Kürtlerde din

Kürtlerde din, bugün Kürtler'in yaşadığı bölge olan Kürdistan, İslamiyet'ten önce, resmi dini Zerdüştlük olan Sasani İmparatorluğu'nun egemenliğindeydi. Bundan önce, Partlar devrinde Hıristiyanlığı yaymak isteyenler burada bazı Musevi Kürt gruplara rastladılar. II. Şapur döneminde ezilen Hıristiyanlar, ancak 5.yy'da tekrar örgütlendiler ve Kürtler'i hıristiyanlaştırmak için piskoposlar gönderdiler.[1] Kürtler, dini bakımdan heterojen bir halk olup aralarında birçok farklı dine mensup gruplar vardır. Kürtlerin çoğunluğu Sünni Müslümandır.[2] İslamiyet'in ortaya çıkması ile Kürtlerin büyük çoğunluğu Müslüman oldu.

Zerdüştlük

Zerdüştlük


Ana konular

Zerdüştlük/Mazdekçilik Ahura Mazda Zerdüşt Eşa

Melekler ve felekler

Ameşa Spenta · Yazata Ahura · Daeva Angra Mainyu

Yazılar ve ibadet

Avesta · Gatalar Vendidad Ahuna Vairya Ateş Tapınakları

Tutanaklar ve destanlar

Denkard · Bundahişn Arda Viraf Jamasp Namag Sanjan Hikayesi

Tarih ve kültür

Zurvanizm Takvim · Festivals Evlilik Ahiret

Müritler

İran'da Zerdüştlük Parsiler · İraniler • • • Zerdüştlüğe karşı baskılar


Ayrıca bakın

İlgili maddelerin dizini

Kürtler'in İslamiyet, Hıristiyanlık ve Musevilikten önceki dini olan Zerdüştlük, M.Ö. 660-583 yılları arasında yaşamış olan Zerdüşt tarafından kurulmuştur. Medler zamanında bölgesel bir din iken Pers İmparatorluğu döneminde resmi din olmuştur ve resmiyetini Sasaniler'in yıkılmasına kadar korumuştur. Zerdüşt, Medler'in Magi aşiretine mensuptur ve Urmiye yakınlarındaki Rey şehrinde doğmuştur.[3]

Zerdüştlük, Kürtler tarafından da benimsenmiştir. Öyleki; Zerdüştlüğün en kutsal üç büyük ateş tağınağindan biri olan Azarguşasp Tapınaği Doğu Kürdistan'daki Kürt şehri olan Bicar'ın kuzey bölgesindeki kutsal Ganzak'ta (Günümüzde Takab) inşa edilmiştir. Kutsal ateş tapınaği, daha sonraları yerli inançların ibadet yeri haline gelen Auzhdiş-takara yani "Avatarlar Tapınaği"na dönüştürülmüştür. Tapınağin kalıntıları hala ayaktadır.[4]
Arab-Müslüman ordusunun 642 yılında Şehrizor ovasında Zerdüşt olan Kürtler ve Sasaniler ile savaşarak Sasaniler'i yıkana kadarki döneme kadar yoğun miktarda Zerdüşt Kürtleri'nin olduğu kayıtlara geçmiştir. Günümüzde ise Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nde ilk Zerdüşt Kürtler ibadethanesi açılmıştır ve tahmini Zerdüşt Kürt sayısının 100.000 olduğu ve hızla arttiği iddia edilmiştir.[5][6][7]

İslamiyet

Kürtler'in İslam dini ile tanışmaları Muhammed döneminde Müslüman olan Kürt sahabeler Zozan ve Caban el-Kurdi'nin varliği sayesinde islam dini ile tanıştıkları anlaşılıyor.[8][9][10][11] Ancak Kürtler'in kitleler halinde İslamiyet ile tanışması, Ömer'in, Zerdüşt Kürtler ile Zerdüşt Sasaniler'e karşı Şehrizor ovasında Sasaniler'i resmi olarak yıktığı 642 yılı savaşı ile karşılaşmışlardır.

