Kıbrıs Sorunu

Kıbrıs Sorunu, Akdeniz'in doğusunda bulunan Kıbrıs adasında Kıbrıs Cumhuriyeti-Türkiye arasında yaşanan siyasi tabanlı sorun.[1] Britanyalılar, Kıbrıs Sözleşmesi sonrasında[2] adayı kolonileştirmeleri ile halklar arası çatışmalar artış gösterdi.[3] Bu tarihlerde taksim isteğinde bulunan Türkler ile enosis isteyen Rumlar birbirleri ile çatışmaya başladı.[3] Kıbrıslılar tamamen öz belirtim hakkı istiyordu.[4] Britanyalılar, sorunu "Rum-Türk anlaşmazlığına" bağladı[5] ve sonunda 16 Ağustos 1960 tarihinde Kıbrıs; Yunanistan, Türkiye ve Birleşik Krallık'ın "Kuruluş, İttifak ve Garanti" adındaki 3 anlaşmayı imzalaması ile bağımsızlığını kazandı.[5]

Bağımsızlıktan sonra da ada üzerinde çatışmalar durmadı ve 1963'te Kıbrıs Türkleri ada yönetiminden çekildi.[6] 1974'te, Kıbrıslı Türkler ve Kıbrıslı Rumlar arasında siyasi gerilimler şiddetli olarak artmaktaydı[7] ve Yunanistan'daki askeri cunta desteği ile Kıbrıs'ta enosis'e yönelik aşırı milliyetçi Rumların darbe yapması[8][9] sonucunda Türkiye, Kıbrıs'a harekât düzenledi.[10] Bunlarla birlikte, adanın kuzeyinde Türklerin yönetiminde politik bir düzenin meydana gelmesine neden oldu.[11] Bu siyasi olaylarla günümüzdeki "Kıbrıs Sorunu" ortaya çıktı. 1983 yılında Türkiye, Kıbrıs Türk toplumunun ilan ettiği[11] de facto yönetim olan Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin bağımsızlığını tanımasından sonra[12] Kıbrıs Cumhuriyeti'ne Güney Kıbrıs Rum Yönetimi olarak hitap etmektedir.[13] 13 Mayıs 1984’te de Güvenlik Konseyi 550 sayılı kararı[14] ile Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin ilanını ayrılıkçı bir hareket olarak tanımladı.[15] Birleşmiş Milletler[16] ve Avrupa Konseyi[17] Türkiye'nin "işgali" altında olduğunu nitelendirdi.[18] Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti günümüzde bağımsızlığı sadece Türkiye Cumhuriyeti dışında[19] hiçbir ülke tarafından tanımayan de facto bağımsız bir cumhuriyet konumundadır.[20] Adanın kuzeyi de jure olarak Kıbrıs Cumhuriyeti'ne ait kabul edilir.[14]

Bugün soruna ABD,[21] Birleşik Krallık, Türkiye, Yunanistan, Birleşmiş Milletler ve son zamanlarda Avrupa Birliği[22] dahil bulunmaktadır.

Coğrafya

Kıbrıs Adası, İtalya'ya bağlı Sardinya ve Sicilya adalarından sonra Akdeniz'in en büyük üçüncü adasıdır. Akdeniz'in kuzeydoğusunda yer alır. Kuzeyinde 65 km mesafe ile Türkiye, doğusunda 112 km mesafe ile Suriye, 267 km ile İsrail, 162 km ile Lübnan; güneyinde 418 km ile Mısır; kuzey batısında ise 965 km ile Yunanistan yer almaktadır.[23]

