Gülen Hareketi

Gülen Hareketi
Kuruluş	1969
Merkez	Pensilvanya (1999-günümüz)
Hizmet bölgesi	Afrika, Asya, Avrupa, Amerika, Avustralya, Amerikan imtiyazlı okullarının olduğu yerler.[1][2]
Resmî diller	Türkçe
Kurucu	Fethullah Gülen
Lider	Fethullah Gülen
Bütçe	25 milyar Amerikan Doları(2010)[3][4]
Resmî site	fgulen.com/tr/ gulenconferences.com

Gülen hareketi, Gülen cemaati, Hizmet hareketi^[5], Paralel Devlet Yapılanması ^[6], eski bir imam, vaiz ve yazar olan Fethullah Gülen’in telkinleri ile bir araya gelen insanların oluşturduğu, 1960’ların sonunda İzmir’de ortaya çıkmış^[7], faaliyetlerini başta Türkiye olmak üzere çeşitli ülkelerde gerçekleştiren bir toplumsal harekettir. Nur Cemaati'nin alt gruplarından olduğu iddia edilmektedir.^[8]

Hareketin İslami bir hareket mi yoksa bir sivil toplum hareketi olarak mı tanımlanacağı tartışma konusudur.^[9][10] Hareket, çeşitli toplum kesimlerince Türkiye içi ve dışında, eğitime, Türk kültürünü tanıtmaya, dinlerarası diyaloğa ve fakirlikle mücadeleye yaptığı katkılardan dolayı desteklenirken ^[11][12] başka kesimlerce de dini bir yapı olarak kabul edilemeyeceği din istismarı yaptığı ve laikliğe bir tehlike olarak görülmesinin yanı sıra siyasî ve ekonomik güç ve çıkar hareketi haline geldiği söylenerek eleştirilmektedir.^[13][14][15]

Hareket, 65. Türkiye Hükûmeti tarafindan "terör örgütü" olarak kabul edilmiştir. Örgüt Fethullahçı Terör Örgütü (FETÖ),^[16] Paralel Devlet Yapılanması (PDY)^[17] ve FETÖ/PDY olarak da isimlendirilmiştir.^[18] Hareketin lideri olan Fethullah Gülen 28 Ekim 2015 tarihinden beri, Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı tarafından yayımlanan "en çok aranan teröristler" listesinin "kırmızı" kategorisinde yer almakta, Fethullahçı Terör Örgütü (FETÖ) ve Paralel Devlet Yapılanması (PDY) lideri olmakla suçlanmaktadır.^[19][20]

Tanımlama

Hareketin faaliyetleri "Işık Evleri" ile başlamış, daha sonra "cemaat vakıfları" ve "himmet toplantıları"nca desteklenen ortaöğretim kurumlarına yönelik öğrenci yurtları faaliyete geçirilmiştir. Daha sonra ise ilk ve ortaöğretime yönelik okullar, dershane, üniversite gibi eğitim kurumları faaliyete geçirilmiştir. Cemaatin basın-yayın kurumlarının faaliyete geçmesi ve kamuoyunda bilinirliği arttıkça dinler ve kültürler arası diyalog faaliyetleri, sosyal yardım amaçlı vakıf ve dernekleri ile ticarî faaliyet hastaneler, finans ve sigortacılık kurumları gibi kuruluşları faaliyete geçerek yaygınlık kazanmıştır. Bu kurum, kuruluş ve faaliyetler; cemaatin ortak amacı hâline gelen Gülen ideolojisini gerçekleştirme amacına hizmet ölçüsünde cemaat yanında değer kazanır.

Gülen Hareketi tanımlamaları

Diyanet İşleri Başkanlığının hazırladığı bir rapora göre Gülen Hareketi dini bir yapı olarak kabul edilemeyeceği, din kisvesi altında din istismarı yapan güç ve çıkar hareketi olduğu aynı zamanda sahte bir mehdi hareketi olduğu ifade edilmektedir.^[15]

İhsan Eliaçık, Gülen Hareketi hakkındaki görüşlerini şu ifadelerle dile getirmiştir:

“	Fethullah Gülen Hareketi kanımca inşâcı değil; ihyâcıdır. İçeriye yönelik sorgulama ve eleştiri yapmaz. Var olanı olduğu gibi ihyâ etmeyi, diriltmeyi esas alır... Gülen hareketi, dinî düşüncede çok tutucudur.[21]	”

Nur cemaatinin tanınmış isimlerinden Rotterdam İslam Üniversitesi Rektörü Ahmet Akgündüz, 15 Temmuz darbe girişimi sonrası kurulan TBMM araştırma komisyonu konuşmasında Gülen Hareketini 3 gruba ayırmışır. Birinci grubun örgütün %50'sini oluşturduğunu ve 17-25 aralık olaylarında bu grubun örgütten ayrıldığını söylemiştir. İkinci grubun ise örgütün %20'sini oluşturduğunu bu kısmın en tehlikeli kısım olduğunu ve tedbir alınması gerektiğini ifade etmiş geriye kalan %30'luk kısmının ise virüslenmiş insanlardan oluştuğunu ve bu kısmın örgütten kurtarılabiliceğini anlatmıştır. Aynı zamanda örgütün evrimleşen bir yapıya sahip olduğunu ve itikadi açıdan "ehl-i dalalet" olarak ifade edilebileciğini söyleyen Akgündüz; Fethullah Gülenin, talebeleri tarafından 'mehdi' olarak kabul edildiğini söylemiştir.^[22]

Faaliyet ve çalışmalar

Eğitim

5. Uluslararası Türkçe Olimpiyatlarında ilgi toplayan Senegal folklor ekibindeki öğrenciler Silifke oyunu oynamaya hazırlanıyorlar.

