla bir asteroit, zorunlu olarak Dünya'ya yakın kuyruklu yıldız olarak sınıflandırılmaz. Bu da DYA ve DYK arası sınırları belirsizleştirir. Söz konusu DYC'ler, muhtemelen Neptün'ün ötesindeki bir kuyruklu yıldız deposu olan Kuiper kuşağı'ndan gelmektedirler. Geriye kalan DYA'lerse gerçek asteroite benzemekte olup Jüpiter'in çekimiyle Asteroit kuşağı'ndan fırlatılmaktadırlar[3][18].

Dünya'ya Yakın Asteroitleri oluşturan üç sınıf vardır[3]

Birçok Atenler ve bütün Apollolar Dünya'nın yörüngesiyle kesişen yörüngeleri olup şimdiki yörüngeleriyle Dünya'ya çarpabilecek bir tehdit oluşturular. Amorların yörüngeleri Dünya'nın yörüngesiyle kesişmediklerinden doğrudan bir tehdit sayılmazlar. Fakat yörüngeleri ileride Dünya'nın yörüngesini keser olabilir.

Ayrıca bâzen Arcuna asteroit sınıflaması, Dünya'ya aşırı derecede yaklaşan yörüngeleri olan asteroitler için kullanılmaktadır[20].

Dünya'ya Yakın Kuyruklu Yıldızlar

2008 Mayıs'ı îtibâriyle 5.474 DYC keşfedilmiştir. Bunların 65'i Dünya'ya yakın kuyruklu yıldızdır. Şimdiye kadar Dünya'nın târihinde bir kuyruklu yıldızla çarpıştığı bilinmemektedir.

Dünya'ya Yakın Meteorlar

Dünya'ya Yakın Meteorlar, Dünya yörüngesine yakın geçen ve çapları 50 metrenin altında olan cisimlerdir.

Dünya'ya Yakın Cisimlerin tehdidi

Çarpışma oranı

Çapları 5-10 metre arası olan cisimler, atmosferimize ortalama yılda bir kez Hiroshima'ya atılmış olan atom bombasının olan 15 kiloton TNT'nin enerjisiyle çarparlar. Bu cisimler normalde üst atmosferde patlarken çoğu ya da bütün katı maddeler buharlaşırlar[21]. Çapları 50 metreyi bulan cisimler Dünya'ya oralamada bir milyon yılda iki kez çarparak Tunguska'da 1908'de gözlenene benzer şiddette patlamalara neden olurlar[3]. Çapı beş kilometreyi bulan büyük cisimler, Dünya'yla ortalamada her on milyon yılda bir kez çarpışır.

Tarihî çarpışmalar

Genel olarak kabul edilen ve büyük bir asteroit ya da kuyruklu yıldızın Dünya'ya çarpmasıyla oluşan Kreatase çağı üçüncü nesil tükenme olayını açıklayan Alvarez hipoteziyle gelecekte böyle çarpışmaların gelebileceği bilincini kuvvetlendirdi[22].

1908 Tunguska Olayı

30 Haziran 1908'de bir taşsıl gök taşının oluşturduğu Tunguska patlaması, 10 megaton TNT şiddetindeydi. Patlama, yerin 8.5 km üstünde meydana geldi. Patlamaya neden olan cismin çapı, 45-70 metre olarak tahmîn ediliyor[23].

2002 Doğu Akdeniz Olayı

6 Haziran 2002'de çapı 10 metre olarak tahmîn edilen bir cisim Dünya'yla çarpıştı. Çarpışma Akdeniz üzerinde Yunanistan'la Libya arasında takrîben 34°K 21°D koordinatlarında vukû buldu ve cisim havada patladı. Sesberi ölçümleriyle yapılan tahminlerle patlamayla açığa çıkan enerji 26 kiloton TNT'yle küçük bir nükleer silâhın patlamasıyla karşılaştırılacak kadardı[24].

2008 Sudan Olayı

5 Ekim 2008 günü bilginler, o gece ilk kez gözetledikleri Dünya'ya yakın bir cisim olan 2008 TC3'ün 6 Ekim günü 0245 EEZ (mahallî saatle 05:46'da) Sûdan üzerinde patlayacağını hesapladılar[25][26]. Asteroit önceden tahmîn edildiği gibi geldi[27][28]. Dünya'yla çarpışması haber verilip hesaplandığı üzere çarpan bu asteroit, bilim târihinde bir ilktir.

