Arap Baharı

  Devrilen hükümetler

  Silahlı çatışmalar

  Değişen Hükümetler

  İsyanlar/Büyük çapta protestolar

  Küçük çapta protesto ve gösteriler

  Arap Dünyası dışında olup, sorunları olanlar (etkilenenler)

Arap Baharı, (Arapça: الثورات العربية, - al-Thawrāt al-ʻArabiyyah), 2010 yılında başlayan ve günümüzde de süren, Arap Dünyasında yaşanan halk hareketlerine verilen ortak addır.

Arap Baharı; Arap halklarının demokrasi, özgürlük ve insan hakları taleplerinden ortaya çıkmış; bölgesel, toplumsal bir siyasi-silahlı harekettir. Protestolar, mitingler, gösteriler ve iç çatışmalar yaşanmıştır. Halklar, özgürlük mücadelesi adı altında birçok Arap diktatörünü resmen devirmiştir.

Tunus, Mısır, Libya, Suriye, Bahreyn, Cezayir, Ürdün ve Yemen'de büyük çapta; Moritanya, Suudi Arabistan, Umman, Irak, Lübnan ve Fas'ta küçük çapta olmak üzere tüm Arap Dünyasında başgösteren mitingler, protestolar, halk ayaklanmaları ve silahlı çatışmalardır.

İslami demokrasi talepleri artmıştır. Birçok uzman bu eşi görülmemiş halk hareketini, Arap dünyasında yaşanan en büyük değişim olarak yorumlamaktadır.

Adlandırma

Birçok ülke, kuruluş ve alanda uzman kimseler, hareketlerin farklılığı ve sürekli sancılı, çalkantılı değişimi bahar olarak benimsemişlerdir ve bu halk hareketine Arap Baharı demişlerdir.

Arka plan

Nedenler

Protestolar, Arap Dünyası'nda başta gelen işsizlik, gıda enflasyonu, siyasi yozlaşma, ifade özgürlüğü, usulsuzlükler ve kötü yaşam koşulları gibi pek çok sorun sonucunda önce Tunus'ta Muhammed Buazizi'nin kendini yakmasıyla başlamıştır. Ardından benzer sorunlar yaşayan ülkelerde domino etkisi göstererek yayılmıştır.

Protestolar, ilk olarak 18 Aralık 2010 tarihinde Tunus'ta başlamış daha sonra Mısır, Yemen, Cezayir ve Ürdün'e sıçramıştır. Bu ayaklanmalar Tunus ve Mısır'da başarı göstermiş olup, 23 yıldır yönetimde olan Zeynel Abidin Bin Ali ile 30 yıllık yönetici Hüsnü Mübarek'in görevlerini bırakmasıyla sonuçlanmıştır.

Ardından bir domino etkisiyle Orta Doğu ve Kuzey Afrika'nın tamamına yayılmıştır. Ayrıca arap ülkeleri olmayan İran, Arnavutluk ve Ermenistan'da bile, Arap Baharı'nın etkisiyle küçük çapta olaylar gözlenmiştir.