Gülen hareketinin öncelikli faaliyet alanı eğitimdir. Fethullah Gülen kendi yazı ve vaazlarında tekye-medrese-mektep üçlüsüne vurgu yaparak dini eğitimin tasavvuf ve pozitif ilimlerle bir arada verileceği kurumsal ve sivil (hükümet-dışı) eğitim merkezleri açılmasını teşvik eder.^[23] Ayrıca ışık evleri diye tabir edilen kent-içi karakterli yapılanma görülür. Işık evlerinin "Allah'ın, içlerinde şan ve şerefinin yükselmesine ve isminin zikredilmesine izin verdiği evlerdir; Onların içinde sabah akşam O'nu tesbih ederler..' (Nûr/36), 'O evlerde oturan öyle erkek oğlu erkekler, öyle yiğitler vardır ki, ne alış-veriş, ne çarşı-pazar.. onları, yapmak istedikleri şeylerden alıkoyamaz' (Nur/37) gibi bazı Kur'an ayetlerinde özel olarak anlatıldığına inanılır.^[24] Bu Ayetlere uygulanan Ebced hesapları ile ışık evlerinin kuruluş tarihleri arasında bağlantılar kurulur ve ayetlerin "hizmet"i anlattığı vurgulanır.

Yurt, okul ve dershaneler

Gülen hareketi ve tarafından Türkiye içi ve dışında Fethullah Gülen'in teşvikleri ile açılmış okullardır. Yeni Aktüel dergisi tarafından yapılan bir araştırmaya göre 91 ülkede yaklaşık 489 lise veya ilköğretim okulu, altı üniversite ile çeşitli sayıda eğitim veya dil merkezleri vardır. Bu okullarda Türkçe dersi seçmeli olarak öğrenilebilmekte, İngilizce, ülkenin resmî dili ve bazen başka diller de (Orta Asya'da Rusça, Afganistan'da Farsça, Afrika'da Fransızca, gibi) eğitim yapılmaktadır.

Türkçe olimpiyatları

Uluslararası Türkçe Olimpiyatları, (eski adıyla "Yabancılar İçin Türkçe Yarışması"), ilki 2003 yılında yapılan ve tüm dünyadan ana dili Türkçe olmayan en alt düzeyden en üst düzeye kadar Türkçe kullananların yetenek ve bilgilerinin sınandığı bir yarışmadır. Katılımcı sayısı ve ülkesi her geçen yıl artmaktadır. 2003 yılındaki 1. Uluslararası Türkçe Olimpiyatları’na 17 ülkeden 62 öğrenci, 2012 yılındaki 10. Uluslararası Türkçe Olimpiyatları'na 135 ülkeden 1500 öğrenci katılmıştır.^[25]

İnsani yardım

2000'li yıllarda Cemaatin faaliyetleri arasına insani yardım projeleri eklenmiş; İstanbul merkezli Kimse Yok Mu Dayanışma ve Yardımlaşma Derneği 'ni kurmuştur. Daha sonra ABD'de Helping Hands (Yardım Eden Eller) Derneği, kurulmuştur.

''Dinler Arası'' Diyalog faaliyetleri

Fethullah Gülen'in Papa II. John Paul 'ü ziyareti

Hareket, 1994 yılında Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı'nin kurulmasından beri Türkiye'de ve daha sonra benzer vakıflar vasıtası ile dünyanın değişik merkezlerinde (İngiltere'de Dialogue Society, ABD'nin doğu eyaletlerinde Rumi Forum, vb.) diyaloğu geliştirmeyi amaçlayan toplantı (Abant Platformu gibi), aktivite ve yayınlar yapmaktadır.

Dinler arası diyalog toplantıları ve yayınları ile bazı sempozyumlar ve Abant Platformu gibi toplantıları ^[26][27][28] bazı yazarlar Ilımlı İslam'a hizmet eden faaliyetler olarak görerek tepki ile karşılamışken bazı akademisyen, aydınlar ise destek vermiştir^[29].

Ekonomik faaliyetler

Cemaatin, Türkiye'de yüzlerce okulunun yanı sıra televizyon kanalları, bir büyük banka, ülkenin en büyük ticaret örgütü ve yine ülkenin en büyük gazetesine sahip olduğu belirtilmektedir.^[30]

Türkiye Sanayici ve İşadamları Konfederasyonu (TUSKON) çatısı altında toplanan birtakım varlıklı Türk ile birçok orta ve küçük işletme sahibi, hareketin iş dünyasındaki uzantısı olarak kabul edilir.^[31] Bu hareketin faizsiz İslami bankacılık hizmeti sunan Bank Asya, Işık Sigorta adında bir sigorta şirketi ve Asya Finans gibi finans kuruluşları da bulunur. Hareket, Zaman gazetesini ülkenin en büyük gazetelerinden biri haline getirmiş, Samanyolu TV adlı televizyon kanalını, Burç FM ve Dünya Radyo (2011 sonunda frekanslarını Radyo Mehtap'a bıraktı) gibi popüler radyo istasyonlarını kurmuştur^[32].

Basın yayın

Hareket, 1979 yılında Sızıntı dergisi ile yayın hayatına başlamıştır. İlerleyen yıllarda Zaman Gazetesi ve Samanyolu Televizyonu'nu kurmuştur. Hareketin ayrıca Mehtap (kültür), Samanyolu Haber (haber), Yumurcak (çocuk), Irmak (dini), www.kure.tv (internet), Ebru (ingilizce) ve Dünya (Kürtçe) adlı özel yayın yapan kanalları vardır. Bunun yanında Yeni Ümit adlı akademik ilahiyat dergisi, ve Aksiyon haber-yorum dergileri vardır.

