New Jersey
| |||||
 | |||||
| ABD'nin eyaletleri | |||||
| Başkent | Trenton | ||||
| En büyük kent | Newark | ||||
| Vali | Chris Christie (R) | ||||
| Senatörler | Frank Lautenberg (D)
Bob Menendez (D) | ||||
| Yüzölçümü | |||||
| -Toplam Yüzölçümü | 22.608 km² | ||||
| - Kara | 19.231 km² | ||||
| - Su | 3.378 km² (14,9%) | ||||
| Nüfus (2000) | |||||
| - Toplam Nüfus | 8.717.925 (2005) (10'uncu) | ||||
| - Nüfus yoğunluğu | 438 /km² (1'inci) | ||||
| Eyalet olarak kabul edildiği | |||||
| - Tarih | 18 Aralık 1787 | ||||
| - Sıra | 3'üncü | ||||
| Koordinatlar | |||||
| Enlem | 38°55'K ile 41°21'23"K arası | ||||
| Boylam | 73°53'39"B ile 75°35'B arası | ||||
| Genişlik | 110 km | ||||
| Uzunluk | 240 km | ||||
| Saat dilimi | UTC-5 (Yazları UTC-4) | ||||
| Rakım | |||||
| - En yüksek nokta | 550 m | ||||
| - Ortalama Yükseklik | 75 m | ||||
| - En alçak nokta | 0 m | ||||
| Kısaltmalar | |||||
| - ABD posta kısaltması | NJ | ||||
| - ISO 3166-2 | US-NJ | ||||
| Web sayfası | www.state.nj.us | ||||
New Jersey, NJ ya da Türkçe adıyla Yeni Jersey, ABD'nin eyaletlerinden birisidir. Ülkenin doğu kıyısının orta kesimlerindeki eyalet New York, Pennsylvania, ve Delaware ile komşudur. ABD'nin en küçük eyaletlerinden olan NJ, New York'taki Manhattan adasına 2 tünel ve 1 asma köprüyle bağlanmıştır. Eyaletin bazı kesimleri New York ve Philadelphia metropolitan alanları içinde bulundurmaktadır.
Yüzölçümünün büyük bir bölümünün yeşilliklerle kaplı olması ve birçok orman barındırması sebebiyle Yeşil Eyalet veya tam kelime çevirisiyle Bahçe Eyalet (Garden State) takma ismi verilmiştir.
2800 yılı aşkın bir süredir Kızılderililere ev sahipliği yapan New Jersey'de Avrupalıların yerleşimleri 1600'lü yılların başlarına dayanır. Bölgeye ilk gelen Avrupalılar İsveç ve Hollanda'dan yola çıkmışlardı.[1] Eyaletin ismi ise Manş Denizi'ndeki adalardan en büyüğü olan Jersey Adası'ndan gelmektedir. Daha sonra bölgenin kontrolünü ele geçiren İngilizler burayı New Jersey Kolonisi adıyla yönetmeye başladılar. Koloni Amerikan Bağımsızlık Savaşı sırasında önemli savaşlara sahne oldu. George Washington Koloni güçlerinin kışlık karargahını iki defa Morristown'da kurmuştu. 19. Yüzyılda ise Paterson ve Trenton gibi şehirler Endüstri Devrimi'nin Kuzey Amerika'daki ilk odakları arasında yer aldılar. New Jersey'in Boston, New York City, Philadelphia, Baltimore ve Washington, D.C. gibi büyük metropollere yakın oluşu 1950'lerden bugüne kadar hızlı bir büyümeyi de ateşleyen olgu oldu. 2008 itibariyle, New Jersey'de diğer tüm eyaletlerden daha fazla milyoner yaşamakta.[2]
Coğrafi özellikler
New Jersey'in kuzey ve kuzeydoğusunda New York; doğusunda Atlas Okyanusu; güneyinde ve güneybatısında Delaware; ve batısında Pennsylvania bulunuyor.
Coğrafi özellikler ve nüfus dağılımı göz önünde bulundurulduğunda New Jersey'in beş bölgeye ayrılabileceği söylenebilir. Kuzeydoğu New Jersey, New York metropolitan alanı içinde kalır ve burada yaşayanların bir kısmı çalışmak için her gün New York'a giderler. Kuzeybatı New Jersey, kuzeydoğu bölgesine nazaran daha ormanlık, dağlık ve kırsal bir alandır. Atlantik sahili kesimi yaşam ve yerleşim özelliklerinin büyük kısmını Atlas Okyanusu sahilinden alır. Güneybatı New Jersey, Philadelphia metropolitan alanı içinde kalır ve Delaware Vadisi'nin bir parçasıdır. Beşinci kesim olan iç bölge ise eyaletin güney bölümünün iç kısımlarını kaplar ve büyük ölçüde karışık çam ve meşe ormanları ile kaplıdır. Bu kesimin nüfus yoğunluğu eyaletin diğer bölümlerine göre çok daha düşüktür.