Genel bakış

Ülke	Başlangıç tarihi	Olay şekli	Değişimler	Ölü sayısı	Sonuç
Tunus	17 Aralık 2010	Muhammed Buazizi'nin kendini yakması, Ülke çapında protesto, kamu alanlarının işgali	•Zeynel Abidin Bin Ali ve Muhammed Gannuşi ülkeyi terketti  •Politik polis dağıtıldı[1]  •RCD yani eski iktidar partisi dağıtıldı[2]  •Siyasi suçlular serbest bırakıldı	223+[3][4]	Devrilen hükümet
Cezayir	28 Aralık 2010	Büyük protestolar, mitingler	•19 yıllık olağanüstü halin kaldırılması[5][6]	8[7]	Küçük çapta protestolar
Lübnan	12 Ocak 2011	Protestolar, isyancılarla polis arasında çatışmalar		17[8]	Küçük çapta protesto
Ürdün	14 Ocak 2011	Protesto ve gösteriler	•Kral Abdullah bin Abdül Aziz, başbakan Rifai ve kabinesini dağıttı.[9]	1[10]	Yenilenen hükümet
Moritanya	17 Ocak 2011	Protestolar[11]		1[12]	Küçük çapta protesto
Sudan	17 Ocak 2011	Protestolar	•Başkan Bashir 2015 seçimlerine aday olmayacağını açıkladı.[13]	1[14]	Küçük çapta protesto
Umman	17 Ocak 2011	Protestolar	•Sultan Kâbus bin Seyd El Ebu Seyd tarafından ekonomik imtiyazlar verildi;[15][16][17][18]  •Bazı başkanlar kovuldu;[19][20]  •Umman'ın meclisine yasama yetkisi verildi[21]	2–6[22][23][24]	Yenilenen hükümet
Yemen	18 Ocak 2011	Ülke çapında protesto ve gösteriler	• İktidar partisinden bazı milletvekilleri istifa etti;[25]  • Devlet başkanı Salih 23 Mayıs'ta dokunulmazlık verilmesi şartı ile istifa etmeyi kabul etti.	2,000	Yenilenen hükümet
Suudi Arabistan	21 Ocak 2011	Küçük çapta gösteri ve protestolar	•Kral Abdullah tarfından ekonomik imtiyazlar verildi;[26][27]  •2011 yerel seçimlerine sadece erkekler kabul edilecek	2	Küçük çapta protestolar, reformlar
Mısır	25 Ocak 2011	Ülke çapında protestolar, kamu alanlarının işgali, devlet ve polis binalarının yakılması, hapishane baskınları gerçekleşti. En son Mısır ordusu, hükümeti devirerek halka iki kez silahlı saldırı düzenledi.	•Hüsnü Mübarek ve Ahmet Şefik'in istifası;[28]  •Silahlı kuvvetler gücü ele aldı;[29]  •Parlemento dağıtıldı ve konsey askıya alındı;[30]  •Devlet Güvenlik Soruşturma Servisi kapatıldı;[31]  •İktidar partisi dağıtıldı[32]	875 [33]	Devrilen hükümet
Suriye	26 Ocak 2011	Ülke çapında protestolar, devlet binalarına saldırı	•Siyasi suçlular serbest bırakıldı;[34][35]  • End of Emergency Law;  •Bölgesel valiler kovuldu;[36][37]  •İsyan bölgelerine askeri müdahale yapıldı;[38]  •Parlementodan bazı vekiller istifa etti;[39]  •Hükümetten istifalar[40]	90,000-100,000[41]	İç Savaş
Cibuti	28 Ocak 2011	Küçük protestolar, kamu alanı işgalleri	•Muhalif liderler tutuklandı  •Uluslararası gözlemciler sınır dışı edildi[42]	2[43]	Küçük çaplı protestolar
Fas	30 Ocak 2011	Protestolar,[44] mülkiyete zararlar[45]	•Kral Muhammet VI tarafından ekonomik imtiyazlar verildi;[46]  •Referandum kararlaştırıldı;  •Yolsuzluğu önlemek için adımlar atıldı[47][48]	7[49] (2 kişi ölümüne dövüldü)[50]	Büyük çapta protestolar
Irak	10 Şubat 2011	Büyük protestolar; isyanlar; devlet binalarına saldırı[51]	•Başbakan Maliki seçimlere aday olmayacağını açıkladı;[52]  •Valiler ve yerel yöneticiler istifa etti[53]	35[54]	Büyük çapta protestolar
Bahreyn	14 Şubat 2011	Büyük protestolar, kamu alanlarının işgali	•Kral Hamad ibn Isa Al Khalifa tarafından ekonomik imtiyazlar verildi;[55]  •Politik suçlular serbest bırakıldı;[56]  •Bazı başkanlar kovuldu;[57]	51 [58]	Büyük çapta protestolar
İran	14 Şubat 2011	Büyük protestolar	•Muhalif liderler tutuklandı	3[59][60][61]	Büyük çapta protestolar
Libya	17 Şubat 2011	Ülke çapında protestolar, silahlı çatışmalar, şehirlerin işgali	• Muhalifler ülkenin yönetimini ele geçirdi [62][63][64]  • Geçici Ulusal Konsey kuruldu[65][66]  • NATO askerleri Libya üzerinde operasyonlar düzenledi[67]	25,000–30,000[68][69][70][71]  • Libya'nın devrik lideri Muammer Kaddafi, memleketi Sirte'de yakalanarak öldürüldü.	Devrilen hükümet
Kuveyt	18 Şubat 2011	Protestolar, polis ve Bedeviler arasında çatışmalar	•Kabine istifa etti [72]	0[73]	Yenilenen hükümet
Batı Sahra	20 Şubat 2011	Protestolar[74][75][76]		1[77]	Küçük çaplı protestolar
Toplam ölüm:	+150,000 (devam ediyor)