Siyasi faaliyetleri

12 Haziran 2009 tarihli Taraf gazetesi manşeti: "AKP ve Gülen'i Bitirme Planı"

Fethullah Gülen geçmişte değişik siyasi kişilerle temaslar kurmuş, inanç merkezli çalışmaları, değişik toplumsal katmanlarda olduğu gibi siyasi kişilerce de teşvik edilmiştir. Basın yayın organlarında zaman zaman hareketi suçlayan yayınlar yapılmış, ancak bunlar Gülen hareketini siyasi rakip olarak değerlendirmeyen iktidarlar tarafından ciddiye alınmamıştır.

28 Şubat sürecinde Gülen, hoşgörü ve diyalog çalışmaları görüntüsünün arkasında Cumhuriyet aleyhtarlığı yaptığı, laik düzeni yıkarak şeriat düzenini kurmak için taraftarlarını teşvik ettiği yönünde iddialarla gündeme gelmiş^[33][34]; bu konuda Devlet Güvenlik Mahkemesi’nde, Gülen aleyhine açılan dava, Gülen'in beraatıyla sonuçlanmıştır.^[35]

Paralel Yapı Operasyonları

Hizmet hareketi, Recep Tayyip Erdoğan'ın iktidarda olduğu 2013 yılı son aylarından itibaren yoğunlukla devlet içerisinde örgütlenme, paralel yapı oluşturma, kendilerinden olmayan veya rakip gördükleri kişilere karşı tasfiye amaçlı özel hayatı izleme, kaydetme ve kumpas olarak ifade edilen delil oluşturma faaliyetleri ile suçlanmıştır.^[36] Fethullah Gülen'in kendisi, avukatları ve Gazeteciler ve yazarlar vakfı gibi sözcüler bu iddiaları reddeden açıklamalar yapmışlar^[37][38], ancak geçmişte F. Gülen'in yakınında bulunduğu iddia edilen Nurettin Veren, Ahmet Keleş, Selim Çoraklı, Latif Erdoğan gibi isimler bu yapılanma ile ilgili suçlamaları desteklemişlerdir.^{[39][40][41][42]}

"Algı operasyonu" yürütme, "toplum mühendisliği", "fişleme", "kumpas kurma", "sahte delil üretme", "otoriterleşme", "kendi yargı ve polis gücünü oluşturma" vb. suçlamaları AKP-Cemaat tartışmalarında karşılıklı olarak dile getirilen başlıca konularıdır.

2014 Şubat ayında, Recep Tayyip Erdoğan başkanlığında toplanan Milli Güvenlik Kurulu, Gülen hareketi ile özdeşleştirilen "Paralel yapı" cümlesiyle bu hareketi, ulusal güvenliğe tehdit tanımlamasına almıştır.^[43]

Diğer Faaliyetler

1994 yılında Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı kuruldu.

4 Nisan 1996 tarihinde Fener Rum Patriği I. Bartholomeos ile İstanbul'da görüşen Gülen; 10 Eylül 1997 tarihinde Kalp anjiyosu için gittiği ABD'de İftira ve İnkarla Mücadele Birliği (ADL) başkanı Abraham Foxman ile New Jersey'de ve 19 Eylül 1997 tarihinde de New York Eyaleti Katolik Kilisesi Kardinali John O'Connor'la görüşme yaptı.^[44] ADL başkanı Abraham Foxman, Gülen'den İslam'da hoşgörü konusu ile ilgili bir kitap yazmasını ve bunun ADL tarafından İngilizce olarak bastırılacağını söyledi.

21 Kasım 1997 tarihinde Vatikan'ın İstanbul temsilcisi Georges Marovitch ve beraberindeki Süryânî cemaatinden bazı din adamları kendisini ziyaret etti.

9 Şubat 1998 tarihinde ABD Ankara eski Büyükelçisi Morton Abromowitz'in de vasıtasıyla dinlerarası diyalog çerçevesinde Papa II. John Paul ile Vatikan'da buluştu.^[45] Abramowitz, Fethullah Gülen ile 1998 yılında CHP eski genel sekreterlerinden Kasım Gülek vasıtasıyla tanışmıştı.

Gülen'i Edirne'deki vaizliğinden beri tanıyan^[46] ilahiyatçı Prof. Dr. Suat Yıldırım'ın Kuran tercümesinde konu ile ilgili gördüğü bazı ayetlerin sonuna İncil ve Tevrat'ta geçen benzer ayetlerin numaralarını ya da bizzat İncil ve Tevrat 'daki ayeti not düşmüştür.^[47] Mesela:En’am Sûresi 151–152. ayetlerde bildirilen on hüküm, keza İsra 31–34. ayetlerde bildirilen hükümler, aynı zamanda Tevrat, Çıkış, 20,3-17'de ve Matta İncili 5, 17-33’de de geçer. gibi notlar/alıntılar koymuştur. Bu Kuran mealini Zaman gazetesi okuyucularına dağıtırken ulusalcı kesimlerde tepkiler doğmuştur.^[47]

Aksiyon dergisi 2003 yılının Aralık sayısında Müslüman ve Hristiyanların, İsa'nın manevi şahsiyeti etrafında birleşmesi fikrini işlemiştir.^[48][49]

Tarihsel gelişimi

Gülen Hareketi, Türkiye’de ve Türkiye dışında oluşturduğu "ışık evleri", yurtlar, okullar, dershane ağı yoluyla eğitim alanında; Zaman gazetesi, Samanyolu Televizyonu gibi kuruluşlar yoluyla medya alanında sürdürdüğü faaliyetlerin yanında siyaset, finans ve sigortacılık gibi alanlarda da faaliyetler gerçekleştirmektedir. Formal bir yapısı, resmi bir üyelik sistemi mevcut değildir^[38] Türkiye’de bir kısmı polis teşkilatından yargı teşkilatına kadar ülkenin önemli kademelerinde yer alan milyonlarca üyesi olduğu; üyelerin gelirlerinin %5-%20’sini harekete bağışladıkları iddia edilmektedir.^[38][50]

