Suriye İç Savaşı
 |
Bu madde devam eden veya yeni bir çatışma veya savaş ile ilgilidir. Bilgilerin güncelliğini kaybettiğini düşünüyorsanız değiştire basarak seri bir şekilde güncelleyebilirsiniz. |
| Suriye İç Savaşı | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Arap Baharı, Arap Kışı | |||||||||
Suriye muhalefeti kontrolünde
| |||||||||
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
|
Müttefikler
 Irak[1] Kuzey Kore (iddia)[2] |
Suriye muhalefeti
Müttefikler
 Katar Suudi Arabistan Türkiye[b] |
|
Müttefikler Destekleyenler:
 Amerika Birleşik Devletleri Birleşik Krallık Fransa[3] Kanada[4] Almanya Hollanda.svg.png){kind=small} Belçika Türkiye[b][5] Danimarka Avustralya Suudi Arabistan Ürdün Birleşik Arap Emirlikleri Katar | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||
|
|
|
Tamim bin Hamid es-Sani(Katar Emiri) | ||||||
| Güçler | |||||||||
| Baas Hükümeti | Suriye Muhalefeti | Daeş | Pyd | ||||||
| Kayıplar | |||||||||
|
5.163 ölü[14] (  444)[21] |
104.390-130.390 savaşçı öldü[c] (Ehrar eş-Şam: 7.805 ölü)[14][15][22] Türkiye:27 asker öldü (10'u Fırat Kalkanı Operasyonu sonrasında)[24] |
 Irak ve Şam İslam Devleti: 11.522+ ölü(SOHR'a göre)[25] 16.089+ ölü (SAA ve YPG'ye göre)[26][27][28][29] |
 Birleşik Ortak Görev Gücü-Doğal Kararlılık Harekâtı:2 ölü[32][33] | ||||||
|
86.692[14]-99.227[34] (3.160 yabancı, çoğu Filistinli sivilin ölümü muhaliflerce rapor edildi. Toplam ölü: 7.600.000+ kişi göç etti (Temmuz 2015 UNHCR tahmini) 4.800.000+ mülteci (Ağustos 2016 NRC Handelsblad tahmini)[36]; 4.000.000 mülteci (Temmuz 2015 UNHCR tahmini)[37][38][39] | |||||||||
.svg.png){kind=small}
_(Black).svg.png){kind=small}
.svg.png){kind=small}
.svg.png){kind=logo}
Suriye İç Savaşı, Baas Partisi'ne sadık askerler ve bunları destekleyen milisler ile bu partiyi iktidardan indirmek isteyen Suriye muhalefeti arasında başlayan, sonrasında Irak ve Şam İslam Devleti, El Nusra ve bazı Kürt, Türkmen, Dürzi ve Süryani grupların da katıldığı, son dönemde ise Rusya, İran, Amerika Birleşik Devletleri, Türkiye gibi dış güçlerin de sınırlı olarak dahil olduğu çatışmalardır. Gösteriler 15 Mart 2011'de başlamış ve Nisan 2011 tarihinde ülke çapına yayılmıştır.
Nisan 2011 tarihinde Suriye Ordusu başkaldırıyı bastırmak için görevlendirilmiş ve askerler ülke genelinde göstericiler üzerine ateş açmıştır.[40] Aylarca süren askeri kuşatmaların ve baskının ardından[41] gösteriler silahlı isyana dönüşmüştür. Çoğunlukla firari askerler ve sivil gönüllülerden oluşan muhalif güçler, merkezi bir liderlik olmaksızın direnişe geçmişlerdir.[42] Ülke genelindeki hemen her kasaba ve şehirde yaşanan çatışmalar asimetrik savaş niteliğindedir.[43] 2013 yılında Hizbullah, Beşar Esad'a sadık güçlerin yanında savaşa dahil olmuştur.[44][45] Beşar Esad yönetimi Rusya ve İran'dan askeri ve parasal destek alırken, muhalifler Katar ve Suudi Arabistan'dan silah desteği almaktadır.[46] Haziran 2013 tarihi itibarıyla Beşar Esad yönetimi ülkenin %30-40'ını ve ülke nüfusunun %60'ını kontrol etmektedir.[47] 2012 sonlarındaki bir BM raporu, iç savaşın Nusayri Şebbiha milisleri ve Sünni muhalifler arasında süregiden[48] "bariz derecede mezhepsel"[49] bir çatışma olduğunu bildirmiş, fakat hem muhalefet, hem de hükümet bunu reddetmiştir.[50][51]
Birleşmiş Milletler'e göre ölü sayısı Ocak 2015 tarihi itibarıyla 220.000'i aşmıştır.[52] SCPR (Suriye Politik Araştırmalar Merkezi), Suriye İç Savaşı sebebiyle dolaylı ya da dolaysız olarak hayatını kaybeden toplam insan sayısını Şubat 2016 itibariyle 470.000 olarak açıklamıştır.[53]
Raporlara göre on binlerce gösterici devlet hapishanelerinde hapsedilmiş, bu göstericiler sistematik işkenceye ve teröre maruz bırakılmıştır.[54] Uluslararası organizasyonlar hem Baas Partisi hükûmetini, hem de muhalefeti insan hakları ihlalleriyle suçlamışlardır.[55] Birleşmiş Milletler'in ve Uluslararası Af Örgütü'nün hem 2012 yılında, hem de 2013 yılında Suriye'deki soruşturmaları ve saha araştırmaları sonucunda, insan hakları ihlallerinin, işkencelerin ve savaş suçlarının büyük kısmının Baas Partisi hükûmeti tarafından yapıldığı sonucuna ulaşılmıştır.[56][57][58][59][60] Savaşta kimyasal silahlar birden fazla kez kullanılmış ve bu, uluslararası tepki çekmiştir.[61]
Arka plan
Esad yönetimi
Suriye 1946 yılında bağımsızlığını kazanmıştır. 1949 yılında CIA destekli bir darbe ile demokratik hükûmet devrilmiş ve bunu iki ayrı darbe daha takip etmiştir.[62][63][64][65] 1954 yılında bir halk isyanı ile askeri iktidar devrilmiş ve iktidar sivillere geçmiştir; 1958 yılından 1961 yılına kadar Mısır'la süren kısa bir birleşme deneyimi sırasında Suriye'nin parlamenter sistemi son derece merkezi bir başkanlık sistemi ile ikame edilmiştir.[66] 1963 yılında Suriye Baas Partisi bir darbe ile iktidarı ele geçirmiştir. 1966 yılında başka bir darbe ile partinin gelenekçi liderleri devrilmiştir.[67] Bir ıslahî devrimle Savunma Bakanı General Hafız Esad, Kasım 1970 tarihinde gücü ele geçirmiş ve Suriye Başbakanı olmuştur. Mart 1971 tarihinde Esad kendisini Başkan ilan etmiş ve 2000 yılındaki ölümüne kadar devam edecek olan Hafız Esad yönetimi başlamıştır. Bu tarihten itibaren Suriye Baas Partisi, Suriye'yi bir tek parti rejimi olarak idare etmiştir.[68]
Ölümü ile Hafız Esad iktidarının sona ermesi, ülkede demokratik reformlar için umut doğurmuş ve yoğun sosyal ve politik tartışmaların yaşandığı "Şam Baharı" ortaya çıkmıştır.[69] Temmuz 2000 tarihinde başlayan Şam Baharı, pek çok politik forum ve salonun ortaya çıkması ile ülkenin geleceğinin özgürce tartışıldığı bir ortam doğurmuş, fakat bu siyasi hürriyet ortamı, özgür ve adil seçimler ile politik özgürlük talep eden pek çok aktivistin tutuklanması ile, Ağustos 2001 tarihinde sona ermiştir.[70]
Demografi
Suriye'nin etnik-dini durumu[71]
Esad ailesi, Şii İslam'ın bir kolu olan, Suriye toplumunun tahminen %12'lik bir kısmını oluşturan Nusayri azınlığa mensuptur.[72] Aile, Suriye'nin güvenlik güçlerini sıkı bir kontrol ile elinde tutmuş ve bu yüzden ülkenin dörtte üçünü oluşturan Sünni çoğunluk üzerinde bir "dargınlığa"[73] sebep olmuştur. Etnik azınlık olan Suriye Kürtleri de etnik ayrımcılık ve kültürel hakları ile anadilleri üzerindeki yasaklar sebebiyle protest bir tutum takınmış ve şikayetçi olagelmişlerdir.[74][75]
Sosyoekonomi
Savaştan önce hükûmet aleyhtarlığının en yüksek olduğu yerler, çoğunlukla dindar Sünnilerin ikamet ettiği ülkenin fakir kısımları olmuştur.[76] Bu yerlerin başında çok yüksek yoksulluk oranlarıyla mücadele eden Dera ve Humus gibi şehirler gelirken, bu şehirlerin kırsal bölgeleri 2011 yılı başında kuraklık yaşamıştır. Devletin ekonomik politikaları çoğunlukla hükûmetle yakın ilişkilere sahip küçük bir azınlığına fayda sağlamıştır.[76] 2011 yılı başları itibarıyla Suriye, yaşam standartlarında ulusal çapta bir kötüleşme yaşamış, emtia fiyatları fahiş derecede artmış[77] ve yüksek genç işsizliği oranları görülmüştür.[78]
İnsan hakları
Suriye'de insan hakları konusu uzun süre uluslararası organizasyonlar ve bağımsız kuruluşlar tarafından sert eleştirilere konu yapılmıştır.[79] Ülke 1963 yılından itibaren olağanüstü hâl altında idare edilmiş ve bu durum, güvenlik güçlerine olağandışı tutuklama ve gözaltı yetkileri vermiştir.[80] Beşar Esad, yaygın kabule göre, demokratik reformlar konusunda başarısız olmuştur; 2012 yılındaki bir İnsan Hakları İzleme Örgütü raporuna göre Beşar Esad iktidarı devraldığından beri rejimin antidemokratik doğasında herhangi bir iyileşme sağlanamamıştır.[81] Suriye Baas Partisi dışındaki tüm siyasi partilerin yasaklı olduğu ülke, serbest seçimlerin olmadığı bir tek parti rejimi görüntüsünü korumuştur.[80]
İsyandan önce ülkede ifade hürriyeti, toplanma hürriyeti ve örgütlenme hürriyeti sıkı şekilde kontrol altında tutulmuştur.[82] 2006'dan itibaren muhaliflere uygulanan seyahat yasakları artırılmıştır; bu yasaklar Arap dünyasındaki en ağır seyahat yasakları olarak tanımlanmıştır.[83] Hükûmet güçleri, insan hakları savunucularını ve diğer hükûmet muhaliflerini baskı altında tutmuş ve hapsetmiş, sınırsız süre boyunca hapis cezasına mahkûm etmiş, kötü hapishane koşullarında tutmuş, işkenceye maruz bırakmış[82] ve öldürmüştür.[84][85]
Kadınlar ve etnik azınlıklar kamu sektöründe ayrımcılığa maruz kalmıştır.[82] 1962 yılında binlerce Kürt vatandaşlıktan çıkarılmış ve onların soyundan gelenler "yabancılar" olarak fişlenmiştir.[86] 2004 yılından itibaren ülkenin Kürt bölgelerinde yaşanan ayaklanmalar tansiyonu yükseltmiştir.[87][88] Bu tarihten beri Kürt göstericiler ile güvenlik güçleri arasında zaman zaman çatışmalar yaşanmaya devam etmiştir.
