Eyyûbîler

Eyyûbîler أيوبيون Ayyūbīyūn
—  Sultanlık  —
←   ← 1171–1348 →
Bayrak
Başkent	Kahire (1171-1174) Şam (1174-1218) Kahire (1218-1250) Şam (1250-1260) Hama (1260-1341)
Dil(ler)	Arapça
Din	Sünnî İslâm
Yönetim	Monarşi
Sultan
- 1171-1193	Selahaddin
- 1250-1254	Eşref Musa
Tarihi
- Montgisard Muharebesi	1177
- Hıttin Savaşı	1187

Moğol istilası öncesi

Mısır tarihi
Bu madde Mısır kategorisi ile ilişkilidir.
Hanedan öncesi Mısır MÖ 3100
Antik Mısır
Erken Hanedan Dönemi MÖ 3100–2686
Eski Krallık MÖ 2686–2181
1'inci Ara Dönem MÖ 2181–2055
Orta Krallık MÖ 2055–1650
2'nci Ara Dönem MÖ 1650–1550
Yeni Krallık MÖ 1550–1069
3'üncü Ara Dönem MÖ 1069–664
Geç Dönem MÖ 664–332
Klâsik Antik
Ahameniş Mısırı MÖ 525–332
Ptolemaios Mısırı MÖ 332–30
Roma & Bizans Mısırı MÖ 30 – MS 641
Sâsânî Mısırı 621–629
Ortaçağ
Arap Mısırı 641–969
Fâtımî Mısırı 969–1171
Eyyûbî Mısırı 1171–1250
Memlûk Mısırı 1250–1517
Modern Çağ
Osmanlı Mısırı 1517–1867
Fransız İşgali 1798–1801
Muhammed Ali yönetimi 1805–1882
Mısır Hidivliği 1867–1914
Modern Mısır
İngiliz İşgali 1882–1922
Mısır Sultanlığı 1914–1922
Mısır Krallığı 1922–1953
Cumhuriyet 1953–günümüz

Eyyûbîler Devleti veya Eyyûbîler (Arapça: أيوبيون 'ayyūbīyūn; ; Kürtçe: دووگەلی ئەییووبی Dûgela Eyûbiyan) 1171-1250, Hama'nın yerel yönetimi olarak 1348'e kadar), Zengi Devleti'nin komutanı olan Selahaddin Eyyûbî'nin kurduğu Sünnî İslâm Hanedanı'nın egemen olduğu Mısır'daki devletin adıdır.^{[1][dn 1]} En güçlü olduğu dönemde Mısır, Suriye, Irak, Hicaz ve Yemen'i egemenliği altında tutmuştur.

Hanedanın etnik yapısı tartışmaları ve devlet yapısı

Eyyûbîler Kürt, Türk veya Arap kökenli Sünni İslam hanedanıydı.^[2] El-Hazrecî'nin Eyyubileri anlatan eserinin ismi Târihu Devleti'l-Ekrâd ve’l-Etrak (Türkçe: Kürd ve Türk Devletinin Tarihi) ismini taşımaktadır (Mehmet Bayrak'a göre "ve’l-Etrak" kelimesi sonradan eklenmiştir^[3]).^[4][5][6] Bu isim Memlûk Sultanlığı'nın en yaygın adıdır. Fakat bu yazarların Memlûk Sultanlığı'nın isminden esinlenmiş olma ihtimali yoktur, çünkü hem İbnü'l-Esîr hem de İbn Senaü'l-Mülk, Memlûk Sultanlığı'nın kuruluşundan (1250) önce ölmüşlerdir.^[7] Siyasi yapısı bakımından, Eyyûbî konfederasyonun yönetim tutumları kendi yurdunun siyasi kurumları ile alakalı olabilir. Fakat bu kurumları çağdaş Türk devletlerinin temel yapısıyla önemli ölçüde farksızdı ve Eyyubîler birçok yönden sadece Selçukluların bir halefi olarak anlaşılabilir.^[8]

Siyasî tarih

Selahaddin Eyyübi'nin Mısır’ı fethi ve Bâtınîlerin etrafa yayılması

Fâtımîler’in son halifesi olan El-Âzıd bil-Lâh’ın 1171 tarihinde vefatı üzerine Şâfiî olan Selahaddin Eyyübi Mısır’a yerleşti. Bunun üzerine iki yüz yetmiş sekiz sene süren Mısır Şîʿa’sının tarihe karışması neticesi “Mısır Şia Batınilik mensupları da çeşitli ülkelere dağılmak zorunda kaldılar. Böylece, Sultan Selahaddin Eyyübi’nin baskısından bunalan Batınilik dâîleri bu yeni bağımsızlığına kavuşan bölgelere göç ettiler.

