Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi
Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi | |
---|---|
Kısaltma | AYM |
Slogan | Haklar ve özgürlükler, insanlığın onuru ve erdemidir. |
Kuruluş | 9 Temmuz 1961) |
Tür | Anayasal yargı |
Yasal statü | Yüksek mahkeme |
Konum | |
Başkan | Prof. Dr. Zühtü Arslan |
Başkan Vekili |
Burhan Üstün Prof. Dr. Engin Yıldırım |
Genel Sekreter | Selim Erdem |
Ana organ | Genel Kurul |
Bütçe | 58.784.000 (2017)[1] |
Resmî site | anayasa.gov.tr |
Anayasa Mahkemesi, Türkiye'deki en yüksek anayasal organdır. Temel görevi, Anayasa'da yazılı temel hak ve özgürlükleri korumak ve TBMM tarafından çıkarılan yasaların başvuru üzerine anayasa'ya uygun olup olmadığını denetlemektir. Görevleri, Türkiye Anayasası'nın 152. ve 156. maddeleri arasında belirtilmiştir.[2]
Tarihi
9 Temmuz 1961 tarihinde halk çoğunluğu tarafından kabul edilen Anayasa gereğince kuruldu. 1961 Anayasası ile sağlanan 'hukuk devleti' 'yargı bağımsızlığı' ilkeleri ile güvence altına alınan Anayasa Mahkemesi'nin temel görevleri anayasa ile belirlendi. Daha sonrasında 1982 Anayasası'nda da biraz daha daraltılarak korundu. 12 Eylül 2010'da yapılan Türkiye anayasa değişikliği referandumunun kabul edilmesi ile Mahkeme üye sayısı artırılmış ve bireysel başvuru yapma hakkı verildi.
2010 Türkiye anayasa değişikliği referandumu
12 Eylül 2010'da yapılan Anayasa değişikliği referandumu'nun kabul edilmesi ile aşağıdaki değişiklikler yürürlüğe girdi.
- Anayasa Mahkemesi'nde yedek üyelik sistemi kaldırıldı. Mahkeme, "11 asıl 4 yedek" üye yerine "17 asıl" üyeden oluşacak. Mevcut yedek üyeler asıl üye sıfatını kazandı.
- Anayasa Mahkemesi üyelerinin görev süresi 12 yıl olarak belirlendi.
- Vatandaşlara Anayasa Mahkemesi'ne bireysel başvuru yapma hakkı verildi.
- Anayasa Mahkemesi tarafından yapılan "Yüce Divan" yargılamaları için Yargıtay'a temyize gidilebilecek.
- Anayasa Mahkemesi üç daireye bölünmüştür. Daireler, daire başkanı başkanlığında dört üyenin katılımıyla toplanacak. Siyasi partilere ilişkin dava ve başvurulara, iptal ve itiraz davalarına ve Yüce Divan sıfatıyla görülecek yargılamalara ise Genel Kurul bakacak.
- Anayasa değişikliğinin iptali ve siyasi parti kapatma davalarında üyelerin 3/5'i yerine 2/3'ünün oyu aranacak.
- Mahkemenin üye yapısı aşağıdaki gibi değişti:
1982 Anayasası | 2010 Anayasa değişikliği referandumu |
---|---|
|
|
Anayasa Mahkemesi'nin Yapısı
Anayasa Mahkemesi 17 üyeden oluşur. Anayasa Mahkemesi'nin üyelerini cumhurbaşkanı ve TBMM seçer. Anayasa Mahkemesi iki bölüme ayrılmıştır. Bölümler, başkanvekili başkanlığında dört üyenin katılımıyla toplanır. Bölümler yalnızca bireysel başvurulara bakmaktadır. Siyasi partilere ilişkin dava ve başvurulara, iptal ve itiraz davalarına ve Yüce Divan sıfatıyla görülecek yargılamalara ise Genel Kurul bakar. Anayasa değişikliğinin iptali ve siyasi parti kapatma davalarında üyelerin 3/5'i yerine 2/3'ünün oyu aranır. Üyeler çekimser oy kullanamazlar. Yargılamanın aleniyeti ilkesi Anayasa Mahkemesi davalarında geçerli değildir.
Görevleri
Yasaların Anayasaya Uygunluğu Denetimi
Parlamentonun çıkardığı yasaların Turkiye Cumhuriyeti Anayasası'na uygunluğunu incelemesi ve çelişkilerin önlenmesi, Anayasa değişikliklerinin usul, kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve TBMM İçtüzüğü'nün hem usul hem de esas bakımından Anayasa'ya uygunluğunu denetlemek,
Yüce Divan
Cumhurbaşkanını, Bakanlar Kurulu üyelerini, yüksek mahkemelerin başkan ve üyelerini, başsavcıları, Cumhuriyet başsavcıvekilini, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu ile Sayıştay başkan ve üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılamak.