Kıbrıs, 30°33' ve 35°41 enlemleri ile 32°23' ve 34°55' boylamları arasında yer almaktadır. Yüzölçümü yaklaşık 9.251 km²'dir, bunun 3.355 km²'lik bölümü de facto olarak kurulmuş Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin yönetimindedir. Kıbrıs'ın genişliği en çok 225 km, en az 43 km'dir. Adanın en yüksek noktası, 1.953 metre yükseklikteki Trodos Dağlarıdır. Ada, Asya, Afrika ve Avrupa kıtalarının geçiş noktasında ve eski büyük uygarlıkların yer aldığı Ortadoğu ve Anadolu bölgelerinin kesişimindedir.[23][24][25]

Tarihi

Osmanlı İdaresi

Kıbrıs'ın Osmanlı İmparatorluğu'nda denizci olan Piri Reis tarafından Kitab-ı Bahriye adlı eserinde yer verdiği tarihi haritası.[26]

Kıbrıs'ın Osmanlı İmparatorluğu'nun kontrolüne geçmeden önce, Doğu Akdeniz'deki Osmanlı'ya ait gemilerine akın yapan Hıristiyan korsanlarının sığınağı haline gelmiştir.[27] Bu korsanlar genellikle deniz ticaret gemilerine ve hacca giden yolculara saldırarak buradaki yol güvenliğini yok etmektedir. Bu gibi nedenlerden dolayı Kıbrıs'ın alınması gerekli görülmüştür.[28]

Kıbrıs, Lala Mustafa Paşa komutasındaki ordu ve Piyale Paşa komutasındaki donanma ile birlikte[29] yaya 60.000 kişiden oluşan Osmanlı Ordusu, 2 Temmuz 1570'de Limasol’a çıkması[30] ve 4 Ağustos 1571'de Mağusa'nın[31] Venedikli Mağusa Kale komutanı Bragadino’nun 5 maddelik bir antlaşmayla kaleyi teslim etmesiyle sonuçlanan bir seferle Osmanlı İdaresine girdi.[32] Kıbrıs'ın ele geçirilmesiyle Osmanlı Devleti, Doğu Akdeniz'e tamamen hâkim olmuştur.[33]

15 Eylül 1570 tarihinde Lala Mustafa Paşa, tören ile Lefkoşa şehrine girmiştir.[34] Kıbrıs fethedildiği tarihte adada çok az sayıda Ortodoks Rum vardı. Çünkü Venedikliler Katolik idi ve Ortodoks Kilisesi'ne yaşama hakkı tanımıyordu. Osmanlı Devleti Ortadokslara serbestçe kilise kurma ve gelişme imkânı sağladı. Böylece adada Ortodoks Kilisesi gelişti ve Katolik Kilisesi etkinliğini kaybetti.

1571 yılında Kıbrıs'ta yapılmış bulunan nüfus sayımında yerli halkın nüfusu 150.000'dir. Burada bulunan Türk askeri ise 30.000 kadardır.[35] Adanın tamamının kontrol edilmesinin ardından Karaman'dan adaya göç ettirilen Türkler[36] ve Beyşehir, Ürgüp, Niğde, Aksaray, Akşehir gibi Anadolu'nun orta kesiminde kalan şehirlerinden aileler getirilerek yerleştirilmiştir.[37] Bugün adada yaşayan Kıbrıs Türkleri'nin (Kıbrıs Harekâtı'ndan sonra Türkiye Cumhuriyeti'nden gelenler hariç) soyu bu Osmanlı idaresinde adaya gönderilen Türklerden gelmektedir.[37]

1878-1923 dönemi

93 Harbi'nde Rusya İmparatorluğu karşısında yenilen Osmanlı, Ruslara karşı fazla ödün vermemek amacıyla[38], Birleşik Krallık'ın isteği üzerine ada 92.799 sterline kiralanmıştır.[39] Osmanlı mülkiyeti devam ediyor sayılmakla birlikte, yönetim tamamen Birleşik Krallık'a geçti.[40] Birleşik Krallık adayı "Komiser" diye tabir ettiği yüksek rütbeli yöneticilerle idare etmiştir. 1914'te başlayan I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı'nın Birleşik Krallık karşısındaki Almanya'nın yanında savaşa girmesi üzerine Birleşik Krallık adayı ilhak edip adaya vali tayin etti. 1923'te imzalanan Lozan Barış Antlaşması’nın 21. Maddesi gereğince, Birleşik Krallığa ilhakı tanındı.[41] 1925 yılında 'Kıbrıs Kraliyet Sömürgesi' Cyprus Crown Colony olarak ilan edildi ve adaya ilk Türkiye Cumhuriyeti konsolosu atandı.[42]