Kürtlerin çoğunluğu Sünni Müslüman olup çoğunlukla Şafii mezhebine bağlı olmakla beraber Kürtler içerisinde kayda değer sayıda Şii nüfus vardır ve daha az sayıda Hanefi'de bulunmaktadir. Horasan bölgesinde (Özellikle Kuzey Horasan Eyaleti) 1 ila 1,5 milyon dolaylarında Şii Kürtler yaşamaktadir ve Kürtler'in %5 ila %7'sini oluşturmaktadırlar. 12 İmamlar akımını benimseyenler de mevcuttur ve özellikle İran'da Doğu ve Güney Kürdistan'ın Kirmanşah, Kengevar, Hemedan, Kurva ve Bicar şehirleri çevresinde, çok daha az sayıda Türkiye'de, Batı Kürdistan'ın sınırındaki Malatya, Adıyaman ve Kahramanmaraş şehirleri ve çevresinde yerleşiktirler.[12] Şafii Kürtler'in neredeyse tamamını Kurmanç Kürtler'i oluşturmaktadir ve tam tarihi bilinmemekle birlikte Sünnet'e uymakta olan imamlardan biri olan İmam Şafi mezhebini benimsemişlerdir.[13]

İslam dinine geçişle beraber Kürt halkı büyük şahsiyetler yetiştirdi İslam'ın Altın Çağı'ında İbrahim el-Mavsili ve Ziryab gibi müzikologlar, El Cezeri , Dinaveri, Ebu'l Fida, Musa Kemaleddin ve Fahreddin Ahlatî gibi bilim insanları, Abdussamed Babek, Ali Hariri, gibi Kürt edebiyatçılar, Macid el-Kurdi, Şemseddin Şehrezuri, Ömer Sühreverdî, İbn-i Salah el-Kurdî, Ali İbnü'l-Esîr ve İbn-i Hallikân gibi çok sayıda İslam alimleri, filozoflar, tarihçiler ve yazarlar yetişti.[14][15]. Ayrıca bu dönemde çok sayıda camii, hastane, çeşme ve medreseler inşa ettiler. Kürt medreseleri aynı zamanda Kürtlüğün sürdürüldüğü, geleneğinin yaşandığı, ulusal kişiliğin korunduğu bir alandı.[16] Günümüzde Türkiye sınırları içerisindeki ilk camii olan Ebul Manucehr Camii Şeddadiler emiri olan Menücehr ibn Şavur tarafından inşa edilmiştir.[17]

Hıristiyanlık

Kürtçe İncil (Mîzgîniya Îsa Mesîh)

Kürtler'in Hristiyanlığa ilk kez ne zaman geçmiş oldukları bilinmemekle birlikte Kürdistan ve Anadolu'da 5.yüzyıl'da "Yezdanizm" inancına bağlı Kürtler'in hıristiyanlaşma süreci başlamıştı.[18] Hıristiyan Kürtler'in nüfusları hiçbir zaman tam olarak belirlenememiştir ancak buna rağmen 1908 yılında Suriye'de yerleşik Milan ve Beraz aşiretlerinde bir kısım, Hakkari'de Pinyaniş aşiretinde 500 aile, Tur Abidin'in Haverka aşiretinde 900 ailenin Hıristiyan olduğu belirtilmiştir.[19]

Yahudilik

Yahudiler ilk kez Kürdistan'a 2800 yıl önce Asur kralı III.Şalmaneser tarafından yerleştirildikleri ve İsrail'in On Kayıp Kabilesi'nden ikisi olan Dan ve Naphatili'leri temsil ettiğine inanılır. Bu bilgiler Yahudi kutsal kitabı olan Talmud'da geçmektedir.[20]

"Hoshea'nın dokuzuncu hükümdarlık yılında Asur Kralı Samara'yı aldı ve İsrail kavmini Asur içlerine taşıdı ve onları, Hanah'a ve Habor (Habur), Gozan nehri yakınlarına ve Medlerin şehirlerine yerleştirdi" Tevrat-(Kings 17:6)

Kürtler ile Yahudiler arasında çeşitli genetik araştirmalar sonucunda akrabalık/ilişki olduğu ortaya çıkmıştır.[21] Milliyetçi olan Yahudiler'in buna rağmen Talmud'da Kürdistan'dan din değiştirenlerin (Yahudi olmak isteyenlerin) kabul edileceği geçmektedir. Kürt aşireti olan Hadhabani'nin geçmişte Hadiabene'nin tarihteki ilk Yahudi devleti olmuştur.[22] Günümüzde 150 ila 200 bin arasında Yahudi Kürt nüfusu vardır.[23][24] İlk kadın haham olan Asenath Barzani ünlü Yahudi Kürtlerden'dir.[25]

Yezîdîlik

Yezdanizm

Yezdânizm,[26] Müslüman olmayan Kürtlerin çoğunluğu tarafından benimsenmiş arkaik bir Kürt inancı Yazidiliğin (Yezdani inançlarının tamamı) bir benzeri ve değişmiş türevidir "Melekçiler" anlamına gelmektedir.[27]

Yâresânilik

Yarisanilikte Kozmogonik Evreler ve Evrensel Ruhun Avatarları

Açıklama 1: (*) Bir baba olmaksızın,"Kendiliğinden Üreme" yolu ile bir bakireden doğanlar.
Açıklama 2: (**) Bir anne olmaksızın doğanlar.

