Türkiye'de tarım

Ekonomik sektörlerin istihdam içindeki payı (2014)^[1]

  Tarım (22.3%)

  Sanayi (20.1%)

  Hizmet (50.3%)

  İnşaat (7.4%)

Ekonomik sektörlerin GSYİH içindeki payı (2014)^[2]

  Tarım (6%)

  Sanayi (28.3%)

  Hizmet (59.8%)

  İnşaat (6.0%)

Türkiye'de tarım, istihdam, ihracat ve mili gelire yaptığı katkı ile önemli bir sektördür. Tarım sektörü, 6,1 milyon istihdam, 62,7 milyar dolar gelir ile önemli bir ekonomik faaliyettir (2011). Türkiye 2014 yılında 190 ülkeye, 18,7 milyar $ değerinde, 1707 tür tarım ürünü ihraç etmiştir^[3].

Tarımsal istihdam 1980 yılında %50.6 iken 2003'de %34.3, 2011'de %25.5 oranlarına inmiştir. Tarımda çalışanların sayısının azalması hizmet ve sanayi sektörlerinde çalışan insanların sayısının artması neticesinde oluşmuştur. Cumhuriyetin ilk yıllarında tarım sektörü GSMH içinde %42,8 paya sahipken, 1970'de %36, 1980'de %25, 1990'da %16, 2000'de %13.5, 2003'de %12.6, 2011'de %8.1'e düşmüştür. Tarım ürünlerinin ithalat içindeki oranı; 1980 yılında %0.6 iken 2011 yılında %7.3'e yükselmiştir^[4].

Tarımda çalışanların oranı yüksek olmasına rağmen milli gelirden aldıkları pay düşüktür. 1980'de nüfusun %50,6'sı tarımda çalışırken, milli gelire katkıları %25 olmuştur. Gelişmiş ülkelerde tarımda istihdam edilen nüfusun oranı %3-5 gibi çok daha düşüktür^[5].

2002-2011 Yılları Türkiye tarım verileri^[6]

Temel veriler	Türkiye(2002)	Tarım (2002)	Tarımın payı(%)(2002)	Türkiye(2011)	Tarım (2011)	Tarımın payı(%)(2011)
Nüfus(milyon)	69,3	23,7	34,2	74,7	17,3	23,2
İstihdam(milyon)	21,3	7,4	34,9	24,1	6,1	25,5
Milli gelir(milyar $)	230,5	23,7	10,3	772,3	62,7	8,1
Kişi başı gelir ($)	3492	1064	28,6	10444	3653	35,0
İhracat(milyar$)	36,0	4,0	11,2	134,9	15,3	11,3
İthalat(milyar$)	51,5	3,9	7,7	240,8	17,6	7,3

Arazi ve iklim şartları

Türkiye arazisinin %55,9'u 1000 metreden fazla yükseltiye sahiptir. %15'ten fazla eğime sahip alanlar ülke topraklarının %62,5'ini oluşturur. 1. 2. ve 3. sınıf kaliteli topraklar %24,5 oranındadır ve bu arazilerin %90'nı tarım arazisidir. 77,9 milyon hektar Türkiye arazisinin 26,3 milyonu tarımda kullanılır.

Türkiye'de denize göre konum, enlem ve yükseltiye bağlı üç temel iklim tipi görülür: Karadeniz iklimi, Akdeniz iklimi, Karasal iklim. Bu iklim tipleri bölgeler içinde değişiklik gösterir ve alt tiplere ayrılır. Örneğin; İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde görülen karasal iklimler birbirinden kısmen farklıdır. Bu iklim çeşitliliği Türkiye'de pek çok farklı ürünün yetişmesine imkan vermiştir. Akdeniz Bölgesinde meyve-sebze, seracılık, turunçgiller, Ege Bölgesinde zeytin, tütün, turunçgiller, Trakya'da ayçiçeği, Güney Marmara'da sebze-meyve, Karadeniz'de fındık, çay, tütün, İç Anadolu Bölgesinde tahıllar ve şeker pancarı, Güneydoğu Anadolu'da pamuk, tahıllar yetiştirilmektedir.

Bölgelerin Türkiye tarımsal katma değerine katkısı 2000 yılında şu şekilde gerçekleşmiştir^[4]: Ege %20,4, Akdeniz %17,65, İç Anadolu %15,32, Karadeniz %14,68, Marmara %14,97, Güneydoğu Anadolu %10,79, Doğu Anadolu %6,55.

Bölgelerin ekonomilerinde tarımın payı ise şu şekilde gerçekleşmiştir(2000 yılı): Marmara %5,30, İç Anadolu %12,18, Ege %16,07, Akdeniz %20,22, Karadeniz %21,71, Doğu Anadolu %26,90, Güneydoğu %28,38.

Üretim

2014 yılı için bazı ürünlerin üretim miktarları aşağıda verilmiştir^[7].

