Kürdistan Bölgesel Yönetimi

Irak Kürdistan Bölgesi
هەرێمی کوردستان(Kürtçe)
Herêmî Kurdistan
إقليم كردستان العراق(Arapça)
Iqlīm Kurdistān Al-Irāq
Kürdistan Bölgesi
Bayrak Arma
Bayrak Kürdistan Bölgesel Hükümeti Arması
Slogan: An azadî, an azadî.
"Ya özgürlük, ya özgürlük."
Marşı: Ey Rekip

Irak Kürdistanın Dünya Haritasındaki Görünümü
BaşkentErbil[1]
36°11′K 44°00′D / 36.183°K 44°D / 36.183; 44
En büyük şehir Erbil
Resmî diller Kürtçe
Arapça[1]
Tanınan diller Ermenice
Türkçe
Süryanice[1][2]
Hükûmet Parlamenter cumhuriyet
   Cumhurbaşkanı Mesut Barzani
   Başbakan Neçirvan İdris Barzani
Kuruluşu
   Kürdistan Krallığı 1921-1924 
   Özerk oluşu 11 Mart 1970 
   Özerkliğin kalkması Mart 1974 
   De facto özerklik Ekim 1991 
   Bölgesel hükümetin kuruluşu 4 Temmuz 1992 
   İlân Edilişi 30 Ocak 2005 
Yüzölçümü
   Toplam 40,643 km2
15,455 mil2
Nüfus
   2015 sayımı 5.472.436[3]
   Yoğunluk 211/km2
166th/mil2
GSYİH (düşük) 2011[4] tahmini
   Toplam $23,6 milyar
   Kişi başına $4,452
İGE (2014)artış 0,642[5]
Hata: Geçersiz İGE değeri
Para birimi Irak dinarı (IQD)
Zaman dilimi (UTC+3)
   Yaz (SU)  (UTC+3)
Telefon kodu +964
ISO 3166 kodu IRQ
Internet TLD .krd, .iq

Kürdistan Bölgesel Yönetimi veya Irak Kürdistan Bölgesi yaklaşık 40.000 km² den oluşan; Batı’da Suriye’ye, Doğu’da İran’a ve Kuzey’de Türkiye’ye komşu olan Irak Federasyonu’na bağlı Anayasal düzeyde varlığı olan özerk bir bölgedir. Bölgesel Yönetiminin Başkenti Erbil’dir (yerel dilde Hewler). Bölgesel sınırlar içerisindeki güncel nüfus 5 milyonun üzerindedir. Resmî dilleri Kürtçe ve Arapçadır.

Tarihçe

Irak Kürdistanı ile Kürdistan Bölgesel Yönetimi

Irak'ın kuzeyinde bulunan bölge 11 Mart 1970'te Saddam Hüseyin ve Mustafa Barzani arasında yapılan anlaşma üzerine kuruldu. Özerklik anlaşmasına göre Irak'ın kuzeyindeki üç il, yaklaşık 37 000 km²'lik bir bölge, Erbil'de kurulacak bir yerel parlamento tarafından yönetilecekti. Bunun yanı sıra Irak Meclisinde 5 bakan ve başbakan vekili Kürt olacaktı. Kürtçe, ülke genelinde Arapça'nın yanı sıra ikinci resmî dil olacaktı.

İran-Irak Savaşı sırasında bu bölge, merkezî hükümetin kontrolünden çıkmış, İran saflarında Saddam Hüseyin'e karşı yer almıştı. Saddam Hüseyin savaştan önce anlaşmayı kaldırmış ve 1974'te Kürt bakanları meclisten çıkarmıştı. Bu durum üzerine Barzaniler isyan etmişlerdi. Bu durum Irak için çıkan savaşı kötü etkiledi, çünkü Saddam Hüseyin'e karşı Kuzey, İran ile ittifak etmiştir.

Birinci Körfez Savaşı öncesi ve savaş sırasında Saddam Hüseyin'den kaçan on binlerce Kürt, Türkiye'ye sığındı. Türkiye tarafından kurulan kamplarda Kürt mültecilere sağlık, barınma ve giyim yardımları yapıldı. Saddam Hüseyin devrilip Kürt liderler yeni dönemde söz sahibi olana kadar yurt dışına Türk Pasaportu ile çıktılar.

Birinci Körfez Savaşı'ndan sonra çıkarılan uçuş yasağından dolayı bölge bugüne kadar Bağdat'ın yönetimi altında değildir. Bölge Kürdistan Parlementosu'nun kontrolü altındadır.