Eyaletin en yüksek rakımına Montague'de 550 metre'de ulaşılır.
New Jersey'in başlıca akarsuları arasında Hudson Nehri, Delaware Irmağı, Raritan, Passaic, Hackensack, Rahway, Musconetcong, Mullica, Rancocas, Manasquan, Maurice ve Toms çayları sayılabilir.
İklim
New Jersey'e nispeten nemli bir karasal iklim hakimdir. Eyaletin güney ucunda ise nemli bir tropik-altı iklimden söz edilebilir.
Yazlar oldukça sıcak ve nemlidir. Bu mevsimde 26-30 °C ila 15-21 °C arasında değişen sıcaklıklar görülür. Her yaz 32 °C'yi aşan sıcaklıklara rastlanan 18-25 gün de yaşanır. New Jersey kışları çoğunlukla soğuk geçer. Eyaletin güney kısımlarında ise daha yumuşak bir kış yaşanır. Bahar ve güz aylarında ise değişken hava durumları gözlemlenebilir.
Eyalete düşen ortalama yıllık yağış miktarı 1100 mm civarındadır. Her ay yaklaşık 6-9 gün yağış görülür ve Kasım ortalarından Mart'a kadar toplamda 38 ila 78 cm arasında değişen kar yağışları yaşanır.
20. yüzyıl boyunca ve 21. yüzyılın şimdiye kadar geçen döneminde New Jersey'i etkisi altına alan çeşitli hava olayları arasında Floyd Kasırgası gibi tropik fırtınalar nadir de olsalar dikkat çekmektedir.
| New Jersey'deki çeşitli kentlerde ortalama yüksek ve düşük sıcaklıklar (°C) | |||||||||||||
| Şehir | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Ara | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Sussex | 1/-10 | 3/-9 | 8/-4 | 15/2 | 21/7 | 26/12 | 28/15 | 28/14 | 23/9 | 17/3 | 11/-1 | 4/-6 | |
| Newark | 3/-4 | 5/-3 | 10/1 | 16/7 | 22/12 | 27/18 | 29/21 | 28/20 | 24/16 | 18/9 | 12/4 | 6/-1 | |
| Atlantic City | 5/-2 | 6/-1 | 9/3 | 14/7 | 19/13 | 24/18 | 27/21 | 27/21 | 23/18 | 18/12 | 13/6 | 8/1 | |
| Cape May | 6/-3 | 6/-2 | 11/2 | 16/6 | 21/12 | 26/17 | 29/19 | 28/19 | 25/16 | 19/9 | 13/4 | 8/-1 | |
| Weather.com | |||||||||||||
Tarih
Yaklaşık 180 milyon yıl önceki Jura Devrinde New Jersey Kuzey Afrika ile komşuydu. Apalaş Dağları Kuzey Amerika ile Afrika kıtalarının çarpışması sonucu ortaya çıktı. 18.000 yıl önce ise Buzul çağı sırasında buzullar New Jersey'e kadar ulaştı. Bu buzulların iklimin tekrar ısınmasıyla geri çekilmesi sırasında Passaik Buzul Gölü'nün yanı sıra birçok nehir ve bataklık da oluştu.[3]
Avrupalılar bölgeye ayak bastıklarında New Jersey'de yerleşik gruplar Lenape kabileleriydi. Bu kabileler küçük çiftçilikle de uğraşan avcı-toplayıcı bir halktı. İlk karşılaştıkları Avrupalılar Hollandalı olan Lenape'lerin bunlarla ilişkileri genelde kürk ticareti temelinde gelişiyordu.
Koloni dönemi
İlk zamanlarından beri New Jersey etnik ve dini çeşitliliği ile dikkat çeken bir bölge olmuştur. Çeşitli Protestan gruplar eyalet sınırları içinde bir arada yaşarlar. Bu renkli yapının temellerinin atıldığı koloni döneminde New Jersey tarıma dayalı kırsal bir bölge olarak kaldı. Üstelik bu dönemde ticari ölçekte tarım faaliyetlerine de nadiren rastlanmıştır. Burlington ve Perth Amboy'un özellikle New York ve Philadelphia ile yapılan ticarette önemli rol oynayan limanlar olarak öne çıktığı dönemde eyaletin verimli toprakları ve dini açıdan toleransa dayalı siyasi tutumu hızlı bir nüfus artışını da beraberinde getirdi. Bunun bir sonucu olarak 1775 yılına gelindiğinde New Jersey'in nüfusu 120.000 seviyesine gelmişti.