1966 ile 1983 yılları arası, kimi araştırmacılar tarafından hareketin kurulma evresi olarak tanımlanmıştır.^[51] Gülen, 1960’larda resmi imamlık görevinin yanı sıra vaazler, vaaz kasetleri, gençlik yaz kampları yoluyla görüşlerini geniş kitlelere ulaştırdı^[52] 1970'lerde, Gülen’in konferans serilerine dönüşen sohbet toplantıları ve düşük gelirli ailelerin çocukları için başlattığı “Nur kampları” adlı yaz kampları, hareketin eğitim faaliyetlerinin ve “Altın Nesil” adıyla anılan kuşakların oluşmasının temelini oluşturur. Gülen’in 1979 yılında yayına başlayan Sızıntı dergisinde yazdığı başyazılarda ^[53] sempatizanlarına eğitim kurumu açmalarını telkin etmesi sonucu bazı işadamlarının maddi durumu yetersiz öğrenciler için kurdukları öğrenci evleri ve tesisler hareketin ilk eğitim faaliyetlerindendir.^[54]

Turgut Özal’ın başbakan olduğu 1983 yılı, Gülen hareketi açısından da bir dönüm noktası olarak değerlendirilir. Özal döneminde Gülen takipçilerinin okul kurması önündeki engeller kalkmıştır.^[55] İzmir'in Bozyaka semtindeki talebe yurdunun "Yamanlar Koleji" adıyla koleje çevrilmesi ile hareket ilk kez bir okulu hayata geçirdi.^[54][56] Zamanla sayısı artan bu tür okullar özellikle muhafazakâr ve liberal sağın elit aileleri için çekim merkezi haline geldi.^[56] Üniversiteye girecek çocuklar için hazırlık kursu ihtiyacını farkedilince Fırat Eğitim Merkezi (FEM) açıldı; kurslar da okullar kadar ilgi gördü ve farklı isimlerle ülke çapında yaygınlaştı.^[54] Kurslar cemaatin önemli bir finans kaynağı haline gelmiştir.

1991 yılı sonunda Sovyetler Birliği'nin çözülmesinden sonra cemaat vakıf ve şirketleri öncelikle Orta Asya Türk cumhuriyetleri olmak üzere Kafkas ve Balkan cumhuriyetlerinde, ardından Asya ve Afrika ülkelerinde kolejler açtılar. Azerbaycan’da 1992’de açılan Nahçıvan Türk Lisesi, hareketin Türkiye dışında açtığı ilk öğrenim kurumu oldu.^[55][57] Orta Asya’da eğitim seferberliğinin en başarılı olduğu ülke Kazakistan oldu; 1992’de bu ülkeye giden Türkler tarafından 2 yılda 29 lise açıldı.^[56]

1994 yılında Onursal Başkanlığını Gülen’in yaptığı Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı’nın yazılı ve görsel medyada büyük yankı bulan açılışı, hareketin Türk ve dünya kamuoyunda daha da tanınmasını sağladı.^[58]. Gülen, vakfın onursal başkanı sıfatı ile 1994 yılından itibaren dönemin Başbakanı Tansu Çiller ve diğer siyasî parti liderleri ile, Türkiye’de bulunan azınlıkların, dini yapılanmaların liderleriyle ve 1998 yılında Papa II. Jean Paul ile görüşme imkânı buldu. 1990’lı yılların sonlarında vakfın bünyesinde kurulan Abant Platformu ile Medialog Platformu, Kadın Platformu, Kültürlerarası Diyalog Platformu gibi oluşumlar ulusal ve uluslararası düşünsel etkinlikler düzenlediler.

Gülen, hayatını 28 Şubat sürecinde sağlık sorunları gerekçesiyle gittiği ABD'de sürdürürken 2000'li yıllarda Cemaatin faaliyetleri arasına insani yardım projelerini eklenmiş; ABD'de kurulan Helping Hands (Yardım Eden Eller) Derneği, İstanbul merkezli Kimse Yok Mu Dayanışma ve Yardımlaşma Derneği 'ni kurmuştur.

Eleştiriler

Bilhassa kriminal eylem iddialarinin ardından bazı yorumcular, Gülen hareketinin kült olduğuna dair görüşler bildirmiştir.^{[59][60][61][62][63][64][65][66][67][68]} Hollanda hükümeti 2008'de hareketin Hollanda'daki aktivitelerini incelemiş ve bu inceleme sonucunda Gülen okullarının entegrasyon karşıtı davranışları teşvik ettiği gerekçesiyle fon desteğini azaltmıştır.^[69] Rusya Federasyonu Gülen hareketine bağlı okullarını, "pan-islamist", "pan-türkist" propaganda ve "casusluk" yaptığı gerekçesiyle kapatmış^[70], buna benzer olarak Azerbaycan da bu okullara karşı önlemler aldığını bildirmiştir.^[71]

Bazı basın ve yayın organlarında Fethullah Gülen'in sağ kolu olarak nitelendirilen ^[72][73] ancak 2005’te cemaatten ayrılıp İşçi Partisi'ne geçmiş olan Nurettin Veren'in eleştirileri ise daha çok Gülen ve cemaatin dini tutumlarındaki değişim, Devlet içinde yapılanma, CIA ile işbirliği yapma konularıyla ilgilidir.^[74] MİT'in eski İstanbul Bölge Başkanı Osman Nuri Gündeş ise Gülen Hareketi'nin okullarında CIA ajanlarının İngilizce öğretmeni görüntüsünde görev yaptığını ileri sürmekteydi.^[75]