Mesut Barzani liderliğindeki Kürdistan Demokratik Partisi ile Celal Talabani liderliğindeki Kürdistan Yurtseverler Birliği'nin arasında çıkan anlaşmazlıklardan dolayı bölge ikiye bölünmüşse de, son yıllarda birleşme sürecine girilmiştir.

Bağımsızlık referandumu

Kürdistan Bölgesel Yönetimi başkanı Mesud Barzani 2016 yılı ocak ayında meclisteki parti temsilcileriyle biraraya geldiği toplantıda, bağımsızlık için referandum komisyonu kurulmasını kararlaştırdıklarını belirtti. Yapılacak referandumun 2016 Amerika Birleşik Devletleri başkanlık seçiminden önce yapılması planlanmaktaydı.[6] Ancak IŞİD'in Musul ve Kerkük'e saldırıları[7], PKK'nın Sincar bölgesinde faaliyetlerde bulunması, PKK'nın bağımsızlık karşıtı olduğuna dair çıkan haberler[8], Goran Partisi ve bazı muahalefet partileriyle KDP arasındaki siyasi anlaşmazlıklar referandum sürecini erteletti. Gerek Kürdistan Bölgesi Güvenlik Konseyi Müsteşarı Mesrur Barzani'nin "Kürdistan'ın bağımsızlığı önünde artık bir engel kalmadı" şeklindeki açıklaması gerekse KYB ve GORAN'ın KDP ile görüşmelere sıcak baktıklarını açıklaması bağımsızlık sürecinin yakın zamanda yeniden ilerleyebileceğini gösterdi.[9][10]

Irak ve Şam İslam Devleti ile savaş

Haziran 2014'te Irak ve Şam İslam Devleti'nin Musul'a saldırmasıyla fiili olarak Bölgesel Kürt yönetimi de savaşa girmiştir.[11]

Coğrafya

İran ve Türkiye sınırı tarafında dağlık bir coğrafi yapısı hakimdir. Güneye doğru gidildikçe düzlük ve çöl bir arazi yapısı hakimdir. İran ve Türkiye sınırı boyunca uzanan kuzeydeki dağlık bölgeler, yoğun kar yağışı altındadır. Openstreetmap haritasındaki yeri.

Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin iklim şartları, kuzeydeki topografik ve dağlık yapısı nedeniyle, bölgede bitki örtüsü olarak bozkır ve orman bulunur. Bölgenin kuzeyindeki dağlık bölgede ve tüm İran sınırında kavak, söğüt ve meşe, alıç, kiraz eriği, kuşburnu, dağ elması, ahlat, üvez vb. yabani ağaçlar ve çayır otları bulunur.. Güneyinde ise genelde çöl ağaçları olan hurma ve palmiye ağaçları vardır.

Siyaset

Seçimler

Parti Parti lideri 1992(*) 2005 2009 2013[12][13]
Kürdistan Demokratik Yurtsever İttifakı 89,55 57,34
Kürdistan Demokratik Partisi Mesud Barzani 45,3 37,79
Kürdistan Yurtseverler Birliği Celal Talabani 43,8 17,8
Değişim Hareketi-Gorran Neçirvan Mustafa 23,75 24,21
Kürdistan İslami Hareketi Şeyh Utman Abd-Aziz 5,1 1,45 1,1
Kürdistan İslami Birliği-Yekgirtû Muhammed Faraj 9,49
Kürdistan İslami Grubu-KomallAli Bapir 4,86 6,01
Hizmet ve Reform listesi 12,84
Sosyal Adalet ve Özgürlük listesi 0,82
Kürdistan Sosyalist Partisi Muhammed Hacı Mahmud 2,6 0,6
Irak Komünist Partisi Kemal Şakir 1 0,6
Kürdistan Emekçiler Partisi Kadir Aziz 1,17 0,4
Türkmen Demokratik Hareketi Necmettin Nurettin 0,99 0,05
Irak Türkmen Cephesi Erşat Salihi 0,38 0,1
Erbil Türkmen Listesi 0,21 0,1
Türkmen Kalkınma Listesi 0,3
Süryani Demokratik HareketiYakub Yosep 0,32 0,32
Keldani-Süryani-Asuri ittifakıFehmi Yusuf 0,58 0,29
Ermeni Bağımsız Adaylar 0,37 0,03

[14]

Baraj %7´de olduğundan KDP 51 Koltuk, KYB 49 Koltuk mecliste hak etmiştir. KDP bir koltuk KYB'ye vermiştir. Böylece iki parti eşit düzeyde temsil hakkına sahip olmuştur. Türkmenler seçimlere katılmama kararı aldılar. Geri kalan koltuklar azınlıklara göre dağıtılmıştır.