Dinî özgürlüklerin kısıtlı olduğu ülkede Yehova Şahitleri ayrımcılığa ve baskıya maruz kalmıştır.[89] LGBT haklarının da zayıf olduğu ülkede, eşcinsel ilişkiler en az 3 yıl hapis cezasıyla cezalandırılırken, 2010 yılında polis güçleri 25 erkeği eşcinsel oldukları gerekçesiyle gözaltına almıştır.[90] Birleşmiş Milletler, 10'lu yaşlarındaki ve daha küçük yaştaki erkek çocukların Suriye güvenlik güçleri tarafından toplu halde tecavüze uğradıklarını belgelemiştir.[91] İnsan Hakları İzleme Örgütü bir başka raporunda, 2010 yılında dünyada en kötü insan hakları durumunun Suriye'de olduğunu bildirmiştir.[92]
Basın özgürlüğü
Ülkedeki tüm medya organlarının Baas Partisinin kontrolü altında bulunduğu ülkede[93] gazeteciler ve bloggerlar sistematik olarak tutuklanmış ve yargılanmıştır.[94] 2009 yılında Gazetecileri Koruma Komitesi, dünya üzerinde blogger olmak için en kötü 10 ülke listesinde Suriye'ye 3. sırada yer vermiştir.[95] İnternet sansürünün yoğun olduğu ülkede, politik sebeplerle internet siteleri yasaklanmış ve bu sitelere erişenler tutuklanmıştır. 2007 yılında kabul edilen bir yasa uyarınca internet kafeler, kullanıcılarının internet forumlarında yaptıkları tüm yorumları ve paylaşımları kaydetmek ve devlete bildirmekle yükümlü tutulmuşlardır.[96] Wikipedia, YouTube, Facebook, Twitter gibi internet siteleri sınırsız süreyle kapalı tutularak sansürlenmiştir.[97][98][99] Suriye, Sınır Tanımayan Gazeteciler örügütünün İnternet Düşmanları listesinde, listenin ilk oluşturulduğu 2006 yılından beri yer bulmaktadır.[100] İnternet içeriğinin yaygın şekilde sansürlenmesine ek olarak, Baas Partisi hükûmeti ülkede internet kullananları yakından takip etmiş ve "görüş açıklamak ve çevrimiçi bilgi yaymak" suçlamalarıyla Suriye vatandaşlarını tutuklamıştır. Muğlak ifadelerle yazılan kanunlar hükûmete tutuklamalar için geniş bir sebepler demeti sunmuştur.[101]
Arap Baharı
Aralık 2010 tarihinde Tunus'ta hükûmet karşıtı gösteriler başlamış ve bu gösteriler Suriye de dahil olmak üzere Arap Dünyasına yayılmıştır. Mısır, Tunus, Yemen ve Libya'da devrim yaşanmış ve diğer Arap ülkelerinde hükûmet değişiklikleri, anayasal değişiklikler, sosyal ve politik hayatta köklü değişimler görülmüştür.
İsyan ve iç savaş
Gösteriler ve sivil başkaldırı (Mart 2011-Temmuz 2011)
İsyan ilk olarak, Arap Baharı'ndan etkilenerek, Ocak 2011 tarihinden itibaren küçük gösteriler halinde başlayıp büyüyerek, yolsuzluğa ve insan hakları ihlallerine karşı bir sivil başkaldırı olarak başlamıştır. Geniş çaplı gösteriler ise 15 Mart 2011 tarihinde güney şehri Dera'da ortaya çıkmıştır, bu yüzden Dera ilerleyen safhalarda "Devrimin Beşiği" olarak anılmıştır; bu gösteriler kısa sürede ülke çapına yayılmıştır.[102] Hükûmet gösterilere geniş çaplı tutuklamalar, işkenceler, polis şiddeti ve sansürle cevap vermiş, fakat gösteriler büyümeye devam etmiştir. Nisan ayının sonuna doğru Beşşar Esad, direnen şehirlere ve kasabalara karşı büyük ölçekli askeri bir harekat başlatmış, harekata tanklar, piyadeler ve ağır silahlar katılmış, tüm bunlar kısa sürede büyük sayılarda sivil can kayıplarına neden olmuştur.[103]
Askeri baskıların ardından, pek çok asker göstericilere katılmak için firar etmiş ve pek çok gösterici de silahlanmaya başlamıştır. Cisr eş-Şuğur kasabasında, ilk büyük gösterilerden 79 gün sonra, 4 Haziran 2011 tarihinde ülkedeki ilk silahlı çatışma yaşanmıştır. Suriye Ordusunun bir cenaze törenine katılan kalabalık üzerine ateş açması üzerine kızgın göstericiler, ateş açılan binayı ateşe vermiş ve 8 güvenlik görevlisini öldürmüştür; ele geçirilen polis istasyonundaki silahlara el konulmuş ve çevre kontrol altına alınmıştır. Göstericiler ve güvenlik güçleri arasındaki çatışmalar takip eden günlerde de devam etmiştir. Bazı güvenlik görevlileri, sivillere ateş etmeyi reddeden askerlerin gizli servis elemanları tarafından infaz edilmelerinin ardından firar ederek göstericilere katılmış ve muhalefeti büyütmüşlerdir.[71]
İç savaş (Temmuz 2011-günümüz)
Suriye'nin pek çok şehrindeki gösterileri hükümet güçleri kanlı bir şekilde bastırma yoluna gidince, olaylar daha da büyümüş ve ufak çaplı çatışmalar yerini muharebelere bırakmıştır. Sonucunda, on binlerce insan hayatını kaybetmiştir.[104]
İlk büyük çatışmalar Humus, Dera ve Şam'da yaşansa da kısa sürede tüm ülke geneline yayılmıştır. Humus Kuşatması, Baniyas Kuşatması, er-Restan ve Telbise Kuşatması, 2011 Cisr eş-Şuğur Muharebesi ve Hama Kuşatması ilk büyük şehir savaşlarının yaşandığı noktalar olmuştur.
2012 ve 2013 yılları muhaliflerin avantajı ele geçirdikleri yıllar olmuşlardır. Muhalifler, Şam şehir merkezine bir kaç km'ye kadar yaklaşmışlar, Halep'in büyük bölümünü ele geçirmişlerdir. Humus'ta şehir merkezinde sert çarpışmalar yaşanmıştır. Kuzey ve Doğu Suriye büyük bir oranda rejimin elinden çıkmıştır. YPG Afrin, Kobani ve Haseke'de özerk kantonlar ilan etmiştir.[105]
2013 yılın sonu ve 2014 yılı başında muhaliflerin dış desteği büyük oranda kaybetmesi ve aralarında çarpışmaya başlaması sonucu rejimin ilerlemeye başladığı bir dönem olmuştur. Şam şehir merkezi büyük oranda güvenlik altına alınmış, Hama ve Humus kırsalı büyük oranda muhaliflerden temizlenmiş ve Lazkiye yolu güvence altına alınmıştır. IŞİD, kuzey ve doğudaki bölgelerin çoğunu ele geçirmiştir.[106]
2015 yılında IŞİD'in hava bombardımanlarıyla eski gücünden uzak bırakılması ve muhaliflerin pek çok bölgede işbirliğine gitmesi ile rejim ilerleyişi durdurulmuş, muhalifler Halep kuşatmasını kırmış, İdlip şehir merkezini rejimden almış ve İdlip kırsalını büyük oranda rejimden temizlemişlerdir.[107][108] Eylül 2015'te Rus hava saldırılarının başlaması ile birlikte muhaliflerin lehine olan güç dengesi aleyhine bozulmaya başlamıştır. 2015 yılı sonu Rusya, İran ve pek çok Şii milisin Suriye rejimine desteğini artırdığı bir dönem olmuştur. Muhalifler ise Batı'dan aldığı desteği büyük oranda kaybetmiştir.[109]
2016 yılında rejim ve müttefikleri Halep kırsalında muhalifler ve IŞİD'den pek çok yerleşim bölgesini geri almıştır. Ayrıca Türkmen Dağı'nın büyük bölümünü ele geçirmiştir.[110] Bunun üzerine Türkiye ve Suudi Arabistan kara operasyonu ihtimalini görüşmüş, bu durum İran ve Rusya arasında uluslararası gerginliğe yol açmıştır.[111][112] IŞİD, Suriye'nin kuzeydoğu kırsalında YPG'ye, güney kırsalında ise Suriye muhalefetine karşı pek çok bölgeyi kaybetmiştir.[113][114]
Savaşın cepheleri
Suriye'deki iç savaş, ülkenin her yerine yayılmış tam ölçekli bir cephe savaşı olarak sürmektedir. Başlarda ılımlı muhalif grupların ve ardından da Kürt gruplar ile IŞİD ve diğer radikal grupların rejimden pek çok bölgeyi ele geçirmesi ile birlikte, Nusayrilerin çoğunlukta olduğu ve rejimin kalelerinden biri olarak adlandırılan Tartus ili dışında tüm bölgelerde çarpışmalar yaşanmaktadır.