Büyük Çaplı Olaylar

Tunus

Yasemin Devrimi Tunus'un birçok şehrinde gerçekleşen protestolardır. Protestocuların hedef aldığı başlıca konular işsizlik, gıda enflasyonu, siyasi yozlaşma,^[78] ifade özgürlüğü^[79] ve kötü yaşam koşulları olmakla beraber 23 yıldır ülkeyi yöneten Zeynel Abidin Bin Alinin başkanlığı bırakıp 14 Ocak 2011'de ülkeden kaçmasıyla sonuçlanan olaylar bütünüdür.^[80] Kasım 2010'da, meyve sebze satıcısı olan işsiz bir üniversite mezununun, satış arabasına polisin el koymasından sonra kendini ateşe vermesi ile başlayan protestolar ^[81] Tunus'ta son 30 yıldır yaşanan sosyal ve siyasal olayların en dramatik dalgalarından biriydi ^[82][83] ve yaralanmalar ve hayat kayıpları ile sonuçlandı.

Mısır

2010-2011 Yasemin Devrimi'nin öncülüğünde 25 Ocak 2011'den beri Mısır'da devam eden, halkı mevcut yönetime karşı seferber olmaya çağıran sokak gösterileri, protestolar ve sivil itaatsizliklerin bütünüdür. Gösteriler ve isyanların polis şiddeti, olağanüstü hâl, işsizlik, asgari ücretleri azaltma isteği, barınma eksikliği, yiyecek sıkıntısı, yolsuzluklar, ifade özgürlüğünün kısıtlanması ve kötü hayat koşulları üzerine başladığı rapor edildi.^[84] 11 Şubat 2011 tarihinde Mısır cumhurbaşkanı Hüsnü Mübarek gösteriler nedeniyle istifa etti.

2012 Mısır Cumhurbaşkanlığı Seçimi'nden galip çıkan Muhammed Mursi, ülkede tekrar diktatörlük sağlamakla suçlandı. Halk kendi arasında ona Yeni Firavun şeklinde hitap etmeye başladı. Mısır'da Mursi karşıtı gösteriler başladı. Mısır ordusu ise müdahale sinyali verdi. 3 Temmuz 2013 tarihinde Mısır Silahlı Kuvvetlerinin müdahilesi ile birlikte Muhammed Mursi'de baştan indirildi. 16 Mayıs 2015 günü de idam cezasına çarptırıldı.

Libya

Bir Kuzey Afrika ülkesi olan Libya'da hükümet ve Muammer Kaddafi karşıtı gösterilerle başlamış ve daha sonrasında gerçek anlamıyla bir iç savaşa dönüşmüş ayaklanmalar bütünüdür. Protestolar 15 Şubat 2011 tarihinde başlamış, iç savaş Sirte'nin düşmesi ve Muammer Kaddafi'nin öldürülmesiyle 20 Ekim 2011 tarihinde sona ermiştir. Medyaya göre olaylar halkın 2010-2011 yılı boyunca Arap dünyasını saran protestoların bir ayağı olan 2011 Mısır Devrimi'nden esinlenmesi sonucu başlamıştır.^[85]

18 Şubat 2011 tarihinde göstericiler, Libya'nın ikinci büyük şehri Bingazi'nin kontrolünü bazı polis ve askerlerin de desteğiyle ele geçirmişlerdir. Bunun üzerine hükümet Bingazi'de yaşayan ve rejimin destekçisi seçilmiş askeri birlikleri yollamıştır.^[86] Ülke, Ulusal Geçici Konsey (UGK) ve Libya Sosyalist Halk Cemahiriyesi olarak ikiye ayrılmıştır. 20-28 Ağustos tarihlerinde Trablus Muharebesi sonucu başkent Trablus UGK kontrolüne geçmiş, UGK yüzden fazla ülke tarafından tanınmıştır. 20 Ekim 2011 günü Muammer Kaddafi'nin memleketi Sirte'nin düşmesiyle Muammer Kaddafi öldürülmüş, iç savaş kesin UGK zaferiyle sona ermiştir.

Yemen

Ayaklanmada yüzbinlerce insan sokaklara dökülmüştür. Ülke genelindeki silahlı gruplar, iç savaşı andırırcasına hükümet güçleri ile çatışmaktadır. Halk Mısır Devrimi ve Tunus'ta gerçekleşen Yasemin Devrimi'nden esinlenerek yaptığı isyanda bazı adımlar ve ilerlemeler atılmıştır. Ülke genelindeki aşiretlerin oluşturduğu Yemen Aşiretleri İttifakı'na bağlı militanlar bazı kasaba ve semtleri kontrolü altına almıştır. Şii ve Sünni gerilimi, Güney Yemen Hareketi'nin bu ayaklanmadan fırsat sağlayarak saldırılar yapması ülkeyi kaosa sürüklemiştir.