Yakın ıskalar

10 Ağustos 1972'de 1972 Büyük Gündüz Ateş Topu olarak sonraları anılacak olan bir meteora Kayalık Dağlar üzerinde kuzeye doğru giderken A.B.D.'in güneybatısından Kanada'ya kadar birçok kişi şâhit oldu. Yeryüzünün 34 km üstünden geçmiş olan bu gök taşı, Dünya'yı sıyırarak geçen göktaşı olarak adlandırılmıştı. Wyoming'de Büyük Teton Millî Parkı'nda bir turist tarafınden bu gök cismi, 8 mm'lik renkli film olarak kaydedilmişti[29].

23 Mart 1989'da 300 metre çapındaki Apollo asteroiti 4851 Asklepius (1989 FC), Dünya'yı 700.000 km uzaktan geçerek ıskaladı. Geçtiği noktadan Dünya tam altı saat önce geçmişti. Eğer bu asteroit altı saat önce oradan geçseydi Çar Bombası'ndan 1000 kere daha şiddetli, Dünya târihinin de en büyük patlaması olurdu. Bu cisim geniş yankılar yaparak ilk hesapların Dünya'nın 64.000 km yakından geçeceğini tahmin ettiğinden dikkati çok çekmişti. Bu hesaplardaki hatâlardan dolayı Dünya'yla çarpışması daha olası görünüyordu[30].

18 Mart 2004'te LİNEAR, 30 metre çapında bir 2004 FH asteroidinin Dünya'nın ancak 42.600 km yakınından geçeceğini haber verdi ki bu uzaklık, Dünya Ay uzaklığının onda biri kadardır ve bugüne kadar hesaplanmış en yakın ıskadır. Tahminlere göre benzer asteroitler her iki yılda bir bu kadar yaklaşmaktadır[31].

31 Mart 2004'te 2004 FH'dan iki hafta sonra 2004 FU162 yeni bir en yakın rekoru kırardı ve Dünya'nın yalnızca 6.500 km yakınından (Dünya Ay arasının 60'ta biri uzaklığında) geçti. 6 metre çapıyla çok küçük olduğundan FU162, Dünya'ya en yakın noktasına varmadan ancak birkaç saat önce tespit edildi. Dünya'yla çarpışsaydı muhtemelen zararsızca atmosferde parçalara ayrılacaktı.

Gelecek çarpışmalar

Birkaç yanlış alarm verilmiş olmasına rağmen kimi asteroitler, Dünya için bir tehdit olarak görülmektedir. Asteroit (29075) 1950 DA, 1950'deki keşfinden sonra yeteri kadar rasat yapılmamış olmasından dolayı yörüngesi hesaplanamadı ve pozisyonu kaybedildi. Aynı cisim 31 Aralık 2000'de tekrar keşfedildi. Dünya'ya çok yakın yaklaşacağı hesaplanan 16 Mart 2880'de çarpma ihtimâli 1:300 olarak tespit edildi. Çapı 1 km cıvârında olan bu cismen çarpma ihtimâli, şimdiyle 2880 târihine kadar Dünya yakınından geçecek olan bütün büyük cisimlerin çarpma ihtimâlleri toplamından %50 fazladır[32].

Tehdidi azaltıcı projeler

Astronomlar DYC'leri tespit için araştırmalar yapmışlardır. En iyi bilinen araştırma, 1996'da LİNEAR'dır. 2004'te kadar 10.000'lerce cisim keşfeden LİNEAR'la o târihe kadar bulunan cisimlerin %65'i bulunmuştu

[33]. LİNEAR, Yeni Meksika'da bulunan iki 1 metre ve bir yarım metre çaplı teleskopla çalışmaktadır[34].

Arizona'da Kitt Peak Rasathanesi'nde bulunan ve otomatik olarak hedef alma, görüntüleme ve analiz özelliklerine sâhip 90 cm çaplı bir teleskobu kullanan Spacewatch (uzay gözleme projesi) ise gökleri dâvetsiz misâfirleri bulmak üzere tarar. Bu proje 1980'de Tucson'daki Arizona Üniversitesi'nde bulunan Lunar and Plantary Laboratory'de çalışan Tom Gehrels ve Dr. Robert S. McMillan tarafından başlatıldı ve şimdi Dr. McMillan tarafından yürütülmektedir. Spacewatch projesi için bugün 1,8 metre çapında ve Kitt Peak'de bulunan bir teleskop kullanılmaktadır. Bu ve elektronik görüntüleme sistemiyle çok daha büyük bir seçiciliği bulunan 90 cm'lik teleskopla gökyüzünde DYC'ler gözlenmektedir[35].