Deyrizor Cephesi
IŞİD, muhalifleri bölgeden uzaklaştırmış ve rejim güçlerini Deyrizor şehir merkezi ve çevresindeki bir kaç kasabada kuşatmaya almıştır. Deyrizor şehir merkezinin bir bölümü IŞİD, bir bölümü ise rejimin elindedir.[115]
Güney Cephesi
Dera, Süveyde ve Kuneytire illerinde rejim ile muhaliflerin oluşturduğu Güney Cephesi arasında çatışmalar sürmektedir. Bu çatışmalara El Nusra Cephesi ve IŞİD de dahil olmaktadır.[116]
Humus Cephesi
Rejimin Humus şehir merkezini muhaliflerden alması sonrası, muhalifler şehrin kuzey kırsalına çekilmiştir.[117] Palmira ve Karyatayn çevresinde de çatışmalar sürmektedir.[118][119]
Kuzey Cephesi
Suriye'nin kuzeyindeki Halep, İdlip ve Hama illerinde rejim ve muhaliflerin oluşturduğu Fetih Ordusu arasında çatışmalar sürmektedir. Bunun yanında YPG ile IŞİD arasında ve IŞİD ile rejim ve muhalefet arasında da çatışmalar yaşanmaktadır. YPG ile Özgür Suriye Ordusu ve diğer muhalif gruplar ise ateşkes yapmışlar, kısa süre sonra ise ateşkes bozulmuştur.[120]
2015 yılında Fetih Ordusu, İdlip, Cisr eş Şuğur ve Eriha'yı ele geçirerek rejimi İdlip ilinden Fua ve Kefraya kasabaları dışında tamamen püskürtmüştür.[121] 2016 yılı başında rejim ve müttefikleri muhaliflerin Azez koridorunu kapatmışlardır. Ayrıca Halep'in batı kırsalında muhaliflerden, doğu kırsalında ise IŞİD'den pek çok yerleşim birimini geri almışlardır.[122]
Lazkiye Cephesi
Rejimin kalesi olarak adlandırılan Lazkiye ilinin büyük bölümü rejim güçlerinin elinde olsa da, muhalifler İdlip'te kazandığı başarılardan sonra Lazkiye ilinin doğusunda rejim elindeki bazı yerleşim birimlerini ele geçirmiştir.[123] İdlip-Lazkiye sınırını oluşturan Türkmen Dağları'nda da rejim ile muhalif arasında çatışmalar devam etmektedir.[124]
2015 yılı sonu ve 2016 yılı başında Rus hava desteği ile rejim kaybettiği pek çok bölgeyi geri almıştır. Türkmen Dağı ve Kürt Dağı'nda önemli kazanımlar elde etmiştir.[110][125]
Rakka Cephesi
Özgür Suriye Ordusu ve El Nusra Cephesi'nin başını çektiği muhaliflerden 2014 yılında IŞİD'in eline geçen Rakka ve çevresini geri almak için Suriye Ordusu güneyden taarruz başlatmıştır. Ayrıca Kuzey Rakka'da da Suriye Demokratik Güçleri ile IŞİD arasındaki çatışmalar devam etmektedir.
Rojava Cephesi
Rejimin doğu illerinden büyük oranda çekilmesi sonucu doğu kırsalı büyük oranda IŞİD ve Kürt grupların eline geçmiştir. Bu iki grup aralarında savaşmaktadır. Rejim güçleri ile IŞİD arasında da Deyrizor, Haseke ve Şaddadi'de çatışmalar devam etmektedir.
Şam Cephesi
Başkent Şam'da rejim güçleri büyük oranda kontrolü sağlasa da, Lübnan sınırında ve Doğu Guta'da çatışmalar devam etmektedir. Rejim güçleri ile DEAŞ ve diğer muhalif gruplar arasında çatışmalar yaşanmaktadır.[126]
Gelişmiş silahlar ve kitle imha silahlarının kullanımı
Kimyasal silahlar
Baas Partisi hükûmeti ve muhalif güçler, en ciddisi Guta Saldırıları olmak üzere birden çok kez kimyasal saldırılarda bulunmakla suçlanmıştır.
29 Nisan 2013 tarihinde, Baas Partisi güçlerinin Saraqib'e düzenlediği bir saldırıda 2 kişi ölmüş ve 13 kişi yaralanmıştır; yaralıları tedavi eden ve ölülerin kanlarını analiz eden Türk doktorlar kurbanların kanlarında sarin bulmuşlardır.[127] Fransız istihbaratı da bölgeden kan, irin, toprak ve sarf malzemesi numuneleri toplamış ve laboratuvarlardaki analizler sarin kullanımını teyit etmiştir.[128]
13 Haziran 2013 tarihinde, Birleşik Devletler, Suriye Ordusu'nun pek çok kez muhaliflere karşı sınırlı kimyasal saldırılar düzenlediğini ve bu saldırılarda 100-150 kişinin hayatını yitirdiğini kesin kanıtlarla duyurmuştur.[129]
5 Ağustos 2013 tarihinde Suriye Ordusu'nın, Şam'ın Adra ve Houma mahallelerinde kimyasal saldırılar düzenlediği ve saldırılardan 400 kadar kişinin etkilendiği belirtilmiştir. Saldırıda kimyasal silahlara maruz kalanların video görüntüleri internete yüklenmiş ve yayılmıştır, fakat kimyasal silahın türü tespit edilememiştir.[130]
21 Ağustos 2013 tarihinde, Suriyeli insan hakları savunucuları Suriye Ordusu'nun Doğu Guta bölgesinin Jobar, Zamalka, 'Ain Tirma ve Hazzah bölgelerine sistematik bir kimyasal saldırı düzenlediğini ve en az 635 kişinin saldırının ilk anında hayatını kaybettiğini acil olarak duyurmuşlardır. Saldırılar Baas Partisi tarafından yalanlanmış ve video görüntülerinin sahte olduğu iddia edilmişse de, Birleşmiş Milletler'in üç haftalık soruşturmaları ve saha araştırmaları sonucunda saldırı kesinleşmiş ve saldırıda kullanılan kimyasal gazın sarin gazı olduğu netlik kazanmıştır.[131] Birleşmiş Milletler misyonunun yaptığı araştırmalar, “saldırının bir düzenli ordunun düzenleyebileceği tarzda olduğu, saldırıda kullanılan roketlerin yeni yapım Rus roketleri olduğu, roketlerin Suriye Ordusu kontrolündeki bölgeden ateşlendiği ve büyük ihtimalle saldırıdan Baas Partisi'nin sorumlu olduğu” sonucuna ulaşmıştır.[132][133] Suriye'deki muhalif unsurlar ve Irak Hükûmeti kimyasal saldırıların failinin IŞİD olduğunu iddia etmiştir.[134]
Amerika Birleşik Devletleri'nin, Baas Partisi'ni bu kimyasal saldırı nedeniyle cezalandıracağını ilan etmesinin ardından Suriye kimyasal silahlarından vazgeçmeyi kabul etmiş ve bir BM misyonu ülkeye gelerek Suriye'nin kimyasal kapasitesini yok etmeye başlamıştır.[135][136][137]
Suriye Hükûmeti, 2013 Kasım ayında ülkede bulundurduğu tüm kimyasal silah tesislerini ve stoklarını imha etmiştir.[138]
Ahrar-uş Şam ve El Nusra Cephesi mensupları 28 Mayıs 2013 Adana'da polis tarafından gerçekleştirilen operasyonlarda, kimyasal silahlarla yakalanmıştır.[139] CHP'li milletvekili Eren Erdem Suriye'de kullanılan kimyasal silahların bir bölümünün Türkiye üzerinde gönderildiğini iddia etmiştir.[140]
Misket bombaları
Merkezi New York'ta bulunan İnsan Hakları İzleme Örgütü'nün Beyrut kaynaklarına göre, Suriye Ordusu askerleri Eylül 2012 tarihinde misket bombaları kullanmaya başlamıştır. İnsan Hakları İzleme Örgütü'nün Silahlar bölümü başkanı Steve Goose, “Esad, her yerde yasak olan misket bombasını acımasızca kullanmayı artarak sürdürüyor ve bunun bedelini masum siviller canları ya da organlarını kaybederek ödüyor,” demiştir. Silahın kullanımın ilk kurbanlarının son kurbanlar olmadığı, silahın patladıktan sonra ardında bıraktığı küçük misketlerin daha sonra da patlayarak sivilleri öldürmeyi ve sakat bırakmayı sürdürdüğü bildirilmiştir.[141]
Scud füzeleri
Aralık 2012 tarihinde Baas Partisi güçleri, özellikle Halep şehrine karşı olmak üzere, muhaliflerin yönettiği şehirlere karşı Scud füzeleriyle saldırılar düzenlemeye başlamıştır.[142] Aralık ve Ocak ayları arasında şehri vuran Scud füzelerinin sayısının 40'dan fazla olduğu bildirilmiştir.[143] Birleşmiş Milletler Scud füzeleriyle düzenlenen bu büyük saldırıları kınamıştır.[144] Scud füzeleriyle düzenlenen saldırılar ülkede binlerce sivilin ölümüne neden olmuştur.[145][146][147]