Yasama dokunulmazlıklarının kaldırılması
Siyasi partilerin siyasi partiler kanununa uygun faliyetlerde bulunduğuna dair, TBMM kararlarıyla milletvekillerinin yasama dokunulmazlıklarının kaldırıldığında veya üyeliklerinin düşürüldüğünde bu kararların iptaline bakmak,
Uyuşmazlık Mahkemesi'ne başkanlık edecek üyeyi atamak
Partilerin Kapatılması Davaları
Yetkileri arasında siyasal partileri kapatma da bulunan Anayasa Mahkemesi, Türkiye'de azınlıklarla ilgili mevzuatın ana eğilimini oluşturan "milletin bölünmez bütünlüğü" anlayışına dayanarak siyasi partileri kapatmaktadır. Bu yöndeki ilk uygulama, Türkiye İşçi Partisinin (TİP) Temmuz 1971'de Anayasa'nın 57. maddesinde ifadesini bulan temel ilkesine ("Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmezliği") ve Siyasi Partiler Kanunu'nun 81. maddesindeki "azınlıklar bulunduğunu ileri süremezler, azınlık yaratarak millet bütünlüğünün bozulması amacını güdemezler" kuralına aykırı görüş ve tutumları nedeniyle kapatılmasıdır.
Partilerin Mali Denetiminin yapılması
Uyuşmazlık Mahkemesi'nin Başkan ve başkanvekilini seçmek
Üyeleri
Anayasa Mahkemesi toplam 17 üyeden oluşmaktadır.[3]
# | Adı | Seçilme tarihi | Görevi | Seçildiği kontenjan | Seçen | Görev bitiş tarihi |
---|---|---|---|---|---|---|
1 | Zühtü Arslan | 17 Nisan 2012 | Başkan | Yükseköğretim Kurulu | Abdullah Gül | 17 Nisan 2024 |
2 | Burhan Üstün | 30 Mart 2010 | Başkanvekili | Yargıtay | Abdullah Gül | 10 Ocak 2021 |
3 | Engin Yıldırım | 9 Nisan 2010 | Başkanvekili | Yükseköğretim Kurulu | Abdullah Gül | 9 Şubat 2031 |
4 | Serdar Özgüldür | 21 Haziran 2004 | Üye | Askerî Yüksek İdare Mahkemesi | Ahmet Necdet Sezer | 22 Aralık 2020 |
5 | Osman Alifeyyaz Paksüt | 19 Temmuz 2005 | Üye | Üst Düzey Yönetici veya Avukat | Ahmet Necdet Sezer | 3 Kasım 2018 |
6 | Serruh Kaleli | 19 Temmuz 2005 | Üye | Üst Düzey Yönetici veya Avukat | Ahmet Necdet Sezer | 3 Mayıs 2019 |
7 | Recep Kömürcü | 4 Aralık 2008 | Üye | Yargıtay | Abdullah Gül | 3 Nisan 2020 |
8 | Nuri Necipoğlu | 22 Nisan 2010 | Üye | Askerî Yargıtay | Abdullah Gül | 1 Temmuz 2018 |
9 | Hicabi Dursun | 6 Ekim 2010 | Üye | Sayıştay | TBMM | 6 Ekim 2022 |
10 | Celal Mümtaz Akıncı | 13 Ekim 2010 | Üye | Baro Başkanı | TBMM | 31 Ocak 2022 |
11 | Muammer Topal | 29 Ocak 2012 | Üye | Danıştay | Abdullah Gül | 29 Ocak 2024 |
12 | Mehmet Emin Kuz | 8 Mart 2013 | Üye | Üst Düzey Yönetici veya Avukat | Abdullah Gül | 12 Mayıs 2024 |
13 | Hasan Tahsin Gökcan | 17 Mart 2014 | Üye | Yargıtay | Abdullah Gül | 17 Mart 2026 |
14 | Kadir Özkaya | 18 Aralık 2014 | Üye | Danıştay | Recep Tayyip Erdoğan | 18 Aralık 2026 |
15 | Rıdvan Güleç | 13 Mart 2015 | Üye | Sayıştay | TBMM | 13 Mart 2027 |
16 | Recai Akyel | 25 Ağustos 2016 | Üye | Üst Düzey Yönetici veya Avukat | Recep Tayyip Erdoğan | 25 Ağustos 2028 |
17 | Yusuf Şevki Hakyemez | 25 Ağustos 2016 | Üye | Yükseköğretim Kurulu | Recep Tayyip Erdoğan | 25 Ağustos 2028 |
Ayrıca bakınız
- Türkiye Anayasa Mahkemesi başkanları listesi
- Türkiye Anayasa Mahkemesi başkan vekilleri listesi
- Yüce Divan
Kaynakça
- ↑ "2017 Yılı TBMM Bütçe Görüşmeleri". tbmm.gov.tr. 6 Aralık 2016. 14 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://archive.is/e6xfH. Erişim tarihi: 14 Aralık 2016.
- ↑ "Kısa Tarihçe". Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi. 8 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150808083738/http://www.anayasa.gov.tr:80/Hakkinda/KisaTarihce/. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ↑ "Üyeler". Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi. 19 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150719140108/http://www.anayasa.gov.tr:80/Hakkinda/Uyeler/. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
Dış bağlantılar
|
|