Valide sultan

Valide Sultan
İkâmet İstanbul

Valide Sultan (Osmanlıca: والده سلطان) Osmanlı'da Sedef-i Dürr-i Hilafet olarak da bilinen, Osmanlı padişahlarının saltanatları sırasında hayatta olan annelerine verilen unvandı.

Kadınlar saltanatı'nın başlatıcısı olan Haseki Hürrem Sultan.

İlki Kanuni Sultan Süleyman Han'ın Annesi Ayşe Hafsa Sultan[1] olmak üzere Osmanlı padişahları tahta çıktıkları zaman anneleri de Valide Sultan unvanını alarak büyük bir siyasi güce ve oldukça yüksek miktarda bir gelire sahip olurlardı. Valide Sultanlar bu geliri genellikle hastane, külliye, camii ve medrese inşa ettirmek için kullanırlar, bazen de fakirlere yiyecek dağıtmak, sünnet ettirmek, düğün yapmak gibi hayır işleri yaparlardı.

Tarihçe

Abdülaziz'in annesi Pertevniyal Sultan tarafından yaptırılmış Pertevniyal Valide Sultan Camii

Kanuni Sultan Süleyman Han döneminde Ayşe Hafsa Sultan'ın padişah üzerinde etkisi çok büyük olmuştur.[2] Zira kendisi ilk Valide Sultandır. Onun dışında Valide Sultanlar genellikle siyasete karışmazlardı. Ancak kadınlar saltanatı adı verilen dönemde başlatıcısı Hürrem Sultan ve diğerleri ; Nurbanu Sultan, Safiye Sultan ve özellikle Kösem Sultan devlet yönetiminde söz sahibi olmuşlardır.

Kösem Sultan oğlu IV. Murad tahta çıktığında 11 yaşında olduğu için naiplik sıfatıyla devleti bizzat yönetmiştir. Ancak IV. Mehmed'in annesi Turhan Hatice Sultan'la birlikte Valide Sultan'ların etkisi tekrar azaldı, tekrar geleneksel görevleri olan hayır işlerine döndüler.[3]

İstanbul'da Safiye Sultan tarafından yaptırılmış Yeni Cami

Osmanlı Devleti'nin son dönemlerindeki Valide Sultanlardan Bezmialem Sultan ve Pertevniyal Sultan İstanbul'daki birçok saray, cami, hastane ve okul inşaatlarına imzalarını atmışlardır. Osmanlı Devleti'nin en son Valide Sultanı II. Abdülhamid'in manevi annesi Piristû Kadın Efendidir. Padişahın öz annesi olmamasına rağmen padişah tarafından Valide Sultanlık unvanına getirilmiş, 1904 yılındaki ölümüne kadar bu görevde kalmıştır. II. Abdülhamit'ten sonraki padişahlar tahta çıktıklarında anneleri ölmüş olduklarından 1904 yılında Valide Sultanlık kurumu sona ermiştir.

Saltanat Naibeliği

Kimi zaman padişahlar küçük yaşta tahta geçtiklerinden anneleri onların adına hükümler vererek ya da oğulları ile istişare ederek kararlarında etkili olurlardı. Buna ilk örnek olarak Handan Valide Sultan verilebilir.[4] Çünkü Leslie Pierce'a göre oğlu adına bizzat devleti yönetmiştir.[5] Ardından gelen Halime Valide Sultan oğlunun akli dengesi yerinde olmadığından da naibe olarak devlet yönetiminde söz sahibi olmuştur.

Ancak bu kısa süreli dönemlere karşın Kösem Valide Sultan 10 seneyi aşkın zaman naibelik yapmıştır.[6] Daha sonra kendisinden kurtulduktan sonra gelini Tarhan Valide Sultan da devleti yönetmiş ve onunla da naibelik kurumu son bulmuştur.

Büyük Valide Sultan

Vâlide-i Kebīre ya da Büyük Valide Sultan, oğlu vefat ya da tahtan indirilme sebebi ile yeni tahta geçen padişahın döneminde de Valide Sultan makamını taşıyan kişinin unvanıdır. Handan Sultan'ın oğlu I. Ahmed, tahta çıkar çıkmaz Safiye Sultan'ı Eski Saray'a göndermişti.[7] Çünkü Safiye Sultan oğlu öldüğü için Valide Sultanlık makamını kaybetmişti.

Bu bir emsal teşkil etmiş olacak ki; IV. Mehmet döneminde Kösem Sultan 25 yıl boyunca çok etkin bir rol oynadığı için devlette söz sahibi kişiler Turhan Sultan'ı istemediler ve yeni bir makam arayışı içine girdiler.

Bütün bu hadiselerin sonunda Vâlide-i Kebīr yani Büyük Valide Sultan makamı ile Kösem Sultan iktidarı yeniden ele geçirdi.Turhan Sultan ise 'Vâlide-i Sagīr' (küçük valide) adı ile anılmaya başlandı.[8]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ↑ Peirce, Leslie P. (1993). The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire. New York: Oxford University Press US. ISBN 9780195086775
  2. ↑ AKYILDIZ Ali, TDV İslam Ansiklopedisi, cilt: 42, VALİDE SULTAN maddesi, sayfa: 496,
  3. ↑ Gelişim Hachette Ansiklopedisi 9.Cilt sf.3097
  4. ↑ Bõrekci, Günhan (2010)Factions and Favorites at the Courts of Sultan Ahmet I (r. 1603-17) and his Immediate Predecessors. Ohio State Universitesi Ph.D. doktora tezi, Say:126 
  5. ↑ Leslie P. Peirce, The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire, The İmperial Harem Instution, Oxford University Press, Sayfa: 127
  6. ↑ Türkiye Diyanet Vakfı, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 26, Basım Yılı 2002, Sayfa: 274, 275
  7. ↑ Bõrekci, Günhan (2010)Factions and Favorites at the Courts of Sultan Ahmet I (r. 1603-17) and his Immediate Predecessors. Ohio State Üniversitesi Ph.D. doktora tezi, Say.:126 
  8. ↑ Turhan Hatice Sultan
Osmanlı Padişah Anneleri veya Osmanlı Valide Sultanları
This article is issued from Vikipedi - version of the 12/22/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.