Canlı bombalar
İngiliz The Guardian Gazetesi'nin doğrulayamadığı bir haberde Suriyeli bir subay, ABD savaş uçaklarına karşı Suriye Ordusu'nda 13 pilotun kamikaze saldırısı düzenlemeye hazır oldukları yönünde imza attığını, 3000 intihar saldırganının da ABD hava kuvvetlerine saldırı düzenleyebileceği yönünde bilgi verdiği iddia edilmiştir.[148]
Özellikle Halep ve Şam şehirlerinde, IŞİD ve El Nusra benzeri muhalif örgütler tarafından şehir meydanlarına, üniversitelere, devlet ve hükûmet binalarına ve Alevi köylerine karşı intihar saldırıları düzenlenmiştir.[149][150][151][152]
Vakum bombası
Hava-yakan bomba olarak da bilinen termobarik silahlar, Baas Partisi güçleri tarafından muhalif şehirler üzerinde kullanılmıştır. 2012 tarihinden itibaren, Esad yönetimine sadık hava güçlerinin muhalefet gösteren sivil yerleşim yerlerine vakum bombaları bıraktığı bildirilmiştir.[153] Silahlar yoğun olarak Halep Muharebesi ve Kafr Batna Savaşı'nda kullanılmıştır.[154] Birleşmiş Milletler insan hakları soruşturmaları paneli, Beşar Esad'a sadık güçlerin vakum bombalarıyla muhalif Kusayr şehrinin yerleşim yerlerini Mart 2013 tarihinde defalarca kez bombaladığını doğrulamıştır.[155]
Napalm bombası
Ağustos 2013 tarihinde, Baas Partisi güçlerinin Napalm-benzeri yangın çıkaran bir bombayla Kuzey Suriye'de bir okula saldırı düzenlediği bildirilmiştir.[156]
Muhalifler
Suriye muhalefeti
Suriye'de ılımlı muhalefetin çatı örgütü Suriye Devrimi Muhalefet Güçleri Koalisyonudur. SDMGK'ya bağlı olarak Özgür Suriye Ordusu başta olmak üzere Suriye Türkmen Ordusu ve Nureddin Zengi Hareketi gibi pek çok muhalif grup vardır.[157]
Ilımlı muhalefetin dışında İslami Cephe ve El Nusra Cephesi başta olmak üzere pek çok İslamcı muhalif grup vardır. Bu gruplar, ılımlı muhaliflerden farklı olarak İslami yasalarla yönetilen bir Suriye kurmak istemektedirler.[158][159]
Kürtler
Suriye Kürtleri, PYD'nin silahlı kanadı olarak bilinen YPG çatısı altında savaşmaktadırlar. Bunun yanında Kuzey Suriye'de muhaliflerle Burkan el-Fırat ve Suriye Demokratik Güçleri gibi ortak operasyon güçlerinde de yer almaktadırlar.[160][161]
Irak ve Şam İslam Devleti
IŞİD (DAİŞ, DEAŞ ya da İslam Devleti) olarak adlandırılan örgüt, ilk olarak El Kaide'nin Irak ve Suriye kolu olarak ortaya çıkmıştır. Ardından Suriye'de temsil konusunda El Nusra Cephesi ile anlaşmazlığa düşmüş ve El Kaide'den bağımsız olarak hareket etmeye başlamıştır. IŞİD, günümüzde dünya genelinde İslami bir devlet kurmak amacıyla hareket etmektedir. Diğer İslamcı örgütlerden farklı olarak, uluslararası sınırları tanımamaktadır.[162]
Uluslararası durum
Birçok ülke ve uluslararası kuruluş, cumhurbaşkanı Beşşar Esad ve yönetimini halka zulm çektiriyor söylemiyle yaptırımlara uğratmıştır; Beşşar Esad ve tüm çevresinin mal varlıkları dondurulmuştur.
Bazı ülkeler muhalif gruplara silah yardımı yapmıştır. Net olmasa dahi bazı iddialara göre bu ülkeler Suudi Arabistan, Katar, ve Türkiye'dir. BM Güvenlik Konseyi, Suriye rejimine yaptırım kararı almak için toplansa da, rejime yakın Rusya ve Çin bunları veto etmiştir.
Konseyde net karar alınamayınca Amerika Birleşik Devletleri ve Fransa Suriye Halkının Dostları Grubu adlı bir grup oluşturmuştur. Birçok kez grup toplanıp yaptırım karar almıştır. Son olarak Suriye, Türkiye'nin F-4 savaş uçağını düşürmesiyle (Haziran 2012 Türk uçağının düşürülmesi), NATO olağan üstü toplanmış ve olayı çok sert bir şekilde kınamıştır.
Birleşmiş Milletler, Suriye'deki Baas Partisi Hükümeti'ni meşru otorite olarak tanımaktadır.[163]
Suriye hükümetini destekleyenler
3 ülke Suriye'yi destekler ve dış müdahaleye karşı çıkar. Bunlar; Rusya, Çin ve İran.[164] Ayrıca Hizbullah ve beraberinde birkaç aşiret[165] (Lübnan'dan) rejimin yanında savaşmaktadır.
Muhalifleri destekleyenler
Muhalifleri destekleyen ülkelerin önde gelenleri Suudi Arabistan, Katar, ABD, Birleşik Krallık[166], Fransa, Almanya, Libya ve Türkiye'dir. Askeri ve ticari destek veren ülkeler ise sadece Türkiye, ABD, Katar, Suudi Arabistan[167] ve Libya'dır.
Mezhep çatışmaları
Suriye
Suriye'de muhalif kesimin Baas Partisi rejimine karşı başkaldırmasında Sünni gruplar etkilidir. Muhalefetin neredeyse tamamı Sünni, rejimin de neredeyse tamamının Arap Alevisi olduğu yönünde iddialar vardır, ancak buna karşıt görüşler de bulunmaktadır.[168] Bu yüzden olaylar bazı uzmanlar ve kuruluşlar tarafından mezhep kavgası şeklinde yorumlanmıştır. Nusayri gruplar, iktidarı ellerinde tutmak için Suriye Hükümeti'nin yanında gözükmüşlerdir. Eski başbakan Riyad Ferid Hicab'ın ülkeyi terk etmesi ve mezhep gruplarının birbirlerine karşı katliamlar yapması, mezhep kavgasını netleştirmiştir. Ülkede bazı muhalif unsurların, gösterilerinde "Aleviler tabuta, Hıristiyanlar Beyrut'a" sloganı attığı, ülkedeki kiliseleri bombaladığı ve Şii/Alevi nüfusun ağırlıklı yaşadığı bölgelerde silahlı eylemler gerçekleştirdiği ileri sürülmektedir.[169]
Lübnan
Ülkede yaşanan çatışmalar, bölgede yayılmıştır. Lübnan'da mezhep kökenli çatışmalar yaşanmıştır. Muhalefet yanlıları Sünniler ve rejim yanlısı Nusayriler bu bahaneyle çatışmaya girmişlerdir. Güvenlik güçleri olaylara müdehale etmişlerdir.
Çatışmalarda bazı tarikat ve dini önderlerin öldürülmesiyle, şiddet yükselmiştir. Yaklaşık 70 kişi ölmüş, 410 kişi yaralanmıştır. Çatışmalar özellikle mahalle aralarında gerçekleşmektedir. Bazı aşiretlerde çatışmalarda taraf olmuştur.[170]
Türkiye-Suriye ilişkilerindeki gerilim
Olayların başladığı günden bu yana Türkiye'de AKP Hükümeti ve Suriye'de Baas Hükümeti arasında gerilimler yaşanmıştır. 24 Ağustos 2016 tarihinde sabaha karşı saat 4 sularında Türk Silahlı Kuvvetleri, Suriye'nin Cerablus bölgesine havadan ve karadan askeri harekat başlatmıştır.
El-Kaide ve diğer örgütlerin etkisi
Ülkede muhaliflerin safına katılan radikal İslamcı terörist gruplar yer almaktadır.[171] El-Kaide ve El-Nusra Cephesi gibi aşırı İslamcı grupların, rejim sonrası şeriat devleti kurma ihtimali bazı muhalif kesimleri rahatsız etmektedir. Suriye Ulusal Konseyi ile bağlantıları olmadığından İslamcı militanlar bağımsız hareket etmektedir. ABD ve batılı güçler El-Kaide'nin muhaliflere destek olmasından rahatsızlık duymaktadır. Özgür Suriye Ordusu komutanlarından Ebu Ammar, Eğer bize batıdan yeterli yardım gelmezse, El-Kaide ile işbirliği yaparız açıklamasını yapmıştır.[172] Ancak iç savaşın seyrini en çok IŞİD değiştirmiştir.Günümüz itibariyle Suriye'nin yarısından çoğu Irak ve Şam İslam Devleti'nin elindedir.[173]
Mülteciler
Çatışmaların başladığı zamandan bu yana, şiddet ve yaşam sorunları nedeniyle milyonlarca sivil komşu ülkelere sığınmıştır. Türkiye, Ürdün, Lübnan, Irak, Ermenistan ve Kürdistan Bölgesel Yönetimi dahil toplamda 4,000,000'un üzerinde sivil komşu ülkelere sığınmıştır. Ayrıca Suriye içinde 7.000.000'a yakın kişi yerinden edilmiştir.