1158 yılında Büyük Selçuklular'ın sonu olarak kabul edilen Sultan Sencer’in evlât bırakmadan ölmesi üzerine Selçuklu valileri Horasan, Irak-ı Acem, Kerman, Halep, Şam, Konya Selçuk şubeleri oluşturdukları gibi Benî Artıklar, Elgarzîler, Musul ve Halep Atabeylikleri isimleri altında bağımsızlıklarını ilân ettiler.

Selahaddin Eyyübi'in kurduğu devlet, babasının adından dolayı Eyyûbîler olarâk anıldı. Eyyûbîler Devleti'nin sınırları kısa sürede Mısır, Suriye, Güneydoğu Anadolu ve Arabistan'ın güneyine kadar genişledi.

Ancak Eyyubiler Hanedanı sultanları Üçüncü Haçlı Seferi ve daha sonra orta-doğuya yapılan Haçlı Seferleri ile uğraşmak zorunda kaldılar. Özellikle Mısır'a Dimyat'a yönelik Beşinci Haçlı Seferi, Eyyubiler Sultanı Kamil bin Adil'in bir anlaşma ile Kudüs'u Haçlılara terk ettiği Altıncı Haçlı Seferi ve yine Mısır'a yönelik ve Dimyat'ın Haçlılara ellerine geçemesine neden olan Fransa Kralı IX. Louis Yedinci Haçlı Seferi Eyyubiler devleti ve sultanlarını çok uğraştırdı.

Özellikle Yedinci Haçlı Seferi Eyyubiler Sultanı olan Salih Eyyub'un beklemediği bir şekilde gelişti. Suriye'de Haçlıları beklerken ve oğlu ve varisi olan Muazzam Turanşah'i Mısır'dan uzaklaştırıp Elcezire valisi olarak Hasankeyf'e göndermişken beklenmedik şekilde Mısır'a yönelen ve Dimyat kalesini ellerine geçiren Haçlılara karşı direnmesi ancak kendinin köle olarak satın alıp eğitilip yetiştirilmelerini sağladığı Memluklu kölemenler ordusunun gayreti ve yetenekleri ile mümkün oldu. Zaten veremden hasta olan Sultan Salih Eyyub sedye ile getirildiği Mansuriye'de daha da hastalandı ve bacağında çıkan abşe nedeniyle ameliyat olmasından sonra oldu. Varisi olan Muazzam Turanşah'a Mısır'a El Cezire'den gelmesi icin haber yollandı ve o da allelacele yola çıktı. Mısır ordusunun komutanları bu ölümü sakladılar ve Salih Eyyub'un dul karısı Şecer-üd-Dürr devlet idaresini efektif olarak eline aldı. Mısır ordusu Memluklu komutanlarının gayet büyük yetenekleri dolayısıyla Haçlı ordusu Mansura Muharebesi'nde büyük bir yenilgiye uğratıldı. Bir aoyun ile Mansure icine girmelerini saglayip sonra onları kuşatılmaya alındı. Bu sırada Muazzam Turanşah Mısır'a yetişip Sultanlık ve Mansura'yı kuşatan Mısır ordusu komutasını üzerine almıştı. Haçlılara karşı yapılan Fariskur Muharebesi'nde Haçlılar ordusu büyük bir yenilgiye uğradı ve imha edildip ordu olmaktan çıktı. Kral IX. Louis esir alındı ve ancak gayet büyük bir meblağ altın fidye vermek suretiyle esirlikten kurtuldu. Dimyat'ı geri vererek Haçlı ordusunun kalıntıları başında Mısır'ı terketti. Tam bu sırada Muazzam Turanşah üvey annesi olan Şecer-üd-Dürr'u ve gayet güçlü Memluklu emirlerini tavırları ve onlar aleyhinde politikaları ile kendinden gocuttu. Memluklu askeri komutan emirler ona bir suikast uygulayarak onu öldürüp Mısır Eyyubiler hanedanının hükümdarlığına effektif olarak son verdiler. Mısır'ın ve ordusunun efektif idaresi Salih Eyyub'un kurmuş olduğu "Bahri Memluklular" emirleri eline geçmişti. Önce Salih Eyyub'in karısı Şecer-üd-Dürr Sultan ilan edilmiş ve Mısır idarecileri ona biat etmiştir. Fakat Suriye Eyyubiler'inin ve Bağdad Abbasiler halifesinin gayet negatif olarak ona biat etmemeleri yeni bir tutum uygulmalarına yol açtı. (1250)'da Şecer-üd-Dürr tahttan feragat etti ama ona en yakin Bahr-i Memluk komutanlarından Aybeg sultan olarak tahta gecirildi ve Şecer-üd-Dürr onunla evlendi. Eyyubiler Suriye Sultanı Nasır Yusuf devam etti ve bu sultan ordusuyla Mısır'a hücum etti. Aybeg bir ara Eyyubiler Suriye Sultanı Nasır Yusuf'un tehdidini önlemek için ile ortak sultan olarak Mısır Sultanı tahtına 1250-1254 arasında 16 yaşında bir çocuk olan Eyyubiler hanedanından Eşref Musa'yi geçirdiğini ilan etti ise de bu çocuk hükümdar bir kukla olmaktan ileri geçmedi. Eyyubiler Suriye Sultanı ordusu Mısır'de Mamluklularla yapılan iki büyük muharabeden sonra Mısır'dan püskürtüldü. Bu tehdid ortadan kalkınca Eşref Musa tahttan indirilip Eyyubiler hanedanının Mısır idaresi sona erdi ve Mısır'ın idaresi Memluklüler Devleti'ne geçti.

