Savoie Hanedanı

Savoie Hanedanı
İtalyanca: Casa Savoia
Fransızca: Maison de Savoie
Ülke Savoy, İtalya, İspanya
Unvanlar Kont, Dük, Kral
Kuruluş 1003
Kurucu Savoya Kontu I. Umberto (1003-1048)
Son Hükümdar İtalya Kralı II. Umberto (1946)
Devriliş 1946
Milliyet İtalyanlar, Fransızlar

Savoya (Savoia) Hanedanı, (İtalyanca: Casa Savoia; Fransızca: Maison de Savoie), tarihsel Savoya bölgesinde 11. yüzyıl başlarında ortaya çıkan bir soylu hanedandır. Bu bölgede önce küçük bir kontluk yöneten bu hanedan zamanla hükümdarlık yetkilerini geliştirerek sonunda 1861 ile II. Dünya Savaşı sonunda Savoya-Carignano hanedan dalı tarafından İtalya Krallığı hükümdarı olmayı başarmıştır. Savoya Hanedanı genişleyip birleşen İtalya'ya üzerinde 85 yıl krallık yapmıştır. Savoya Hanedanı'nın İtalya Kralı olan üyeleri II. Vittorio Emmanuele, I. Umberto, III. Vittorio Emmanuele ve II. Umberto olmuşlardır. Son İtalya kralı olan II. Umberto ancak birkaç hafta hüküm sürmüş ve bir Anayasal Referendum ile tahttan induirilmiş ve İtalya'da yeni bir cumhuriyet ilan edilmiştir.[1]

Tarih

Eski tarih

Savoya Hanedanı'nın ilk üyesi Savoya Kontu I. Umberto, Sabaudia Kontu ("Biancamano (Beyaz El))") (1003-1047 veya 1048) olduğu kabul edilir. Umberto'nun ailesinin Saksonya'da Magdeburg yakınlarında ortaya çıktığı belirtilmiştir. Bu hanedan mensupları için ilk yazılı belge 10. yüzyılda bu aileye mensup iki kardeş olan Amedeo ve Umberto hakkındadır.[2]

Sabaudia kontluğu önemsiz ve fakir olmakla beraber bu kontluğun sonraki ardıl yöneticileri diplomatik yetenek göstererek Alpler'de stratejik önemi olan geçitleri hükümleri ve kontrolleri altına almışlardır. İlk kont Umberto'nun iki oğlu Cenevre Gölü'nün doğusunda St Maurice Manastırı başpiskopusu olmuşlardır. Savoya Hanedanı mensupları hala da kendilerini koruyan Hristiyan evliyasının "St. Maurice" olduğunu kabul etmektedirler.

Umberto'nun oğlu Oddone 1051'de ağabeyi I. Amedeo'nun ölümü üzerine kontluk unvanını eline geçirdi. Torino'lu Markiz Adelaide ile evlenme yapıp "Susa Markizliği" unvanını ve bu Markizliğin Torino ve Pinerolo kentlerini Savoya Hanedanı eline geçirdi.[3] Bu diplomatik başarı nedeni ile Savoya Hanedanı Fransa, İspanya]] ve İngiltere gibi batı Avrupa'daki önemli ülkelerin hükümdarlarının ilgisini çekip bunlar tarafından Savoya Hanedanı mensuplarının tavsiyeleri göz önüne alınmaya başlandı.

Savoya Hanedanı kontlarından biri bir zamanl modern İsviçre Vaud kantonu üzerinde hak iddia edip Chillon Şatosu'nu ellerine geçirdi. Fakat bu kanton üzerindeki kontluk iddiaları Cenevre Protestan Reformasyon döneminde boşa kaldı. Cenevre ve Vaud kantonu Reformcu protestan papaz idarecilerin eline geçti. Bundan sonra da bu kanton ve şato Bern Kantonu tarafından fetedildi. Bu dönemde Piyemonte arazileri Sabaudia Kontluğu ile birleştirildi. Böylece Burgonya kökenli olduğu sanılan Umberto'nun ardılları bugün Fransa, İtalya ve İsviçre sınırlarının birleştiği bölgede geniş topraklar ele geçirdiler. Bu bölge "Savoya" olarak anılmaya ve antik Romalılar ve Kelt asıllılardan ortaya çıkan bu bölge ahalisine de "Savoyalı"lar denilmeye başlandı.

