Likya
Likya veya Lisiya (Likçe: Trm̃misa), Anadolu'nun Teke Yarımadası'nı kapsayan antik bir bölgedir. Likya, aynı zamanda bu bölgedeki antik kentlerin oluşturduğu bir federasyon ve daha sonra da Roma İmparatorluğu’nun bir eyaletidir. Likya "Işık Ülkesi" anlamına gelmektedir.
Tarihçe
Likyalılar’ın, MÖ 3. binyılın ikinci yarısında Anadolu'ya gelen ve 2. binyıl boyunca Güney Anadolu bölgesinde yaşamış ve Anadolu’nun en eski Hint-Avrupa kökenli halkı olan Luviler’in dağılmasından sonra bir kısmının devamı olduğu söylenir. Luvi dilinin Hititçe’yle yakınlığı ve Luviler’in de Hititliler’le akraba olduğu göz önünde bulundurulursa Likçe’nin de Hititçe’ye olan bağlantısı anlaşılır. Hitit dilinde Likya’nın adı Lukka’dır.
En başından beri Yunanların saldırılarına karşılık verebilen Likyalılar, MÖ 6. yüzyılda Persler tarafından işgal edilmiştir. Ancak MÖ 4. yüzyılda Büyük İskender çıktığı “Doğu Seferi” dâhilinde bu bölgeyi de ele geçirmiştir. İskender’in ölümü ile generallerinden Ptolemaios bu bölgeyi almıştır ancak varlığını eskisi gibi hissettirememiştir. Bölge yavaş yavaş Yunan kültürü ve sosyal değerlerinin etkisinde kalmıştır. MÖ 190 yılında sonuçlanan Magnesia Savaşı'nın ardından imzalanan Apameia barşı uyarınca komşu bölge Karya ile birlikte savaşta Roma tarafında yer alan Rodos’a bırakılmıştır. Likya Birliği bu yıllarda Rodos’a karşı direniş amacıyla kurulmuştur. MÖ 168-167 yıllarında ise Roma İmparatorluğu Likya’nın bağımsızlığını ilan etmiştir. Bu yüzyıl içerisinde Anadolu’nun birçok bölümü Roma eyaleti şeklinde düzenlenmiştir fakat Likya bağımsızlığını korumayı başarmıştır. Bunun önemli nedenlerinden birisi Mithridates VI. Eupator tarafından başlatılan Roma aleyhtarı eyleme katılmayıp Roma tarafında yer almasıdır. Bununla birlikte MÖ 1. yüzyılda karışık Roma politikasından da etkilenmiştir. Ksantos halkı, Pers istilalarında olduğu gibi, bu dönemde de kendilerine saldıran büyük askeri güçlere karşı direnmişler, savaşı kazanamayacakları anlaşıldığında da toplu intihar yolu ile kendilerini yakmışlardır. Roma, Likya Birliği’ni yeniden ayağa kaldırmak için, bu felaketten arda kalanlara, destek verir. M.S. 42-43 yıllarında imparator Claudius tarafından Provincia Lycia adı ile eyalet haline getirilir. Söz konusu eyalet M.S. 72-73 yıllarında imparator Vespasianus tarafından Provincia Pamphylia eyaleti ile birleştirilerek Likya ve Pamfilya Eyaleti (Provincia Lycia-Pamphylia) oluşturulur.
Likya, M.S. 2. ve 3. yüzyıllarda yaşadığı büyük depremlerin ve M.S. 6. ve 8. yüzyılları arasında yaklaşık 200 yıl süren veba salgınının ardından bir daha kendisini toparlayamamıştır. M.S. 8. yüzyılda Arap akınları ve bu süreye kadar da korsan saldırıları sebebi ile terk edilen bölge, 13. yüzyılda Türk Beylikleri ile yeniden yerleşime açılmıştır.
Herodot ise Likya ve Likyalılar hakkında;
“ | Likyalılar’ın kökeni eski devirlerde Yunan olmayan halkın yaşadığı Girit’ti. Europa’nın iki oğlu olan Sarpedon ve Minos tahtı ele geçirmek için mücadele etmişler ve galip gelen Minos, Sarpedon’u ve taraftarlarını ülkeden dışarı atmıştı. Sürülen grup, gemilere binip Asya’ya doğru hareket etmiş ve Milyaslar’ın topraklarına yerleşmişlerdi. Milyas, o zamanlar Solymler tarafından işgal edilen ve bugün Likyalılar’ın yaşadıkları ülkenin eski adıdır. Sarpedon'un krallığı zamanında isimleri Termiller diye bilinirdi. Şimdi bile komşuları Likyalılar için bu adı kullanırlar. Gelenekleri yönünden bazıları Giritliler’e, bazıları Karyalılar’a benzer. Fakat hiç kimseye benzemeyen bir töreleri vardır. O da babaları yerine analarının adını kullanmalarıdır. Bir Likyalı’ya kim olduğunu sorun, size adını annesinin, anneannesinin, büyük anneannesinin ve daha büyük anneannesinin ismini söyleyerek cevap verir. Hür bir kadının bir köleden çocuğu olursa yasal sayılır. Buna karşılık, toplum içinde ne kadar önemli bir yeri olursa olsun, hür bir erkekle bir yabancı kadının veya metresinin çocuğuna vatandaşlık hakkı tanınmaz. | „ |
demektedir.