Not: Birinci evrenin tüm avatarları "Kendiliğinden Üreme" yolu ile doğmuştur[28]

Avatar Avatar Avatar Avatar Avatar Avatar Avatar
Safha Birincil (Zati Bashar) İkincil (Zati Mihman) İkincil (Zati Mihman) İkincil (Zati Mihman) İkincil (Zati Mihman) Dişi
1 Havandagar Cebrail Mikail İsrafil Azrail Bilinmiyor
2 Ali Selman Kanber Muhammed Nusayr Fatma
3 *Şah Kuşin (Mithras) Baba Buzurg Kaka Reda Pir Şaliyar Baba Tahir Mama Celalé
4 Sultan Sahak Hıdır (Benyamin) Davud *(Baba Yadigar) Pir Musi **İbrahim Tayyar Dayirak Razbar
5 Kırmızı (Şah Yolu) Kamber (Dastawar) Yari Can Yar Ali Şah Swar Zer Banû
6 Muhammed Beg (Nurbakhsh) Ka Mihrican Ka Melek Bilinmiyor Kara Pust Dusti
7 Atiş Beg Cemşid Beg Almas Beg Alaaddin Han Abdal Beg Peri Hanım

Kürt nüfusunun bululunduğu ülkelerdeki idari bölümlerin dinsel dağılımı

Açıklama 1: Yıldız işaretinin bulunmadiği şehirlerde Kürt nüfusu çoğunluğu teşkil etmektedir. Bir yıldız (*),Kürtler'in önemli nüfusa sahip olduğu şehirleri,iki yıldız (**) Kürt nüfusunun %10-20'sini oluşturdukları şehirlere işaret eder.
Açıklama 2: Azınlık dinlerine inananlar aynı din için değişik yerel adlar kullandıklarından ya da baskılardan çekindikleri için kendilerini devlet ya da çoğunluk tarafından benimsenen bir dinin inananları olarak bilerek yanlış bildirimde bulunmalarından kaynaklanan kargaşa bu verilerin doğruluğuna gölge düşürmektedir.[29]

Not: Oranlar yüzdeliktir.

Türkiye

Türkiye Sünni İslam Şii İslam Işık Alevîliği Yarisani Yezidi Hıristiyan Diğer
Adana*# 72.7 - 27.3 - - - -
Adıyaman 77.8 - 22.2 - - - -
Ağrı 95 5 - - - - -
Amasya* 69 - 31 - - - -
Bingöl 86.7 - 13.3 - - - -
Bitlis 98 - 2 - - - -
Çankırı** 99 - 1 - - - -
Çorum 83.4 - 16.6 - - - -
Diyarbakır 96.6 - 3.4 - - - -
Elâzığ 87.5 - 12.5 - - - -
Erzincan 93.7 - 6.3 - - - -
Erzurum* 93.7 6.3 - - - -
Hakkari 99 - - 1 - - -
Gaziantep 96.1 - 3.9 - - -
Gümüşhane** 95.5 - 4.5 - - - -
Kayseri** 97.5 - 2.5 - - - -
Hatay* 62 - 38 - - - -
Kars 84.8 8.2 5 - 2 - -
Kırşehir* 92.3 - 7.8 - - - -
Konya 98.2 - 1.8 - - - -
Malatya 72.2 - 28.8 - - - -
Maraş 79.2 - 20.5 - - - -
Mardin 95.2 - 2.5 - 5 3 -
Nevşehir* 95 - 5 - - - -
Niğde** 97 - 4 - - - -
Siirt 86 - 4 - 6 4 -
Muş 90 - 10 - - - -
Sivas* 67.5 - 32.5 - - - -
Tokat* 75.5 - 24.5 - - - -
Tunceli 13.4 - 86.6 - - - -
Şanlıurfa# 95.1 - 3.9 - - - -
Van 97.7 4 - - - 1 -
Yozgat* 97.7 - 2.3 - - - -
İran Kurdistanı (Sarı Alanlar)

İran

İran Sünni İslam Şii İslam Ali-İlahilik Yarisani Yezidi Hıristiyan Diğer
D.Azerbaycan** 8.8 76.9 - 14.2 - - -
B.Azerbaycan 35 55 9 - - 1 -
Gilan** 15.3 75.6 - 9.2 - - -
Hemedan* 17 77.8 - 4 - - 1.2 (Yahudi)
İlam 34 46 - 20 - - -
Horasan* 17 68 4 2 1 - 8 (İsmaili)
Kirmanşah 47.1 13.8 - 37.3 - - 0.8 (Yahudi)
Kurdistan 70 13 - 16 - - 1 (Yahudi)
Luristan* 8.6 71.4 - 20 - - -
Mazandaran 21.1 71.1 - 7.8 - - -
Irak Kürdistanı (Talep edilen bölgeler dahil)

