Galiyye

İSLÂM MEZHEPLERİ Bugünkü fıkhî mezhepler Sünnîler'in Dört fıkhî mezhebi: Hanefî (İmâm-ı Â’zam Ebû Hanîfe) Malikî (Mâlik bin Enes) Şafi (İmam Şâfiî) Hanbelî (Ahmed bin Hanbel) Diğer Sünnî fıkıh mezhepleri: Zâhirî (Davûd el-Isbehânî ve İbn Hazm) Selefî (Takiy’ûd-Dîn İbn-i Teymiyye) Vahhâbîler (İbn-i Abd’ûl-Vahhâb) Şiîliğin İmamiye fıkhından Üç mezhep: Zeyd’îyye (Zeyd bin Ali Zeyn el-Âb’ı-Dîn) İsmâ‘îl’îyye/Yedicilik (Nizârî ve Mustâ‘lî) İsnâ‘aşer’îyye/Onikicilik (Câferî ve Alevî) Bâtınîler: Dûrz’îyye Nusayr’îyye Ahmed’îyye Haricîler: İbadiyye İ'tikadî mezhepler İslâm'da İ'tikadî mezhepler Asarî (Eserler) Selef’îyye (Hanbelîler) Şeyh’ûl-İslâm İbn-i Teymiyye Ghulat Selef’îyye Vahhâbîler Ehl-i Hadis Cebriyye Cebriye-i Hâlisa Cebriye-i Mutavassita Eş'ârîyye Bâkıllân’îyye Gazzâl’îyye Bâtınî-Eş'ârîlik Sünnî Tarikât Mâtürîdîyye Kaderiyye Cuhen’îyye (Irak Kolu) Dımeşk’îyye (Şam Kolu) Mutezile Vâsıl’îyye Huzeyl’îyye Nazzâm’îyye Hâitı’îyye Bişr’îyye Mâ’mer’îyye Muzdâr’îyye Sumâm’îyye Hişâm’îyye Câhiz’ıyye Hayât’ıyye Cûbbâ’îyye Befşem’îyye Ghulat Mu'tezile Hâbit’îyye Hımâr’îyye Bâtınî-Mu'tezile Müteşeyyî’ Tarikât Mürcie Sünnî Mürcie Bid'atçı Mürcie Kerrâm’îyye Müşebbihe (Anthropotheism) Hulmân’îyye Mücessime (Enkarnasyon) Bû’ Müslim’îyye Sinbâd’îyye El-Mukannaʿîyye Bâbek’îyye Hattâb’îyye Bezîg’îyye Hattâb’îyyet-ûl Mutlâka Muammer’îyye Umeyr’îyye Mufaddal’îyye Muhammise Cevâlik’îyye Rum Abdalları Bâtın’îyye (Meymûn’ûl-Kaddâh)/Yedicilik Karmat’îyye (Hamdân Kârmat) (Yediciler) Türkistan Alevîliği (Nâsır Hüsrev) Tasavvufî-Bâtınîlik (İbn-i Meymûn) Anadolu Alevîliği Alevî Tarikât İbâh’îyyûn Arap Aleviliği (Nusayrîler) Dürzîler (Hâkim bi-EmrʿAllâh) Haşhaşiler (Hasan Sabbah) Babâîlik (Baba İlyâs Horasanî) Kızılbaşlık Hurûfîlik (Fadl’Allah Yezdânî) Bektâşîlik (Balım Sultan) Kaynak: Muhammed Ebû Zehra, İslâm’da Siyâsî ve İ’tikadî Mezhepler Tarihi, Ethem Ruhi Fığlalı ve Osman Eskicioğlu Tercümesi, Yağmur, İstanbul, 1970. Siyâsî mezhepler İslâm'da Siyâsî ekôller Şîʿa-i Muhlîsîn: Sünnîler ve Zeydîler Şîʿa-i Ulâ (Ehl-i Sünnet vel Cemaat) Hanefîlik Malikîlik Şafiîlik Zâhîrîler İmâm Dâvud-u Zâhîrî