2016 Türkiye Askeri Darbe Girişimi

15-16 Temmuz 2016 tarihlerinde Türk Silahlı Kuvvetleri bünyesinde kendilerini Yurtta Sulh Konseyi olarak tanımlayan bir grup asker tarafından gerçekleştirilen askeri darbe teşebbüsünün arkasında Gülen Cemaati'nin olduğu iddia edilmektedir.^[76][77]

Darbe girişimiyle alakalı iddiaları kabul etmeyen Gülen basın toplantısında bir gazetecinin “Türkiye’deki bu girişimde size takip çevrenizin bir rolü oldu mu” sorusuna verdiği yanıtta, “Ben takipçilerimi bilmiyorum aslında. Yapılan şeyden dolayı sempati duyanlar olabilir. Ben tüm samimiyetimle söylüyorum takipçilerimin yüzde birini bile tanımam, takipçilerimi tanımam ki rolleri var mı bileyim. Birine alerji duyan kişiler bu nedenle başkalarına sempati duyabilir. Bu CHP olabilir, MHP olabilir, siz olabilirsiniz, ben olabilirim” ^[78] diyerek yaşanan olaylarda kendisine de sempati duyanlarin olabileceğini yalniz darbelerin kendi ilkelerine aykiri oldugunu belirtmistir.

İleri okuma

Gülen ve hareketi hakkında

• Abdullah Aymaz, Diyalog Adımları, Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı Yayınları 2003 ISBN 9756714212
• Ahmet Taşgetiren, Bir Gönül İnsanı, Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı Yayınları, İstanbul, 2004 ISBN 9756714263
• Ali Bulaç, Din - Kent ve Cemaat Fethullah Gülen Örneği, Ufuk Kitapları, 2008 ISBN 978-975-606-558-7
• Ali Ünal, Advocate of Dialogue: Fethullah Gulen, Fountain Pub.,New Jersey, 2000 ISBN 9780970437013
• Clare Lopez, The Gulen Movement: Turkey's Islamist Supremacist Cult and its Contributions to the Civilization Jihad, Civilization Jihad Reader Series, Washington DC: Center for Security Policy, 2015
• Doğu Ergil, 100 Soruda Fethullah Gülen ve Hareketi’’, Timaş Yayınları, İstanbul, 2010
• Prof. Dr. Faruk Beşer, Fethullah Gülen Hoca Efendinin Fıkıhını Anlamak,
• Faruk Mercan, Fethullah Gülen'in Sıradışı Hayatı: ABD'de Geçirdiği Dokuz Yılın Hikayesi, Doğan Kitapçılık, İstanbul, 2008 ISBN 9789759919221
• Fehmi Koru, Yerli ve Özgün: Nobellik Bir Öykü, Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı Yayınları, İstanbul, 2004 ISBN 9756714255
• Ferhat Barış, Maskeli Balon Medyatik Bir İnfazın Anatomisi, Timaş Yayınları, 1999 ISBN 975-362-506-5
• Küresel Barışa Doğru (Kozadan Kelebeğe 3), Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı Yayınları, İstanbul, 2002 ISBN
• Hanefi Avcı, Haliç'te Yaşayan Simonlar: Dün Devlet Bugün Cemaat ,ISBN 9752870758
• Helen Rose Ebaugh, Gülen Hareketi, Doğan Kitap, İstanbul, 2002 ISBN 9786051118857
• Hikmet Çetinkaya, Din Baronunun kazları, Günizi yayıncılık, ISBN 9-758731-66-1
• Hikmet Çetinkaya, Fethullah Gülen'in 40 yıllık serüveni, Günizi yayıncılık, ISBN 9-758731-29-7
• Hulki Cevizoğlu, Fethullah Gülen Hareketinin Perde Arkası 35 Yıllık Yol Arkadaşı Nurettin Veren Anlatıyor.
• Hüseyin Gülerce, İslam 'ın Gülen Yüzü, Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı Yayınları, İstanbul, 2004 ISBN 9756714247
• İ. Adil Sönmez, Fethullah Gülen Gerçeği: Hukuki Gerçekler Işığında Hoşgörü ve Uzlaşma Aksiyonu Hakkında Bir İnceleme Kaynak Yayınları, 1998 ISBN 975-738-854-8
• Prof. Dr. İbrahim Canan, Fethullah Gülen'in Sünnet Anlayışı, Ufuk Yayınları, 2007 ISBN 9756065488
• İsmail Ünal, Fethullah Gülen'le Amerika'da Bir Ay, Nil Yayınları, 2001 ISBN 9757402842
• John L. Esposito, M. Hakan Yavuz, Turkish Islam and the Secular State: The Gülen Movement Syracuse University Press, Syracuse, New York, 2003 ISBN 0815630158—Çeviri: Laik Devlet ve Fethullah Gülen Hareketi Çeviren: İbrahim Kapaklıkaya, Gelenek Yayınları, 2005 ISBN 9758861875
• Joshua. D. Hendrick, Gülen: The Ambiguous Politics of Market Islam in Turkey and the World, NYU Press, Ağustos 2013, 978-0814770986
• M. Emin Değer, Bir Cumhuriyet Düşmanının Portesi ya da Fethullah Gülen Hocaefendinin derin misyonu, ISBN 975-6747-31-5
• Mehmet Akar, Gül Adam, Timaş Yayınları, İstanbul, 2001 ISBN 975362591X
• Merdan Yanardağ, Türkiye Nasıl Kuşatıldı?/Fethullah Gülen Hareketinin Perde Arkası, ISBN 9944490008
• Editör: Mustafa Armağan, Diyaloğa Adanmış Hayat: Aydınların Kaleminden Fethullah Gülen (Kozadan Kelebeğe 2),Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı Yayınları, İstanbul, 2002 ISBN 9756714107
• Editör: Mustafa Armağan, Medya Aynasında Fethullah Gülen (Kozadan Kelebeğe) Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı Yayınları, İstanbul, 1999 ISBN 9759432609
• Mustafa Yıldırım, Meczup Yaratmak, ISBN 9-756047-05-4
• Necip Hablemitoğlu, Köstebek, Toplumsal Dönüşüm Yayınları, 975677494-0
• Nuh Gönültaş, Gurbet Lahikası, Samanyolu Yayıncılık, İstanbul, 2008 ISBN 9789758894758
• Nurettin Veren, Kuşatma / ABD'nin Truva Atı Fethullah Gülen Harekatı, ISBN 9944-490-13-9
• Robert A. Hunt, Muslim citizens of the globalized world: contributions of the Gülen movement, The Light Inc, New Jersey, 2007 ISBN 9781597840736—Çeviri: Küresel Barışa Katkılarıyla Gülen Hareketi, Ufuk Yayınları, 2007 ISBN 9756065501
• Selçuk Camcı, Kudret Ünal, Fethullah Gülen'in Konuşma ve Yazılarında Hoşgörü ve Diyalog İklimi, Merkür Yayıncılık, 1999 ISBN 975-690-601-4
• Selçuk Camcı, Dr. Kudret Ünal, Hoşgörü Ve Diyalog İklimi / F. Gülen'in Konuşmalarında Ve Yazılarında, Merkür Yayınları, İzmir, 1999 ISBN 975-6906-01-4
• Semih Tufan Gülaltay Fethullah Müslüman mı, İleri Yayınları, ISBN 9756288566
• Şahin Alpay, Gülen'in Katkısı, Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı Yayınları, İstanbul, 2004 ISBN 9756714298
• Taha Akyol, Asya'daki Türkiye, Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı Yayınları 2004 ISBN 9756714271
• Tuncay Opçin, Bavul: Askeri Vesayetten Sivil Otoriterliğe, Plane Tree Publishing, 2016
• Vural Savaş, İrtica ve Bölücülüğe Karşı Militan Demokrasi, ISBN 9-754948-93-3
• Yavuz Selim Demirağ, İmamların Öcü-Türk Silahlı Kuvvetleri'nde Cemaat Yapılanması, Kırmızı Kedi Yayınları Yayınları 2015 ISBN 9786059908931

