Horasan Türkçesi
| Horasan Türkçesi | |
|---|---|
| Ana dili olanlar | İran |
| Konuşan sayısı | 1.000.000[1][2] (1993) |
| Dil aileleri | |
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | yok |
| ISO 639-2 | yok |
| ISO 639-3 | kmz |
Horasan Türkçesi (kendi dilinde: Xorasan Türkçesi, Farsça: تركي خراساني Torki Horasani), İran'ın kuzeydoğusunda ve komşu Türkmenistan'ın Amu Derya ötesine kadar yaşayan Horasan Türkleri tarafından konuşulan Oğuz öbeğine ait yazı dili olmayan[3] bir Türk lehçesidir. Anadili olarak konuşanların sayısı 1993 yılında bir milyondan fazla olarak tespit edilmiştir.[2]
Horasan Türkçesi, Türkmence ve Azerice arasında olup Türkmenceye daha çok yakınlık göstermektedir.[4]
Henüz bir yazı dili olmayan[3] Horasan Türkçesi; Kuzey Horasan, Razavi Horasan ve Güney Horasan olarak üçe bölünmüş olan eski Horasan bölgesinde konuşulmaktadır.
Horasan Türkçesi Batı Türk yazı dilinin ortak özelliklerini, aynı zamanda Proto Oğuz (asli uzun ünlülerin korunması, /b/ sesinin korunması gibi) şekilleri koruduğu için Türk dili açısından önemlidir.[3]
Keşfi
Gerhard Doerfer 5 Mart 1969 yılında İran’ın Horasan bölgesinde araştırmalar yapmış ve yeni bir Türk lehçesinin varlığını göstermiştir. Yaptığı derlemeleri “Chorasantürkische Materialen” adlı kitapta toplayarak bu yeni Türkçeyi Horasanî olarak adlandırıp bir dil olarak nitelendirmiş, fakat lehçe olarak da değerlendirilebilineceği görüşünü ileri sürmüştür.[3]
Ağızları
Horasan’ın Türk lehçelerini Gerhard Doerfer, (özellikle şimdiki zaman ve bildirme ekleri esasında) şimdiye dek bilinen ağızları göz önüne alarak şöyle sınıflandırır:[5]
- Kuzey-Batı = Şeyh-Teymur, Bocnurd, Asadlı, Kalat
- Kuzey = Zeyarat, Şirvan, Zourom, Kuçan, Şurak, Douga’ı, Nohur, Anau, Manış, Hasar
- Kuzey-Doğu = Mareşk, Conk, Gucgı, Langar
- Güney-Doğu = Harve ‘Olya, Ruhabad, Çaram-Sarcam
- Güney-Batı = Cogatay, Hokmabad, Soltanabad, Kara-Bag, Pır-Komac, Bam-Safıabad, Esferayen
Heyet Cevat ise dört şiveye ayırır:[6]
- 1. Güney şivesi (Cüveyn, Ribat, Mişkan, Bam ve Safiabat)
- 2. Merkezi şive (Servilayet)
- 3. Kuzeydoğu şivesi (Deregez, Kelat ve Kocan)
- 4. Kuzeybatı şivesi (Şirvan ve Bocnurt)
Ses bilgisi
Ünlüler
Horasan Türkçesinde 9 kısa (a, ä, ı, e, u, ü, i, ö, o), 9 uzun (ā, ē, ō, ū, ī, ǖ, ö, i, ä) ünlü vardır.[3]
İlgili kitaplar
- Tulu, Sultan (1989). Chorasantürkische Materialien aus Kalāt bei Esfarāyen. Berlin: Klaus Schwarz Verlag. ISBN 3-922968-88-0.
- Doerfer, Gerhard; Hesche, Wolfram (1993). Chorasantürkisch: Wörterlisten, Kurzgrammatiken, Indices. Wiesbaden: Harrassowitz. ISBN 3-447-03320-7.
Kaynaklar
- ↑ Gerhard Doerfer, W. Hesche,Chorasantürkisch, Wörterlisten, Kurzgrammatiken, Indices. (Turcologica 16.) Wiesbaden 1993: Harrassowitz, s. 7, 14 (Almanca)
- 1 2 Turkic Languages Of Persia: An Overview Encyclopædia Iranica (İngilizce)
- 1 2 3 4 5 Zemine Ziyayeva, “Horasan Ağızları”, Journal of Qafqaz University, Sayı 18, Bakü 2006, s. 91-97.
- ↑ Sultan Tulu, “Horasan Türkçesi ile İlgili Folklor Çalışmaları”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 1, 1994, s. 48-51.
- ↑ Sultan Tulu, Gerhard Doerfer/Wolfram Hesche. Türkische Folklore-Texte aus Chorasan, Turcologica 38, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden 1998, XIV + 504 S. + 2 harita. Çankaya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, Journal of Arts and Sciences Sayı: 5, Mayıs 2006
- ↑ Heyet Cevat, “Torki‐ye Horasani”, Varlıg No: 71‐5, Şubat, Mart 1989, s. 18‐40.
Dış bağlantılar
| |||||||||||||||||||||||||||