17. yüzyılın başlarında bölge Hollanda'nın bir kolonisi halindeydi. Ancak 1664 yılında Richard Nicolls komutasındaki bir İngiliz filosu o günkü adıyla New Amsterdam limanına girip fazla direnişle karşılaşmadan bugünün New York'unu ele geçirdiğinde bölge tümüyle el değiştirdi ve İngiltere'nin bir kolonisi haline geldi.
Sonradan II. James adıyla İngiltere tahtına geçecek olan York Dükü Hudson nehri ile Delaware ırmağı arasında daha sonra New Jersey haline gelecek olan bölgenin idaresini George Carteret ve John Berkeley'e verdi.
Bu dönemde bölgeye yerleşimler genelde New England kolonisinden gelenlerden oluşuyordu. Genelde New York kolonisinin gölgesinde kalan bölge bu dönemde diğer koloniler kadar ön plana çıkmamıştır.
Bağımsızlık Savaşı dönemi
New Jersey İngiliz yönetimine karşı ayaklanan 13 koloni'den biridir. 2 Temmuz 1776'da kabul edilen anayasa ile eyalet bağımsızlığını ilan etmiştir.
New Jersey'i temsilen Richard Stockton, John Witherspoon, Francis Hopkinson, John Hart ve Abraham Clark, Amerika Birleşik Devletleri'nin Bağımsızlık Bildirgesi'ni imzalayan kişiler arasında yer almışlardır.
Amerikan Bağımsızlık Savaşı sırasında İngiliz ve Amerikan orduları New Jersey'den defalarca geçmiş ve burada önemli çatışmalara girmişlerdir. 25 Aralık, 1776'da George Washington komutasındaki Amerikan birlikleri Delaware ırmağını geçerek Trenton Muharebesi'nde İngilizlere bağlı bir orduyu yenilgiye uğratmıştır. Yaklaşık bir hafta sonra da İkinci Trenton Muharebesi Cornwallis komutasındaki İngiliz birliklerinin durdurulduğu önemli bir zafer olarak Amerikan tarihindeki yerini almıştır.
1783 yazında Amerikan Kongresi Princeton, New Jersey'de toplanarak burayı dört aylığına ülkenin başkenti statüsüne getirmiştir. Kongrenin buradaki toplantısı sırasında bağımsızlık savaşını sona erdiren Paris Anlaşması'nın imzalandığı haberi ulaşmıştır.
New Jersey ABD Anayasasını onaylayan üçüncü eyalet olmuştur. 20 Kasım 1789'da ise Amerikan Haklar Bildirgesi'ni ilk onaylayan eyalet yine New Jersey olmuştur.
19. yüzyıl
15 Şubat 1804'te köleliği kaldıran son kuzey eyaleti New Jersey oldu. 1844'te eyaletin ikinci anayasası kabul edildi ve yürürlüğe girdi. Bu anayasa ile ilçelerin sınırları ve statülerinde bazı değişiklikler yapıldı. 1776 anayasasına göre valinin yetkileri artırılmışsa da 1844 anayasası valiye ya da halka karşı sorumlu tutulmayan birçok resmi makam oluşturmasıyla valinin artırılan gücünü de dengelemiş oldu. Bu anayasaya göre vali arka arkaya iki kez seçilememek kaydıyla üç yıllık periyotlar için seçiliyordu.
Bağımsızlık savaşının aksine Amerikan İç Savaşı sırasında belli başlı muharebelerden hiçbiri eyalet sınırları dahilinde gerçekleşmedi. Buna rağmen 80.000 kadar New Jersey'linin Kuzey saflarında savaşa katıldığını da vurgulamak gerekir.
Endüstri Devrimi sırasında Paterson gibi şehirler büyüyüp geliştiler. Bu dönemden önce büyük ölçüde tarıma dayalı olan eyalet ekonomisi 19. yüzyıl ortalarından itibaren endüstri temelinde yeniden yapılanmaya gitti. Tekstil ve ipek endüstrilerini Thomas Edison'un icatlarını üreten imalat sanayi takip etti. Bu dönemde ulaşım ağı lokomotif ve buharlı gemilerin de kullanılmaya başlanması ile önemli ölçüde geliştirildi.