Suriye

Suriye'deki olaylar, ilk olarak Dera'da, 15 Mart 2011 tarihinde başlamıştır. Arap Baharı'nın etkisiyle devrilen diktatörlerin ülkelerinden ilham alan Beşşar Esed karşıtı muhalifler, silahlanarak topyekün çatışmaya girmiştir. Olayların 15 Mart 2011 tarihinde başladığı kabul edilir. Suriye muhalefeti, devlet başkanı Beşşar Esad rejimini devirmek ve kendi ifadeleriyle Özgür Suriye devletini kurmak için silahlı isyana başlamışlardır. Her iki taraf da dışarıdan askeri ve ekonomik destek almaktadır. Çatışmaların sürmesinin yanında günümüzde ülkede kontrol önemli ölçüde Beşşar Esad'in elinden çıkmıştır.

Bahreyn

14 Şubat 2011'de Arap Baharı'nın etkisiyle patlak veren halk isyanıdır. Halk, özgürlük ve eşitlik talebiyle sokaklarda protestolara başlamıştır. Hükümet güçleri olaylara müdehale etmiştir. Körfez İşbirliği Konseyi'de Bahreyn'e Yarımada Kalkan Gücü adlı güvenlik kuvvetinden göndermiştir. Bazı çevreler, protestoların daha çok Şii-Sünni çatışmalarına döndüğünü belirtmiştir. Ülkede İran - Suudi Arabistan, nüfuz çakışması yaşanmaktadır.

Küçük Çaplı Olaylar

Cezayir

Cezayir'de 2010'un aralık ayından beridir devam eden protesto gösterileridir. Göstericiler tarafından gösterilen sebepler, işsizlik, gıda enflasyonu, evsizlik, usulsuzlük, ifade özgürlüğü ve kötü yaşam koşullarıdır. Daha önceki yıllarda yerel gösteriler sıkça yapılmış olsa da, tüm ülke çapında eşzamanlı gösteriler 2011'in ocak ayında patlak verdi. Bunlar hükümetin gıda fiyatlarını düşürmesiyle bastırıldı; fakat daha sonra çoğunlukla hükümet binalarının önünde gerçekleşen kendini yakma eylemleri başladı. Muhalefet partileri 1992'deki darbeden beridir olağanüstü hal bulunan Cezayir'in hükümetinden izin almadan yasadışı nitelikte gösteriler düzenlemeye başladı. Gösterilerde üç kişi öldü, 420 kişi yaralandı.^[87]

Fas

Huzistan Eyaleti

Irak

Irak'ta Irak Savaşı'nın başladığı 2003 yılından beridir süren şiddetin ortasında gerçekleşen 2010-2011 Arap dünyası protestolarının bir parçası olan protesto gösterileri. Gösterilerde 6 kişi öldü, 140 kişi yaralandı.

İsrail Sınırı

İsrail sınırında olan protestolardır. Hem müslüman araplar, hem de işsizliği bahane eden yahudi israilliler gösteriler düzenlemiştir.

Kuveyt

Lübnan

Sudan

Suudi Arabistan

2011 yılında başlamış protestolardır. Göstericiler, reform talebiyle protesto yürüyüşleri ve mitingleri düzenlemiştir. Kadınlar ise yine reform talebiyle "sürücülük" istemişlerdir.

Umman

Ürdün

16 Aralık'ta başlayan Tunus ayaklanmasından sonra Ürdün'de düzenlenen protesto gösterileri. Ürdün'ün bütçe açığı bu yıl içinde 2 milyar Dolara yükselmiş durumda. 2010 Aralık ayında enflasyon 1.5'den 6.1'e yükseldi ve işsizlik seviyesi %25 ile %30 arasında değişmekte. Halk ayrıca devleti işçi sınıfını ağır vergiler yoluyla fakirleştirmekle suçluyor. Bunun dışında parlamentonun göstermelik olduğu halk tarafından savunulmakta.^[88]

Etkileri

  Devrilen hükümet

  İç savaş

  İç karışıklık ve hükümet değişimi

  Protesto ve hükümet değişimi

  Büyük protestolar

  Küçük protestolar

Arap Bahar'nın etkisi, Büyük Arap Baharı veya Genişlemiş Arap Baharı. 2010 yılında Tunus'ta çıkan olaylar sonrası tüm Arap dünyasına yayılan Arap Baharı'nın, Arap ülkesi olmayan ülkeler (ya da dünya genelindeki ülkeler) üzerindeki siyasi ve toplumsal etkisi.

