János Kádár

János Kádár
Macar Sosyalist İşçi Partisi Genel Sekreteri
Görev süresi 25 Ekim 1956 - 22 Mayıs 1988 (31 yıl, 210 gün)
Yerine geldiği	Ernő Gerő
Yerine gelen	Károly Grósz
Macaristan Halk Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu Başkanı
Görev süresi 4 Kasım 1956 - 28 Ocak 1958 (1 yıl, 85 gün)
Yerine geldiği	Imre Nagy
Yerine gelen	Ferenc Münnich
Görev süresi 13 Eylül 1961 - 30 Haziran 1965 (3 yıl, 290 gün)
Yerine geldiği	Ferenc Münnich
Yerine gelen	Gyula Kállai
Kişisel bilgiler
Doğum	26 Mayıs 1912 Fiume, Avusturya-Macaristan
Ölüm	6 Temmuz 1989 (77 yaşında) Budapeşte, Macaristan Halk Cumhuriyeti
Partisi	Macar Komünist Partisi Macar İşçi Halk Partisi Macar Sosyalist İşçi Partisi
Eşi	Mária Tamáska
Dini	Roman Katolik

János Kádár (asıl adı: János Csermanek, d. 26 Mayıs 1912; Fiume, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu [bugün Rijeka, Hırvatistan] - ö. 6 Temmuz 1989, Budapeşte, Macaristan), Macar siyasetçi; Macaristan başbakanı (1956-58; 1961-65) ve Macaristan Sosyalist İşçi Partisi'nin birinci sekreteri (1956-88). 1956 yılında Sovyet karşıtı Imre Nagy hükümetinden, Sovyet yanlısı rejime geçişte önemli rol oynadı.

Yaşam öyküsü

1912 yılında Avusturya-Macaristan İmparatorluğu sınırları içinde kalan Fiume'de doğdu. Makine teknisyeni olan Kádár 1931 yılında o sırada yasa dışı olan Macaristan Komünist Partisi'ne girdi. Sonraki 12 yıl boyunca birçok kez tutuklandı. 1942'de partinin Merkez Komitesi'ne, 1945 yılında ise Politbüro'ya alındı. Savaştan sonra içişleri bakanı oldu (1949). 1950'de Stalincilerle anlaşmazlığa düşünce partiden çıkarıldı ve 1951 yılında tutuklandı. Hapisteyken işkence gördü. 1953 yılında Imre Nagy'nin başbakan olması üzerine serbest bırakıldı.

1954 yılında itibarı iade edildi. Imre Nagy'nin 23 Ekim 1956 ayaklanmasından sonra kurduğu kısa ömürlü hükümette görev aldı. 4 Kasım'da Sovyet birlikleri ülkeyi işgal edince Nagy hükümetinden ayrılarak SSCB'nin gözetimi altında yeni bir hükümet oluşturdu ve ayaklanmayı bastırmak için baskıcı önlemlere başvurdu. 1958 yılına kadar başbakan olarak görev yaptı. Rus birliklerinin müdahalesini bir karşı-devrim tehlikesini öne sürerek haklı göstermeye çalışmışsa da, rejimi liberalleştiren ve iktisadi alanda belirgin ilerlemeler sağlayan bir reform siyaseti uyguladı. 1961 yılından 1965 yılına kadar bir dönem daha başbakanlık yaptı.

Başa geçmesini izleyen ilk haftalarda fabrikalarda işçi konseyleri kurulması, kolektifleştirmenin getirdiği zorlamaların kaldırılması, tüketim mallarının artırılması ve SSCB ile ekonomik ilişkilerin yeniden düzenlenmesi gibi sözler verdi. Ama Doğu Bloku ülkelerinin Ocak 1957'de Budapeşte'de yaptığı toplantıdan sonra Macaristan'ın sosyalist sistem içindeki yerini daha fazla vurgulayan bir program benimsemek zorunda kaldı. Bu nedenle dış politikada Moskova çizgisine bağlı kalmakla birlikte, içeride bağımsız ve esnek politikalar izleyerek belirli bir özgürlük ortamı sağladı. Yaşam düzeyini yükseltmeye çalıştı, ekonomide SSCB'de uygulanan liberalleştirmeden daha ileriye giderek Yeni Ekonomik Mekanizma aracılığıyla piyasa ve özel mülkiyet alanını genişletti. Aynı dönemde Batı'yla ticari ve kültürel ilişkiler de gelişti. Daha önceki Stalinci parti önderlerinden farklı olarak siyasi gözetimi olabildiğince azalttı, zamanla ifade özgürlüğü üzerindeki kısıtlamaların bir bölümünü de kaldırdı. Kádár'ın iktidarı döneminde Macaristan'ın kültürel ve ekonomik yaşamında önemli canlanma görüldü.

Kádár diğer Varşova Paktı üyesi ülkelerin liderleriyle, 1987

Devlet denetimindeki ekonominin birçok sektöründe 1960'lardan sonra karlılığı hedefleyen uygulamalara geçildi. Ekonomik reformlar sonraki yıllarda üretkenlik düzeyinde beklenen yükselmeyi sağlayamadığı gibi birçok malda uygulanan sübvansiyon sistemi ağır bir yük oluşturmaya başladı. Bu durum 1980'lerde merkezi planlamadan daha köklü bir kopuşu gündeme getirdi. Öte yandan Sovyet etkisinin zayıflamasına bağlı olarak siyasal sistemde bir dönüşüm sürecine girildi. Yönetim kademelerindeki önemli değişikliklerin yanı sıra çok partililik ve serbest seçimler gibi kapsamlı siyasi reformlar benimsendi.

Yeni reformcu akımın önde gelen temsilcisi olarak Haziran 1987'de başbakanlığa getirilen Károly Grósz, 1988'de Kádár'ın yerine parti birinci sekreteri oldu. Daha çok törensel niteliği olan parti başkanlığına getirildi, 1989'da ise parti başkanlığından ve Merkez Komitesi'ndeki görevinden de alındı.

Kaynaklar

• İngilizce Vikipedi, János Kádár maddesinden tercüme edilmiştir.
• Encyclopædia Britannica