Suriye İç Savaşı sırasında halk gıda, yakıt, işsizlik ve barınak sıkıntısı yaşamıştır. Çatışmaların şiddetinden kaçan Suriye halkı Türkiye, Ürdün, Lübnan ve Irak gibi komşu ülkelere sığınmıştır.[174] Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı'nın (AFAD) verilerine göre, Türkiye'de yaşayan Suriyeli mültecilerin sayısı 2.000.000'u geçmiş bulunmakta ve bunların 1.700.000'den fazlası mülteci kampları dışında yaşamaktadır.[175]
Suriye'deki iç savaştan kaçan mülteci kadınların birçoğu fuhuşa ve zorla evliliğe itilmektedir.[176]
Ölü sayısı
Birleşmiş Milletler'in açıklamasına göre Suriye iç savaşında 250 binden fazla insan hayatını kaybetmiştir fakat Birleşmiş Milletler Suriye iç savaşına dair istatistik toplamayı bıraktığı için ölenlerin sayısının daha fazla olduğu düşünülmektedir. Suriye Politika Araştırma Merkezi (SCPR) yayınladığı raporla 2011 Mart ile 2016 Şubat ayları arasında Suriye iç savaşında 500 bin insanın hayatını kaybettiğini, 1.88 milyon insanın ise yaralandığını belirtmiştir.[177]
2016 Suriye Geçici Ateşkesi
ABD Dışişleri Bakanı John Kerry, Suriye'de ön görülen bir ateşkes anlaşması için Rusya ile anlaşmaya vardıklarını açıklamıştır.[178] Kerry, anlaşmanın ISID ve El Nusra örgütünü kapsamadığını ve 27 Şubat gününden itibaren geçerli olacağını belirtmiştir. Birleşmiş Milletlerinde desteklediği bu anlaşma Suriye iç savaşının başladığı Mart 2011 tarihinden bu yana ilk kez büyük çapta bir ateşkes anlaşması olarak da tanımlandı. Suriye Devlet Başkanı Beşşar Esad ise varılan anlaşmaya uyacağını açıklamıştır.[179] Varılan ateşkes anlaşması ile ülkeye insani yardım malzemelerinin ulaşması sağlanmıştır. Ateşkes ile ülke genelinde gözle görülür bir değişiklik olmuş fakat çok kez bu ateşkes ihlal edilmiştir.[180][181] Suriye İnsan Hakları Ağı ateşkesin ilk dört gününde toplam 52 kez ateşkesin ihlal edildiğini öne sürmüştür.[182] İhlaller karşılığında ise taraflar birbirlerini ateşkesi ihlal etmekle suçlamıştır.[183]
Suriye'deki ateşkese rağmen Rusya'nın hava destekli operasyonlarında Suriye Ordusu, Türkmen bölgelerine saldırmaya devam etmiştir.[184] Ayrıca Halep'in Şeyh Mesud mahallesinde YPG ile muhalifler arasında çatışmalar devam etmiştir.[181]
7 Mart tarihinde ateşkesin 312 kez ihlal edildiği, Lazkiye, Şam, Dera ve Humus'ta çatışmaların aralıklarla devam ettiği belirtilmiştir. 8 Mart itibariyle ateşkesin kapsadığı bölgelerde ölü sayısı 135 olarak açıklanmıştır.[185]
Galeri
- widths="200px"
Azaz şehrinde çatışmalarda yıkılmış bir ev
Muhalifler Humus şehrinde gösteri yapıyor
Beşşar Esad yandaşları Lazkiye'de miting yapıyor..jpg)
Humus'taki çatışmalar
Suriye polisi
Şam'da yüksek güvenlik.jpg)
.jpg)
.jpg)
Yıkılmış camii avlusu
Suriye Askerleri
Hükümet güçlerinin üssü
Mülteci kampı (Türkiye)
Azez kasabası
ÖSO askerlerinin kamyoneti
Ayrıca bakınız
- Halep Muharebesi
- Deyrizor Kuşatması
- Azez Muharebesi
- Palmira Muharebesi
- Türkiye-IŞİD çatışması
- Irak ve Şam İslam Devleti'ne karşı yapılan askerî müdahaleler
- Kobani Kuşatması
- Zabadani Muharebesi
- Şubat 2016 Humus saldırısı
Kaynakça
- ↑ Kalin, Stephen (27 September 2015). "Iraq says Russia, Iran, Syria cooperating on security issues in Baghdad". Reuters. 10 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160910131913/http://www.reuters.com/article/us-mideast-crisis-iraq-russia-idUSKCN0RQ0RY20150927. Erişim tarihi: 25 August 2016.
- ↑ Yusuf, Mohamed Sheikh (27 March 2016). "N. Korean army units fighting for Syria regime: al-Zubi". Anadolu Agency. 31 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160531211054/http://www.worldaffairsjournal.org/content/north-korean-army-units-rumored-be-fighting-syrian-regime. Erişim tarihi: 28 March 2016.
"Report: Iran, North Korea Helping Syria Resume Building Missiles". 29 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160729222911/http://www.nti.org/gsn/article/report-says-syria-resuming-missile-work-help-north-korea-iran/. Erişim tarihi: 18 November 2014.
Ryall, Julian (6 June 2013). "Syria: North Korean military 'advising Assad regime'". The Telegraph. 17 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160517213652/http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/syria/10102561/Syria-North-Korean-military-advising-Assad-regime.html. Erişim tarihi: 2 August 2013.
"North Korea violating sanctions, according to UN report". The Telegraph. 3 July 2012. http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/northkorea/9371607/North-Korea-violating-sanctions-according-to-UN-report.html. Erişim tarihi: 6 October 2012. - ↑ "France Says Its Airstrikes Hit an ISIS Camp in Syria". The New York Times. 28 September 2015. 22 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160722034950/http://www.nytimes.com/2015/09/28/world/europe/france-says-it-has-struck-at-isis-in-syria.html.
- ↑ Barton, Rosemary (26 November 2015). "Justin Trudeau to pull fighter jets, keep other military planes in ISIS fight". CBC News. http://www.cbc.ca/news/politics/government-position-fighter-jets-1.3338186. Erişim tarihi: 12 September 2016.
- ↑ "Operation Inherent Resolve". 30 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160930183012/http://www.defense.gov/News/Special-Reports/0814_Inherent-Resolve.
- ↑ "Syria: Bashar al-Assad's brother Maher 'loses leg". August 2012. 21 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160121005712/http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/syria/9480363/Syria-Bashar-al-Assads-brother-Maher-loses-leg.html.
- ↑ "Syria rebel leader Col. Riad al-Asaad wounded in attack, opposition says". CBS News. 25 March 2013. http://www.cbsnews.com/news/syria-rebel-leader-col-riad-al-asaad-wounded-in-attack-opposition-says.
- ↑ "Leading Syrian rebel groups form new Islamic Front". BBC. 22 November 2013. 26 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160426043447/http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-25053525. Erişim tarihi: 22 January 2014.
- ↑ Turkish Special Forces: From stopping a coup to the frontline of the ISIL fight Hürriyet Daily News, 24 August 2016.
- ↑ "Isis leader incapacitated with suspected spinal injuries after air strike". Guardian. 1 May 2015. http://www.theguardian.com/world/2015/may/01/isis-abu-bakr-al-baghdadi-incapacitated-suspected-spinal-injuries-iraq.
- ↑ "U.S. Condemns Terrorist Attacks in Iraq and Pledges to Help Combat al Qaeda". United States Department of State. 10 August 2013. http://www.state.gov/r/pa/prs/ps/2013/08/213032.htm.
- ↑ "Isis: US-trained Tajik special forces chief Gulmurod Khalimov becomes Isis war minister". Yahoo News. 6 September 2016. http://uk.news.yahoo.com/isis-us-trained-tajik-special-150308829.html.
- ↑ MacFarland leads the coalition against ISIS accessdate=2015-10-30
- 1 2 3 4 5 6 7 8 "About 430 thousands were killed since the beginning of the Syrian revolution". 13 September 2016. 1 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20161001150332/http://www.syriahr.com/en/?p=50612.
- 1 2 3 "More than 110 dead, thousands of regime forces during the 41 months". http://web.archive.org/web/20140826120603/http://www.syriahr.com/index.php?option=com_news&nid=22469&Itemid=2&task=displaynews. Erişim tarihi: 25 October 2014.
- ↑ "Hizbullah’s military commander is killed". The Economist. 31 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160731022900/http://www.economist.com/news/middle-east-and-africa/21698768-israel-usual-suspectbut-may-not-have-been-responsible-time-hizbullahs. Erişim tarihi: 13 May 2016.
- ↑ "Глава Кабардино-Балкарии подтвердил гибель двадцатого российского военного в Сирии". https://tvrain.ru/news/glava_kabardino_balkarii_podtverdil_gibel_dvadtsatogo_rossijskogo_voennogo_v_sirii-415187/?_branch_match_id=288643821470443681. Erişim tarihi: 12 August 2016.
- ↑ "Three Russians killed in Syria: pro-government source". Yahoo News. 20 October 2015. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160305141548/http://news.yahoo.com/three-russians-killed-syria-pro-government-source-145159450.html. Erişim tarihi: 21 October 2015.
- ↑
- ↑ "Fontanka Investigates Russian Mercenaries Dying For Putin In Syria And Ukraine". 29 March 2016. http://www.interpretermag.com/fontanka-investigates-russian-mercenaries-dying-for-putin-in-syria-and-ukraine/. Erişim tarihi: 29 March 2016.
- ↑ Iranian combat fatalities in Syria since January 2012: IRGC (437); Regular Military: (7). September, 2016: 5.
- ↑ "Senior Ahrar al-Sham leader on group losses in Syria’s war". 10 September 2016. 1 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20161001150342/https://twitter.com/khaled85211/status/774674908848726016.
- ↑ "Syria: Opposition, almost 11,500 civilians killed". Ansamed.ansa.it. 19 March 2012. 28 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20140328103035/http://ansamed.ansa.it/ansamed/en/news/sections/politics/2012/03/19/visualizza_new.html_134589467.html. Erişim tarihi: 27 August 2013.
- ↑ Two Turkish soldiers die in northern Syria operation - security sources
- ↑ "IS executes over 3,000 in Syria in year-long ´caliphate´". AFP. 28 June 2015. 19 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151219122614/http://www.geo.tv/article-189504-IS-executes-over-3000-in-Syria-in-year-long-caliphate.
9 weeks of the “truce and cease of fight operations” kills almost 5,600 people in most of the Syrian provinces
"81 executions during the 23rd month "the Islamic State’s Caliphate" in Syria rise the number of executions carried out by the "Islamic State" to 4225". SOHR. http://www.syriahr.com/en/2016/05/29/46519. Erişim tarihi: 29 May 2016.
Thousands flee ISIS offensive in northern Syria
The third US citizen fighter is killed in Manbij area and casualty number rises to about 1800 civilians and fighters
"About 8500 persons including 3200 civilians killed by Russian warplanes in 11 months of bombing in Syria". SOHR. 1 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20161001150356/http://www.syriahr.com/en/?p=50041. Erişim tarihi: 30 August 2016. - ↑ YPG releases balance-sheet of 2014: Nearly 5,000 ISIS members killed
- ↑ Balance of the War Against Hostile Groups in Rojava, Northern Syria: Year 2015
- ↑ "Syrian Army Kills Nearly 5,000 IS Militants in Three Months: Source". sputniknews.com. 25 December 2014. 18 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160818072029/http://sputniknews.com/middleeast/20141225/1016239222.html.