Gülen okulları hakkında

• Bayram Balcı, Orta Asya'da İslam misyonerleri: Fethullah Gülen okulları, İletişim Yayınları, İstanbul, 2005, ISBN 9750503120
• İlber Ortaylı, Toktamış Ateş ve Eser Karakaş, Barış Köprüleri Dünya'ya Açılan Türk Okulları 1, Ufuk Kitapları, 2005 ISBN 978-975-606-506-8

Ayrıca bakınız

• Gülen hareketi okulları
• Kaynak Kültür Yayın Grubu
• Feza Gazetecilik A.Ş.
• Samanyolu Yayın Grubu
• 2016 Türkiye askeri darbe girişimi
• Paralel Devlet Operasyonu
• Pretoryanizm
• Paralel devlet

Kaynakça

1. "Turkey seeks probes of American charter schools it says are linked to Fethullah Gulen". https://www.washingtonpost.com/news/answer-sheet/wp/2016/07/20/turkey-seeks-probes-of-american-charter-schools-it-says-are-linked-to-fethullah-gulen/. Erişim tarihi: 05.08.2016. 
2. "Gulen Movement’s Charter Schools May Be Caught Up in Turkey-U.S. Standoff". 31 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160731061348/http://www.wsj.com/articles/gulen-movements-charter-schools-may-be-caught-up-in-turkey-u-s-standoff-1468967536. Erişim tarihi: 05.08.2016. 
3. Washington Times, The Gulen Movement remains a threat to the United States and Turkey Erişim tarihi: 05.08.2016
4. Efrat E. Aviv, Fethullah Gulen's Jewish Dialogue, Turkish Policy Quarterly, VOLUME 9 NUMBER 3, s. 114
5. "Hizmet Hareketi mi Yoksa Gülen Hareketi mi?". Zaman. N ovember 27, 2010. 10 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150610205851/http://tr.fgulen.com/content/view/18724/12/. Erişim tarihi: August 21, 2012. 
6. http://www.sabah.com.tr/gundem/2015/01/02/ve-paralel-yapi-kirmizi-kitapta
7. "Brief History of the Gülen Movement". Gulenmovement.us sitesi. http://www.gulenmovement.us/gulen-movement/brief-history-of-gulen-movement. Erişim tarihi: 29.03.2014. 
8. Yavuz, H. (2005). Modernleşen Müslümanlar: Nurcular, Nakşiler, Milli Görüş ve AK Parti (Vol. 22). Kitap Yayinevi Ltd.
9. Denli, İhsan. "“Gülen Hareketi’ni dini değil sivil toplum hareketi olarak görmeliyiz”". Cihan Haber Ajansı 19 Nisan 2013. https://www.cihan.com.tr/tr/gulen-hareketini-dini-degil-sivil-toplum-hareketi-olarak-gormeliyiz-1013906.htm?language=tr. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2016. 
10. Ete, Hatem. "Gülen ve Takipçilerini Tanımlama Zor(unlu)luğu". Sabah Perspektif, 01.02.2014. http://setav.org/tr/gulen-ve-takipcilerini-tanimlama-zorunlulugu/yorum/14431. Erişim tarihi: 18.07.2017. 
11. " "Gülen Hareketi'nin Siyasî Gündemi Yok"". 20.10.2009. 29 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150129013844/http://tr.fgulen.com/content/view/17909/11/. Erişim tarihi: 12 Ocak 2011. 
12. "'Hareketin ekonomik faydaları yadsınamaz'". 1 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20140201142001/http://haberevet.com/haber/20110112/272439/hareketin-ekonomik-faydalari-yadsinamaz.html. Erişim tarihi: 12 Ocak 2011. 
13. Ceylan, Yasin (19/04/2009). "İslam, Nurculuk ve Fethullah Gülen hareketi". radikal.com.tr. 1 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20110101235713/http://www.radikal.com.tr:80/Radikal.aspx?aType=RadikalEklerDetay&ArticleID=932027. Erişim tarihi: 12 Ocak 2011. 
14. Ülsever, Cüneyt (16 Haziran 2010). "Milli Görüş vs. Gülen Hareketi (II)". hurriyet.com.tr. 29 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150129024710/http://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/15035874.asp. Erişim tarihi: 12 Ocak 2011. 
15. "Din İstismar Hareketi FETÖ/PDY". http://webdosya.diyanet.gov.tr/anasayfa/UserFiles/Document/TextDocs/9a7d78e1-1513-4ef7-b294-e24dd4151b33.pdf. Erişim tarihi: 6 Kasım 2016. 
16. http://www.trthaber.com/etiket/Fetullah%C3%A7%C4%B1%20Ter%C3%B6r%20%C3%96rg%C3%BCt%C3%BC/Paralel%20Devlet%20Yap%C4%B1lanmas%C4%B1/