Arap Baharı; Orta Doğu, Kuzey Afrika ve Yakın Doğu'yu etkisi altına almıştır. Ancak diğer ülkelerdeki halklar bu olaylardan ilham alarak benzer eylemlere soyunmuşlardır. Birçok ülkede halk yönetimi bu bahardan ilham alarak protesto etmiştir. Bunun sonucunda Arap Baharı'nın etkisi, Avrupa, Kuzey Amerika, Güney Amerika, Afrika ve Asya kıtasına yayılmıştır.

Arap Baharı'nın etkisi, diğer ülkelerdeki var olan protestolar ile birleşmiş ve küresel bir alana yayılarak etkisini toplumsal ve siyasi olarak hissettirmiştir.

Ayrıca bakınız

• Prag Baharı

Kaynakça

1. "Tunisia forms national unity government amid unrest". BBC News. 17 January 2011. http://www.bbc.co.uk/news/world-africa-12209621. 
2. Al-Jazeera English (9 March 2011). "Tunisia dissolves Ben Ali party". http://english.aljazeera.net/news/africa/2011/03/20113985941974579.html. Erişim tarihi: 9 March 2011. 
3. "Tunisia protests against Ben Ali left 200 dead, says UN". BBC News. 1 February 2011. http://www.bbc.co.uk/news/world-africa-12335692. 
4. "4 dead in Tunisia after renewed violence". CTV News. 27 February 2011. http://www.ctv.ca/CTVNews/World/20110226/tunisia-protests-110226/. 
5. "Algeria's state of emergency is officially lifted". Bloomberg L.P.. 2011-02-24. http://www.bloomberg.com/news/2011-02-24/algeria-s-state-of-emergency-is-officially-lifted.html. Erişim tarihi: 2011-02-25. 
6. "Algeria repeals emergency law - Middle East". Al Jazeera English. 23 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20110923171906/http://english.aljazeera.net/news/middleeast/2011/02/2011223686267301.html. Erişim tarihi: 2011-02-23. 
7. Obama Poised to Step Up Criticism of Mubarak If Crackdown Is Intensified - Bloomberg
8. Calm returns to Lebanon after days of protests over Hezbollah power play
9. "King Abdullah II of Jordan sacks government amid street protests". The Telegraph. 1 February 2011. http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/jordan/8296589/King-Abdullah-II-of-Jordan-sacks-government-amid-street-protests.html. 
10. Jordan protest turns violent
11. By Mohamed Yahya Abdel Wedoud, For CNN. "'Facebook generation' continues Mauritania protests". Cnn.com. http://www.cnn.com/2011/WORLD/africa/02/26/mauritania.protest/index.html?hpt=T2. Erişim tarihi: 2011-02-27. 
12. Mauritania's Bouazizi died today
13. Sudan's Bashir will not stand in next election: party official, AFP, 21 February 2011.
14. Sudanese student dies after protests-activists
15. "Oman ups minimum monthly wages to $520 for nationals, Oman Economy - Maktoob News". En.news.maktoob.com. 14 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20110714023303/http://en.news.maktoob.com/20090000585688/Oman_ups_minimum_monthly_wages_to_520_for_nationals/Article.htm. Erişim tarihi: 2011-02-27. 
16. "Sit-in in Sohar town forces hypermarkets to close down". gulfnews. 23 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151123173504/http://gulfnews.com/news/gulf/oman/sit-in-in-sohar-town-forces-hypermarkets-to-close-down-1.768284. Erişim tarihi: 2011-02-27. 
17. "Oman takes measures to address public grievances". Khaleejtimes.com. 2011-02-27. 12 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150112215341/http://www.khaleejtimes.com/DisplayArticle08.asp?xfile=data/middleeast/2011/February/middleeast_February780.xml&section=middleeast. Erişim tarihi: 2011-03-06. 
18. (AFP) – 1 day ago. "AFP: Oman boosts student benefits". Google.com. 26 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20140226115638/http://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5ie73NUpvWHkuIAFKwLnqmyl0paLw?docId=CNG.29a2ebdaf178435a5e82e857cf4725de.ac1. Erişim tarihi: 2011-02-27. 
19. "Oman shuffles cabinet amid protests - Middle East". Al Jazeera English. 29 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20110629083839/http://english.aljazeera.net/news/middleeast/2011/02/201122620711831600.html. Erişim tarihi: 2011-02-27. 
20. Al-Jazeera English (5 March 2011). "Oman's ruler dismisses ministers". http://english.aljazeera.net/video/middleeast/2011/03/20113565533194678.html. Erişim tarihi: 5 March 2011. 
