Luvi Krallığı

Anadolu tarihi

Bronz Çağı

Troya I-VIII yak. MÖ 3000 - MÖ 700

Hattiler yak. MÖ 2500 - MÖ 2000/1700

Akadlar yak. MÖ 2400 - MÖ 2150

Luvi Krallığı / Luviler yak. MÖ 2300 - MÖ 1400

Asurlar ticari koloniler yak. MÖ 1950 - MÖ 1750

Akalar Krallığı (münakaşalı) yak. MÖ 1700 - MÖ 1300

Kizzuvatna Krallığı yak. MÖ 1650 - MÖ 1450

Hititler yak. MÖ 1680 - MÖ 1220

Eski Krallık

Orta Krallık

Yeni Hitit Devleti

Likya / Likyalılar yak. MÖ 1450 - MÖ 350

İyonya Gizli Anlaşması yak. MÖ 1300 - MÖ 700

Neo-Hitit Kralları yak. MÖ 1200 - MÖ 800

Frigya / Frigler yak. MÖ 1200 - MÖ 700

Karya / Karyalılar yak. MÖ 1150 - MÖ 547

Urartu yak. MÖ 859 - MÖ 595 / 585

Demir Çağı' dan Klasik Antik dönem'e

Lidya / Lidyalılar yak. MÖ 685 - MÖ 547

Persler'in Ahameniş İmparatorluğu yak. MÖ 559 - MÖ 331

Makedonya İmparatorluğu MÖ 334 - MÖ 301

Seleukos İmparatorluğu MÖ 305 - MÖ 64

Pontus Hükümdarlığı MÖ 302 - MÖ 64

Pergamon Krallığı-Attalos Hanedanı MÖ 283 - MÖ 133

Ermeni Krallığı-Artaksiad Hanedanlığı MÖ 190 - MS 428

Roma Cumhuriyeti MÖ 133 - MÖ 27

Roma İmparatorluğu MÖ 27 - MS 330

Orta çağlar

Bizans İmparatorluğu 330 - 1453

Anadolu Selçuklu Devleti 1077 - 1307

Klikya Ermeni Krallığı 1078 - 1375

Artuklu Beyliği 1101 - 1409

Trabzon İmparatorluğu 1204 - 1461

İznik İmparatorluğu 1204 - 1261

İlhanlılar 1256 - 1355

Osmanlı Devleti ve Türkiye

Osmanlı İmparatorluğu'nun doğuşu 1299 - 1453

Osmanlı Devleti yükselme dönemi 1453 - 1683

Osmanlı Devleti duraklama dönemi 1683 - 1827

Osmanlı Devleti gerileme dönemi 1828 - 1908

Osmanlı Devleti dağılma dönemi 1908 - 1922

Türkiye 1923 - Günümüz

Luvi Krallığı (tahmini olarak MÖ 2000-1400), Batı Anadolu'da kurulduğu ve başkenti Apasa (bugünkü Selçuk) olduğu düşünülen Anadolu uygarlığı.^[1][2]

Kökenleri

Luvi Krallığı'nın köklerinin MÖ 2300 civarında Luviler'in Güney Batı Anadolu'da yerleşik yaşama geçmeye başlamalarıyla atıldığı düşünülmektedir.^[3] Hint-Avrupa Dil Ailesi'ne ait bir dil kullanan Luviler'in, Hitit Uygarlığı ile ilintili olabileceği düşünülmektedir.^[4]

Tarihçe

Luviler'in Anadolu’daki yerleşim alanları.

Luvi tarihi hakkında yeterli kesin bilgiler bulunmamaktadır. Bununla birlikte Luviler'in Pisidia bölgesinde Arzavalarla yaşayıp;^[5] Luvi Krallığının MÖ 2. bin yılda Apasa'da kurulduğu tahmin edilmektedir.^[1] Luviler, Bronz Çağı Anadolusunda Orta Anadoluyu egemenlikleri altına alan Hititlerle etkileşim içine girmiştir.^[6] Ayrıca, Batıda Ahhiyawalar ve Minoan Uygarlığı ile olan ilişkilerin yanında; Doğu'da Babilliler ve Hurriler ile karşılaşmışlardır.^[6] Arzavalarla yapılan mücadelelerde başarı gösteren Tarhuntadaru, Luvi tarihinin en büyük kralı olarak kayıtlarda yer almıştır.^[1] Ancak Ege kıyılarında yaşanan bu güç savaşıyla birlikte, MÖ 1900'lü yıllarda Luvi Krallığı'nın merkezi güneye taşınmış; Adana ve çevresi Luvi yurdu haline gelmiştir.^[7]Güney Anadolu kıyılarında yaşayan Luviler'le ilgili ilk kaynaklara Hitit yıllıklarında rastlanmaktadır.^[2][8] Hitit yazıtlarında Luvilerden söz edilirken, bir çeşit ikinci sınıf insan muamelesi yapıldığı görülür.^[2]

Luviya veya Luvi Krallığı'nın tam olarak ne zaman yıkıldığı bilinmese de, güneyde Luvi hakimiyetinin bitmesiyle birlikte MÖ 1400'lerde Kizzuvatna devleti kurulmuş ve ülke nüfusunun büyük bölümünü Luviler oluşturmuştur.^[8] Kizzuvatna'nın MÖ 1400 yıllarında kurulması Luvi Krallığı'nın da bu yıllarda yıkılmış olabileceği gerçeğini ortaya koymaktadır.