Birleşme çabaları

2002-2008 dönemi

Annan Planı

Annan Planı, Türk ve Rum kesimleri halinde bölünmüş Kıbrıs Adası'nın bağımsız bir devlet olarak birleştirilmesini öneren Birleşmiş Milletler planıdır. Adını, planı ortaya atan Kofi Annan'dan alır.

Plan, Kıbrıs adasının İngiliz üsleri bölgesi haricinde kalan kısımlarının bağımsız ve federal nitelikte bir devlet olacak şekilde birleştirilmesini öngörüyordu. Plan gereğince Birleşik Kıbrıs Cumhuriyeti'ndeki bakanlıkların en az üçte biri Türklerden oluşacaktı. Devlet başkanlığı ve başbakanlık makamları on ayda bir Türkler ve Rumlar arasında değişecekti.

Referandum

24 Nisan 2004'te Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ve Kıbrıs Cumhuriyeti'nde yapılan referandumlar ile oylamaya sunulan plan, Türk tarafından % 65 kabul gördüğü halde Rum oylarının % 76 red şeklinde olduğundan dolayı hayata geçirilememiştir.[43]

2008-günümüz dönemi

Şubat 2008'de Kıbrıs Cumhuriyeti'nde yapılan seçimlerde Dimitris Hristofyas, son turda rakibi Kasulidis'in aldığı 15.000 oya ve %40,11 oy oranına karşı %59,89 oy oranı ve 23.000 oyla Kıbrıs cumhurbaşkanı seçildi.[44] Hristofyas basına verdiği demeçlerde Kıbrıs sorununun çözülememesi halkımıza ihanetle eşdeğerdir gibisinden cümleler kurarak çözüme hazır olunduğunu ifade etti.[45] KKTC ve Kıbrıs Cumhuriyeti cumhurbaşkanlarının görüşmelerinde Mart 2008'de[46] Lefkoşa'yı ve adayı birbirinden ayıran Lokmacı Sınır Kapısı'nın açılması kararı alındı ve açıldı.[47]