- ↑ The army takes full control of Palmyra city, hundreds of ISIS terrorists killed
- ↑ Jonathan Steele. "The Syrian Kurds Are Winning!". The New York Review of Books. 21 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160421042327/http://www.nybooks.com/articles/2015/12/03/syrian-kurds-are-winning/. Erişim tarihi: 12 April 2016.
- ↑ 217 ölü (Ocak-Mart, Haziran-Temmuz 2016), total of 217 reported killed
- ↑ "Marine is first US death in operations against Islamic State". The Times of India. http://timesofindia.indiatimes.com/world/us/Marine-is-first-US-death-in-operations-against-Islamic-State/articleshow/44263023.cms. Erişim tarihi: 25 October 2014.
- ↑ Jordan pilot murder: Islamic State deploys asymmetry of fear
- ↑ "Violations Documenting Center". Violations Documenting Center. 23 February 2016. 3 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20130303155835/http://www.vdc-sy.org/index.php/en/home. Erişim tarihi: 23 February 2016.
- ↑ Report on Syria conflict finds 11.5% of population killed or injured
- ↑ NRC Handelsblad, 15 August 2016.
- ↑ "More than four million Syrian refugees in neighbouring countries, UN says". Telegraph.co.uk. 9 July 2015. 7 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160507214743/http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/syria/11728266/More-than-four-million-Syrian-refugees-in-neighbouring-countries-UN-says.html.
- ↑ Tom Miles (9 July 2015). "Syria's neighbors now host four million of its refugees, U.N. says". Reuters. 28 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151128054314/http://www.reuters.com:80/article/2015/07/09/us-mideast-crisis-syria-refugees-idUSKCN0PJ0EF20150709.
- ↑ "UNHCR: Syrian Refugees Cross Four Million Mark - Al Jazeera America". aljazeera.com. 12 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160812211317/http://america.aljazeera.com/articles/2015/7/9/unhcr-syrian-refugees-cross-four-million-mark.html.
- ↑ "We’ve Never Seen Such Horror". Human Rights Watch. 2011-06-01. 10 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150810083555/http://www.hrw.org:80/node/99345/section/5.
- ↑ http://www.thejakartapost.com/news/2012/02/22/bombardment-syria-s-homs-kills-21-people.html
- ↑ "Syrian defections hurt army morale". July 5, 2012. 30 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160130102521/http://www.iol.co.za/news/world/syria-defections-hurt-army-morale-1.1334774.
- ↑ "Syria what you need to know". http://www.smh.com.au/world/syria-what-you-need-to-know-20130903-2t20m.html. Erişim tarihi: 10 September 2013.
- ↑ "Al Nusrah Front claims 3 more suicide attacks in Daraa". 27 November 2012. 28 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150128070621/http://www.longwarjournal.org/threat-matrix/archives/2012/11/al_nusrah_front_claims_3_more.php.
- ↑ "Hezbollah’s elite leading the battle in Qusayr region of Syria". Ya Libnan. 2013-04-22. 17 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160317030857/http://yalibnan.com/2013/04/22/hezbollahs-elite-leading-the-battle-in-qusayr-region-of-syria/.
- ↑ "In Turnabout, Syria Rebels Get Libyan Weapons". 2013-06-21. http://www.nytimes.com/2013/06/22/world/africa/in-a-turnabout-syria-rebels-get-libyan-weapons.html. Erişim tarihi: 2013-06-25.
- ↑ Hubbard, Ben (17 July 2013). "Momentum Shifts in Syria, Bolstering Assad’s Position". New York Times. http://www.nytimes.com/2013/07/18/world/middleeast/momentum-shifts-in-syria-bolstering-assads-position.html. Erişim tarihi: 10 August 2013.
- ↑ Sunni v Shia, here and there retrieved 14 September 2013
- ↑ "UN says Syria conflict is 'overtly sectarian'". 2012-12-20. http://www.aljazeera.com/news/middleeast/2012/12/2012122015525051365.html. Erişim tarihi: 2013-09-09.
- ↑ https://now.mmedia.me/lb/en/lebanonnews/nasrallah-says-hezbollah-will-not-bow-to-sectarian-threats
- ↑ http://www.naharnet.com/stories/en/65685
- ↑ http://www.huffingtonpost.com/2015/01/15/syria-rebel-truce_n_6478226.html?ncid=txtlnkusaolp00000592
- ↑ http://www.theguardian.com/world/2016/feb/11/report-on-syria-conflict-finds-115-of-population-killed-or-injured
- ↑ "Syria torture archipelago". 6 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20141006112254/http://www.ansa.it/ansamed/en/news/nations/syria/2012/07/03/Syria-Torture-archipelago-27-detention-centres-HRW-says_7136931.html.
- ↑ Staff (May 24, 2012). "UN human rights probe panel reports continuing ‘gross’ violations in Syria". United Nations. http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=42079. Erişim tarihi: September 12, 2013.
- ↑ http://www.globalpost.com/dispatch/news/afp/130313/un-must-refer-syria-war-crimes-icc-amnesty
- ↑ http://www.cnn.com/2013/03/16/world/meast/syria-civil-war/index.html
- ↑ "Syrian troops committed war crimes, says UN report". the Independent. 15 August 2012. http://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/syrian-troops-committed-war-crimes-says-un-report-8050282.html.
- ↑ http://www.trust.org/item/?map=syrian-govt-forces-and-rebels-committing-war-crimes-un-report
- ↑ http://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/CIonSyriaciviliansunrelentingspiralofviolence.aspx
- ↑ Obama: US cannot ignore Syria chemical weapons
- ↑ Douglas Little (1990). "Cold War and Covert Action: The United States and Syria, 1945-1958.". Middle East Journal 44 (1). http://www.jstor.org/pss/4328056.
- ↑ 1949-1958, Syria: Early Experiments in Cover Action, Douglas Little, Professor, Department of History, Clark University
- ↑ Gendzier, Irene L. (1997). Notes from the Minefield: United States Intervention in Lebanon and the Middle East, 1945–1958. Columbia University Press. s. 98. http://books.google.com/books?id=XlxgFtCZF9cC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false. Erişim tarihi: February 13, 2012. "Recent investigation..indicates that CIA agents Miles Copeland and Stephen Meade..were directly involved in the coup in which Syrian colonel Husni Za'im seized power. According to then former CIA agent Wilbur Eveland, the coup was carried out in order to obtain Syrian ratification of TAPLINE."
- ↑ Gerolymatos, André (2010). Castles Made of Sand: A Century of Anglo-American Espionage and Intervention in the Middle East.. Thomas Dunne books (MacMillan). http://books.google.com/books?id=HcJMUx3HCU4C. Erişim tarihi: February 13, 2012. "Miles Copeland, formerly a CIA agent, has outlined how he and Stephen Meade backed Zaim, and American archival sources confirm that it was during this period that Meade established links with extremist right-wing elements of the Syrian army, who ultimately carried out the coup."
- ↑ "Syria Profile". BBC. 13 September 2013. http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-14703995. Erişim tarihi: 13 September 2013.
- ↑ Wilson, Scott (25 April 2011). "Syria escalates attacks against demonstrators". The Seattle Times. http://seattletimes.nwsource.com/html/nationworld/2014875394_syria26.html.
- ↑ "Protests in Syria Pose Challenges for the U.S". NPR. http://www.npr.org/2011/04/13/135383023/protests-in-syria-pose-challenges-for-the-u-s.
- ↑ No Room to Breathe: State Repression of Human Rights Activism in Syria. 19. Human Rights Watch. October 2007. ss. 8–13. http://www.hrw.org/en/node/10646/section/4.
- ↑ George, Alan (2003). Syria:Neither Bread nor Freedom. New York, NY: Zed Books. s. 56–58. ISBN 1-84277-213-9. http://books.google.com/?id=dFdbVVcKsSIC.
- 1 2 Holliday, Joseph (December 2011). "The Struggle for Syria in 2011". Institute for the Study of War. http://www.understandingwar.org/sites/default/files/Struggle_For_Syria.pdf.
- ↑ Heneghan, Tom (23 December 2011). "Syria's Alawites are secretive, unorthodox sect". Reuters. http://www.reuters.com/article/2011/12/23/us-syria-religion-alawites-idUSTRE7BM1J220111223. Erişim tarihi: 8 August 2013.
- ↑ Worth, Robert F. (24 April 2011). "Syrian Crisis Tests the Mettle of Its Autocratic Ruler". New York Times. http://www.nytimes.com/2011/04/25/world/middleeast/25assad.html. Erişim tarihi: 10 August 2013.
- ↑ "Syria Kurd leader vows to keep up democracy struggle". Reuters. 7 April 2011. http://www.reuters.com/article/2011/04/07/syra-kurds-leader-idUSLDE73613X20110407. Erişim tarihi: 10 August 2013.
- ↑ "US will not intervene in Syria as it has in Libya, says Hillary Clinton". The Guardian (London). 27 March 2011. http://www.guardian.co.uk/world/2011/mar/27/report-12-killed-syrian-port-city.
- 1 2 "Rebels in Syria's largest city of Aleppo mostly poor, pious and from rural backgrounds". Fox News. Associated Press. 16 October 2012. http://www.foxnews.com/world/2012/10/16/rebels-in-syria-largest-city-aleppo-mostly-poor-pious-and-from-rural/. Erişim tarihi: 28 January 2013.
- ↑ Saleeby, Suzanne (16 February 2012). "Sowing the Seeds of Dissent: Economic Grievances and the Syrian Social Contract's Unraveling". Jadaliyya. http://www.jadaliyya.com/pages/index/4383/sowing-the-seeds-of-dissent_economic-grievances-an.
- ↑ "Youth Exclusion in Syria: Social, Economic, and Institutional Dimensions". Journalist's Resource. 28 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150128055615/http://journalistsresource.org/studies/government/international/youth-exclusion-in-syria-economic/. Erişim tarihi: 11 August 2012.
- ↑ "World Report 2010 Human Rights Watch World Report 2010", p. 555.
- 1 2 "Syria". Amnesty International. 2009. 28 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20140328111337/http://report2009.amnesty.org/en/regions/middle-east-north-africa/syria. Erişim tarihi: 1 February 2012.