Diğer DYC izleme projeleriyse Dünya'ya Yakın Asteroit İzleme (DYAİ, İng. Near-Earth Asteroid Tracking (NEAT)), Lowell Rasathânesi Dünya'ya Yakın Cisim Araması (LRDYCA, İng. Lowell Observatory Near-Earth-Object Search (LONEOS), Katalina Gök Araştırması (İng. Catalina Sky Survey), Campo Imperetore Dünya'ya Yakın Cisimler Araştırması (CİDYCA, İng. Campo Imperatore Near-Earth Objects Survey (CINEOS), Japon Uzay Koruma Birliği (İng. Japanese Spaceguard Association) ve Asiago-DLR Asteroit Araştırması (İng. Asiago-DLR Asteroid Survey'dir[36].

"Spaceguard", gevşek olarak birbirine bağlı bu projelerin genel adıdır. Bunlardan kimileri NASA'dan Kongre'nin DYA'lerin %90'ını 2008'e kadar saptama görevini yerine getirebilmek için destek almaktadırlar[37]. 2003'te NASA'nın bir incelemesi, bu programı izlemeyecek olan yeni bir program için 250-450 milyon Amerikan doları ayırmayı ve bununla 2028'e kadar çapı en az 140 metre olan DYC'lerin %90'ını tespît etmeyi hedeflemektedir[38].

Çarpma hesabı hata modeli

Hesaplanan asteroit çarpma ihtimâli niye önce yükselip sonra düşer?

DYC'lerin çarpma tahminleri çoğu zaman Dünya haberlerinde dikkati çeker. Bunu izleyen gözlemler, genelde çarpma ihtimâlinin arttığını gösterirler. Daha sonraki gözlemlerse çarpışma olmayacağı sonucuna götürür. Bu hatâ modelinin sebebi sağdaki diyagramda elipslere gösterilmektedir. Bu elipsler Dünya'ya en yakın noktasına gelen cismin o konumda olası pozisyonunu göstermektedir. Başta henüz birkaç gözlem yapılmış olduğundan hatâ elipsi çok büyük olup Dünya'yı da kapsamaktadır. Bunun sonucunda sıfırın üstünde fakat küçük bir çarpışma ihtimâli hesaplanmaktadır. Daha sonraki gözlemlerle elips küçülmesine rağmen hâlâ Dünya'yı içermektedir. Bu da cismin Dünya'ya çarpma ihtimâlini artık Dünya küçülmüş elipsin içinde daha büyük bir yer kapladığından artmış olur. Sonunda da (çoğu zaman radar gözlemler veya daha önce çekilmiş bir kayıtta aynı cisme rastlanmasıyla) daha da fazla gözlem verisi elde edildiğinden çarpma ihtimâli elipsi daha da küçülür ve Dünya'yı artık içermemektedir. Bunun sonucunda da Dünya'yla çarpışma ihtimâli sıfıra inmiş olur[39].

Dünya'ya yakın cisimlerin sayısı

Tespit edilen DYC'ler

2008 Mayıs'ına kadar 5.474 DYC keşfedilmişti. Bunların 65'i DYK ve 5.409'u DYA'tir. DYA'ların 453'ü Aten asteroidi, 2.053'ü Amor asteroidi ve 2.894'ü Apollo asteroidi'dirler. Tehlikeli Olabilecek Cisim (TOC) olarak sınıflandırılan DYC sayısı 943'tür. Şu sırada 138 TOC'un ve 743 DYC'in mutlak kadri 17,75 ya da daha parlaktır. Bu da kabaca en az 1 km'lik bir çapa karşılıktır[40].

Çapları en az 1 km olan cisimlerin Dünya'ya çarpma oranı bir milyon yılda iki olarak tahmin edilmektedir. Bu oranın önümüzdeki 1 milyar yıl devam etmesi durumunda bu zaman aşımında bu sınıfa dâhil olup sonuçta Dünya'ya çarpacak cisimlerin sayısı en az 2.000'dir. Fakat bu çarpacak cisimlerin çoğunluğu daha Mars ve Jüpiter arasında dolandıklarında şimdilik TOC olarak sınıflandırılmamışlardır. Sonuçta yörüngeleri değişecek ve DYC olacaklardır. Cisimler ortalamada birkaç milyon yıl DYC olarak kalıp sonunda Güneş'e veya küçük bir ihtimalle bir gezegene çarpar ya da Güneş Sistemi'nden dışarıya fırlatılırlar[41].