Ebû Muhammed İbn Hazm Hanbelîlik Selef-i Sâlihîn Takiy’ûd-Dîn İbn-i Teymiyye Ghulat Selef’îyyûn Vehhabilik Zeydîlik Betr’îyye/Sâlih’îyye Cerîr’îyye/Süleyman’îyye Yemen Zeydîleri Kâsım’îyye Hadâv’îyye Muhteria Mutarrif’îyye Alavîler Nâsır’îyye Kâsım’îyye Ghulat Zeyd’îyye Cârûd’îyye Nâim’îyye Ya'kûb’îyye Haricîlik Ezarikâ Sufr’îyye Necedât Acrâd’îyye İbâz’îyye Ghulat Haricîler Yezîd’îyye Meymûn’îyye Ghulat-i Şîʿa Sebe’îyye (ʿAbd Allâh İbn-i Sebe) Hattâb’îyye (Ebû’l-Hattâb el-Esedî) Bezîg’îyye Hattâb’îyyet-ûl Mutlâka Keysân’îyye Muhtâr’îyye/Keysân’îyyet-ûl-Hullas Hâşim’îyye Harb’îyye Muâv’îyye/Cennâh’îyye Hâris’îyye Beyân’îyye Râvend’îyye Rizâm’îyye Bû’ Müslim’îyye Sinbâd’îyye Berkûk’îyye Havâl’îyye Muhammira Mukannaʿîyye Hûrremdîn’îyye Bâbek’îyye Mazyâr’îyye Kızılbaşlar Kûl’îyye İshâk et-Türk’îyye Riyâh’îyye Kerb’îyye Şîʿa-i Bâtın’îyye (ʿAbd Allâh İbn-i Meymûn) Hallâc’îyye Hulûl’îyye Alevîler (Tasavvufî-Bâtınîler) Hulmân’îyye Karmatîler Ebû Saʿid’îyye Cennâb’îyye Ghulat Bâtıniyye (Bâtınîler) Keyyâl’îyye Hâkim’îyye (Dürzîler) Sabbah’îyye (Elemûtlar) Şîʿa: İsmâ‘îl’îyye ve İsnâ‘aşer’îyye İmamiye-i Seb’îyye (İsmâilîlik)/Yedicilik El-İsmâʿîliyyet’ûl-Hâlisa (Yediciler) Mustâ‘lîler (Mustâ‘lîyye) Mecîd’îyye/Hâfız’îyye Tâyyîb’îyye (Et-Tâyyîb Ebû’l-Kâsım) Davudî İsmailîlik Süleymanî İsmâilîlik Alavî Buhra Kutbî Buhra Nizârîler (Nizâr’îyye) İmâmiye-i İsnâ‘aşer’îyye/Onikicilik Câferîlik Ahbâr’îyye Usûl’îyye Alevîlik Ghulat İmamiyye Mûgır’îyye Mansûr’îyye Azâkıra Albâ’îyeyye (Ulyâ’îyye) Zemm’îyye Ayn’îyye Mim’îyye Sîn’îyye Muhammise Şûray’îyye Gurâb’îyye Zübâb’îyye Nusayr’îyye Şemânîlik’den İslâmiyet’e bağlananlar Babâîlik Vefâ’îyye Kızılbaşlar Çepniler Tahtacılar Baba Rasûl (İlyâs’îyye) Sarı Saltık Baba (Saltuk’îyye) Behlül Baba Aybek Baba İshâk Baba (İshâk’îyye) Burak Baba (Burak’îyyûn) Lokman Baba (Yesevîlik) Haydar Baba (Haydarîlik) Hacı Bektâş (Bektâşîlik) Balım Sultan (Dedebabalık) Demir Baba (Âli’îyye) Harabâti Baba (Harabât’îyye) İslâmiyet’ten çıkan Dinler Haşhaşilik Ali İlâhîlik Nusayrîlik Dürzîlik Hurûfîlik (Nâimî) Nûktâvîlik (Noktacılık) Dîn-i İlâhî Şeyhîlik (Ahisâ’îyye) Bâbîlik (Seyyid Ali Muhammed) Ezelî Bâbîler (Subh Ezel) Bahâîlik (Bahâ’ûl-Lâh) Kadıyânilik İslâm dışı dinler Zerdüştlük Zurvanizm Mazdekçilik Mani dini Budizm Sâbiîlik Nebatiler Luviler Hitit mitolojisi Yezdânizm Yâresânîlik Êzîdîlik Işıkçılık Kaynak: Mustafa Öz, Mezhepler Tarihi ve Terimleri Sözlüğü, Ensar Yayıncılık, İstanbul, 2011. İmamî mezhepler İmamîlik Ghulât (Kökenciler) Bazighîlik Dhammîlik Ghurabîlik Hürremîlik (Muhammira) Keysanîlik (Dörtçüler) Berberîcilik Haşimîlik Karibîlik / Kuraybîlik Sarrajcılık Nusayr’îyye (Arap Aleviliği) Haydariyye Şemsiyye / Şimaliyye Kameriyye / Kilaziyye Gaybiyye Ya’furîlik Zeydîlik (Beşçiler) Dukeynîlik Halefîlik Heşebîlik / Sûrhabîlik Jarûdîlik Alavîler Banu Ukheydhirîler Büveyhoğulları Cüstaniler El-Mezîdiler Hasanveyhiler İdrisiler Hammûdiler Kakuyiler Yemen İmamları/Kralları Süleymanîlik Butrîlik / Tâbîrilik Salihîlik Vâsîtîlik İsmailîlik (Yedicilik) Fatımiler Halifeliği Dürzîlik Mustâlîlik Hâfızî Tâyyibî Alevî Bohra Davudî Bohralar Hebtiahs Bohra Etbe-i-Melek Bohra İleri Davudî Bohra Kutbî Bohra Süleymanî Bohra Sünnî Bohralar Caferî Bohra Patanî Bohra Vohra Patel Nizârîlik Ağa Hanlar I. Ağa Han Cemâati II. Ağa Han Cemâati III. Ağa Han Cemâati IV. Ağa Han Cemâati Elemût Devleti Ensarîler Haşhaşiler Hasan Sabbah Fedayin Böszörmény Fatımî Himayeleri Banu Kanz Hamdaniler Kelbiler Mirdasiler Sülâihiler Yediciler Karmatiler Jabrîler Banu Ukaylîler Uyunîler Usfurîler Jarvanîler Caferîlik (Onikicilik) Ahbârîlik Afşar Hanedanı Gence Hanlığı İlhanlılar Celayirîler Hurûfîlik Nûktâvîlik Çobanoğulları Serbedâriler İnyuiler Karabağ Hanlığı Karakoyunlular Safevîlik Kızılbaşlar Alevîlik Bektaşîlik Âhiler Dedebabalık Aliciler Harabatîlik Celâlîlik Kalenderîlik Haydarîlik Nimetullahîlik Nurbahşîlik Rufailik Galibilik Vefâîlik Babailik Barak Babacılık Çınarcılık (Işık Alevîliği) Yâresânizm (Kürt Alevîliği) Safevi Hanedanı Şeki Hanlığı Şirvan Hanlığı Zend Hanedanı Şeyhîlik Kaçarlar Bâbîlik (Seyyid Ali Muhammed) Bahâîlik (Bahaullah) Usûlîlik Kaçar Hanedanı Pehlevi Hanedanı İran Sınıflandırılamayanlar Eftahîlik / Fethîlik Muhammedîlik Tavûssîlik Vâkıfîlik