- ↑ Black, Ian (16 July 2010). "Syrian human rights record unchanged under Assad, report says". The Guardian (London). http://www.guardian.co.uk/world/2010/jul/16/syrian-human-rights-unchanged-assad.
- 1 2 3 Human Rights Watch World Report 2005 Events of 2004, Human Rights Watch 2005. ISBN 1-56432-331-5.
- ↑ "How Syria controls its dissidents – Banning travel". The Economist. 30 September 2010. http://www.economist.com/node/17155868.
- ↑ "A Wasted Decade". Human Rights Watch. 16 July 2010. ss. 8. 16 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150416235023/http://www.hrw.org/en/node/91580/section/4.
- ↑ "2010 Country Reports on Human Rights Practices - Syria". United Nations High Commissioner for Refugees. 8 April 2011. 20 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20121120173922/http://www.unhcr.org/refworld/country,,,,SYR,,4da56d83a2,0.html.
- ↑ "Stateless Kurds in Syria granted citizenship". CNN. 7 April 2011. http://articles.cnn.com/2011-04-07/world/syria.kurdish.citizenship_1_kurdish-region-kurdish-identity-stateless-kurds. Erişim tarihi: 13 November 2011.
- ↑ Brandon, James (21 February 2007). "The PKK and Syria's Kurds". Terrorism Monitor (Washington, DC: The Jamestown Foundation) 5 (3). http://www.jamestown.org/programs/gta/single/?tx_ttnews%5Btt_news%5D=1014&tx_ttnews%5BbackPid%5D=182&no_cache=1. Erişim tarihi: 1 February 2012.
- ↑ Isseroff, Ami (24 March 2004). "Kurdish agony – the forgotten massacre of Qamishlo". MideastWeb. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160305065717/http://www.mideastweb.org/log/archives/00000231.htm. Erişim tarihi: 16 February 2012.
- ↑ United States Bureau of Democracy, Human Rights and Labor. Syria: International Religious Freedom Report 2007. This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
- ↑ Brocklebank, Christopher (2010-06-23). "Syrian authorities crack down on gay men". Pink News. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160303221711/http://www.pinknews.co.uk/2010/06/23/syrian-authorities-crack-down-on-gay-men/. Erişim tarihi: 2010-12-07.
- ↑ Joe Lauria (November 29, 2011). "More than 250 children among dead, U.N. says". The Wall Street Journal. 13 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20130513184424/http://online.wsj.com/article/SB10001424052970203935604577066623669457632.html. Erişim tarihi: November 29, 2011.
- ↑ "Syria among worst for rights abuses: HRW report". Reuters. 2011-01-24. 2 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150902062959/http://www.reuters.com/article/2011/01/24/us-syria-rights-idUSTRE70N5S620110124.
- ↑ Ten years after Bashar el-Assad’s installation, the government still decides who can be a journalist, Reporters Without Borders USA.
- ↑ Black, Ian (2010-07-16). "Syrian human rights record unchanged under Assad, report says". The Guardian (London). http://www.guardian.co.uk/world/2010/jul/16/syrian-human-rights-unchanged-assad.
- ↑ "10 Worst Countries to be a Blogger", Committee to Protect Journalists, 30 April 2009
- ↑ "Bashar Al-Assad, President, Syria". Reporters Without Borders. 18 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151018150441/http://en.rsf.org/spip.php?page=predateur&id_article=42411. Erişim tarihi: 26 October 2012.
- ↑ "Red lines that cannot be crossed – The authorities don’t want you to read or see too much". The Economist. 24 July 2008. http://www.economist.com/node/11792330.
- ↑ Jennifer Preston (9 February 2011). "Syria Restores Access to Facebook and YouTube". The New York Times. http://www.nytimes.com/2011/02/10/world/middleeast/10syria.html.
- ↑ "Internet Enemies - Syria". Reporters Without Borders. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160304070925/http://en.rsf.org/internet-enemie-syria,39779.html. Erişim tarihi: 29 April 2011.
- ↑ "Internet Enemies: Syria", Reporters Without Boarders, March 2011
- ↑ "Syrian jailed for internet usage". BBC News. 21 June 2004. http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/3824595.stm.
- ↑ "Mid-East unrest: Syrian protests in Damascus and Aleppo". BBC. 15 March 2011. 2 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160202134319/http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-12749674. Erişim tarihi: 15 March 2013.
- ↑ "Observations on the Air War in Syria". Air & Space Power Journal. March–April 2013. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160303234154/http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/opeds/Boxx20130301-AirSpace.pdf.
- ↑ http://www.aa.com.tr/tr/dunya/478073--suriyede-savas-4-yilda-211-bin-can-aldi
- ↑ http://www.aljazeera.com.tr/haber/suriyeli-kurtler-ozerklik-ilan-etti
- ↑ http://www.dw.com/tr/suriyenin-yar%C4%B1s%C4%B1ndan-%C3%A7o%C4%9Fu-i%C5%9Fidin-elinde/a-18464959
- ↑ http://www.aljazeera.com.tr/haber/muhalifler-halepte-ilerliyor
- ↑ http://haber.star.com.tr/dunya/suriyede-muhaliflerin-ilerleyisi-suruyor/haber-1046593
- ↑ http://www.aljazeera.com.tr/al-jazeera-ozel/abd-izledi-rusya-vurdu-pyd-aldi
- 1 2 http://www.timeturk.com/turkmen-dagi-adim-adim-rejimin-eline-geciyor/haber-116525
- ↑ http://www.sabah.com.tr/dunya/2016/02/22/turkiye-ile-suudi-arabistan-suriyeye-operasyon-yapacak-mi
- ↑ http://www.dw.com/tr/suudi-arabistan-iran-gerilimi-t%C3%BCrkiyeyi-zora-soktu/a-18958850
- ↑ http://www.haber3.com/ypg-ilerlemeye-devam-ediyor-3856229h.htm
- ↑ http://www.nydailynews.com/news/world/syrian-rebels-seize-iraq-border-crossing-isis-article-1.2554349
- ↑ http://www.bbc.com/turkce/haberler/2016/01/160118_isid_deyr_ez_zor
- ↑ http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2015/05/150503_osama_abu_zaid_oso_suriye_roportaj
- ↑ http://tr.euronews.com/2015/12/09/muhalifler-humus-tan-cekildi-kontrol-tamamen-rejim-guclerinde/
- ↑ http://www.presstv.ir/Detail/2016/01/08/445030/Syria-Daesh-Homs-Nursa-Front-/
- ↑ http://aranews.net/2016/01/palmyra-dozens-of-civilian-casualties-reported-in-fresh-syrian-airstrikes/
- ↑ http://www.islahhaber.net/halep-te-ypg-ile-muhalifler-catisiyor-45783.html
- ↑ http://www.sabah.com.tr/dunya/2015/05/29/eriha-da-muhaliflerin-elinde-savas-lazkiyeye-tasiniyor
- ↑ http://www.timeturk.com/10-soruda-suriye-rejiminin-guney-halep-saldirisi/haber-109258
- ↑ http://www.ozelhaberler.com/haber/55644/savasin-anahtari-lazkiye-de
- ↑ http://www.haber7.com/ortadogu/haber/1506843-esed-turkmenlere-napalm-bombasi-atti
- ↑ https://southfront.org/syrian-army-advances-to-the-turkish-border-in-northern-latakia/
- ↑ http://www.turkiyegazetesi.com.tr/editorunsectikleri/253449.aspx
- ↑ "Turkish doctors say no nerve gas in Syrian victims' blood". GlobalPost. 2013-05-05. 11 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150911125351/http://www.globalpost.com/dispatch/news/regions/middle-east/syria/130505/syria-chemical-weapons-obama-red-line-turkey-idlib-aleppo-sarin-israel. Erişim tarihi: 2013-05-29.
- ↑ Willsher, Kim (2 September 2013). "Syria crisis: French intelligence dossier blames Assad for chemical attack". The Guardian. http://www.theguardian.com/world/2013/sep/02/syria-crisis-french-intelligence-assad.
- ↑ "Syria Has Used Chemical Arms on Rebels, U.S. and Allies Find". New York Times. 13 June 2013. http://www.nytimes.com/2013/06/14/world/middleeast/white-house-pushes-back-on-bill-clintons-syria-remarks.html.
- ↑ Ari Soffer (5 August 2013). "Syria: Rebels Allege Another Chemical Attack by Regime". Israelnationalnews.com. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160304220404/http://www.israelnationalnews.com/News/News.aspx/170615. Erişim tarihi: 15 August 2013.
- ↑ "UN Chemical Weapons Report Will Confirm Sarin Gas Used in Aug. 21 Attack". September 16, 2013. 9 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://untribune.com/post/61391791260/un-chemical-weapons-report-will-confirm-sarin-gas-used. Erişim tarihi: 17 September 2013.
- ↑ Gladstone, Rick; Chivers, C.J. (September 16, 2013). "Forensic Details in U.N. Report Point to Assad’s Use of Gas". New York Times. http://www.nytimes.com/2013/09/17/world/europe/syria-united-nations.html. Erişim tarihi: 17 September 2013.
- ↑ Drum, Kevin (September 16, 2013). "Yep, the Ghouta Gas Attacks Were Carried Out By the Assad Regime". Mother Jones. http://www.motherjones.com/kevin-drum/2013/09/syria-un-report-ghouta-sarin-rocket-attack. Erişim tarihi: 17 September 2013.
- ↑ "'Suriye'de kimyasal silah kullanıldı'". Al Jazeera Türkçe. 5 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160405040024/http://www.aljazeera.com.tr/haber/suriyede-kimyasal-silah-kullanildi.
- ↑ http://www.rferl.org/content/lavrov-syria-attack-terror-lavrov-warning/25099919.html
- ↑ Isachenkov, Vladmir. "Russia To Push Syria To Put Chemical Weapons Under International Control". Huffington Post. 21 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151121074040/http://www.huffingtonpost.com:80/2013/09/09/russia-syria-chemical-weapons-international-control_n_3893951.html.
- ↑ John Solomon. "US, Russia reach deal on Syria chemical weapons", The Washington Times. September 14, 2013.
