Sakarya Nehri

Başlığın diğer anlamları için Sakarya (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Sakarya Nehri
Sakarya nehri
Kaynak	Bayat yaylası
Ağız	Karasu
Havza ülkeleri	Marmara Bölgesi İç Anadolu Bölgesi
Uzunluk	824 km
Ağız rakımı	0m
Debi	158.1 m³/sn
Havza alanı	53.800 km²

Sakarya Nehri Kızılırmak ve Fırat nehirlerinden sonra Türkiye'nin üçüncü en uzun, Kuzeybatı Anadolu'nun ise en büyük akarsuyudur. Nehir, ismini Yunan Mitolojisi'ndeki nehir tanrısı Sangarius'dan almaktadır.

Fiziki özellikleri

Uzunluğu 824 km olup, beslenme havzasının genişliği 58.160 km², havzaya yıllık düşen yağış miktarı 31.057 milyar m³'dür. Sakarya havzasına düşen ortalama yıllık yağış 524,7 mm/m², ortalama yıllık sıcaklık 14,5 C'dir. Sakarya havzası 58.160 km²'lik büyüklüğü ile Türkiye'nin %7,5'ini kapsarken, yılık taşıdığı 6,40 milyar m³ su ile toplam ülkesel akışın %3,4'ünü oluşturur. Havza alanı Türkiye arazisinin %7,46'sı büyüklüğündedir. Nehrin genişliği 60–150 m arasında değişir. Havzada tarım alanları %43,8, çayır ve mera alanı %19,6, orman ve fundalıklar %28,7, boş alan %2, yerleşme alanı %1,6 , su kaplı alanlar %1,5 oranındadır.^[1].

Havzası

Sakarya nehri havzasını Kızılırmak, Batı Karadeniz, Gediz, Konya kapalı havzası, Marmara, Akarçay ve Susurluk havzaları tarafından kuşatılmıştır.^[2]

Sakarya nehri havzasında şu dokuz ilin toprakları bulunmaktadır: Sakarya, Bolu, Ankara, Eskişehir, Bilecik, Bursa, Kütahya, Konya, Afyon. Sakarya nehrinin kolları: Porsuk Çayı, Ankara Çayı, Mudurnu Çayı, Koca Çay, Kirmir Çayı, Çark Suyu ve Darıçay Deresi'dir.

Nehrin bir kolu Afyon'un kuzeydoğusundaki Bayat Yaylası'ndan, diğeri Eskişehir Çiftelerden doğar.

Manavpınarı-Hürriyet köyleri arasında Sakarya Nehri'nin sert kıvrımı.

Önce İç Anadolu’ya doğru akar sonra Kızılırmak'ın tersine bir kıvrımla, kuzeye döner, Polatlı yakınlarında en büyük kollarından biri olan Porsuk Çayı'nı ve Ankara Çayı'nı alır. Geyve Boğazı'ndan geçer ve Karasu'dan akarak Karadeniz'e dökülür.

Barajlar

Sakarya Nehri'nin Aladağ ve Kirmir sularını aldığı yerde Türkiye'nin en büyük santrallerinden biri olan Sarıyar Hidroelektrik Santrali ile Gökçekaya Hidroelektrik Santralı ve Yenice Barajı kurulmuştur.

Sakarya nehri yılda 5 milyar m³ su taşımaktadır. Akımın mevsimlere dağılımı şu şekildedir: %13 sonbahar, %30 kış, %44 İlkbahar, %13 yaz^[3].

Nehir üzerine Gökçekaya, Yenice ve Sarıyar barajları yapıldıktan sonra akım, taşkın ve aşındırma faaliyetlerinde değişmeler gözlemlenmiştir. Önceleri taşkınlarla çevresine zarar veren nehrin barajlardan sonra zararları azalmıştır. Aşağı Sakarya havzasında yıllık ortalama akımın barajların yapımıyla 195.7 m³/sn'den 158.1 m³/sn'ye (%19.2) düştüğü belirlenmiştir. Taşkın ihtimali nehrin orta kesimlerinde %45-51, aşağı kesimlerinde %31-37 azalmıştır. Barajlardan sonra nehrin maksimum debisi düşüp ortalama ve en az debileri artarak akım rejiminde düzenlenme görülmüştür. Nehrin taşıdığı askıda katı madde %40-65 oranında azalmıştır. Bunun sonucunda temiz suyun enerjisi artmış, yatağını derine ve yana doğru aşındırma gücü artmıştır^[4]. Sakarya'nın debisinde kışın fazla düşme olmaması karların fazla etkili olmadığını gösterse de, ilkbaharda artışta karların etkisi vardır. Sakarya'nın rejimi karların ikincil derecede etkili olduğu yağmurlu (yağmurlu-karlı) rejimdir^[5].

Sakarya Nehri 4,6.10⁶ t/yıl sediment taşımakta iken 1972 yılında yapılan Gökçekaya Barajı'ndan sonra bu miktar 3,8.10⁶ t/yıl'a düşmüştür.