21. Oman's Sultan Granting Lawmaking Powers to Councils | Middle East | English
22. Surk, Barbara. "The Canadian Press: Police in Oman fire tear gas, rubber bullets at protesters seeking political reform; 1 killed". Google.com. 3 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20110303135336/http://www.google.com:80/hostednews/canadianpress/article/ALeqM5gh9egWT30AUKwD6gzNoIxvkoqFMg?docId=6083540. Erişim tarihi: 2011-02-27. 
23. "Deaths in Oman protests - Middle East". Al Jazeera English. 29 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20110629083814/http://english.aljazeera.net/news/middleeast/2011/02/2011227112850852905.html. Erişim tarihi: 2011-02-27. 
24. "Oman clashes: Two killed during protests in Gulf state". BBC News. 2011-02-08. 21 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151121074540/http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-12590588. Erişim tarihi: 2011-02-27. 
25. Yemen MPs resign over violence, Al Jazeera, 23 February 2011.
26. "Saudi King Boosts Spending, Returns to Country". Voice of America. 23 February 2011. http://www.voanews.com/english/news/middle-east/Saudi-King-Boosts-Spending-Returns-to-Country-116739074.html. Erişim tarihi: 23 February 2011. 
27. "King's order to benefit 180,000 temporary employees". Arab News. 28 February 2011. http://arabnews.com/saudiarabia/article289334.ece. Erişim tarihi: 28 February 2011. 
28. "Egypt's prime minsiter quits, new govt soon-army". Forexyard.com. 23 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20121123123736/http://www.forexyard.com/en/news/Egypts-prime-minsiter-quits-new-govt-soon-army-2011-03-03T093300Z. Erişim tarihi: 2011-03-05. 
29. Egypt's Mubarak Steps Down; Military Takes Over, The Wall Street Journal, 11 February 2011.
30. Reuters (2010-11-29). "Egypt's military moves to dissolve parliament, suspend constitution". Haaretz. http://www.haaretz.com/news/international/egypt-s-military-moves-to-dissolve-parliament-suspend-constitution-1.343140. Erişim tarihi: 2011-02-24. 
31. "Egyptian state security disbanded". Al Jazeera. 15 Mar 2011. http://english.aljazeera.net/news/middleeast/2011/03/20113151885983516.html. Erişim tarihi: 15 March 2011. 
32. Egypt dissolves former ruling party http://english.aljazeera.net/news/middleeast/2011/04/2011416125051889315.html
33. "846 killed in Egypt uprising". 20 April 2011. 23 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20120423151956/http://www.haaretz.com:80/news/international/government-fact-finding-mission-shows-846-killed-in-egypt-uprising-1.356885. Erişim tarihi: 20 April 2011. 
34. "Syrian activist Haitham al-Maleh freed under amnesty". BBC News. 16 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20140916081022/http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-12679902. Erişim tarihi: 2011-03-08. 
35. "Syria frees 80-year-old former judge in amnesty". Reuters. 14 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151014190713/http://www.reuters.com/article/2011/03/08/us-syria-rights-idUSTRE7274LC20110308. Erişim tarihi: 2011-03-08. 
36. "Unrest continues in Syria". Al Bawaba. 2011-03-23. 30 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150930074234/http://www.albawaba.com/main-headlines/unrest-continues-syria. Erişim tarihi: 2011-03-24. 
37. "Assad attempts to appease minority Kurds". Al Jazeera. 2011-04-08. 6 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20111006185522/http://english.aljazeera.net/news/middleeast/2011/04/20114711251531744.html. Erişim tarihi: 2011-04-24. 
38. "Syrian army 'attacks protest city of Deraa'". bbc.co.uk. 2011. http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-13185185. Erişim tarihi: 2011-04-25. 
39. "Syria protests: Security forces shoot at mourners". BBC News. 8 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150408103303/http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-13175677. Erişim tarihi: 2011-04-23. 
40. "Syrian cabinet resigns amid unrest". 29 March 2011. http://english.aljazeera.net/news/middleeast/2011/03/201132975114399138.html. 