17. http://onedio.com/haber/feto-fethullahci-teror-orgutu-ifadesi-resmilesti-457769
18. http://www.milliyet.com.tr/konya-da-polise-feto-pdy-gundem-2289330/
19. "Arananlar: Kırmızı Liste". Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı. 13 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160113154828/http://www.terorarananlar.pol.tr/detaylar/Sayfalar/kirmizi.aspx. Erişim tarihi: 14 Mart 2016. 
20. "İçişleri Bakanlığı "aranan teröristler"in listesini yayınladı". NTV.com.tr. Anadolu Ajansı. 28 Ekim 2015. http://www.ntv.com.tr/turkiye/icisleri-bakanligi-aranan-teroristlerin-listesini-yayinladi,FVx9nEEElkyNyHpxFlGyjA. Erişim tarihi: 14 Mart 2016. 
21. http://www.yeniaktuel.com.tr/tur108,[email protected]
22. "TBMM/TUTANAK DERGİSİ". https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/komisyon_tutanaklari.goruntule?pTutanakId=1743. Erişim tarihi: 06.01.2017. 
23. Ünal, Ali; M. Fethullah Gülen Bir Portre Denemesi, Nil Yayınları, İstanbul 2002, ISBN 975-315-149-7 sayfa 109
24. http://tr.fgulen.com/content/view/2628/3
25. http://www.turkceolimpiyatlari.org/index.php?konu=sayfa&id=45
26. , Fethullah Gülen ve Ehl-i Kitap: Dinler Arası Diyalog Adına Türkiye'den Bir Ses
27. Abant Toplantıları, korkuları bitirdi
28. Abant Toplantıları ABD'ye Taşınıyor, 19 Mart 2004
29. Abant Platformu Web sitesi
30. http://www.hissenet.net/eko-turkiye/gulen-cemaatinin-mal-varligi-ne-kadar-h577.html
31. "Gülen Hareketi...Türkiye'nin Üçüncü Büyük Gücü". Islamic Affairs Analyst'in 30 Ocak 2009 tarihli internet sayfasında yayımlanan analizin çevirisi. http://www.byegm.gov.tr/turkce/haber/glen-hareket...-trkyenn-nc-gc/12501. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2016. 
32. Hakan Yavuz, Modernleşen Müslümanlar: Nurcular, Nakşiler, Milli Görüş ve Ak Parti, Kitap Yayınevi, 2005
33. Fethullah Şoku, Hurriyet gazetesi, 19.06.1999
34. Ruşen Çakır, Vaaz kasetleriyle gelen güç, bir kasetle sarsıldı, NTV Mag, Ekim 2000
35. Habertürk
36. "'Yeni Türkiye'nin istiklâl mücadelesi'". Aljazeera.com.tr sitesi, 25.12.2013. http://www.aljazeera.com.tr/haber/yeni-turkiyenin-istiklal-mucadelesi. Erişim tarihi: 18.07.2016. 
37. Fethullah Gülen ve Hizmet hareketi, birine zarar vermek veya şantaj için özel kaset/CD hazırlatır mı? fgulen.com sitesi, 25.12.2013, Erişim tarihi:30.04.2014
38. Güney Yıldız, Fethullah Gülen BBC’ye konuştu, Bbc.co.uk sitesi, 27.01.2014, Erişim tarihi:30.04.2014
39. "'Ahmet Keleş, 'Tüm kasetler Gülen'in kasasında'". Netgazete.com, 22.03.2014. http://www.netgazete.com/turkiye/ahmet-kelestum-kasetler-gulenin-kasasinda-624657. Erişim tarihi: 30.04.2014. 
40. Tatlıcan, İsa. "Paralel Yapı Hücre Tipi Örgütlendi". Yeni Asır gazetesi 3 Şubat 2014. http://www.yeniasir.com.tr/gundem/2014/02/04/paralel-yapi-hucre-tipi-orgutlendi. Erişim tarihi: 18.07.2016. 
41. Latif Erdoğan’dan Fethulah Gülen’e ağır suçlamalar, Ensonhaber.com 08.03.2014, Erişim tarihi:30.04.2014
43. http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2014/02/140226_mgkkarari_analiz.shtml
44. Fethullah Gülen Web sitesi, 1997 Hayat Kronolojisi
45. Dunya barisi icin (Zaman), 10 Şubat 1998
46. Fethullah Gülen Web sitesi, Onu tanıyanlar, Suat Yıldırım
47. Yeni Umut, Suat Yıldırım, Mealim Hakkında Hezeyanlar, Sayı : 71 Ocak - Şubat - Mart 2006 (Erişim: 13 Eylül 2009)
48. Aralık 2003, Sayı: 470 Aksiyon dergisi Kapak konusu, İsa, insanlık onu bekliyor
49. Harun ODABAŞI, Aralık 2003, Sayı: 470 Aksiyon dergisi, Hz. İsa kimdi?
50. "Cemaatin Parası Nereden Geliyor?". Haber3.com sitesi, 13.01.2011. http://www.haber3.com/cemaatin-parasi-nereden-geliyor-haberi-637287h.htm. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2016. 