Sakarya denizaltı kanyonu

Sakarya Deltası'nın önünde, deniz tabanında eski bir kanyon bulunur. -50 M'den başlayan denizaltı kanyonu, -800 M'ye kadar 7 km uzunluğundadır. Denizaltı kanyonu Sakarya ağzı ve Küçükboğaz Gölü yakınlarında denizaltı deltasını kesen girinti oluşturur. Küçükboğaz Gölü'nün önündeki kanyon girintisi -50 m'den -800 m'ye kadar 10 km uzunluğundadır. -800 m derinlikten kuzeybatıya dönen kanyonlar, -1000/-1100 metreler arasında daha geniş bir kanyon ile -2000 m derinliğe ulaşırlar^[2].

Sakarya Nehri paleocoğrafyası

Sakarya Nehri'nin oluşumu/akış yönü ile ilgili değişik görüşler bulunur. Birinci görüş^[2]; Kuzey Anadolu Fayının kestiği alanda oluşan graben çukurunun akışı Sapanca Gölü-İzmit körfezine çevirdiği teorisidir. Sakarya, Sapanca Gölü'nün Marmara Denizi'nden ayrılması ile kuzeye akarak Karadeniz'e ulaşmıştır. Bu akış doğrultusunda Adapazarı Ovasının bulunduğu graben çukuruna getirdiği sedimentleri doldurduğundan, gelişkin bir delta oluşturamamıştır. Oysa Karadeniz'e dökülen Kızılırmak ve Yeşilırmak Bafra Ovası ve Çarşamba Ovası ile önemli çıkıntı yapan deltalar oluşturmuştur.

Diğer bir görüş, ırmağın geç pliyosende oluştuğunu ve her zaman Karadeniz'e doğru aktığını iddia eder.

Son buzul devrinde Karadeniz günümüze göre 120 m aşağıdaydı, son 8 bin yıl yükselerek günümüz seviyesine ulaşmıştır. Türkiye deltalarının hepsi bu yeni deniz seviyesine göre son 5-6 bin yıl içinde oluşmuştur.

Önemli kollar

Galeri

Sakarya'nın Karadeniz'e döküldüğü alan. Kıyıdaki akıntı doğuya doğru.	Sakarya Nehri'nden Karadeniz'e sedimantasyon taşınımı. Kıyıdaki akıntı batıya doğru.	Sakarya Nehri havzası ve kolları
Sakarya Nehri, Karasu	Sakarya Nehri'nin Karadeniz'e döküldüğü ağız kesimi.

Kaynakça

↑ ÇAKMAK, Belgin; BEYRİBEY, Mevlüt. "Materyal ve Yöntem". Sakarya Havzası Sulamalarında Sistem Performansının Değerlendirilmesi. ankara.edu.tr. http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/15/1292/14980.pdf. Erişim tarihi: 26 Kasım 2014.
1 2 3 "Sakarya Nehri Hidrolojisi". KARASU KIYI ALANI KIYI DARALMASI RAPORU. tmmob.org.tr. http://www.tmmob.org.tr/sites/default/files/6f7fa26fe995a75_ek_0.pdf. Erişim tarihi: 23 Ekim 2015.
↑ "Sakarya Nehri". Sakarya İl Çevre Durum raporu. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. 2011. 28 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150528123834/http://www.csb.gov.tr:80/db/ced/editordosya/sakarya_icdr2011.pdf. Erişim tarihi: 02.06.2014. ‎
↑ IŞIK, Sabahattin; ŞAŞAL, Mustafa; DOĞAN, Emrah. "Sonuç". SAKARYA NEHRİNDE BARAJLARIN MANSAP ETKİSİNİN ARAŞTIRILMASI. mmfdergi.gazi.edu.tr. 12 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20120412210142/http://www.mmfdergi.gazi.edu.tr:80/2006_3/sayfa401-408_.pdf. Erişim tarihi: 8 Kasım 2014.
↑ İNANDIK, Hâmit. "Sakarya'nın rejimine dair küçük bir not". Türk Coğrafya Dergisi sayı:18-19. 8 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20141108072437/http://www.tcd.org.tr/index.php/tcd/article/view/601. Erişim tarihi: 8 Kasım 2014.

Dış bağlantılar

Türkiye'deki akarsular (Havzalarına göre)

Karadeniz	Sakarya (Ankara • Porsuk) • Filyos • Bartın • Kızılırmak (Delice • Devrez • Gökırmak • Meydan) • Terme • Yeşilırmak (Kelkit Çayı • Çekerek) • Harşit • Yağlıdere • Gelevara • Çoruh

Marmara	Biga • Susurluk • Nilüfer Çayı • Ergene

Ege	Meriç (Tunca • Ergene) • Bakırçay • Gediz • Küçük Menderes • Büyük Menderes (Banaz • Akçay • Çine)

Akdeniz	Dalaman • Aksu • Manavgat • Köprüçay • Göksu • Berdan • Seyhan (Zamantı • Göksu) • Ceyhan • Asi

Basra Körfezi	Fırat (Murat • Karasu) • Dicle (Habur • Zap)

Hazar Denizi	Aras (Arpaçay) • Kura

This article is issued from Vikipedi - version of the 11/9/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.