Genişleme, gerileme

1494'de İtalya

Önde gelen Savoya kontlarından VII. Amadeo (hd. 1383-1391) Nice limanını aldı. VIII. Amadeo da (hd. 1391-1440) yavaş yavaş arazilerini genişletme politikası uyguladı. Yaklaşık iki yüzyıldır hanedanın bir kolunca yönetilen Piyemonte'yi ilhak etti. Sonra gelen ve Savoya kKontu iken antipapa seçilip Antipapa V. Felix adını alan VIII. Amedeo döneminde 1416'da Kutsal Roma Cermen İmparatoru tarafından Savoya Düklüğü unvanı verildi. Savoya kontları VIII. Amadeo'dan sonra dük unvanı taşımaya başladılar.

Avrupa'da Rönesans döneminde 15. yüzyıl sonu ve 16. yüzyıl başında bir dizi güçsüz Savoya dükünün yönetiminde Savoya hanedanı zayıfladı. Savoya hanedanının hüküm sürdüğü Piyemont zaman zaman Fransa istilası ve işgaline hedef oldu. 1494'de Fransa Kralı VIII. Charles Savoya, Piyemont ve İtalya'yı işgal etti ve ta Napoli'ye kadar İtalya'yı eline geçirdi. Savoya Dükleri Torino'ya çekildiler ve orada iyice yerleştiler. Savoya 1536 - 1539'de ise Fransa işgalinde idi. 1553'de Savoya Dükü olan Emmanuele Filiberto dönemi başında Savoya Düklüğü arazilerinin çoğu Fransa işgali altındaydı. Bu dük Fransızlarla mucadeleye geçip onların ellerinde bulunan arazilerin hiç olmazsa birazını geri almak için Fransa Krallığı'nın baş düşmanı olan Habsburg Haenedanı'a hizmetlerini sundu. 1555-1559 döneminde İspanya Habsburg İmparatoru olan II. Filipe'nin Hollanda valisi olarak görev aldı. Bu görevde iken İspanya'nın Kuzey Fransa'ya yaptığı istila hücumunda İspanyol ordusuna komuta etti ve Fransa ordusunu St Quintin Savaşı'nda yendi. Avrupa'da ortaya çıkan bu çatışmalarda hem Fransa'dan hem İspanya'dan araziler, bu arada Torino şehrini, eline geçirdi ve Savoya Düklüğü başkentini Chambery'den Torino'ya nakletti.

17. yüzyıl boyunca Torino ve etrafı büyük ekonomik gelişme gösterdi ve bu Savoya Düklerinin sürekli bir genişleme politikası izlemelerine imkan sağladı. II. Charles Nice limanını geliştirdi ve Alplerdden Fransa'ya yeni bir yol açtırdı. Savoya dükleri Fransa'yla Habsburglar arasında sık sık taraf değiştirerek dışişlerinde bağımsızlıklarını korumayı başardılar.

17. ve 18. yuzyılda Savoy Hanedanından olan Savoya Dükü Carlo Emanuele'in torunlarindan olan ve bu düklüğü idare etmeyen Savoia-Carignano kolundan olan Savoy Prensi Eugen Avusturya Habsburglarının büyük askeri komutanı olarak çok ün yaptı. Özellikle Osmanlı Devleti'ne karşı yapılan Kutsal İttifak Savaşları'nda önemli rol oynadı. Sonra da İspanya Veraset Savaşında ve 1715-1718 Osmanlı-Avusturya-Venedik Savaşı'nda Avusturya'nın en önemli komutanı oldu.

18. yüzyıl başlarında bütün Avrupa'yı saran İspanya Veraset Savaşından Savoya Dükleri önemli kazanımlarla çıkmayı başardılar. Bu savaşlarda önce Fransa tarafında olan Savoya Dükü Vittorio Amadeo taraf değiştirp Avusturya Habsburg'larına destek sağladı. (1713 Utrecht Barışı'yla Savoya Düklüğü kuzeydoğu İtalya'da geniş araziler kazanması yanında Sicilya Krallığı tahtına da getirildi. Sicilya Kralı olarak Savoya Dükleri 1713-1720 arasıda sadece 7 yıl hüküm sürdüler. Piyemonte'yi de elinde tutan Savoya dükü II. Vittorio Amedeo, 1718'de büyük devletlerin imzaladığı Londra Antlaşması uyarınca Sicilya'yı Avusturya Habsburglarına vermek zorunda kaldı; karşılığında da o zamana değin İspanya'ya bağlı olan Sardınya'yı aldı. Sardinya adası 24 Ağustos 1720'de resmen II. Vittorio Amedeo'nun yönetimine girdi. En sonunda kral olup Sicilya Krallığı tacının prestiji ve Sicilya'da özellikle Palermo'nun zenginlikleri Savoya Hanedanı'na daha daha da iktidar gücü ve önem kazandı.