Anadolu kültüründeki yerleri

Kimi kaynaklarca, Luviler'in Anadolu'nun en eski halkı olduğu iddiaları vardır.^[9] Bununla birlikte Yunanların bu ırka Pelasgos olarak hitap ettiği; bugün bilinen adları olan Luvi adını ise Hititlerin kendilerine söylediği bilinmektedir.^[9] Luvi Hititçe'de ışık insanı anlamındadır.^[10] Yani Luvi Krallığı Işık İnsanı Krallığı anlamına gelir.

Luvi Devleti'nin Anadolu kültürüne en büyük katkılarından biri; hiyeroglif yazısıdır. Asurlulardan çivi yazısını öğrenen Hititler için; bu yazı Anadolu'nun yerli bir alternatifi olarak ortaya çıkmış; arkeolojik kazılarda Luvi hiyeroglif yazısıyla hazırlanan Hitit yazıları bulunmuştur.^[11] Ayrıca, özellikle Güney Anadolu'daki Helen aslıllı yer adlarının kökeninin Luvice olup; Yunan telaffuzuyla türetildiği ortaya çıkmıştır.^[10] Kibele, Afrodit, Apollon ve Artemis gibi Tanrı-Tanrıça adlarının birçoğu da zamanının Anadolu'daki en yaygın dili olan^[12] Luvicedir.^[13] Luviler'in İlk Çağ Anadolusuna inanç bakımından önemli tesirleri vardır. Luvi Tanrısı Men'i Frigler ve Lidyalılar da Tanrı olarak kabul etmiştir.^[14]

Truvalıların da Luvi dilini konuştuğu ileri sürülmüştür.^[15][16][17]

Kaynakça

1. "Apasa, Ephesos, Ayasuluk, Selcuk!". Selçuk Belediyesi. 6 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20130606094824/http://www.selcuk.bel.tr/tr/selcuk.php?cat=1. Erişim tarihi: 2011-8-5. 
2. Luviler: Anadolu'nun Gizemli Halkı, Kalkedon Yayınları, H. Craig Melehert, Ç:Barış Baysal, Çiğdem Çidamlı.
3. Encyclopedia Dünya Tarihi Ansiklopedisi. (İngilizce). s. 37, Peter N. Stearns ve William Leonard Langer tarafından.
4. Encyclopedia Dünya Tarihi Ansiklopedisi. (İngilizce). s.738, Thomas J. Sienkewicz tarafından (2002).
5. "Isparta'nın kuruluşu". gazete32.com.tr. 5 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20110505093332/http://www.gazete32.com.tr:80/ispartanin-kurulusu-202h.htm. Erişim tarihi: 2011-8-5. 
6. "Luwian Identities" (İngilizce). reading.ac.uk. 23 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160223062736/http://www.reading.ac.uk/classics/research/class-research-luwian.aspx. Erişim tarihi: 2011-8-5. 
7. "Adana". 2008. http://www.turkansiklopedi.com/component/content/article/66-iller/3190-adana.pdf. Erişim tarihi: 2011-8-5. 
8. "Kozan İlçesinin Tarihi". Kozan Kaymakamlığı. 22 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160222154021/http://www.kozan.gov.tr/default_B0.aspx?content=199. Erişim tarihi: 2011-8-5. 
9. "The Nar Gourmet". 23 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20110423125608/http://blog.nargourmet.com:80/?p=811. Erişim tarihi: 2011-8-5. 
10. "Işık insanı dili". 15 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20120815131836/http://www.insanokur.org/?p=16540. Erişim tarihi: 2011-8-5. 
11. "Luwian" (İngilizce). 6 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160206225109/http://www.ancientscripts.com/luwian.html. Erişim tarihi: 2011-8-5. 
12. "Urartular". 26 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20120426142229/http://anadolu.iwarp.com:80/ANASAY_files/Urartular/Urartular.htm. Erişim tarihi: 2011-8-5. 
13. Atheneris. "Anadolu...". 20 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150720185040/http://www.hermetics.org:80/Anadolu.html. Erişim tarihi: 2011-8-5. 
14. "Ankara şehrinin kuruluş efsanesi". 8 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150608112649/http://tarihinizinde.com:80/ankara-sehrinin-kurulus-efsanesi/. Erişim tarihi: 2011-8-5. 
15. The Language of the Trojans In Selected Writings, Calvert Watkins, 1994, L. Oliver et al., sayı:2, 700–717, Innsbruck.
16. How to Kill a Dragon: Aspects of Indo-European Poetics, Calvert Watkins, 1995, s.144–51, New York and Oxford.
17. The Luwians, Craig Melchert 2003, s.265-70, Boston: Brill Academic Publishers, ISBN 90-04-13009-8.