• 32,7 milyon ton tahıl üretilmiştir. Tahıl üretiminde; 19 milyon ton buğday, 6,3 ton arpa, 5,9 ton mısır en çok üretilen ürünlerdir.
• Yağlı tohumlardan, ayçiçeği 1,6 milyon ton, çiğit 1,4 milyon ton, soya 150 bin ton olmak üzere toplam 3,5 milyon ton üretilmiştir.
• Kuru baklagiller, 1 milyon ton üretilmiştir. Üretimi 450 bin ton üretilen nohut, kırmızı mercimek, fasulye ve yeşil mercimek oluşturur.
• Meyvelerden, üzüm 4,1 milyon ton üretilmiştir. Turunçgiller 3,8 milyon ton, zeytin 1,8 milyon ton, fındık 412 bin ton üretilmiştir.
• Hayvancılıkta, 2014 yılında; 14,2 milyon büyükbaş, 31,1 milyon koyun, 10,3 milyon keçi yetiştirilmektedir. Aynı yıl; 17,1 milyar yumurta, 1,9 milyon ton kanatlı eti, 18,5 milyon ton süt, 27.000 ton keçi eti, 100.000 ton koyun eti, 882.000 ton sığır eti elde edilmiştir.
• Süs bitkileri, 2002 yılında 22,3 milyon $ 2011 yılında 76 milyon $ ihracat yapılmıştır^[8]. 2015 yılında 125 milyon $ ihracat hedeflenmektedir.
• Balıkçılık: Türkiye'de balıkçılık sektörü, GSYİH'nın %0,3'ünü, toplam istihdamın %0,2'sini oluşturur. 2011'de 927,88 milyon $ üretim değerine ulaşmıştır^[9]. 2014'de yapılan 537.345 ton üretimin; %43'ü avcılık, %43'ü yetiştiricilik, %6,7 iç su, %6,3 diğer deniz ürünlerinden elde edilmiştir^[10].

Sorunlar

Türkiye tarımının kronik sorunları verimsizliğe sebep olmaktadır. Tarım topraklarının miras yoluyla küçülmesi, sulamanın yaygın olmaması, doğal şartlara bağlı tarım yapılması, makine kullanımının yetersizliği, bu sorunların bazılarıdır. Girdi maliyetlerinin yüksek olması, yeni teknik ve teknolojilere uyum sorunları, çiftçinin eğitim yetersizliği, desteklemelerin etkisiz ve yetersiz olması, üretici-tüketici arasındaki aracıların fazla olması, tarım verilerinin düzenli toplanmaması diğer sorunlardır^[7].

Kaynakça

1. Yıllık Ekonomik Rapor 2014. maliye.gov.tr
2. Yıllık Ekonomik Rapor 2014. maliye.gov.tr
3. "2014 Faaliyet Raporu". Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı. 2015. 27 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160427120457/http://www.tarim.gov.tr/SGB/Belgeler/Bakanl%C4%B1k_Faaliyet_Raporlar%C4%B1/2014%20FAAL%C4%B0YET%20RAPORU.pdf. Erişim tarihi: 7 Kasım 2015. 
4. "Türkiye'de Tarım". Tarım ve Köyişleri Bakanlığı. 2005. 28 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20131228132242/http://traglor.cu.edu.tr:80/objects/objectFile/turkiyede_tarim_2008_01_18.pdf. Erişim tarihi: 7 Kasım 2015. 
5. "CARÎ AÇIĞA KARŞI KOBİ’LER VE TARIM". musiad.org.tr. Temmuz, 2014. 22 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150922042957/http://www.musiad.org.tr:80/F/Root/burcu2014/Ara%C5%9Ft%C4%B1rmalar%20Yay%C4%B1n/Pdf/Ekonomi%20Raporu/Turkiye_Ekonomisi_Raporu_2014.pdf. Erişim tarihi: 7 Kasım 2015. 
6. "TÜRKİYE TARIM SEKTÖRÜ RAPORU". tobb.org.tr. 2013. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160304124913/http://www.tobb.org.tr/Documents/yayinlar/2014/turkiye_tarim_meclisi_sektor_raporu_2013_int.pdf. Erişim tarihi: 7 Kasım 2015. 
7. TAŞYÜREK, Serdar. "Tarım Raporu". esagev.org. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160304114228/http://www.esagev.org/FileStorage/Article/28C5DD5D-CD24-4E38-9D80-C8D176344325.pdf. Erişim tarihi: 7 Kasım 2015. 
8. "Doğu Marmara Süs Bitkileri Raporu". Doğu Marmara Kalkınma Ajansı. 2013. 7 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160307183244/http://dogumarmarabolgeplani.gov.tr/pdfs/Do%C4%9Fu%20Marmara%20S%C3%BCs%20Bitkileri%20Raporu%20-%20Murat%20%C3%96ZKAN.pdf. Erişim tarihi: 7 Kasım 2015. 
9. "Karadeniz'in Türkiye sularında balıkçılık". Türkiye Balıkçılık Mevcut Durum Raporu. south-stream-offshore.com. https://www.south-stream-offshore.com/media/documents/pdf/tr/2014/06/ssttbv_tu-esia_a91_fisheries_tk_tr_20140606.pdf. Erişim tarihi: 14 Kasım 2015. 
10. "Su Ürünleri, 2014". tuik.gov.tr. 26 Haziran 2015. 15 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151115172814/http://www.tuik.gov.tr:80/PreHaberBultenleri.do?id=18731. Erişim tarihi: 14 Kasım 2015.