Eyyubiler hanedanının diğer kolları diğer bölgelerde hükümdarrlik etmeye devam etti. Eyyubi Nasır Yusuf önce 1236-1260 döneminde Hama emiri; sonra (1250-1260) döneminde Eyyubiler Suriye Sultanı oldu. Eyyubiler hanedanının kollarinden olan Eşref Musa bin Mansur İbrahim 1260-1263 döneminde Humus Emiri; Kamil Muhammed 1247-1260 döneminde Meyafarikîn Emiri olarak hüküm sürmüşlerdir. Bu Eyyubiler sultanlık ve emirlikleri Moğolların Suriye ve Filistin'e hücumları ile çok geçmeden ortadan kaldırıldı.

Selahaddin Eyyübi ve Haçlılar

1171’de Fatimilere son veren Selahaddin Eyyûbî, Mısır'da hutbeyi yeniden Abbasi halifesi adına okutmuş ve Mısır'da Sünnîliği yeniden başlatmıştır. 1174'te kendi adına hutbe okutarak devletin başına geçti. İlk iş olarak Zengileri kendi topraklarına bağladı. Suriye, Filistin, Hicaz, Ürdün, Yemen, Güneydoğu Anadoluyu egemenliği altına aldı. 1177 yılında Montgisard Muharebesinde Kudüs kralı IV. Baudouin'e yenildi.

Selahaddin Eyyübi, Haçlılarla uzun süren mücadeleler yaptı. Onlara karşı İslam'ın geçilmez kalesi oldu. Kudüs'ü alarak tekrar İslamiyet'e kazandırdı. Fetihten sonra katliam beklentisi içinde olan Gayrimüslimlere gösterdiği engin hoşgörü ve benzeri insanî özellikler ile büyük takdir kazandı. İslâm dünyasında bir efsane hâline geldi. 1187 yılında Hittin Savaşı'nda Haçlıları yenilgiye uğratarak Kudüs'ü Haçlılardan geri aldı. 1188 yılında Selahaddin, Antakya Prensliği'ne (Haçlı Kontluğu) karşı sefere çıkmıştır. Bu bölgede birçok kaleyi ele geçirdi.

1189 yılı başlarında Üçüncü Haçlı seferi Papa tarafından başlatılmıştı. Bu sefere daha önce Hittin Savaşına katılan Haçlılardan başka İngiliz, Fransız, Alman ve Sicilya içinde olduğu devletlerin oluşturduğu donanmaları ve kara kuvvetleri haçlılara katıldılar. Selahaddin bütün Müslümanlardan yardım istedi fakat çok azı bu yardıma cevap verdi. Artık her iki tarafın askerleri de savaşın bitmesini istiyorlardı. Bunun üzerine anlaşmaya karar verildi. 2 Eylül 1192 tarihinden geçerli olmak üzere üç yıl sekiz ay karada ve denizde geçerli olacak bir anlaşma imzalandı.

Bu anlaşma ile Yafa ile Sur arasındaki dar sahil şeridi Haçlılar'ın elinde kalıyor, diğer fethedilen yerler müslümanların oluyordu. Bu zaman zarfında Ortadoğu'daki Haçlı varlığının belini kırmış, onu asla eski gücüne kavuşamayacağı hale getirmişti. Sultan 4 Mart 1193 günü Şam'da öldü. Ölümü üzerine dört oğlu kendi aralarında mücadeleye başladı. Selahaddin Eyyübi, bütün bu işlerin dışında Haşhaşiler/Batınilik meselesi ile de uğraştı.

Oğulları arasındaki mücadele Mısır'da isyân çıkmasına neden oldu. Abbâsî Hâlifesi'nin yardım amaçlı gönderdiği Memlûk askerleri yönetimi ele geçirdi. Bundan sonra İslâm Dünyası'nda Kölemenler egemen olmaya başladı.