Kaynakça

  1. ↑ "Türkiye-AB ilişkileri Kapsamında Kıbrıs Sorunu". Türk Asya Stratejik Araştırmalar Merkezi. 2007-03-19. 21 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20140421083639/http://www.tasam.org/index.php?altid=1612. Erişim tarihi: 2009-10-22.
  2. ↑ Şimşir, Bilal N. (Mart-Nisan-Mayıs 2001). "Ermeni Gailesinin Tarihsel Kökeni Üzerine" (Türkçe). Ermeni Araştırmaları Dergisi, Sayı 1. Ermeni Araştrmaları Enstitüsü. 17 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151117015944/http://www.eraren.org/index.php?Lisan=tr&Page=DergiIcerik&IcerikNo=201. Erişim tarihi: 2009-06-19.
  3. 1 2 Hasgüler, Mehmet (Şubat 2007). a.g.e, 247. sayfa.
  4. ↑ Hasgüler, Mehmet (Şubat 2007). a.g.e, 227-230. sayfa.
  5. 1 2 Hasgüler, Mehmet (Şubat 2007). a.g.e, 231-233. sayfa.
  6. ↑ Hasgüler, Mehmet. Kıbrıs'ta Enosis ve Taksim Politikalarının Sonu; 238. sayfa, Alfa Yayınları, Şubat 2007, ISBN 975-297-836-3.
  7. ↑ "ЕС: Турцию не примут в Евросоюз, пока она не признает Кипр" (Rusça). Grani.ru. 2005-09-21. 12 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20120112174840/http://www.grani.ru/Politics/World/Europe/p.95377.html. Erişim tarihi: 2009-06-05.
  8. ↑ "'Failing' Cyprus talks resume" (İngilizce). BBC News. 2002-10-04. 16 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151016232701/http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/2297653.stm. Erişim tarihi: 2009-06-21.
  9. ↑ Mallinson, William (30 Haziran, 2005) (İngilizce). Cyprus: A Modern History. I. B. Tauris. s. 81. ISBN 978-1850435808. http://books.google.com/books?id=HEjkuhF2GsMC&pg=PA81&dq=.
  10. ↑ Hasgüler, Mehmet (Şubat 2007). a.g.e 44. sayfa.
  11. 1 2 Aydoğdu, Ahmet (2005). Kıbrıs Sorunu çözüm arayışları, 448. sayfa, Asil Yayın Dağıtım, ISBN 975-98443-2-X.
  12. ↑ "Cyprus exists without Turkey's recognition: president" (İngilizce). XINHUA. 2005-10-01. 13 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20121013183429/http://news.xinhuanet.com/english/2005-10/01/content_3570894.htm. Erişim tarihi: 2008-03-07.
  13. ↑ Türkiye neyi tanımış olacak? (Türkçe), Radikal Gazetesi, Yayımlanma Tarihi: 21 Ağustos 2005, Erişim Tarihi: 14 Şubat 2009.
  14. 1 2 "United Nations Security Council Resolution 550 (Gravely concerned abouth the further secessionist acts in the occupied part of the Rebublic of Cyprus...)" (İngilizce). United Nations. 1984-05-11. 25 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20070225144851/http://daccessdds.un.org:80/doc/RESOLUTION/GEN/NR0/487/80/IMG/NR048780.pdf?OpenElement. Erişim tarihi: 2009-06-11.
  15. ↑ according to the United Nations Security Council, see Resolution 550 and 541 (İngilizce), Birleşmiş Milletler, Erişim Tarihi: 29 Eylül 2008.
  16. ↑ Simón Duke, United States military forces and installations in Europe, Stockholm International Peace Research Institute, Oxford University Press, 1989, ISBN 0-19-829132-9, p. 274. (Turkey's occupation of Cyprus...)
  17. ↑ Council of Europe, Parliamentary Assembly, Official Report of Debates, p. 212. (Cyprus is.....under Turkish military occupation.)
  18. ↑ Hasgüler, Mehmet (Şubat 2007). a.g.e 400. sayfa.