Mesut Barzani %69.60
Kemal Mirawdali %30
Diğerleri %0.4

Ordu

Peşmerge, silahlı Kürt militanlarının başvurduğu Kürtler tarafından kullanılan bir terimdir. Bazı kesimler tarafından özgürlük savaşçıları olarak tabir etmektedir. Peşmerge kelimesi "ölümle karşı karşıya olanlar" anlamını taşır. Kürdistan olarak bilinen bölgede hüküm sürmüş olan Osmanlı ve Kaçar Hanedanı'nın çöküşünün ardından, Kürdistan'daki Peşmerge kuvvetleri 1920'lerin başında Kürt bağımsızlık hareketinin çıkışından bu yana var olmuştur.

Peşmerge, Irak'a Özgürlük Operasyonu sırasında ABD Ordusu ve koalisyon güçlerinin yanında savaştı. Daha sonraki yıllarda, Peşmerge, Kürdistan ve Irak'ın diğer bölgelerindeki güvenliğinde hayati bir rol oynadı. Peşmerge aynı zamanda anti-terör operasyonları için Bağdat ve Anbar illerinde de konuşlandırılmıştır. Kürdistan Bölgesi, Irak Anayasası'na göre kendi ordusuna sahiptir ve yasalara göre merkezi Irak ordusunun Kürdistan Bölgesine girmesine izin verilmez.

İdari bölümler

Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin illeri[15]

Kürdistan Bölgesel Yönetimi, Irak'ın dört ilini (Arapça: محافظة, Muhafaza; Kürtçe: پارێزگا, Parêzga) kontrol altına almaktadır. Bu illerin her biri toplam 26 olmak üzere ilçelere ve ilçelerde bucaklara ayrılır.

1. Süleymaniye
2. Erbil
3. Dohuk
4. Halepçe
5. Kerkük

Irak Kürdistan Bölgesi, bu dört ilin yanı sıra, şu anda Irak merkezi hükümetinin hukuki bir parçası olan Ninova, Kerkük ve Diyala illeri üzerinde de hak iddia etmektedir.[16] İşidin Kuzey Irak Taarruzu sonrası ırak ordusnun çekilmesi üzerine Kerkük ve Diyala ilçelerinin kontrolü Kürdistan Bölgesel Yönetiminin Kontrolüne geçmiştir.[17][18][19]

Ekonomi

Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin ekonomisini tarımturizmalışveriş ve petrol ihracatı oluşturmaktadır.

Ulaşım

Bölgede Erbil ve Süleymaniye kentlerinde olmak üzere iki adet uluslararası havalimanı vardır. Buradan Viyana, Frankfurt, Stockholm, Amsterdam, Dubai, Umman, Ankara ve İstanbul'a haftada 80'den fazla doğrudan uçak seferleri düzenlenmektedir.[20]

Demografi

Din

Bölge halkının çoğu Müslüman'dır ve Sünni mezhebindendir. Bölgede Katolik, Ortodoks, Süryani, Ermeni ve Keldani kiliselerine bağlı Hıristiyan azınlık ve sayıları on binlere ulaşan Yezidi ve Ehl-i Hak dini mensupları mevcuttur.[21]

Dil

Bölgede resmî düzeyde Kürtçe ve Arapçanın yanı sıra Kürtçenin farklı lehçeleri, Türkçe, Süryanice ve Ermenice dilleri de konuşulmaktadır. Bölgesel Yönetim sınırları içerisinde İngilizce ve Fransızca da yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.[22]

Şehirler

Irak Kürdistan Bölgesi, artan kentsel nüfusa rağmen hala önemli bir kırsal nüfusa sahiptir.

Nüfuslarına göre Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin en büyük şehirleri


Erbil

Süleymaniye

Sıra Şehir İl Nüfus


Duhok

Raniye

1 Erbil Erbil ili 1.400.000
2 Süleymaniye Süleymaniye ili 725.000
3 Duhok Duhok ili 350.000
4 Raniye Süleymaniye ili 200.836
5 Zaho Duhok ili 190.000
6 Şaklava Erbil ili 124.628
7 Halepçe Halepçe ili 120.000
8 Revandiz Erbil ili 102.399
9 Çemçemal Süleymaniye ili 100.000
10 Koysancak Erbil ili 100.000