2008 Kasım îtibâriyle 191 DYA, NASA sitesinin çarpışma riski sahifesinde bulunmaktaydı[40]. Bu DYA'lerin kayda değer bir bölümünün (2008 Şubat îtibâriyle 121'inin) çapı 50 metreyi geçmemekte ve hiçbiri de "sarı bölge"de (Torino ölçeğine göre 2) yer almamaktadır. Bu da bu cisimlerin hiçbirinin kamunun dikkatini çekecek özellikte olmadığı anlamına gelir. 2008 Nisan'ı îtibâriyle yalnız asteroit 2007 VK184'in Torino ölçeğine göre verilen sayı 1'dir. 2008 Mayıs'ından beri asteroit 2008 AF4'in derecesi Torino ölçeğine göre 0'a düşürüldü[42][43].

Riskin tahmini

Çarpma tehlikesini sınıflandırmak için iki tasarı vardır:

Palermo ölçeğinde E megaton TNT'yi geçen bir enerjiyle beklenen çarpışmalar için kullanılan yıllık geri plân frekansı şu formülle hesaplanmaktadır:

Meselâ bu formül, şimdiyle gelecek çarpışmaya kadar geçen zamanda 1 megatonu geçen çarpışmalar için beklenen değerin 33 yıl ve çarpışma olursa bunun 2,4 Mt'u aşma ihtimâlinin %50 olduğu hesaplanmaktadır. Bu formül belli bir E enerji spektrumu için geçerlidir.

Fakat Palermo ölçeğinin dayandığı makâleinin yayımlandığı 2002'de yayımlanmış başka bir makâlede[44] farklı sâbitler içeren bir üslü yasayı bulmuştur:

Bu formül belirli bir E değeri için hatırı sayılır ölçüde daha düşük oranlar vermekterdir. Meselâ patlama enerjisi 10 megatonu geçen (Tunguska patlaması gibi) bolitler için bu formülle hesaplanan oran, 210 yılda bir patlama yerine bin yılda birdir. Formülü ortaya koyan yazarlar, nispeten büyük bir belirsizliği olduğunu (10 Mt için 400 ilâ 1800 yılda bir) ifâde etmekte, kısmen hesaplarında kullandıkları atmosfere çarpan cisimlerin enerjilerin hesaplamadaki güçlükten kaynaklandığını ifâde etmektedirler.

25 Aralık 2004'te bir küçük gezegen olan 2004 MN4'e bugüne kadar verilen en büyük değer olan Torino ölçeğinde 4 derecesi verilmişti. 27 Aralık 2004'te Dünya'ya çarpma ihtimâli 13 Nisan 2029 için %2,7 olarak saptanmıştı. Fakat 28 Aralık 2004'te 2029 için çarpma riski sıfıra düştü. Fakat bir rezonans dünüş ihtimâlinden dolayı bu asteroit için hesaplanan Torino değerlendirmesi, 2036 Nisan'ındaki bir çarpışma için 2005 başında 4'e yükseldiyse de 2006 Ağustos'unda peyderpey 0'a (sıfır) indi. 2006 Ağustos'undaki Palermo ratingi -2,25'tir[45].

Şu anda Palermo ölçeği değeri sıfırdan büyük olan tek bilinen DYO (29075) 1950 DA'dur. Bu cismin 2880'de Dünya'ya çok yakın geçeceği ya da çarpacağı (p ≤ 0,003) beklenmektedir. Dönüş ekseninin yönelmesine göre ya Dünya'yı birkaç on milyon kilometre uzaktan ıskalayacak, ya da 1:300 oranında bir ihtimâlle Dünya'ya çarpacaktır. Fakat insanlığa 29075) 1950 DA'nın yörünge hesaplarını daha iyi yapmak ve tehlikeyi gerekirse bertarâf etmek için 8 yüzyıldan fazla bir süre kalmaktadır.