Hükümdarlar

1. Selahaddin Eyyûbî (1169 -1193)
2. Aziz Osman bin Selahaddin (1193 - 1198)
3. Mansur bin Aziz (1198 - 1200)
4. I. Adil (1200 - 1218)
5. Kamil bin Adil (1218 -1238)
6. II. Adil (1238 - 1240)
7. Salih Eyyub (1240 - 1249)
8. Muazzam Turanşah (1249 - 1250)
9. Eşref Musa (1250 - 1254)

Soyağacı

Mısır Eyyûbî sultanları soyağacı:

Şadi bin Mervan

Necimeddin Eyyub

Esadeddin Şirkuh

Selahaddin Eyyûbî 1.(1169-1193)

I. Adil 4.(1200-1218)

Aziz Osman bin Selahaddin 2.(1193-1198)

Kamil bin Adil 5.(1218-1238)

Mansur bin Aziz 3.(1198-1200)

Mesud -

II. Adil 6.(1238-1240)

Salih Eyyub 7.(1240-1249)

Şecer-üd-Dürr (cariye)

Muazzam Turanşah 8.(1249-1250)

Mısır Memlûk

Ayrıca bakınız

• Haçlı devletleri
• Hittin Savaşı
• Üçüncü Haçlı seferi
• Eyyûbî Hükümdarları Listesi

Dipnotlar

1. Selahaddin Eyyûbî'nin etnik kökeni üzerindeki tartışmalar için Selahaddin Eyyûbî#Soyu ve ailesi bölümüne bakınız.

Kaynakça

1. Ayyubids and Mamluks." Historical Atlas of the Islamic World. Derby, United Kingdom: Cartographica, 2004. 62-63. Gale Virtual Reference Library. Gale
2. Hakan Özoglu, Kurdish Notables and the Ottoman State: Evolving Identities, Competing Loyalties, and Shifting Boundaries, SUNY Press, 2004, ISBN 0791485560, s. 46.
3. "Bilinen ilk Kürt tarihi eseri: Tarihü’l-devletü’l-Ekrad". yeniozgurpolitika.info. http://archive.is/KnY7k. Erişim tarihi: 8 Şubat 2016.  8 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.

   “	1257 tarihli, tek nüshası İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunan bu eser, Tarihü’l- Devletü’l- Ekrad’dır (Kürd Devleti Tarihi). Memlük Hanedanlığı’ndan da söz ettiği için yazma eserin başlığına sonradan “ve’l-Etrak” kelimesi, farklı bir yazıyla (istinsah) eklenmiştir. ...(589/ 1193, 655/ 1257) İki ucu (başı ve sonu) çıkarılmış ve “Tarikh Davlat al- Akrad wa’l- Atrak” (Kürd - Eyyubi ve Türk - Memlük Hanedanlarının Tarihi) adlı başlık eklenmiştir. ...Çünkü eser, 13. yüzyıl Arapçasıyla kaleme alınmış el yazması bir eserdi. Yani herkesin rahatlıkla içinden çıkabileceği türden değildi. Bu nedenle, büyük önem verdiğim eseri o tarihlerde İsveç’te yaşayan Kemal Burkay aracılığıyla Bozarslan’a göndermiştim.	”

4. Sources and Bibliography, page 398. // From Saladin to the Mongols: The Ayyubids of Damascus, 1193–1260. Author: R. Stephen Humphreys. Albany, New York: State University of New York Press, 1977, IV+504 pages. ISBN 0-87395-263-4
5. Part Two: Warfare and Diplomacy. — The Artillery of King James I the Conqueror (author Paul E. Chevedden), p. 62. // Iberia and the Mediterranean World of the Middle Ages. Volume Two: Proceedings from "Spain and the Western Mediterranean". Edited by Paul Edward Chevedden, Donald Joseph Kagay and Paul G. Padilla. Leiden-New York-Köln: E. J. Brill, 1996, XXXIV+464 pages. ISBN 9789004105737
6. "Manuscripts in Microformat: A-H". Chicago Üniversitesi Kütüphanesi. http://archive.is/FGpVi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2016.  28 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.

   “	DS 379 al-Ansari al-Khazraji, Muhammad ibn Ibrahim 'Abd al-'Aziz. Ta'rikh dawlat al-Akrad wa-al-Atrak. Microfilm (negative) of Hekimoglu Ali Pasa ms. 695. Chicago: Department of Photoduplication, University of Chicago Library, 1978.	”

7. David Ayalon, "Aspects of the Mamluk Phenomenon: b) Ayyubids, Kurds and Turks," Der Islam, 54 (1977), s. 3 (s. 1-32).
8. R. S. Humphreys, Ayyubids, Encyclopædia Iranica.