İtalya'nın birleştirilmesi

Fransız Devrimi ve Napolyon Savaşları (1792-1815) sırasında Sardinya dışında bütün Savoya toprakları Fransızların denetimi altına girdi. 1792'de merkezi Torino, Piyemonte'de olan Sardinya Kralı olan Savoya Dükü Devrimci Birinci Fransa Cumhuriyeti karşında istibdat hükümetli krallıklar tarafından kurulan Birinci Koalisyon'a katıldı. Bu koalisyona karşı 30.000 kişilik Fransa Cumhuriyeti ordusu ilk galebeyi Sardinya Krallığı ordusuna karşı Nice şehrini ele geçirmekle kazandı. Fakat Fransız ordusu 1793 ortasında Lyons'da olan bir isyanı bastırmak için geri çekilmek zorunda kaldı ve Sardinya Ordusu Nice ve tüm Fransız Savoya arazilerini tekrar geri aldılar. Fakat Eylül ve Ekim aylarında 12.000 kişilik Fransız ordusu Sardınya güçlerini iki defa yenerek onları yine Piyemonte'ye geri çekilmeye zorladı. Bundan sonra 45.000 kişilik bir Sardinya, Napoli ve Avusturya krallık orduları Fansızlara hücuma geçti. Fransız orduları önce topçu komutanları olan Napolyon Bonapart bu orduları püskürtüp iki koldan Alplerin Piyemonte'ye giriş geçitlerini eline geçirdi. 1795'de Avusturyalıların hücumu Fransa'nın "İtalya Ordusu" erkaniharp komutanı olan Napolyon Bonapart tarafından yenilgiye uğratıldı. Sardinya Krallığı Fransa lehinde olan 1796 Paris Antlaşması'nı imzalamak zorunda kaldı. Mart 1796'da Fransız İtalya ordusuna komutan tayin edilen Napolyon'un İtalya Seferi'ni yapabilmesi için Sardinya Krallığı hükmü altında olan Piyemont arazileri içinden Fransız ordusunun serbestçe geçmesine izin verdi. 1798'de İtalya yarımadası Fransa güçlerinin komutanı olan Joubert Torino'yu işgal etti ve Sardinya Kralı olan IV. Carlo Emmanuele'yi tahttan inmeye ve Sardinya adasına çekilmeye zorladı. 1602'de Sadece Sardinya'da hükümdar olan IV. Carlo Emmmanuel tahtını kardeşi I. Vittorio Emmanuele'ye bıraktı. I. Vittoria Emmanuel'de 1815'e kadar sadece Sardinya' üzerinde saltanat sürdü.

Napolyon harpleri sonunda 1814-1815'de yapılan Viyana Kongresi Savoya Dükü olan I. Vittorio Emanuele'e (hd. 1802-1821) Sardinya Krallığı Torino başkenti ve eski Piyemonte arazileri geri verildi ve Fransız'ların kurduğu Cenova Cumhuriyeti'de toprakları da bu kralığa katıldı.

Viyana Kongresi ile bölünmüş olan İtalya'da İtalya yarımadasını tek devlet idaresinde birleştirmek için entelektüel çevrelerde, Guiseppe Manzini gibi kişiler etrafında, gelişen İtalyan milliyetçiliği, bölünmüş İtalya halkının da büyük desteğini desteğini kazandı. 1821'de bu hareket Santorre dı Santarosa liderliği altında Alessandria'da bir isyan çıkarttı ve kral naibi tarafından Sardinya krallığı için yeni bir anayasa imzalandı. I. Vittorio Emanuele 1821'deki liberal devrim sonucu Carlo Felice lehine tahttan çekilmek zorunda kaldı. Kral Carlo Felice bu anayasayı korumak için kurulan isyancı orduyu yenip isyanı bastırıldı ve bu Piyemonte isyanı liderleri Paris'e kaçtılar.

Carlo Felice 10 yıl hükümet sürüp bir erkek çocuk varis bırakmadan 1831'de ölünce, uzaktan bir kuzen olup ailenin Savoya-Carignano kolundan olan Carlo Alberto tahta çıktı.