2007 TU24 Apollo asteroidi Dünya'ya 29 Ocak 2008'de 1,4 AU ya da 450.000 km'den geçti. Tahmin edilen çapı 300-600 metredir. Bu geçiş, 2027'ye kadar Dünya'ya en yakın geçen DYC olabilir.

NASA devamlı güncelleştirdiği ve önümüzdeki 100 yılda kayda değer DYC tehlikelerini içeren bir web sahifesi vardır[46]. Bu sahifede (neredeyse) bütün cisimlerin sonunda daha kesin tahminlere imkân veren yeni bilgiler alındıkça bu listeden tekrar çıkmaları pek muhtemeldir. (Sahife 1950 DA'i en az 800 yıl Dünya'ya çarpmayacağı sanıldığından içermemektedir.)

Uzaydan yapılan keşifler

8 Kasım 2007'de Amerika Birleşik Devletleri Bilim ve Teknoloji Parlamente Komitesi'nin (United States House Committee on Science and Technology) Subcommittee on Space and Aeronautics adlı uzay ve havacılıkla ilgili alt komitesi, NASA'nın DYC'leri Araştırma Programı statüsünü tespit etmek üzere bir soruşturma açtı. Geniş Açılı Kızılötesi Araştırma Kâşifi'nin (Wide-field Infrared Survey Explorer ya da WISE) kullanılması, NASA yetkililerince teklif edildi[47].

WISE, kızılötesinde gökyüzünü çok yüksek hassâsiyetle tarayacaktır. Güneş ışınlarını yutan asteroitler kızılötesinde incelenebilmektedir. NASA yetkilileri komiteye yetkililerine NASA'nın WISE'i bilimsel hedeflerinin yanı sıra DYC'leri tespit etmek için kullanacakların söylediler. WISE'in bir yıllık misyonunda ilgi duyulan DYC'lerin yaklaşık %2'sini ya da 400 DYC'yi tespit etmesi beklenmektedir.