53. Ali Çolak, O başyazılar, Zaman gazetesi, 16.02.2008
54. Veren, Nurettin. "ABD'nin Truva Atı Fetullah Gülen Hareketi Kuşatma". Siyahbeyaz Yayınları, 2007. http://www.toplumsalbilinc.org/e-kitap/Kusatma_Nureddin_Veren.pdf. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2016. 
55. Nawab Mohammed Osman, Home Gülen’s Educational Philosophy: Striving for the Golden Generation of Muslims, Uluslararası Fettullah Gülen Konferansı, Endonezya, 19-21 Ekim 2010
56. Ergil, Doğu. "100 soruda Fethullah Gülen ve Hareketi". Habertrk.com 16.05.2016. http://www.haberturk.com/polemik/haber/515415-100-soruda-fethullah-gulen-ve-hareketi. 
57. İlk Türk Okulunun bu hikayesini biliyor muydunuz?, Samanyoluhaber.com, 12.06.2012
58. Ruşen Çakır, Fethullah Hoca Ortaya Çıktı, Milliyet gazetesi, 01.07.1994
59. Robert Amsterdam (31 Temmuz 2016). "Turkey: Is the Gülen Organization a Cult?". Breitbart. http://www.breitbart.com/national-security/2016/07/31/gulen-organization-cult/. 
60. John Hayward (12 Ağustos 2016). "Robert Amsterdam: Gulen’s Islamist Cult Buys Off U.S. Politicians in Both Parties to Avoid Investigations". Breitbart. http://www.breitbart.com/radio/2016/08/12/robert-amsterdam-gulens-islamist-cult-buys-off-u-s-politicians-in-both-parties-to-avoid-investigations/. 
61. İbrahim Kalın (24 Temmuz 2016). "The Coup Leader Must Be Held Accountable". New York Times. http://mobile.nytimes.com/2016/07/25/opinion/the-turkey-coup-leader-must-be-held-accountable.html?_r=1&referer. 
62. Kemal Sayar (17 Ağustos 2016). "Kült Psikolojisi". Gerçek Hayat. http://www.gercekhayat.com.tr/yazarlar/kult-psikolojisi/. 
63. Erol Göka (21 Ağustos 2016). "Modern Bir Kült Olarak FETÖ". Yeni Şafak. http://www.yenisafak.com/yazarlar/erolgoka/modern-bir-kult-olarak-feto-2031323. 
64. Mahmut Aydın (07 Eylül 2016). "Bir Kült/Dini Hareket Olarak Gülenizm". Karar Gazetesi. http://www.karar.com/gorusler/bir-kultdini-hareket-olarak-gulenizm-241083#. 
65. İsmet Berkan (06 Ağustos 2016). "Kehanet çöktüğünde: 14 Ağustos'un sırrı...". Hürriyet. http://sosyal.hurriyet.com.tr/yazar/ismet-berkan_386/kehanet-coktugunde-14-agustosun-sirri_40182953. 
66. Şaban Bıyıklı (25 Mayıs 2014). "Kültler ve Dini Cemaatler". Milat Gazetesi. http://m.milatgazetesi.com/kultler-ve-dini-cemaatler-haber-56408. 
67. Şaban Bıyıklı (26 Eylül 2015). "Mesihler, Mehdiler ve Risaleler". Star Gazetesi. http://www.star.com.tr/acikgorus/mesihler-mehdiler-ve-risaleler-haber-1058880/. 
68. Recep Yenidağ (05 Mayıs 2014). "Bir Kült Lideri Olarak Fethullah Gülen". Milat Gazetesi. http://www.milatgazetesi.com/bir-kult-lideri-olarak-fethullah-gulen-haber-55968. 
69. Claire Berlinski, City Journal, Autumn 2012, Vol. 22, Issue 4: "Who Is Fethullah Gülen?"
70. Rusya'dan Gülen okullarına yasak, Milliyet, Erişim tarihi: 2 Ağustos 2016.
71. Gülen okullarına kapatma kararı, Milliyet, 18 Haziran 2014, Erişim tarihi: 2 Ağustos 2016.
72. Hürriyet Gazetesi, 1 Kasım 2005
73. Milliyet 10 Aralık 2005
74. http://www.turktoresi.com/viewtopic.php?f=208&t=9963
75. "Gülen CIA işbirliği", Cumhuriyet gazetesi.
76. "Cemaat darbe girişimini neden dün akşam yaptı". odatv.com. 16 Temmuz 2016. 16 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6j3DwbKhH. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2016. 
77. "Paralel subaylardan ihanet girişimi". yenisafak.com. 15 Temmuz 2016. 16 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6j3E8L04z. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2016. 
78. http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/turkiye/568596/Fethullah_Gulen_den__darbe__aciklamasi__Erdogan_a_yanit_verdi.html