41. "200 Quit Syria's Ruling Party to Protest Crackdown". 2 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20110502200037/http://abcnews.go.com:80/International/wireStory?id=13475523. Erişim tarihi: 28 April 2011. 
42. http://www.timeslive.co.za/africa/article973245.ece/Djibouti-evicts-US-vote-group-ahead-of-election
43. Mass arrests stopped further Djibouti protests
44. Abend, Lisa. "Protests in Morocco: Just Don't Call It a Revolution". TIME. http://www.time.com/time/world/article/0,8599,2052901,00.html?xid=fbshare. Erişim tarihi: 2011-02-23. 
45. Region's Protests Spread to Morocco, The Wall Street Journal, 20 February 2011.
46. Moroccan king to make reforms with constitutional body, Middle East Online, 22 February 2011;
47. http://www.independent.co.uk/news/world/africa/thousands-in-morocco-march-for-rights-2247511.html
48. http://news.yahoo.com/s/nm/20110425/wl_nm/us_morocco_protest
49. http://eagainst.com/articles/yemen-death-toll-there-at-11-morocco-thousands-march-for-reform/
50. http://lawyers-law.com/man-beaten-to-death-by-police-at-teachers-protest-in-rabat-morocco-march-26th-2011/
51. Iraqis protest in Kurdish region, capital, Reuters, 19 February 2011.
52. Iraqi prime minister won't run for third term, msnbc.com, 5 February 2001.
53. Governor of third Iraqi province quits over protests, The Gulf Today, 27 February 2011.
54. McCrummen, Stephanie (26 February 2011). "Iraq 'Day of Rage' protests followed by detentions, beatings". The Washington Post. http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2011/02/26/AR2011022601854.html. 
55. Bahrain's king gives out cash ahead of protests, Reuters, 11 February 2011.
56. Bahrain's king to free political prisoners as protests continue, Monsters and Critics, 22 February 2011.
57. Bahrain sacks ministers amid protests, Press TV, 26 February 2011.
58. 31 protestors killed, four policemen killed, 1 Saudi soldier killed, total of 36 people reported killed
59. "Iran protests see reinvigorated activists take to the streets in thousands". The Guardian. 14 February 2011. http://www.guardian.co.uk/world/2011/feb/14/iran-protests-reinvigorated-activists. Erişim tarihi: 14 February 2011. 
60. Farnaz Fassihi (February 21, 2011). "Iran's Forces Battle Protests Nationwide". Wall Street Journal. http://online.wsj.com/article/SB10001424052748703498804576156041487406056.html. Erişim tarihi: February 21, 2011. 
61. Farangis Najibullah (February 22, 2011). "Iranian Students Say The Number Of Arrests Show Regime Is Nervous". Radio Free Europe/Radio Liberty. http://www.rferl.org/content/iran_student_killed/2317385.html. Erişim tarihi: February 22, 2011. 
62. "Witnesses: Libya army says Benghazi 'liberated' from pro-Ghadafi forces". Haaretz. 20 February 2011. http://www.haaretz.com/news/international/witnesses-libya-army-says-benghazi-liberated-from-pro-ghadafi-forces-1.344666. 
63. "Libyan opposition reportedly seizes city of Misurata". Los Angeles Times. 23 February 2011. http://www.latimes.com/news/politics/la-fg-0224-libya-mideast-protests-20110224,0,2154651,full.story. 
64. "Libyan opposition reportedly seizes key western city". Los Angele Times. 23 February 2011. http://www.latimes.com/news/politics/la-fg-0224-libya-mideast-protests-20110224,0,431198.story. 
65. "Libya opposition forms council, reject Gaddafi talks". World Bulletin. 27 February 2011. http://www.worldbulletin.net/?aType=haber&ArticleID=70409. 
66. "Ferocious battles in Libya as national council meets for first time". 6 March 2011. http://www.news.com.au/breaking-news/ferocious-battles-in-libya-as-national-council-meets-for-first-time/story-e6frfku0-1226016536676. Erişim tarihi: 6 March 2011. 
67. "Libya: Coalition launches attacks". BBC News. 29 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151029215305/http://www.bbc.co.uk/news/world-africa-12796972. Erişim tarihi: 19 March 2011. 
68. Staff writer (2 March 2011). "RT News Line, March 2". RT. 11 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150411063551/http://rt.com/news/line/2011-03-02/. Erişim tarihi: 15 March 2011. 