Kaynaklar

  1. ↑ "ESA/ESO Collaboration Successfully Tracks Its First Potentially Threatening Near-Earth Object". ESO Announcement. http://www.eso.org/public/announcements/ann14004/. Erişim tarihi: 22 January 2014.
  2. ↑ Glossary of Astronomical Terms
  3. 1 2 3 4 5 W. F. Bottke Jr., A. Cellino, P. Paolicchi, and R. P. Binzel, ed. (January 2002). "Origin and Evolution of Near-Earth Objects" (PDF). Asteroids III (University of Arizona Press): 409–422. http://www.boulder.swri.edu/~bottke/Reprints/Morbidelli-etal_2002_AstIII_NEOs.pdf.
  4. ↑ "The hazard of near-Earth asteroid impacts on earth". Earth and Planetary Science Letters 222 (1): 1–15. May 2004. DOI:10.1016/j.epsl.2004.03.004. http://adsabs.harvard.edu/abs/2004E%26PSL.222....1C. Erişim tarihi: 2007/10/22.
  5. 1 2 Shiga, David (2006/06/27). "New telescope will hunt dangerous asteroids". New Scientist. http://www.newscientist.com/article/dn9403. Erişim tarihi: 2008/11/15.
  6. ↑ "Unusual Minor Planets". Harvard Minor Planet Center. 2008/10/21. 1 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20101001031716/http://www.cfa.harvard.edu:80/iau/lists/Unusual.html. Erişim tarihi: 2008/10/21.
  7. ↑ http://neo.jpl.nasa.gov/neo/groups.html
  8. ↑ "Near-Earth asteroids could be 'steppingstones to Mars'". USA Today. 2 Şubat 2007. http://www.usatoday.com/tech/science/space/2007-02-12-asteroid_x.htm. Erişim tarihi: 2007/10/22.
  9. ↑ "Design and optimization of trajectory to Near-Earth asteroid for sample return mission using gravity assists". Advances in Space Research 40 (2): 200–225. 18 Mart 2007. DOI:10.1016/j.asr.2007.03.025. http://adsabs.harvard.edu/abs/2007AdSpR..40..220X. Erişim tarihi: 2007/10/23.
  10. ↑ "NEAR Mission Completes Main Task, Now Will Go Where No Spacecraft Has Gone Before". National Aeronautics and Space Administration. 31 Ocak 2001. 5 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151105140658/http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/news/near_descent_pr_20010131.html. Erişim tarihi: 2007/10/22.
  11. ↑ "Hayabusa's Contributions Toward Understanding the Earth's Neighborhood". National Aeronautics and Space Administration. 11 Ağustos 2005. 24 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150324235048/http://neo.jpl.nasa.gov:80/missions/hayabusa.html. Erişim tarihi: 2007/10/22.
  12. ↑ "Unusual Minor Planets". Minor Planet Center. 1 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20101001031716/http://www.cfa.harvard.edu:80/iau/lists/Unusual.html.
  13. ↑ "Near Earth Object Fact Sheet". National Aeronautics and Space Administration. 13 Eylül 2006. 16 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150516220911/http://nssdc.gsfc.nasa.gov:80/planetary/factsheet/neofact.html. Erişim tarihi: 2007/10/22.
  14. ↑ "Asteroid Population Count Slashed". National Aeronautics and Space Administration. 12 Ocak, 2000. 24 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150224214835/http://www.jpl.nasa.gov:80/releases/2000/neat.html. Erişim tarihi: 2007/10/22.
  15. ↑ "A reduced estimate of the number of kilometre-sized near-Earth asteroids". Nature 403: 165–166. 13 Ocak 2000. DOI:10.1038/35003128. http://www.nature.com/nature/journal/v403/n6766/full/403165a0.html. Erişim tarihi: 2007/10/22.
  16. ↑ "On the Origins of Earth-Approaching Asteroids". Solar System Research 35 (3): 227–233. May 2001. DOI:10.1023/A:1010431023010. http://adsabs.harvard.edu/abs/2001SoSyR..35..227L. Erişim tarihi: 2007/10/23.
  17. ↑ "The Yarkovsky-driven origin of near-Earth asteroids". Icarus 163 (1): 120–134. May 2003. DOI:10.1016/S0019-1035(03)00047-2. http://adsabs.harvard.edu/abs/2003Icar..163..120M. Erişim tarihi: 2007/10/23.
  18. ↑ D.F. Lupishko, M. di Martino and T.A. Lupishko (September 2000). "What the physical properties of near-Earth asteroids tell us about sources of their origin?". Kinematika i Fizika Nebesnykh Tel Supplimen (3): 213–216. http://adsabs.harvard.edu/abs/2000KFNTS...3..213L.
  19. ↑ Dünya'nın Güneş'ten ortalama uzaklık
  20. ↑ "Near-Earth asteroids: class consciousness - new asteroids identified". Science News. 20 Şubat 1993. http://findarticles.com/p/articles/mi_m1200/is_n8_v143/ai_13526583. Erişim tarihi: 2007/10/23.
  21. ↑ Clark R. Chapman & David Morrison (6 Ocak 1994). "Impacts on the Earth by asteroids and comets: assessing the hazard". Nature 367: 33–40. DOI:10.1038/367033a0. http://adsabs.harvard.edu/abs/1994Natur.367...33C. Erişim tarihi: 2007/10/23.
  22. ↑ Richard Monastersky (Mart 1 1997). "The Call of Catastrophes". Science News Online. 23 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20130423220237/http://www.sciencenews.org/pages/sn_arc97/75th/rm_essay.htm. Erişim tarihi: 2007/10/23.