Demir madenciliği de 1800'lü yılların ortalarından sonlarına kadarki dönemde New Jersey için önemli bir sektördü. Mt. Hope, Mine Hill ve Rockaway Valley madenleri yeni yerleşim yerleri ve canlı bir ekonominin temellerini atarken aynı zamanda Morris Kanalı'nın da inşası için en önemli etkenlerden biri oldu.
20. yüzyıl
İki dünya savaşı sırasında da New Jersey savaş sanayinin önemli merkezlerinden biriydi. Bu dönemlerde özellikle deniz araçları inşası en ön planda gelen endüstri kollarından biri haline geldi. Büyük savaş gemileri, kruvazörler ve destroyerler hep New Jersey'deki tersanelerde üretiliyorlardı. Bunların yanında yine New Jersey'de bulunan Fort Dix, Camp Merritt ve Camp Kilmer savaşa giden Amerikan askerlerine eğitim vermek ve çeşitli ihtiyaçlarını gidermek için kurulan askeri merkezlerdi. New Jersey Soğuk Savaş yıllarında da ABD savunması için önemli bir bölge olmaya devam etti. New York ve Philadelphia'yı korumayı amaçlayan 14 Nike füzesi bataryası New Jersey'de bulunuyordu. Ayrıca New Jersey'deki tersaneler de ABD Deniz Kuvvetleri için önemlerini sürdürdüler.
New Jersey 1920'li yıllarda zengin ve canlı bir eyaletken 1929 Dünya Ekonomik Bunalımını takip eden dönemde bu zenginliğini büyük ölçüde yitirdi. Yine bu dönemde Lakehurst yakınlarında Hindenburg adlı zeplinin alev alması tarihe Hindenburg Faciası adıyla geçti.
1960'larda ise ülke genelindeki siyah-beyaz çatışmasının yansımaları New Jersey'de de görüldü.
Demografik özellikler
| Yıllara Göre Nüfus Verileri | |||
|---|---|---|---|
| Sayım yılı | Nüfus | %± | |
| 1790 | 184.139 | ||
| 1800 | 211.149 | 14.7% | |
| 1810 | 245.562 | 16.3% | |
| 1820 | 277.575 | 13.0% | |
| 1830 | 320.823 | 15.6% | |
| 1840 | 373.306 | 16.4% | |
| 1850 | 489.555 | 31.1% | |
| 1860 | 672.035 | 37.3% | |
| 1870 | 906.096 | 34.8% | |
| 1880 | 1.131.116 | 24.8% | |
| 1890 | 1.444.933 | 27.7% | |
| 1900 | 1.883.669 | 30.4% | |
| 1910 | 2.537.167 | 34.7% | |
| 1920 | 3.155.900 | 24.4% | |
| 1930 | 4.041.334 | 28.1% | |
| 1940 | 4.160.165 | 2.9% | |
| 1950 | 4.835.329 | 16.2% | |
| 1960 | 6.066.782 | 25.5% | |
| 1970 | 7.168.164 | 18.2% | |
| 1980 | 7.364.823 | 2.7% | |
| 1990 | 7.730.188 | 5.0% | |
| 2000 | 8.414.350 | 8.9% | |
| Tahmin 2006 | 8.724.560 | 3.7% | |
Eyalet nüfusu
Resmi tahminlere göre 1 Temmuz 2006 itibariyle New Jersey'in nüfusu 8.724.560'dir.[4] Bu 2000 yılındaki sayıma göre %3,7'lik bir artışa tekabül eder. Doğal yollardan 254.766 kişi artan (705.812 doğum, 451.046 ölüm) nüfus göç yoluyla da 79.211 kişi yükselmiştir. ABD dışından ülkeye göç edenlerin sayısı 357.111 kişi iken, ülke içi göçlerle eyalet 277.900 sakinini yitirmiştir. Eyalette ABD dışında doğmuş 1.6 milyon kişi yaşamaktadır. Bu da toplam nüfusun %19.2'sidir.[5]
2006 itibariyle New Jersey ABD'nin en kalabalık 11. eyaletidir. Ancak küçük yüzölçümü nedeniyle nüfus yoğunluğu sıralamasında kilometrekareye düşen 453 kişi ile birinci sıradadır. Yine de bu yoğun nüfusun eyalet topraklarına homojen bir biçimde dağıldığını söylemek mümkün değildir.