Coğrafya
Bölge Antalya'nın batısını, Muğla'nın güneydoğusunu ve Denizli ile Burdur'un güneyini kapsar. Tarihsel olarak sınırları batıda Dalaman Çayı, doğuda bugünkü Kemer ile sınırlıdır. En kuzeyi Burdur'un Gölhisar ilçesidir. Toros Dağları'nı da içeren bu bölgenin yüksekliği Akdağ ve Beydağları gibi noktalarda 3000 metreyi aşar. Kıyı kesimi hem çeşitli koy ve körfezlerle, hem de masmavi deniz ve parlak kumları ile görsel bir ziyafet sunar. Likya tarihte, kuzey ve kuzeybatıda Karya (Caria) ile, kuzeydoğuda ve doğuda Pamfilya (Pamphilia) ve Pisidya (Pisidia), kuzeyde Frigya(Phyrgia) ile çevrilmiştir.
Dil
Günümüzde Likya dilinin, Luvi dilinin devamı olduğu hemen tüm uzmanlarca kabul edilmektedir. Likya’nın başkenti olan Arnna’da (Likçe: "Arnna"; Yunanca: "Ksantos") bulunan ve Atinalılara karşı kazanılan zaferi betimleyen Likçe yazıt, Likya dilinin en önemlili kaynaklarındandır. Hint-Avrupa Dil Ailesi'ne ait olduğu kabul edilen Likya dilinde 6'sı sesli olmak üzere toplam 29 harf bulunduğu saptanmıştır. Harf yazılışlarının Yunan alfabesi ile bazı ortaklıkları olduğu da bilinen bir gerçektir.
Likya Kentleri
Tarih boyunca sınırları değişkenlik göstermekle beraber, hem o döneme ait çeşitli yazıtlardan, hem de kentlerin sahip olduğu ana karakterlerden (mezarlar, vb) Likya kentlerini ayırt etme imkanına sahibiz. Doğal olarak en çok tartışma Karya, Pisidya ve Pamfilya sınırlarına yakın olan kentler üzerine olmuş, ancak tarihçiler aşağıdaki kentlerin Likya kentleri olduğu konusunda genel bir fikir birliğine varmışlardır.
- Aloanda
- Andriake
- Antiphellos
- Aperlai
- Apollonia
- Araxa
- Ariassos
- Arneai
- Arnna (Ksantos)
- Arsada
- Arykanda
- Balbura
- Bubon
- Choma
- Daedala
- Gagae
- Hippoukome
- Idebessos
- İsinda
- Istlada
- Kadyanda
- Kandyba
- Karmylassos
- Kibyra
- Korydalla
- Kyaneai
- Letoon
- Lmyra
- Myra
- Nysa
- Oktapolis
- Oinoanda
- Olympos
- Patara
- Phaselis
- Phellos
- Pınara
- Podalia
- Pydnai
- Rhodiapolis
- Simena
- Sura
- Sidyma
- Telmessos
- Termessos Minor
- Theimussa
- Tlos
- Trebenna
- Tyberissos
- Typallia
- Trysa
Likya Kent Birlikleri ve Likya Ligi (Federasyonu)
Tarihte bilinen ilk demokratik birliği kurmuş olmakla bilinen Likyalılar, farklı şehirlerden bir araya gelmiş olmalarına rağmen ortak bir kültür yaratmış ve var oldukları sürece bunu paylaşıp yaşatmışlardır. Bunu, arkalarında bırakmış oldukları, bugüne kadar ayakta kalabilen eserlerinin izlerinde rahatlıkla görebiliyoruz. Likya Birliği hakkında edinilen bilgilere göre birlik önemli–önemsiz toplam 23 şehirden oluşmuştur. Günümüze kadar da dayanabilmiş, en büyük altı şehir olan Arnna (Ksantos), Patara, Pinara, Tlos, Myra ve Olympos’un 3’er oy hakkı bulunurken, daha önemsiz ve küçük şehirlerin 1 ya da 2 oy hakkı vardır. 2 ya da daha fazla sayıda Likya kentinin bir araya gelerek oluşturduğu politik birliklere Sympoliteia adı verilir.