  19. ↑ "Dışişleri Bakanlığı: "Yargı Kararlarıyla 'Kıbrıs Cumhuriyeti', Kıbrıs Türkleri'ne Dayatılamaz"" (Türkçe). Cihan Haber Ajansı. 2009-05-15. 17 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151117031930/http://www.haberler.com/disisleri-bakanligi-yargi-kararlariyla-kibris-haberi/. Erişim tarihi: 2009-06-27.
  20. ↑ antiwar.com Leon Hadar "In Praise of 'Virtual States'" (16 Kasım 2005)
  21. ↑ "Urbancic: ABD, Kıbrıs'taki müzakerelerden memnun". ABHaber.com. 2009-02-06. 12 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20120512110955/http://www.abhaber.com/ozelhaber.php?id=2817. Erişim tarihi: 2009-10-22.
  22. ↑ "Merkel: "Kıbrıs sorunu AB-NATO ilişkilerinin çözümünü de zorlaştırıyor"". EuroActiv.com.tr. 2009-03-30. 17 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20110917010959/http://www.euractiv.com.tr/ab-ve-turkiye/article/merkel-kibris-sorunu-ab-nato-iliskilerinin-cozumun-de-zorlastiriyor-005156. Erişim tarihi: 2009-10-23.
  23. 1 2 "Cyprus." Encyclopædia Britannica. 2008. Encyclopædia Britannica Online. 28 Sep. 2008
  24. ↑ North Cyprus Almanack, Kemal Rüstem (ed.) ve diğerleri, London; K.Rustem &Brother 1987, s.86.
  25. ↑ Kıbrıs Tarihi 1, (Türkçe), KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı, Erişim Tarihi: 29 Eylül 2008.
  26. ↑ Metin Soylu, Piri Reis Haritası'nın Şifresi, Truva Yayınları, İstanbul, Temmuz 2005, s.133.
  27. ↑ Martin Sicker, "The Islamic world in ascendancy", sf. 213, Praeger Publishers (30 Haziran 2000).
  28. ↑ Hacı Osman Yıldırım, Hasan Çağlar, Vahdettin Atik, "Osmanlı İdaresinde Kıbrıs", sf. 48, Başbakanlık Osmanlı Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü (2000).
  29. ↑ Hacı Osman Yıldırım, Hasan Çağlar, Vahdettin Atik, a.g.e., s. 51.
  30. ↑ "Hürriyet ansiklopedik yıllığı", sf. 198, Hürriyet (1975).
  31. ↑ Ali Efdal Özkul, Aydın Özkul, "Kıbrıs'ın sosyo-ekonomik tarihi, 1726-1750", sf. 38, İletişim Yayınları (2005).
  32. ↑ Ahmet C.Gazioğlu, Kıbrıs Türk Tarihi, Türk Dönemi 1570–1878, Lefkoşa; Kıbrıs Araştırma ve Yayın Merkezi, 1994, s.35-83.
  33. ↑ Erdinç Sancar, "21. yüzyıl stratejilerinde Türk denizcilik tarihi", sf. 174, IQ Kültür Sanat Yayıncılık (2006).
  34. ↑ Yusuf Küçükdağ, "Türk tasavvuf araştırmaları", sf. 209, Çizgi Kitabevi (2005).
  35. ↑ Halil Fikret Alasya, "Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ", sf. 2, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü (1987).
  36. ↑ Pierre Oberling, Mehmet Erdoğan, "Bellapais'e giden yol", sf. 1, Genelkurmay Basımevi (1987).
  37. 1 2 Göyünç, Nejat. "Kıbırs'ta Türk İdaresi". Türk Federasyon. 11 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20120111082819/http://www.turkfederasyon.com/altsayfadetay.php?dokuman_kod=270. Erişim tarihi: 2009-05-14.
  38. ↑ Osmanlı İdaresinde Kıbrıs, s.21–22.
  39. ↑ Eric Solsten (Derleyen), Cyprus, A Country Study, Washington, D.C.; GPO for the Library of Congress, 1993, s.20
  40. ↑ "Osmanlı Egemenliğinde Kıbrıs Tarihi". Yeni Osmanlı Derneği. 20 Ocak 2007. http://www.yeniosmanlilar.org/index.php?option=com_content&task=view&id=433&Itemid=74. Erişim tarihi: 2009-04-29.
  41. ↑ "Lozan Antlaşması, 20-29 ss.". Türk Tarih Kurumu. 24 Temmuz 1923. 24 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20111124234618/http://www.ttk.org.tr:80/templates/resimler/File/Antlasmalar/lozan/lozan20-29.pdf. Erişim tarihi: 2009-03-15.