- ↑ "Suriye kimyasal silah tesislerini imha etti". Euronews Türkçe. 5 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160405214745/http://tr.euronews.com/2013/10/31/suriye-kimyasal-silah-tesislerini-imha-etti/.
- ↑ "Adana'daki Kimyasal Silah Davasi". İhlas Haber Ajansı. 28 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160428141135/http://www.iha.com.tr/adana-haberleri/adanadaki-kimyasal-silah-davasisuriyedeki-teror-orgutlerine-kimyasal-silah-yapiminda-kullanilan-madde-temin-etmeye-calistigi-iddia-edilen-1i-tutuklu-6-sanigin-yargilanmasina-baslandidurusmayi-takip-etmek-icin-adanaya-gelen-chp-kocaeli-milletvekili-pm-uyes-adana-585243/.
- ↑ "CHP’li Eren Erdem: Suriye’de atılan sarin gazının kimyasalları Türkiye’den gitti". Cihan Haber Ajansı. 5 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160405042311/https://www.cihan.com.tr/tr/chp-milletvekilleri-eren-erdem-ali-seker-sarin-gaz-suriye-kimyasal-silah-turkiye-adana-iddianame-dava-1911034.htm.
- ↑ "Syria: Mounting Casualties from Cluster Munitions". Hrw.org. 2013-03-16. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160305210245/https://www.hrw.org/news/2013/03/16/syria-mounting-casualties-cluster-munitions. Erişim tarihi: 2013-05-29.
- ↑ Saad, Waida; Rick, Gladstone (22 February 2013). "Scud Missile Attack Reported in Aleppo". New York Times. http://www.nytimes.com/2013/02/23/world/middleeast/scud-missile-aleppo.html. Erişim tarihi: 8 August 2013.
- ↑ Sevil Küçükkoşum. "Syria fired more than 40 Scud missiles in two months". Hurriyet Daily News. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160303190333/http://www.hurriyetdailynews.com/syria-fired-more-than-40-scud-missiles-in-two-months.aspx?pageID=238&nid=41564. Erişim tarihi: 2013-05-29.
- ↑ "U.S. condemns Scud attack in Syria, invites opposition for talks". NBC News. 2013-02-24. 13 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20130513190143/http://www.nbcnews.com/id/50927099/ns/world_news-mideast_n_africa/t/us-condemns-scud-attack-syria-invites-opposition-talks/. Erişim tarihi: 2013-05-29.
- ↑ "20 dead in Scud missile attack in Syria, activists say". Los Angeles Times. 29 March 2013. http://articles.latimes.com/2013/mar/29/world/la-fg-wn-syria-scud-missile-20130329.
- ↑ "NGO: Missile fired on Syria town kills 4 civilians". Al Arabiya. 2013-04-28. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160303232324/http://english.alarabiya.net/en/News/middle-east/2013/04/28/Missile-fired-on-Syria-town-kills-4-civilians-.html. Erişim tarihi: 2013-05-29.
- ↑ "Syrian missile kills 26 in village near Aleppo 3 June 2013". France24.com. 2012-12-06. 19 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20130619164923/http://www.france24.com:80/en/20130603-syrian-missile-kills-26-village-near-aleppo. Erişim tarihi: 2013-06-04.
- ↑ Mona Mahmood and Robert Booth. "Syrian army may use kamikaze pilots against west, Assad officer claims". The Guardian. 6 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160406054501/http://www.theguardian.com/world/2013/aug/28/syrian-army-kamikaze-against-west-assad?CMP=twt_fd&CMP=SOCxx2I2. Erişim tarihi: 2013-08-30.
- ↑ "http://www.longwarjournal.org/threat-matrix/archives/2013/03/suicide_attack_reported_in_dam.php". 18 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150218211348/http://www.longwarjournal.org:80/threat-matrix/archives/2013/03/suicide_attack_reported_in_dam.php.
- ↑ "Al Nusrah Front claims 3 more suicide attacks in Daraa". 28 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150128070621/http://www.longwarjournal.org/threat-matrix/archives/2012/11/al_nusrah_front_claims_3_more.php.
- ↑ "Car bomb strikes near Syria military complex". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160304031009/http://www.aljazeera.com/news/middleeast/2012/05/201251973524973527.html.
- ↑ "Death toll rises to at least 82 in Aleppo University bombings". 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160306210005/http://www.thenational.ae/news/world/middle-east/death-toll-rises-to-at-least-82-in-aleppo-university-bombings.
- ↑ Syria rebels say Assad using 'mass-killing weapons' in Aleppo - Israel News, Ynetnews. Ynetnews.com (1995-06-20). Retrieved on 2013-08-19.
- ↑ Dropping Thermobaric Bombs on Residential Areas in Syria_ Nov. 5. 2012 - Syria Videos : Firstpost Topic - Page 1. Firstpost.com. Retrieved on 2013-08-19.
- ↑ Cumming-Bruce, Nick (4 June 2013). "U.N. Panel Reports Increasing Brutality by Both Sides in Syria". New York Times. http://www.nytimes.com/2013/06/05/world/middleeast/un-panel-reports-increasing-brutality-by-both-sides-in-syria.html.
- ↑ BBC news, 29 August 2013, BBC News, 30 September 2013
- ↑ http://www.bbc.com/turkce/haberler/2012/11/121112_syrian_opposition_guide
- ↑ http://www.ntv.com.tr/dunya/halk-seriat-kurallarinin-keyfini-cikariyor,XxHLzDSOkEiCSsg2Mmy9lA
- ↑ http://www.radikal.com.tr/dunya/oso-ve-el-nusra-seriatta-birlesti-1152475/
- ↑ http://www.radikal.com.tr/dunya/iside-karsi-suriye-demokratik-gucleri-adi-altinda-birlestiler-1450006/
- ↑ http://www.a24.com.tr/haber/ypg-nedir-acilimi-ne-ypg-ne-demek-lideri-kimdir-amaci-nedir-40032288.html?h=11
- ↑ http://www.sabah.com.tr/dunya/2015/05/23/sykes-picotyu-isid-yirtti
- ↑ http://www.un.int/syria/ Permanent Mission of the Syrian Arab Republic to the United Nations
- ↑ "İran'dan Esed'e Asker Desteği". TRT Haber. 26 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151126230927/http://www.trthaber.com/haber/dunya/irandan-esede-asker-destegi-50626.html. Erişim tarihi: 24/08/2012.
- ↑ "Suriye'den Lübnan'a Bulaşıyor". bianet.0rg. 27 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151127081504/http://bianet.org/bianet/dunya/140356-suriyeden-lubnana-bulasiyor. Erişim tarihi: 24/08/2012.
- ↑ "İngiltere muhaliflere yardımı artırıyor". Cumhuriyet. 16 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20131016015315/http://www.cumhuriyet.com.tr/?hn=358244. Erişim tarihi: 24.08.2012.
- ↑ "Suudi Arabistan, Suriyeli muhaliflere yardım ediyor". İran Türkçe. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160304091203/http://turkish.irib.ir/haberler/dis-haberler/item/265521-suudi-arabistan,-suriyeli-muhaliflere-yard%C4%B1m-ediyor. Erişim tarihi: 24/08/2012.
- ↑ http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalYazar&ArticleID=1103781&CategoryID=100 Suriyeli Aleviler: En yetim azınlık!, Fehim Taştekin, Radikal Gazetesi
- ↑ http://www.abna.ir/data.asp?lang=10&Id=323413 Aleviler tabuta, Hıristiyanlar Beyrut'a, AhlulBayt News Agency
- ↑ "Lübnan'ın Esed savaşı". Ankara Haber. 26 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160326230705/http://www.ankarahaber.com/haber/lubnan-in-esed-savasi-/116629. Erişim tarihi: 24/08/2012.
- ↑ "El Kaide üyesi Türk Suriye'de öldürüldü". Hürriyet Planet. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150402193909/http://www.hurriyet.com.tr/planet/21249504.asp. Erişim tarihi: 24/08/2012.
- ↑ "El Kaide'yle işbirliği yaparız". NTVMSNBC. http://www.ntvmsnbc.com/id/25374870/. Erişim tarihi: 24/08/2012.
- ↑ http://www.bbc.com/turkce/haberler/2015/05/150521_suriye_isid
- ↑ "944 Suriyeli Daha Türkiye'ye Geldi". TRT Haber. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160304194259/http://www.trthaber.com/haber/dunya/944-suriyeli-daha-turkiyeye-geldi-52810.html. Erişim tarihi: 23.08.2012.
- ↑ "AFAD: Türkiye'de mülteci sayısı 600 bini geçti". 8 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20140108114554/http://www.bbc.co.uk:80/turkce/multimedya/2013/10/131022_vid_afad_multeci.shtml.
- ↑ "Suriyeli kadınlar fuhuşa ve zorla evliliğe itiliyor". 20 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20140520042921/http://www.bbc.co.uk:80/turkce/multimedya/2013/05/130529_dg_suriyelikadinlar.shtml?.
- ↑ http://www.bbc.com/turkce/haberler/2016/02/160211_suriye_rapor_guardian
- ↑ http://www.bbc.com/turkce/haberler/2016/02/160221_kerry_suriye_ateskes
- ↑ http://www.milliyet.com.tr/esad-ateskesi-kabul-etti/dunya/detay/2198671/default.htm
- ↑ http://tr.euronews.com/2016/03/02/suriye-de-kirilgan-ateskes-ve-insani-yardimlar-suruyor/
- 1 2 http://www.hurriyet.com.tr/pyd-gucleri-halepte-muhalifleri-batidan-kusatmaya-calisiyor-40063150
- ↑ http://aa.com.tr/tr/dunya/suriyedeki-ateskes-dorduncu-gununde-52-defa-ihlal-edildi/530449
- ↑ http://www.bbc.com/turkce/haberler/2016/02/160228_suriye_ateskes
- ↑ http://www.milliyet.com.tr/ateskes-delik-desik-9-gunde-312/dunya/detay/2205765/default.htm
- ↑ http://www.ntv.com.tr/dunya/ateskesten-bu-yana-687-olu,tWgbKZS2x0GnA7LJM4LTFA
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||