Likyalılar'ın kurmuş olduğu bu federasyon sistemi, aynı zamanda ABD Anayasası'na da ilham kaynağı olmuştur. Alexander Hamilton, James Madison ve John Jay tarafından kaleme alınan ve 85 makaleden oluşan Federalist Yazılar, ABD Anayasası'nın da temelini oluşturmaktadır. Alexander Hamilton'un yazdığı 9 ve 16 no.lu ve James Madison'un yazdığı 45.no.lu makalelerde ABD için en uygun yönetim sisteminin Likya Federasyonu'nda olduğu gibi federatif şehir birliği (eyaletler) olduğuna açıkça vurgu yapılmaktadır.
Kent | Oyu |
---|---|
Arnna (Ksantos) | 3 |
Patara | 3 |
Myra | 3 |
Pinara | 3 |
Tlos | 3 |
Olympos | 3 |
Cybira | 2 |
Boubon | 2 |
Balbira, Lycia | 1 |
Oenoanda | 1 |
Aperlae Simpolu, Simena, Isinda, Apollonia, Lycia |
1 |
Anadolu tarihi | |||||||
Bronz Çağı | |||||||
Troya I-VIII yak. MÖ 3000 - MÖ 700 | |||||||
Hattiler yak. MÖ 2500 - MÖ 2000/1700 | |||||||
Akadlar yak. MÖ 2400 - MÖ 2150 | |||||||
Luvi Krallığı / Luviler yak. MÖ 2300 - MÖ 1400 | |||||||
Asurlar ticari koloniler yak. MÖ 1950 - MÖ 1750 | |||||||
Akalar Krallığı (münakaşalı) yak. MÖ 1700 - MÖ 1300 | |||||||
Kizzuvatna Krallığı yak. MÖ 1650 - MÖ 1450 | |||||||
Hititler yak. MÖ 1680 - MÖ 1220 | |||||||
Eski Krallık | |||||||
Orta Krallık | |||||||
Yeni Hitit Devleti | |||||||
Likya / Likyalılar yak. MÖ 1450 - MÖ 350 | |||||||
İyonya Gizli Anlaşması yak. MÖ 1300 - MÖ 700 | |||||||
Neo-Hitit Kralları yak. MÖ 1200 - MÖ 800 | |||||||
Frigya / Frigler yak. MÖ 1200 - MÖ 700 | |||||||
Karya / Karyalılar yak. MÖ 1150 - MÖ 547 | |||||||
Urartu yak. MÖ 859 - MÖ 595 / 585 | |||||||
Demir Çağı' dan Klasik Antik dönem'e | |||||||
Lidya / Lidyalılar yak. MÖ 685 - MÖ 547 | |||||||
Persler'in Ahameniş İmparatorluğu yak. MÖ 559 - MÖ 331 | |||||||
Makedonya İmparatorluğu MÖ 334 - MÖ 301 | |||||||
Seleukos İmparatorluğu MÖ 305 - MÖ 64 | |||||||
Pontus Hükümdarlığı MÖ 302 - MÖ 64 | |||||||
Pergamon Krallığı-Attalos Hanedanı MÖ 283 - MÖ 133 | |||||||
Ermeni Krallığı-Artaksiad Hanedanlığı MÖ 190 - MS 428 | |||||||
Roma Cumhuriyeti MÖ 133 - MÖ 27 | |||||||
Roma İmparatorluğu MÖ 27 - MS 330 | |||||||
Orta çağlar | |||||||
Bizans İmparatorluğu 330 - 1453 | |||||||
Anadolu Selçuklu Devleti 1077 - 1307 | |||||||
Klikya Ermeni Krallığı 1078 - 1375 | |||||||
Artuklu Beyliği 1101 - 1409 | |||||||
Trabzon İmparatorluğu 1204 - 1461 | |||||||
İznik İmparatorluğu 1204 - 1261 | |||||||
İlhanlılar 1256 - 1355 | |||||||
Osmanlı Devleti ve Türkiye | |||||||
Osmanlı İmparatorluğu'nun doğuşu 1299 - 1453 | |||||||
Osmanlı Devleti yükselme dönemi 1453 - 1683 | |||||||
Osmanlı Devleti duraklama dönemi 1683 - 1827 | |||||||
Osmanlı Devleti gerileme dönemi 1828 - 1908 | |||||||
Osmanlı Devleti dağılma dönemi 1908 - 1922 | |||||||
Türkiye 1923 - Günümüz | |||||||
İlgili maddeler
Kaynakça
- Bean, G.E. (1997): Eskiçağda Likya Bölgesi, Arion Yayınevi.