Irk, etnisite ve köken
New Jersey dini ve etnik farklılıkların en yaygın olarak rastlandığı eyaletlerden biridir. New York'tan sonra en büyük Yahudi Amerikalı nüfusunu barındıran[6] eyalette ayrıca Michigan'ın ardından en büyük Müslüman nüfus, oransal olarak en büyük üçüncü Doğu Asya kökenli nüfus, ve yine oransal olarak en büyük üçüncü İtalya kökenli nüfus yaşamaktadır. Ayrıca siyahlar ve latin kökenli Amerikalılar da eyalet nüfusunun kayda değer yüzdelerini oluştururlar. Ayrıca en büyük ikinci Hindistan kökenli Amerikalı nüfusu da yine New Jersey'de yaşar.[7][8][9][10]
Eyalet nüfusunun içinde şu kökenlerden gelenler en büyük beş grubu oluşturmaktadır: İtalya (%17,9), İrlanda (%15,9), Afrika (%13,6), Almanya (%12,6), Polonya (%6,9).
Newark ve Camden ülkedeki en fakir şehirler arasında yer alır. Ancak buna rağmen New Jersey'de hane başına düşen gelir medyanı ülkenin en yüksek ikinci değerine ulaşmaktadır.[11] Bu durumun açıklaması New Jersey'in New York ve Philadelphia'nın banliyölerini kapsamasında yatar.
Eyalette farklı dilleri konuşan toplulukların dışa kapalı cemaatlerinin yaşadığı büyük boyutlu bölgelere rastlamak mümkündür. Bunlar arasında başta gelenleri sırasıyla:
- İspanyolca konuşulan Hudson County yerleşimleri, özellikle de Union City.
- Brezilya Portekizcesi'nin yaygın biçimde konuşulduğu Newark.
- Hudson ve Essex County'de yoğun biçimde İtalyanca konuşulan bölgeler.
Eyalet nüfusunun %6,7'si 5, %24,8'i 18 yaşın altındadır. %13,2 ise 65 yaş ya da daha yukarıdadır. Nüfusun yaklaşık olarak %51,5'ini kadınlar oluşturmaktadır.
2000 yılındaki nüfus sayımına göre 5 yaşından büyük nüfusun %12,31'i İspanyolca, %1,48'i ise İtalyanca konuşmaktadır.[12]
Din
Sexy Jersey Shore en ilginç mezheplerden birini oluşturur.
| Dini Cemaat | % |
|---|---|
| Katolik | 37 |
| Hiçbiri | 15 |
| Baptist | 8 |
| Metodist | 6 |
| Bir cemaate aidiyeti reddedenler | 5 |
| Hristiyan (mezhep ayrımı yapmadan) |
4 |
| Yahudi (etnik köken değil, dini açıdan) |
4 |
| Diğer | 4 |
| Presbiteryen | 4 |
| Lutherci | 3 |
| Episkopal/Anglikan | 2 |
| Protestan | 2 |
| Yehova Şahidi | 1 |
| Mormon | 1 |
| Müslüman | 1 |
| Dini aidiyetsiz | 1 |
| Pentekostal | 1 |
| Diğer | * |
*Her biri %0,5'ten küçük 7 cemaat
Ekonomi
ABD İktisadi Analizler Bürosu New Jersey'in 2004 yılı eyalet gayrı safi hasılasını 416 milyar dolar olarak tahmin etmektedir.[14] Eyalet aynı yıl kişi başına düşen gelir sıralamasında ise ülke ortalamasının %26 üzerindeki 41.636 dolar ile 50 eyalet arasında ikinci sıraya oturmuştur.[15] Medyan hane gelirinde ise 66.752 dolar ile New Jersey birinci sıradadır.
Eyalet bütçesinin 1 Temmuz 2008'de başlayacak mali yılda 3 milyar dolara varan bir bütçe açığı ile karşı karşıya kalması beklenmektedir.[16]
New Jersey'de yedi dilime göre %1,4 ila %8,97 arasında değişen oranlarda alınan gelir vergisinin yanı sıra %7 oranında da katma değer vergisi alınmaktadır. Bu vergi ilaç, bazı gıda maddeleri, kürk dışındaki giyim eşyaları, ayakkabılar ve evlerde kullanılan bazı kâğıt ürünlerinden alınmamaktadır. Eyalette 30 kadar belediye kentsel girişim alanı olarak belirlenmiştir ve buralarda KDV oranı %3,5'tir.
New Jersey'deki tüm gayrı menkullerden emlak vergisi alınmaktadır. Eyalette ayrıca veraset ve intikal vergisi uygulaması da mevcuttur.
New Jersey ABD'de federal hükümete ödediği vergilerle federal hükümetin bölgeye yaptığı harcamalar arasındaki farkın oransal olarak en yüksek olduğu eyalettir. 2005 mali yılında New Jersey'li vergi mükellefleri federal hükümete 77 milyar dolar vergi verirken karşılığında sadece 55 milyar dolar tutarında federal hükümet harcaması New Jersey'e yönelmişti.