Ghulat-i Şîʿa ya da Gâl’îyye, Şii teolojide Ehli beytten bazı kişilere ilahlık atfeden veya ana akım Şiiler tarafından "aşırı" olarak tanımlanan ekstremist grup (fırka)ları tanımlamakta kullanılan bir tâbirdir. Müellihe de denir.^[1] Daha sonraki dönemlerde 12 imamcılar, Zeydiler veya bazen de İsmaililer tarafından kabul edilmeyen Şii gruplar için kullanılmıştır.^[2] İmâmet i'tikadı konusunda aşırı görüşler besleyerek Şîʿa'ya bağlanan gruplar ve Müslüman görünüp Ali ve onun soyundan gelen imâmlara ilâhlık veya peygamberlik isnâdında bulunanlar için kullanılmıştır.^[3]

Kelimenin kökeni

"Gâl’îyye" itidal çizgisini aşanlara verilen isimdir. Haddi aşmak mânasına elen "güluv" kökünden çoğul anlamında bir nisbet ismi olup "İtidal çizgisini aşanlar" anlamına gelmektedir.^[4] Bu kökten üretilen "Ghulât, eh’ûl-gulüv, ashâb’ûl-gulüv" terkipleri de aynı anlama gelmektedir.^[5]

İnançları

İmamiye extremizm için üç özellik belirlemiştir; Hulul, tenasüh ve ibaha.^[6]

Gâl’îyye fırkaları

Kurulan ilk Ghulat mezhep, "ʿAbd Allâh İbn-i Sebe" isimli Yemenli bir Yahudi tarafından inşâ edilen Sebe’îyye'dir.^[7]

Ayrıca bakınız: ʿAbd Allâh İbn-i Sebe, Sebe’îyye, Ebû’l-Hattâb el-Esedî, Hattâb’îyyet-ûl Mutlâka, Hurûf’îyye, Bektâş’îyye, Alavi ve Nusayr’îyye

Ghulat Şîʿî fırkalar

• Ghulat-i Şîʿa
  • Sebe’îyye (ʿAbd Allâh İbn-i Sebe)
  • Hattâb’îyye (Ebû’l-Hattâb el-Esedî)
    • Bezîg’îyye
    • Hattâb’îyyet-ûl Mutlâka
  • Keysân’îyye
    • Muhtâr’îyye/Keysân’îyyet'ûl-Hullas
      • Harb’îyye
      • Muâv’îyye/Cennâh’îyye
        • Hâris’îyye
      • Beyân’îyye
    • Râvend’îyye
      • Rizâm’îyye
        • Bû'Müslim’îyye
          • Sinbâd’îyye
          • Berkûk’îyye
          • Havâl’îyye
        • Muhammira
          • Mukannaʿîyye
          • Hûrremdîn’îyye
            • Bâbek’îyye
            • Mazyâr’îyye
          • Kûl’îyye
        • İshâk et-Türk’îyye
      • Riyâh’îyye
    • Kebr’îyye
  • Ghulat İmamiyye
    • Mûgır’îyye
    • Mansûr’îyye
    • Azâfire
    • Albâ’îyeyye (Ulyânîyye)
    • Zemm’îyye
    • Ayn’îyye
    • Mim’îyye
    • Sîn’îyye
    • Muhammise
    • Şûray’îyye
    • Gurâb’îyye
    • Zübâb’îyye
    • Nusayr’îyye
  • Ghulat Zeydîyye
    • Cârûd’îyye
    • Nâim’îyye
    • Ya'kûb’îyye
  • Ghulat Bâtıniyye (Bâtınîler)
    • Keyyâl’îyye
    • Hâkim’îyye (Dürzîler)
    • Sabbah’iyye (Elemûtlar)

Ayrıca bakınız: Keysân’îyye, Ebû Mûslim Horasanî, Sinbâd’îyye, Mübeyyezâ, Babek Hürremi, Hûrrem’îyye, Hasan Sabbah, Sabbah’iyye, EbûʿAlî el-Mansûr el-Hâkim bi-EmrʿAllâh ve Dûrz’îyye

Kaynakça

1. Not: Ali Allahilik (Ali Allahiyyun) adı verilen dinin mensupları da bazen Galiyye'den olarak sınıflandırılabilirler.
2. Hodgson, M. G. S. (1965). "GHULĀT". Encyclopaedia of Islam. 2 (2nd bas.). Brill Academic Publishers. ss. 1093–1095. 
3. Şehristânî, El-Milel, Cilt 1, Sahife 173
4. Encyclopedia Iranica, "ḠOLĀT"
5. Diyânet İslâm Ansiklopedisi, Cilt 13, Sahife 333, TDV 1996.
6. Halm, Heinz (2004-07-21). Shi'ism. Edinburgh University Press. s. 154. ISBN 978-0-7486-1888-0. 
7. Kaynak: Mustafa Öz, Mezhepler Tarihi ve Terimleri Sözlüğü, Ensar, İstanbul, 2011.