Irak

Irak Sünni İslam Şii İslam Ali-İlahilik Yarisani Yezidi Hıristiyan Diğer
Erbil 94 - - - - 6 -
Diyala 52.5 47.5 - - - - 3
Duhok 80.5 6.5 - - 6.5 6.5 -
Kerkük# 87.5 8.3 - - - 4.2 -
Ninova Bölgesi 78.5 6 - - 10 5.5 -
Süleymaniye# 97.5 - - - - 2.5 -

Suriye

Suriye Kürdistanı (Ekim 2016 tarihi ile)
Suriye Sünni İslam Şii İslam Ali-İlahilik Yarisani Yezidi Hıristiyan Diğer
Haseki 73 - - - 3.5 23.5 -
Deyrizor* - 97 - - - - 3
Halep* 85 - - - - 13 2 (İsmaili)
Hama** 58.6 - 22 - - 9.4 10 (Druzi)
Latakya** 24 - 64 - - 12 -
Humus** 60 - 16 - - 24 -
İdlip** 38 - 47 - - 15 -

Kaynakça

  1. ↑ P.Labourd,Le christianisme dans I'Empire Perse sous la dynasite Sassanide (Sasani yönetimindeki Pers İmparatorluğu'nda Hıristiyanlık).s.224-632,Paris 1904
  2. ↑ Philip G. Kreyenbroek (1996). "Din ve Kürdistan'da Din". Kürt Kültürü ve Kimlik. Zed Books Ltd.. ISBN 1856493296.
  3. ↑ Herodot Tarihi,1.kitap sayfa 132.
  4. ↑ Mehrdad izady,Kürtler.sayfa 245
  5. ↑ http://rudaw.net/NewsDetails.aspx?pageid=180993
  6. ↑ http://www.dunyabulteni.net/haberler/349658/kuzey-irakta-bin-400-yil-sonra-zerdust-ibadethanesi
  7. ↑ http://www.haberturk.com/dunya/haber/1073873-isid-yuzunden-kurtler-zerdust-oluyor
  8. ↑ Mehrdad İzady, Kürtler, sayfa 250
  9. ↑ http://arsiv.taraf.com.tr/haber-kurt-sahabeler-147694/
  10. ↑ Alusî,17/67; 26/1-2-1-3
  11. ↑ http://www.risalehaber.com/kurtler-ve-islamiyet-1-15675yy.htm
  12. ↑ Mehrdad İzady, Kürtler, sayfa 251-250
  13. ↑ Thomas Bois, Kürtler ve Kürdistan, sayfa 148
  14. ↑ Mehmed Emin Zeki, Kürt ve Kürdistan Ünlüleri ISBN 9789757861126
  15. ↑ http://www.britannica.com/biography/al-Dinawari
  16. ↑ Şerefname, Kahire, sayfa 96 ve 97
  17. ↑ http://www.iranicaonline.org/articles/shaddadids
  18. ↑ Asurolog ve Sami dil bilimcisi G.R.Driver,Kürtler'de Din,Bulletin of the School of Oriental Studies,Londra Üniversitesi,1922,sayfa.208
  19. ↑ Mark Sykes,1908,-Mehmet Yardımcı Kürtler,sayfa 146
  20. ↑ Encyclopaedia Judaica,1295
  21. ↑ Eşref Günaydın,Yahudi Kürtler,sayfa 32-33
  22. ↑ Josephus,"Antiquities" 10.passim.
  23. ↑ Berman, Lazar (September 30, 2013). "Cultural pride, and unlikely guests, at Kurdish Jewish festival". timesofisrael.com.
  24. ↑ "Kurdish Jewish Community in Israel". Jcjcr.org. Archived from the original on 2013-07-28. Retrieved 2013-04-11
  25. ↑ http://judaism.about.com/od/womenrabbis/a/asenathbarzani.htm
  26. ↑ Izady, Mehrdad R. (1992), The Kurds : a concise handbook, Washington & London: Taylor & Francis, ss. 170 passim, ISBN 0-8448-1727-9
  27. ↑ Mehrdad izady, Kürtler, Yezdanizm, 253.s.
  28. ↑ Hazana,Şahname-i Hakikat ve Burhan
  29. ↑ Mehrdad Izady, Kürtler, sayfa 246
This article is issued from Vikipedi - version of the 12/16/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.