Sanayi
New Jersey ekonomisi ilaç, kimya, telekomünikasyon, gıda işleme, elektrikli cihazlar, basım yayım ve turizm sektörleri ekseninde şekillenmiştir. Başlıca tarım ve hayvancılık ürünleri ise atlar, sebze, meyve ve yemiş, deniz ürünleri ve süt ürünleridir.
New Jersey ekonomisinin temelini oluşturan sektörlerde bilim ve teknolojinin ağırlığı yüksektir. Johnson and Johnson, Sanofi-Aventis, Novartis, Pfizer, Merck, Wyeth, Hoffman-LaRoche, Bristol-Myers Squibb, ve Schering-Plough gibi ilaç firmalarının; Verizon Wireless, Avaya, Alcatel-Lucent ve AT&T Communications gibi telekomünikasyon şirketlerinin merkezleri New Jersey'dedir.
Eyaletin New York City ve Philadelphia'ya yakın konumu nedeniyle konaklama alanında hizmet veren servis sektörü de gelişmiştir. Ayrıca perakende ticaret, eğitim ve gayrı menkul de yoğun faaliyet yaşanan alanlardır. Newark Liberty Uluslararası Havalimanı ABD'nin yedinci en yoğun havaalanı olup dünyanın da en yoğun 20 havaalanı arasındadır.
Deniz nakliyatı da eyaletin stratejik konumu nedeniyle son derece gelişmiştir. Port Newark-Elizabeth Marine Terminali dünyanın ilk konteynır limanıydı ve halen de dünyanın en büyük konteynır limanları arasındadır.
Tabii kaynaklar
New Jersey'in en önemli tabii kaynağı çeşitli ticari merkezlere yakın konumudur. Gelişmiş ulaşım ağı sayesinde de ABD'deki tüketicilerin dörtte biri bir gecelik mesafede bulunmaktadır. Eyalet ayrıca Atlantic City gibi sahil yerleşimleri ile de turizm gelirleri sıralamasında 5. sıraya yerleşmiştir.
Üç yüzyılı aşkın bir süredir gelişen bölge buna rağmen halen yarı yarıya ormanlıktır. Kuzeydeki ormanlarda başlıca ağaç meşe, güneydeki ormanlarda ise çamdır. Jersey meşesi geçmişte gemi yapımında yoğun olarak kullanılmıştır.
Yeraltı kaynakları açısından nispeten fakir olan eyalet buna karşın diğer eyaletlerden gelen madenlerin işlenmesi ve rafine edilmesi konusunda ilerlemiştir. Eyalette halen sürdürülen başlıca madencilik faaliyeti Franklin Furnace yakınlarındaki çinko üretimidir.
Ulaşım
Karayolları
New Jersey Otoyolu ABD'nin en çok bilinen ve en kalabalık eyaletlerarası yollarındandır. Paralı bir yol olan New Jersey Otoyolu Delaware ile New York'u ve genel olarak da doğu kıyısını bağlar.
Garden State Bulvarı daha çok eyalet içi trafiğin yükünü taşır ve eyaletin kuzey sınırındaki Montvale'den başlayarak en güneyindeki Cape May'e kadar 277,5 km boyunca uzanır. New York metropolitan alanı bu yolla Atlantic City'ye bağlanır.
New Jersey New York'a çok sayıda köprü ve tünelle bağlıdır. George Washington Köprüsü dünyadaki en yüksek trafik yoğunluğu olan köprüler arasındadır[17] ve New Jersey'i New York'ta Manhattan'ın üst kesimlerine bağlar. Lincoln Tüneli yine Manhattan'a ulaşır. Holland Tüneli de New Jersey'i Manhattan'a (bu kez aşağı kesimlerine) bağlayan bir diğer yoldur. New Jersey ayrıca Staten adası'na da üç köprüyle bağlıdır. Bu köprülerden Goethals Köprüsü ayrıca New Jersey'den New York'da Brooklyn'e de ulaşım sağlar.
Havaalanları
Newark Liberty Uluslararası Havalimanı ABD'deki en yoğun havaalanlarından biridir. Bu havaalanı New York ve New Jersey Liman İdaresi tarafından işletilmektedir. Bu idarenin kontrolü altındaki diğer iki önemli havaalanı olan John F. Kennedy Uluslararası Havalimanı ve LaGuardia Havalimanı ile birlikte New York Metropolitan alanının ulaşım altyapısında önemli bir rol oynar. Continental Airlines şu an için Newark Liberty Uluslararası Havaalanının en önde gelen kullanıcısıdır ve havaalanındaki terminallerden birini tek başına işletmektedir. Bu havaalanı ayrıca United Airlines ve FedEx'e de kargo taşımacılığı alanında hizmet verir. Havaalanına komşu demiryolu istasyonuyla Amtrak ve New Jersey Transit trenlerine de kolay ulaşım imkânı bulunmaktadır.