Göçmenlik

2003 yılında Saddam Hüseyin rejiminin devrilmesinden bu yana, Irak Kürdistanı'nda özellikle Kürtler, Süryaniler, Ermeniler, Mandanlar, Şabaklar ve Romanlar'ın göçüne tanıklık etti. Çünkü istikrar ve güvenlikten dolayı, Kürdistan'da Kürt olmayan Iraklılar yerlerini terketmek zorunda kaldılar. Irak Kürdistanı ile Türkiye arasındaki yaygın ekonomik faaliyetler, Türklerin Irak Kürdistanı'nda iş aramasına fırsat verdi. 2009 yılında, Kürt başkentli merkezi bir Kürt gazetesi, yaklaşık 50.000 Türk'ün artık Kürdistan'da yaşadığının tahmin edildiğini bildirdi.[23] Bangladeş, Hindistan ve Pakistan'dan gelen göçmenler hakkında da raporlar yayınlanmıştır.

Eğitim

Kürdistan Bölgesel Hükümeti'nin kuruluşundan önce, ilköğretim ve ortaöğretim neredeyse tamamen Arapça olarak öğretildi. Yükseköğretim ise her zaman Arapça olarak öğretildi. Bu durum ancak Kürdistan özerk bölgesinin kurulması ile değişmiştir. İlk uluslararası okul olan Choueifat Uluslararası İngiliz Koleji, 2006 yılında Irak Kürdistanı'nda şubesini açmıştır. Diğer uluslararası okullar da açıldı ve Kürdistan'da İngiliz Uluslararası Okullar Eylül 2011'de Süleymaniye'de planlı bir şekilde açılmıştır.

Bölgede yer alan üniversiteler:[24]

Enstitü Internet Adresi Kuruluş Tarihi Öğrenci Sayısı
Selahaddin Üniversitesi (SU) http://www.suh-edu.com 19687,048 (2007)
Halepçe Üniversitesi http://halabjau.com 2011(?)
Süleymaniye Üniversitesi (US) http://univsul.edu.iq/ 1968 (3,067) (2006)
Duhok Üniversitesi www.uod.ac 1992 1,689 (2007)
Koya Üniversitesi (KU) www.koyauniversity.org 2003 (?) (2006)
Kürdistan Üniversitesi www.ukh.ac 2006 400 (2006)
Irak Amerikan Üniversitesi - Süleymaniye http://www.auis.edu.iq/ 2007 50 (2007)
Erbil Medikal Üniversitesi (HMU) www.hawlermu.org 2006 (?) (2006)
Business & Management Üniversitesi (BMU) www.bmu-me.net 2007 (?) (2007)
SABIS Üniversitesi www.sabisuniversity.net 2009 (?) (2009)
Cihan Üniversitesi www.cihanuniversity.org 2007 (?)
British Royal Üniversitesi www.broyalu.com ? (?)
Erbil Bilgi ve Teknoloji Üniversitesi(özel) hpust.com ? (?)
Işık Üniversitesi www.ishikuniversity.net ? (?)
Soran Üniversitesi http://www.soran.edu.iq/ 20092200 (2011)
Nevruz Üniversitesi www.nawrozuniversity.com 2004 (?)
Human Development Üniversitesi http://uhd.edu.iq/ku/index.php/en/ ? (?)
Zaho Üniversitesi http://www.uoz.ac/ 2010 (?)
Amerikan Üniversitesi Duhok Kürdistan http://audk.edu.krd/ 2014 (?)
Süleymaniye Politeknik Üniversitesi http://spu.edu.iq/index.php/en/ 1996 (?)

Kültür

Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin kültürü Mezopotamya kültürü, İslam dini ve geleneksel Arap ve Kürt kültürü etrafında biçimlenmiştir. Buna karşın, Bölge çeşitlilikler içinde yüksek bir kozmopolit toplum ve canlı bir kültüre sahiptir. İslam etkisi Arap ve Kürt kültürünün mimari, müzik, giyim, mutfak ve yaşam tarzında görülebilmektedir.

Mutfak

Arap ve Kürt mutfağı oldukça tutulmakta olup Bölgenin her yerinde döner lokantalarından Kürdistan Bölgesel Yönetimi otellerinin lüks lokantalarına kadar her yerde bulunabilmektedir. Hızlı yiyecekler, Arap, Kürt ve Batı mutfakları da oldukça popüler olup geniş miktarda bulunabilmektedir. Kürt mutfağı Araplarla binlerce yıllık etkileşimle günümüze gelmiş gayet zengin ve farklı bir mutfaktır. Mutfağın temel malzemeleri kuzu eti, yöresel baharatlardır, pirinç ve bulgurdur. Bu nedenle mutfağı ağır yemeklerden oluşur.