1848'de Sardinya Krallığı için anayasal monarşi yönetimini benimseyen Sardınya-Piyemont Kralı Carlo Alberto, sarayında bulunan Milanolu ve Venedikli danışmanları tarafından desteklenerek, Avrupa'da yaygin 1848 isyanları sırasında, Avusturyalıları kuzey İtalya'dan çıkartmak ve İtalya'yı Sardinya Krallığı Savoya Hanedanı hükümdaralığı altında birleştirmek için bu isyanları bir fırsat olarak gördü. O yıl Carlo Albert Sardinya Krallığı'nda "Statuto Albertino" adı verilen liberal bir anayasayı yürürlüğe koydu ve bu anayasa 1861'de İtalya birleştirildiktebn sonra bile İtalya Krallığı anayasası olarak uygulandı.

Sonradan Birinci İtalyan Bağımsızlık Savaşı adı verilen bir savaş 1848-1849 arasında başladı. Bu savaşın ilk safhalarında Sardinya Krallığı "Goito Savaşı" ve "Peschiera Savaşı"'nda başarılı sonuçlar aldı. Ama sonradan 28 Temmuz 1848'de "Custoza Savaşı" ile General Josef Radetzky komutasında Avusturya orduları Sardinya Krallığı ve ona müttefik İtalyan devletleri ordusunu bu büyük bir hezimete uğrattı. Bu savaştan sonra Sardinya Krallığı ile Avusturya arasında 9 Ağustos'da Vigevano'da ateşkes imzalandı ve Avusturya tüm Lombardiya ve Venezia arazilerini elinde tuttu. İtalya'da Roma'daki Papalık Devleti yerine İtalyan milliyetçileri, Mazzini ve Garibaldi, "Roma Cumhuriyeti" kurdular ve Papa IX Pius'u Roma'dan uzaklaştırdılar. Bu sırada Torino'da bulunan Sardınya Krallık meclis bu ateşkesi kabul etmedi; Roma'daki gelişmelerden cesaret alan Kral Carlo Alberto tarafından ateşkes bozuldu ve savaş tekrar başladı. Sardinya Krallığı ordusu yAvusturya komutanı General Radeztky tarafından Mart 1849'da "Novarra Savaşı"'nda tekrar bozguna uğratıldı. Böylece Sardinya Kralı Savoya Dükü Carlo Alberto'nun İtalya'yı birleştirme ve hatta Lombardiya'yı Avusturyalılardan kurtarma hedefleri hüsrana uğradı. Carlo Alberto tahtından feragat edip yerine oğlu II. Vittorio Emmanuel Sardınya Kralı oldu. 9 Ağustos 1849'da Avusturya-Sardınya savaşını sona erdiren antlaşma imzalandi. Sardinya Krallığı Avusturya'ya 65 milyon frank harp tazminatı ödemek zorunda kaldı.

İtalya Krallığı

II. Vittorio Emanuele'nin hükümdarlığı sırasında (1849-1878) Savoya hanedanının yönetiminde İtalya Krallığı kuruldu (1861) ve Vittorio Emanuele ilk İtalya kralı oldu.

İtalya'da parlamenter sistem yerleştikçe kralın yönetimdeki etkisi azalmaya başladı. Faşist rejim sırasında kukla bir hükümdar olarak kalan III. Vittorio Emanuele (hd 1900-1946) II. Dünya Savaşı'nın sonunda oğlu II. Umberto lehine tahttan çekildi (1946). Monarşi yönetiminin sürmesini sağlamaya yönelik bu girişim, 2 Haziran 1946'da yapılan halk oylamasında cumhuriyet yönetimini destekleyenlerin çoğunluğu kazanmasıyla sonuçsuz kaldı ve Savoya hanedanı sona erdi.

Savoya kontları, dükleri ve Savoya Hanedanı kralları

Savoya Kontları

Ana Kol

Savoya Dükleri

Sicilya Kralları

Sardinya Kralları

Savoya-Carignano Kolu

İtalya Kralları

Kaynakça

  1. ↑ Ginsburg, Paul, A History of Contemporary İtaly: Society and Politics, 1943-1988, s.98. (İngilizce) online:Google books
  2. ↑ "Savoy". Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company. 1913.
  3. ↑ "Piemonte". Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company. 1913.
Avrupa hanedanları
This article is issued from Vikipedi - version of the 9/13/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.