  23. ↑ Christopher F. Chyba, Paul J. Thomas & Kevin J. Zahnle (7 Ocak 1993). "The 1908 Tunguska explosion: atmospheric disruption of a stony asteroid". Nature 361 (6407): 40–44. DOI:10.1038/361040a0. http://adsabs.harvard.edu/abs/1993Natur.361...40C. Erişim tarihi: 2007/10/23.
  24. ↑ P. Brown, R. E. Spalding, D. O. ReVelle, E. Tagliaferri and S. P. Worden (21 Kasım 2002). "The flux of small near-Earth objects colliding with the Earth" (PDF). Nature 420 (6913): 294–296. DOI:10.1038/nature01238. http://www.astro.uwo.ca/~pbrown/documents/flux-final.pdf. Erişim tarihi: 2007/10/23.
  25. ↑ "Small Asteroid Predicted to Cause Brilliant Fireball over Northern Sudan". NASA/JPL Near-Earth Object Program Office. Ekim 6, 2008. 5 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150905131713/http://neo.jpl.nasa.gov/news/news159.html. Erişim tarihi: 2008-10-09.
  26. ↑ "FLASH! Meteor to Explode Tonight". ScienceNOW Daily News. 6 Ekim 2008. 28 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20090728071251/http://sciencenow.sciencemag.org:80/cgi/content/full/2008/1006/2. Erişim tarihi: 2008-10-09.
  27. ↑ "Impact of Asteroid 2008 TC3 Confirmed". NASA/JPL Near-Earth Object Program Office. Ekim 7, 2008. 21 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150221002247/http://neo.jpl.nasa.gov/news/news160.html. Erişim tarihi: 2008-10-09.
  28. ↑ "Asteroid Watchers Score a Hit". ScienceNOW Daily News. 8 Ekim 2008. 10 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20090210130627/http://sciencenow.sciencemag.org:80/cgi/content/full/2008/1008/1. Erişim tarihi: 2008-10-09.
  29. ↑ Grand Teton Meteor Video, Youtube
  30. ↑ Brian G. Marsden (1998 March 29). "HOW THE ASTEROID STORY HIT: AN ASTRONOMER REVEALS HOW A DISCOVERY SPUN OUT OF CONTROL". The Boston Globe. 20 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20100420025628/http://www.cfa.harvard.edu:80/iau/pressinfo/1997XF11Globe.html. Erişim tarihi: 2007/10/23.
  31. ↑ Steven R. Chesley and Paul W. Chodas (March 17, 2004). "Recently Discovered Near-Earth Asteroid Makes Record-breaking Approach to Earth". National Aeronautics and Space Administration. 7 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150607124358/http://neo.jpl.nasa.gov:80/news/news142.html. Erişim tarihi: 2007/10/23.
  32. ↑ "Asteroid 1950 DA". National Aeronautics and Space Administration. 29 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150529124212/http://neo.jpl.nasa.gov:80/1950da/. Erişim tarihi: 2007/10/23.
  33. ↑ Stokes, GStokes, G.; J. Evans (18 - 25 July, 2004). "Detection and discovery of near-earth asteroids by the linear program". 35th COSPAR Scientific Assembly. Paris, France. ss. 4338. http://adsabs.harvard.edu/abs/2004cosp...35.4338. Erişim tarihi: 2007/10/23.
  34. ↑ "Lincoln Near-Earth Asteroid Research (LINEAR)". 23 Ekim 2007. 16 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150316131323/http://neo.jpl.nasa.gov/programs/linear.html.
  35. ↑ "The Spacewatch Project". 8 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150108064526/http://spacewatch.lpl.arizona.edu:80/index.html. Erişim tarihi: 2007/10/23.
  36. ↑ "Near-Earth Objects Search Program". National Aeronautics and Space Administration. 23 October 2007. 17 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150617182114/http://neo.jpl.nasa.gov:80/programs/.
  37. ↑ "NASA Releases Near-Earth Object Search Report". National Aeronautics and Space Administration. 24 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150524135308/http://neo.jpl.nasa.gov:80/neo/report.html. Erişim tarihi: 2007/10/23.
  38. ↑ David Morrison. "NASA NEO Workshop". National Aeronautics and Space Administration. 10 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20130510065453/http://impact.arc.nasa.gov/news_detail.cfm?ID=168.
  39. ↑ "Why we have Asteroid “Scares”". Spaceguard UK. 19 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20080619153444/http://www.spaceguarduk.com:80/scares.htm.
  40. 1 2 DYC keşif istatistiği
  41. ↑ Morbidelli, A., W. F. Bottke, Ch. Froeschle, and P. Michel. 2002. Origin and evolution of near-Earth objects. In Asteroids III, (W. F. Bottke, A. Cellino, P. Paolicchi, R. Binzel, Eds). U. Arizona Press, 409-422.
  42. ↑ Şimdilik mevcut olan çarpma riski
  43. ↑ Torino çarpışma hasar ölçeği
  44. ↑ "The flux of small near-Earth objects colliding with the Earth" by P. Brown et al., Nature, 420, pp. 294-6, November 2002.
  45. ↑ "Current Impact Risks". http://neo.jpl.nasa.gov/risk. Erişim tarihi: 2006-07-16.
  46. ↑ NASA Near Earth Object Program Impact Risks Retrieved July 16, 2006
  47. ↑ Hearing Charter: Near-Earth Objects: Status of the Survey Program and Review of NASA's 2007 Report to Congress | SpaceRef Canada - Your Daily Source of Canadian Space News

Ayrıca bakınız

This article is issued from Vikipedi - version of the 10/12/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.