Daha küçük ölçekli iki havaalanı, Atlantic City Uluslararası Havalimanı ve Trenton-Mercer Havalimanı, New Jersey'de işleyen diğer önemli havaalanlarıdır. Ayrıca eyalette daha küçük havaalanları da özel ve ticari kullanımlar için hizmet vermektedir.
Demiryolu ve otobüs ağı
New Jersey Transit (NJ Transit) eyalet sathında geniş bir demiryolu ve otobüs şebekesi işletir. NJ Transit kamuya ait bir şirkettir ve Kuzey Jersey'deki bazı özel otobüs işletmelerinin birleşmesi ile oluşmuştur. 1980'lerin başlarında eyaletin kuzey ve orta kesimlerindeki yerleşimleri New York'a bağlayan banliyö trenleri işletmesini devralması ile çapı büyüyen şirket eyaletin değişik bölgelerine ulaşan 11 demiryolu hattı işletmektedir. NJ Transit trenlerinin varış noktası genellikle New York'daki Pennsylvania İstasyonu ya da Hoboken'deki Hoboken Terminalidir.
Liman idaresi de Hudson nehrini aşan hatlarla New Jersey'in kuzeyini New York'a bağlar. Bunun yanında eyaletin orta kesimlerinden ve Philadelphia yönüne uzan başka hatlar da işletmektedir.
Amtrak da New Jersey'i komşu eyaletlere ve ülkenin diğer köşelerine uzun mesafeli hatlarla bağlar. Bazı özel otobüs firmaları da eyalet bütçesinden aldıkları destekle faaliyetlerini sürdürmekte ve bilhassa Atlantic City odaklı kumarhane turizmine hizmet vermektedirler.
Feribotlar
New Jersey'de işleyen birçok feribot hattı mevcuttur. Delaware Körfezinde Delaware Irmağı ve Körfezi İdaresi Cape May-Lewes Feribot hattını işletir. Bu idareye bağlı feribotlar ayrıca New Jersey'de Fort Mott ile Delaware'deki Fort Delaware ve Fort DuPont arasında da çalışırlar. Delaware Irmağı Liman İdaresi de Camden ve Philadelphia'daki Penn's Landing arasında feribotlar işletir.
Hudson nehri üzerinde Belford, Jersey City, Hoboken ve Weehawken'da feribot terminalleri bulunur. Buralarla Manhattan arasında tarifeli feribot seferleri bulunmaktadır.
Anayasal yapı
Yürütme
Demokrat Parti'den Jon Corzine New Jersey valisi olarak görev yapmaktadır. New Jersey'de uygulanan anayasal sistem uyarınca eyalet valisi ABD'deki tüm eyalet valileri arasında en güçlülerden biri olarak öne çıkmaktadır. Bunun nedeni de eyalette seçimle gelen ve çok sayıda hükümet yetkilisini atama yetkisi bulunan tek kişinin vali olmasıdır. New Jersey anayasal sistemindeki bir gariplik sonucu valilik makamına vekalet ettikleri dönemlerde eyalet senatosu başkanlarının valinin şu anki siyasi erkinden daha da fazla güce sahip olmaları sıkça rastlanan bir durumdu. Bu vekiller hem valinin yetkilerini kullanabiliyor, hem de yasama erkinin yarısını oluşturan senatoyu da büyük ölçüde yönlendirebiliyorlardı. Bu duruma 2005 yılında referandumla kabul edilen bir anayasa değişikliği ile son verildi.
Valinin konağı Princeton yakınlarında bulunan Drumthwacket'dır.
New Jersey halen vali yardımcısı makamı bulunmayan az sayıda eyaletten biridir. Ancak 2005 yılındaki anayasa değişikliği ile bu makamın oluşturulması yoluna gidilmiştir. Bu değişiklik uyarınca 2010 yılı ocak ayında vali ile birlikte seçilen ilk vali yardımcısı da göreve başlayacaktır.
Valiler dört yılda bir seçilir.
Yasama
1947 yılında kabul edilen mevcut New Jersey eyalet anayasası iki kamaralı bir yasama organı kurmuştur. Üst kamara olan senato'nun 40 üyesi vardır. Alt kamara olan New Jersey Genel Meclisinin ise 80 üyesi bulunmaktadır. Eyaletteki 40 yasama bölgesinden her biri bir senatör ve iki meclis üyesi seçer. Meclis üyeleri tek sayılı yıllarda iki yıllığına seçilirlerken eyalet senatörleri 1, 3 ya da 7 ile biten yıllarda 2 ya da 4 yıllığına seçilirler.