Giyim ve kurallar

Kürdistan Bölgesel Yönetimi'de giyim bakımından bir zorlayıcılık yoktur. İnsanlar istedikleri kıyafeti giyebilmektedirler örneğin: yöresel kıyafetler veya batı tarzı kıyafetler. Bölge'de insanların birçoğu yöresel Arap kıyafeti olan kandura ve Kürt kıyafeti giyerler. Bu giyim biçimleri, Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin çok sıcak ve nemli veya çok soğuk olan iklimine göre degişmektedir.

Spor

Kürdistan Bölgesel Yönetimi Millî Futbol Takımı (Kürtçe : Yekyetî Nawendî Topî-Pêy Kurdistan), Kürdistan Bölgesel Yönetimi'ni temsil eden ulusal futbol takımıdır. Milli Takım Birleşmiş Milletler tarafından tanınmayan ve özerk olan ülkeler için spor organizasyonlara katılmaktadır. Ayrıca NF-Board tarafından düzenlenen FIFA üyesi olmayan takımların katıldığı VIVA Dünya Kupası'nda mücadele etmiştir.

Kaynakça

  1. 1 2 3 "Irak Kürdistan Bölgesi Anayasası". 2008. 2013-10-28 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://content.lib.utah.edu/utils/getfile/collection/qip/id/276/filename/277.pdf. Erişim tarihi: 13 June 2012.
  2. http://www.milliyet.com.tr/barzani-onayladi-ve-kabul-edildi/dunya/detay/1984671/default.htm
  3. "Kurdistan Region Statistics Office" (Almanca). Krso.net. 2013-11. http://www.iraq-jccme.jp/pdf/arc/04_krg_Investment_factsheet_en.pdf. Erişim tarihi: 2014-07-08.
  4. Human Development Report Office, 27 Aralık 2014 tarihinde alındı
  5. http://rudaw.net/turkish/kurdistan/2601201612
  6. http://www.aljazeera.com.tr/haber/isid-kerkukte-saldirdi-0
  7. http://www.zernews.com/2016/05/kdp-kck-cemil-bayik-referandum-kurdistan-bagimsizlik.html
  8. http://rudaw.net/turkish/kurdistan/161220163
  9. http://rudaw.net/turkish/kurdistan/09122016
  10. http://m.hurriyet.com.tr/isid-musulda-kontrolu-ele-gecirdi-26581252
  11. http://rudaw.net/sorani/kurdistan/2809201326
  12. "IHEC announced final results of Iraq's Kurdistan Parliamentary elections 2013". ekurd. ekurd.net. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150402143824/http://www.ekurd.net/mismas/articles/misc2013/10/state7369.htm. Erişim tarihi: 2 October 2013.
  13. http://www.perleman.org/Default.aspx?page=articles&c=News-title&id=6871 Kürdistan Bölgesel Parlamentosu Resmi Web Sitesi
  14. "Map of area of Kurdistan Region & its Governorates". www.krso.net. 19 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160119181438/http://www.krso.net/Default.aspx?page=article&id=1142&l=1.
  15. Bartu, Peter (2010). "Wrestling With the Integrity of A Nation: The Disputed Internal Boundaries in Iraq". International Affairs. 6 86.
  16. http://www.aljazeera.com.tr/al-jazeera-ozel/kerkuk-pesmerge-korumasinda
  17. http://t24.com.tr/haber/pesmerge-tek-kursun-atmadan-kerkukte-kontrolu-ele-aldi,261321
  18. http://www.haberler.com/irak-ta-yasanan-catismalar-6157187-haberi/
  19. http://www.krg.org/articles/detail.asp?lngnr=12&smap=03010800&rnr=145&anr=18621 Kürdistan Bölgesel Yönetimi Resmi Web Sitesi
  20. http://www.institutkurde.org/products/details/691/ François-Xavier Lovat, Kurdistan Land of God
  21. http://www.impr.org.tr/wp-content/uploads/2013/11/Rapor-Kas%C4%B1m-2013.pdf
  22. "An unusual new friendship". The Economist. February 19, 2009. http://www.economist.com/world/mideast-africa/displaystory.cfm?story_id=13145898.
  23. http://www.krg.org/articles/detail.asp?rnr=146&lngnr=12&smap=03010900&anr=18691 Bölgesel Yönetim Web Sitesi, Eğitim

Dış bağlantılar

This article is issued from Vikipedi - version of the 1/3/2017. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.