  42. ↑ Hasgüler, Mehmet. Kıbrıs'ta Enosis ve Taksim Politikalarının Sonu; 37. sayfa, Alfa Yayınları, Şubat 2007, ISBN 975-297-836-3.
  43. ↑ "24 Nisan referandumu'nun üzerinden 2 yıl geçti". ABHaber.com. 2006-04-24. 22 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20120522190320/http://www.abhaber.com/haber.php?id=11210. Erişim tarihi: 2009-10-22.
  44. ↑ "Presidential Election 2008: Run-off Election: Official results" (İngilizce). Cypriot government. 2008-02-24. http://www.ekloges.gov.cy/index.aspx?ci=en-GB. Erişim tarihi: 2008-02-24.
  45. ↑ "Leftist leader wins Cyprus vote" (İngilizce). BBC. 2008-02-24. http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/7261195.stm#. Erişim tarihi: 2008-02-24.
  46. ↑ "Lokmacı kapısı bugün açılıyor". NTVMSNBC.com. 2008-04-03. 12 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20120112162524/http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/441430.asp. Erişim tarihi: 2009-05-29.
  47. ↑ "Lokmacı Kapısı açıldı". BBCTurkish.com. 2008-04-03. 11 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20120311223140/http://www.bbc.co.uk/turkish/europe/story/2008/04/080403_cyprus_lokmaci.shtml. Erişim tarihi: 2009-05-29.
Kıbrıs Sorunu
Birleşik Krallık · Kıbrıs Cumhuriyeti · Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti · Türkiye · Yunanistan
Tarihi
Köken
Kıbrıs tarihi · Kronoloji
1914-1960
1921 Enosis Plebisiti · Kıbrıs Maden Şirketi grevi · 1931 Kıbrıs ayaklanması · 1950 Enosis Plebisiti · Macmillan Planı · Ya Taksim, Ya Ölüm · Zürih ve Londra Antlaşması
1960-1973
Bayraktar Camii'nin bombalanması · Akritas Planı · Acheson Planı · Geçici Merhale Planı · Anayasa değişikliği önerisi · 1963-1964 olayları · Kanlı Noel · Johnson Mektubu · 1967 krizi
1974
1975-1998
KTFD'nin kuruluş bildirgesi · Viyana Görüşmeleri · Nüfus Mübadelesi Antlaşması · I. Doruk Antlaşması · II. Doruk Antlaşması · Nemitz Planı · Kuzey Kıbrıs bağımsızlık bildirgesi · Çerçeve Antlaşma Taslağı · Cuellar Barış Planı · Fikirler Dizisi
1998-2010
Loizidu Davası · Annan Planı · Annan Planı Halkoylaması · Orams Davası · Müzakereler · Arestis Davası · Petrol krizi · Taşınmaz Mal Komisyonu
Kişiler
Türkiye
Yunanistan
Konstantin Karamanlis · Evangelos Averoff · Fedon Gizikis · Yeoryos Mavros
Kıbrıs Türkleri
Kıbrıs Rumları
Diğer
Lord Harding · Sir Hugh Foot · Dean Acheson · James Callaghan · Joseph Sisco · Kofi Annan
BM kararları
Güvenlik
Konseyi
155 sayılı karar · 186 sayılı karar · 305 sayılı karar · 353 sayılı karar · 360 sayılı karar · 364 sayılı karar · 365 sayılı karar · 367 sayılı karar · 370 sayılı karar · 383 sayılı karar · 541 sayılı karar · 544 sayılı karar · 550 sayılı karar · 716 sayılı karar · 750 sayılı karar · 774 sayılı karar · 789 sayılı karar · 1873 sayılı karar · 1898 sayılı karar · 1930 sayılı karar
Genel Kurul
814 sayılı karar · 3212 sayılı karar · 3395 sayılı karar
Diğer
Silahlı
teşkilatlar
UNFICYP · Kıbrıs Ulusal Muhafızları · Birleşik Krallık Kıbrıs Kuvvetleri · Kıbrıs Türk Barış Kuvvetleri · Güvenlik Kuvvetleri · EOKA · PEKA · EOKA-B · Kıbrıs Türk Mukavemet Birliği · Kara Çete · 9 Eylül · Kıbrıs Türk Komandoları · Türk Mukavemet Teşkilatı · Volkan
Politikalar
Etkinlikler
This article is issued from Vikipedi - version of the 7/24/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.