Yargı
New Jersey Eyalet Anayasa Mahkemesi[18] bir Başkan ile altı (6) üyeden oluşur. Başkan ve üyelerin tümü vali tarafından eyalet senatosu üyelerinin çoğunun görüşü ve oluru alınarak atanır. Hakimler yedi yıllık bir ilk atama döneminden sonra 70 yaşlarına kadar görev yapabilecekleri ikinci bir atama ile görevlerine devam edebilirler.
New Jersey'deki yargı faaliyetlerinin çoğunluğu şehir mahkemelerinde yürütülür. Buralarda görülen davalar trafik cezaları, basit suçlar ve medeni konuları kapsar. Daha ciddi suç ve hukuk davaları her ilçenin kendi yüksek mahkemesinde görülür ve orada yargılanır.
İdari bölümler ve belediyeler
New Jersey, 13'ü koloni döneminde oluşturulmuş 21 ilçeye ayrılmaktadır. Eyalet topraklarının tümü 1692'de ilçelere ayrılmış, daha sonra oluşturulan ilçeler de mevcut ilçelerin bölünmesi ile meydana getirilmiştir. Eyalette ayrıca 566 yerleşimde belediye örgütlenmesi bulunmaktadır. New Jersey ülkenin batı ve güneyindeki eyaletlerin aksine eyalet topraklarının tümü belediyelerin mücavir alanlarına ayrılmış bulunmaktadır.
Olaylar ve bilinmeyen şeyleri
New Jersey adına Megas XLR yazılmıştır.
Notlar
- ↑ NJ History Outline
- ↑ The Associated Press: NJ Tops US in Number of Millionaires
- ↑ "Jeolojik Tarih". 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160303210129/http://www.greatswamp.org/GSW/Geology.htm. Erişim tarihi: 2005-12-22.
- ↑ "2006 Nüfus Tahminleri". 2007-05-17. 25 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20110925175938/http://factfinder.census.gov/servlet/DTTable?_bm=y&-context=dt&-ds_name=PEP_2006_EST&-mt_name=PEP_2006_EST_G2006_T001&-CONTEXT=dt&-tree_id=806&-currentselections=PEP_2006_EST_G2006_T001&-geo_id=04000US34&-search_results=01000US&-format=&-_lang=en. Erişim tarihi: 2007-05-30.
- ↑ Migration Policy Institute. "Eyalet bazında yurtdışı doğumlular" (Microsoft Excel). 30 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20131030072552/http://www.migrationinformation.org/DataTools/MigrationInformationSource-ACS-2005-PercentForeignBorn.xls.
- ↑ "Eyalet bazında ABD'deki Yahudi nüfus". 2002. 20 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160320075103/http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/US-Israel/usjewpop.html. Erişim tarihi: 2007-06-10.
- ↑ "ABD'deki Hindistan doğumlular". 2003-12-01. 9 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20140209225846/http://www.migrationinformation.org/USfocus/display.cfm?ID=185.
- ↑ Census 2000 PHC-T-6. Population by Race and Hispanic or Latino Origin for the United States, Regions, Divisions, States, Puerto Rico, and Places of 100,000 or More Population: Table 2. Percent of Population by Race and Hispanic or Latino Origin, for the United States, Regions, Divisions, and States, and for Puerto Rico: 2000 (10.6 KiB)
- ↑ Mapping Census 2000: The Geography of U.S. Diversity (Microsoft Excel)
- ↑ Ancestry: 2000 — Census 2000 Brief (468 KiB)
- ↑ Md. is ranked as richest state
- ↑ Modern Language Association
- ↑ Mayer, Egon; Kosmin, Barry A., Keysar, Ariela (2001). "Amerikan Dini Aidiyet Anketi". City University of New York. 9 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20110709082644/http://www.gc.cuny.edu/faculty/research_briefs/aris/key_findings.htm. Erişim tarihi: 2007-01-04.
- ↑ İktisadi Analizler Bürosu
- ↑ İktisadi Analizler Bürosu
- ↑ New Jersey Gayrı Menkul Raporu » NJ 3 milyar dolarlık bütçe açığı ile karşı karşıya.. Ufukta yeni vergiler yok mu?
- ↑ George Washington köprüsü 75 yaşında.
- ↑ New Jersey Eyalet Anayasa Mahkemesi
| ||||||||||||||||||||