- Bryce, T.R. (1974): "The Lukka Problem - and a Possible Solution", en Journal of Near Eastern Studies 33, pp. 395–404.
- Bryce, T.R. (1983): “Political Unity in Lycia during the Dynastic Period”, en Journal of Near Eastern Studies 42, pp. 31–42.
- Bryce, T.R. (1986): The Lycians in Literary and Epigraphic Sources, Museum Tusculanum Press. ISBN 87-7289-023-1
- Burrell, B. (2004): Neokoroi: Greek Cities and Roman Emperor, Brill Academic Publichers. ISBN 90-04-12578-7
- Drinkwater, J.; & Grünewald, T (2004): Bandits in the Roman Empire: Myth and Reality, Routledge. ISBN 0-415-32744-X
- Ehrenberg, V. (1960): The Greek State, Barnes and Noble.
- Foss, P. (1998): "Lycia", en C. Lehmann (ed.) Encyclopedia of the Roman Provinces (en construcción).
- Gygax, M.D. (1991): "Los periecos licios", en Gerión 9, pp. 111–130.
- Keen, A.G. (1993): "Athenian Campaigns in Karia and Lykia during Peloponesian War", Journal of Hellenic Studies 113, pp. 152–157.
- Keen, A.G. (1998): Dynastic Lycia: A Political History of the Lycians & Their Relations with Foreign Power, c.545-362 BC, Brill Academic Publishers, Leiden. ISBN 90-04-10956-0
- Lund, H.S. (1992): Lysimachus: A Study in Early Hellenistic Kingship, Routledge. ISBN 0-415-07061-9
- Pomeroy, S.B (1976): "A Classical Scholar's Perspective on Matriarchy", en B.A. Carroll (ed.) Liberating Women's History: Theoretical and Critical Essays, University of Illinois Press.
- Sekunda, N.V. (1991): "Achaemenid Settlement in Caria, Lycia and Greater Phrygia", en H. Sancisi-Weerdenburg and A. Kuhrt (eds.) Achaemenid History VI Asia Minor and Egypt: Old Cultures in a New Empire. Proceedings of the Gronigen 1988 Achaemenid History Workshop, Leiden.
- Strabon (1993): Antik Anadolu Coğrafyası (Geographika XII-XIII-XIV), Arkeoloji ve Sanat Yayınları
- Weiskorpf, M. (1987): "Asia Minor", en E. Yarshater (ed.) Encyclopaedia Iranica v. 2, pp. 757–764.
- Hellenizm ve Roma Likya'sında Sympoliteialar http://www.bulentiplikcioglu.com/yahoo_site_admin/assets/docs/Senem_Din%C3%A7_Hellenizm_ve_Roma_%C3%87a%C4%9Flar%C4%B1_Likyas%C4%B1nda_Sympoliteialar.9945741.pdf
Dış bağlantılar
- Likya hakkında oldukça ayrıntılı bir sayfa, İngilizce, http://www.lycianturkey.com/
- ABD Anayasası'nın Likya Federasyonu'ndan esinlendiğine ilişkin New York Times'tan bir yazı http://www.nytimes.com/2005/09/19/international/europe/19patara.html?scp=1&sq=patara&st=nyt
- Anadolu Uygarlıkları ve Antik Kentler ile ilgili amatör ancak ayrıntılı bir site http://antikkentler.cirbanonline.com/antikkentler_bati/default.asp?id=115
- Arkeoloji Dünyası http://www.arkeolojidunyasi.com/bolgeler/lykia.html
- Anadolu Nümizmatiği ile ilgili bir site http://www.asiaminorcoins.com/lycia.html
- Likya ile ilgili bir kaynakça listesi http://sace.liv.ac.uk/lycia/Lyciabibliography0109CMDSRW.pdf
- Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Web Sitesi http://akmed.kaleicimuzesi.com/index_en.php
- Tanıtım Gönüllüleri Derneği Web Sitei http://www.tgdturkey.com/turkey/antalya/25-12-antik_kentler.html
- Likya Federasyonu ve kentleri ile ilgili kişisel bir site, İngilizce, http://www.lycianfederation.co.uk/
- Mimarlık Müzesi, Likya Kentleri Antik Tiyatroları ile ilgili ayrıntılı bilgi http://www.archmuseum.org/Gallery/Photos.aspx?CategoryID=31&DetailID=2
- Dünya Sanal Tur ile Likya mezarları
|
|