69. "Libya death toll 'reaches 10,000'". Al Jazeera English. 19 April 2011. http://english.aljazeera.net/news/africa/2011/04/2011419114217768868.html. Erişim tarihi: 25 April 2011. 
70. "Libya death toll 'reaches 10,000'". Al Jazeera. 19 April 2011. 13 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20110513093448/http://english.aljazeera.net/news/africa/2011/04/2011419114217768868.html. Erişim tarihi: 23 April 2011. 
71. "US: Libya death toll could be as high as 30,000". Forbes. 27 April 2011. http://www.forbes.com/feeds/ap/2011/04/27/general-us-us-libya_8437718.html. Erişim tarihi: 28 April 2011. 
72. "Kuwait ministers resign, news agency says". CNN. 31 March 2011. 19 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20120119160030/http://articles.cnn.com/2011-03-31/world/kuwait.government_1_cabinet-minister-security-forces-kuwait-news-agency?_s=PM:WORLD. 
73. "30 wounded in Kuwait protests on Friday". MSN. 10 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20110610124302/http://www.msnbc.msn.com/id/41676934/ns/world_news-mideast/n_africa/. 
74. "Protests in Western Sahara against Moroccan violence | RFI". 22 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20130522120634/http://www.english.rfi.fr/node/78044. Erişim tarihi: 2011-02-27. 
75. "Jiménez saluda que las manifestaciones en Marruecos han sido "pacíficas"". Europapress.es. 20 February 2011. 19 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150319112059/http://www.europapress.es/nacional/noticia-jimenez-saluda-manifestaciones-marruecos-sido-pacificas-20110220222648.html. 
76. Peaceful Western Sahara anti-government protests Afrol News, 5 March 2011
77. Donald Payne Expresses Concern over Killing of 14 -year-old Boy in Western Sahara by Moroccan Soldiers
78. Spencer, Richard. "Tunisia riots: Reform or be overthrown, US tells Arab states amid fresh riots". Telegraph. http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/africaandindianocean/tunisia/8258077/Tunisia-riots-US-warns-Middle-East-to-reform-or-be-overthrown.html. Erişim tarihi: 2011-01-14. 
79. Ryan, Yasmine. "Tunisia's bitter cyberwar". Al Jazeera English. 31 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20111031214738/http://english.aljazeera.net:80/indepth/features/2011/01/20111614145839362.html. Erişim tarihi: 2011-01-14. 
80. Wyre Davies (2010-12-15). "BBC News - Tunisia: President Zine al-Abidine Ben Ali forced out". Bbc.co.uk. 3 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151203031137/http://www.bbc.co.uk/news/world-africa-12195025. Erişim tarihi: 2011-01-14. 
81. Tunisia suicide protester Mohammed Bouazizi dies, BBC, January 5, 2011.
82. "Tunisia's Protest Wave: Where It Comes From and What It Means for Ben Ali | The Middle East Channel". Mideast.foreignpolicy.com. 2011-01-03. 15 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20131115211351/http://mideast.foreignpolicy.com/posts/2011/01/02/tunisia_s_protest_wave_where_it_comes_from_and_what_it_means_for_ben_ali. Erişim tarihi: 2011-01-14. 
83. Borger, Julian (29 December 2010). "Tunisian president vows to punish rioters after worst unrest in a decade". The Guardian. http://www.guardian.co.uk/world/2010/dec/29/tunisian-president-vows-punish-rioters. Erişim tarihi: 29 December 2010. 
84. Jailan Zayan (2011-01-25). "AFP – Egypt braces for nationwide protests". AFP. 18 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20140218222316/http://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5hP30nA0bbEaHZKjlpUKhdHxoN8Cg?docId=CNG.95111380dfbe35f8a08d6124c5e915e8.71. Erişim tarihi: 2011-01-25. 
85. http://www.nytimes.com/2011/02/19/world/africa/19libya.html
86. http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-12513941
87. "Egyptian Protests Inspired by Tunisia Leave Three Dead". Bloomberg. 26 Ocak 2011. 12 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150112210735/http://www.bloomberg.com/news/2011-01-25/egyptian-policeman-two-people-killed-in-cairo-protest-inspired-by-tunisia.html. Erişim tarihi: 27 Ocak 2011. 
88. http://english.aljazeera.net/news/middleeast/2011/01/2011128125157509196.html