Gazze filosu saldırısı

Koordinatlar: 32°38′28″K 33°34′02″D / 32.64113°K 33.56727°D

Gazze filosu saldırısı
Arap-İsrail Savaşları
Bölge	Gazze Şeridi 73 mil açığında (Uluslararası sular)
Tarih	31 Mayıs 2010 04:30[1]
Ölü	10 aktivist
Yaralı	50[2] - 60 aktivist
İşleyen	İsrail Savunma Kuvvetleri

Gazze filosu saldırısı, Mavi Marmara katliamı veya Deniz Meltemi Harekâtı^[3][4], İHH İnsani Yardım Vakfı ve Özgür Gazze Hareketi'nin organize ettiği ve Gazze'ye insani yardım taşıyan 6 gemiye; Akdeniz'de, İsrail'den 70-80 mil (130-150 kilometre) açıktaki uluslararası sularda^[5][6] 31 Mayıs 2010'da İsrail Savunma Kuvvetleri'nin yaptığı müdahale. Olay; gemilerde bulunan aktivistlerden bir kısmının öldürülmesi, bir kısmının yaralanması ve gemilerin yolcularıyla birlikte rehin alınması ile sonuçlanmıştır.

İsrail savaş gemileri, uluslararası sularda seyretmekte olan yardım gemilerinden, rotalarını Aşdod'a çevirmesini istedi fakat yardım gemileri bu talebi reddetti. İsrailli kuvvetler bu cevaptan sonra gemilere denizden ve havadan komando çıkarttı.^[7]

Altı gemiden beşi, büyük bir olay olmadan İsrail tarafından ele geçirildi.^[8] 10 yolcu^[9] Komorlar bandıralı ve 800 yolcusu bulunan^[10] MV Mavi Marmara'ya çıkan İsrailli komandolar tarafından öldürüldü.^[11] Saldırıda 10 İsrail Savunma Kuvvetleri komandosu ve yaklaşık 60 aktivist yaralandı.^{[12][13][14][15]}

Türkiye, bu olay üzerine İsrail ilişkilerini sona erdirmiş ve ilişkilerin tekrar normalleşebilmesi için 3 şart koymuştur; İsrail'in yaşanan olay üzerine özür dilemesi, Saldırıda hayatını kaybedenlerin ailelerine tazminat ödenmesi ve İsrail'in Gazze ablukasını sona erdirmesi.^[16]

İsrail, olaydan 3 yıl sonra Türkiye'den resmi özür dilemiş ve saldırıda hayatını kaybedenlerin ailelerine tazminat ödemeyi kabul etmiştir.^[17][18] Olaydan yaklaşık altı buçuk yıl sonra İsrail 20 Milyon Dolar tazminat ödemiştir.^[19]

Filo organizasyonu

Yardım gemilerinin rotası

İnsan Hak Hürriyetleri İnsani Yardım Vakfı (İHH), İsrail'in Gazze'ye uyguladığı ambargoyu delmek ve Gazze halkının temel ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla 2010 Mart ayında biri 3 bin tonluk yük gemisi, diğeri de 1000 kişilik yolcu gemisi satın almıştır. İHH İnsani Yardım Vakfı başkanı Fehmi Bülent Yıldırım, Mayıs ayında Gazze'ye doğru yola çıkacaklarını açıklamıştır.^[20]

Gemiler

MV Mavi Marmara

• Challenger 1 Yolcu Gemisi
• Eleftheri Mesogeios (Eλεύθερη Mεσόγειος) Yük Gemisi
• Sfendoni (Σφενδόνη) Yolcu Gemisi
• MV Mavi Marmara Yolcu Gemisi
• Gazze I Yük Gemisi
• Defne Yük Gemisi
• Rachel Corrie Yük Gemisi
• Challenger II (Mekanik arıza nedeniyle Kıbrıs Cumhuriyeti'nde tamir edilmiş, yolcuları Mavi Marmara'ya aktarılmıştır.)^[21]

Filoda; gıda maddeleri, giyecekler ve diğer tekstil ürünlerinin yanı sıra ilaçları ultrason, sedyeler, hemodiyaliz, tomografi makinaları gibi pek çok tıbbi gereç bulunuyordu. Filoda ayrıca çimento, demir gibi ev yapımında kullanılacak inşaat malzemeleri ve bir takım teknik malzeme yer aldı.^[22]

Katılımcılar

32 farklı ülkeden 663 yolcu bulunan filoda Almanya, İsveç, Kuveyt parlamentosundan milletvekillerinin yanı sıra Holokost'tan sağ kurtulan kişilerden Hedy Epstein, Nobel Barış Ödülü sahibi Mairead Corrigan ve İsrail parlamentosu milletvekili Hanin Zuabi de bulunmaktadır. Filodaki 663 kişiden 380'i Türkiye, 38'i Yunanistan, 31'i Birleşik Krallık, 30'u Ürdün, 28'i Cezayir vatandaşıdır.^[23]

TRT, Press TV, Al-Hiwar, TRT Haber, TRT Arapça, Anadolu Ajansı, TV 5, TV NET, Ülke TV, Kon TV, Doğan Haber Ajansı, Al-Jazeera English,Kuwait News Agency, Venezuela Telesur TV, Al-Jazeera Internet, Suara Hidayatullah, The Brunei Times, Al-Aqsa TV, Al-Jazeera Arapça, Al-Quds TV, Pakistan AJ-TV, Gulf News Agency, TV One, The Brunei Times, Al-Jazeera Indonesia, Cultures of Resistance Network, Sydney Morning Herald Journal, Islamic Magazine, Vakit, Yeni Şafak, Sabah, Star, Zaman, Taraf, Gerçek Hayat, Vuslat Dergisi, Radio 786, Özel FM gibi ulusal ve uluslar arası önemli basın kuruluşu temsilcileri de bulunmaktaydı.

Yolculuk

27 Mayıs 2010 günü yolcuların gümrükteki işlemlerinin tamamlanmasının ardından Mavi Marmara gemisi 560 kişi ile birlikte yola çıkmıştır.^[24]

28 Mayıs 2010'da İnsani Yardım kampanyası dahilinde Yunanistan'dan Gazze'ye doğru yola çıkan, fakat arızalanan Challenger 2 isimli teknede yer alan 15 yolcu da Mavi Marmara'ya alınmıştır.^[25] 29 Mayıs saat 17.00'de Yunanistan'dan yola çıkan Sfendoni adlı gemi de Kıbrıs açıklarındaki buluşma noktasına ulaşmıştır.^[26]

Kıbrıs'ın 30 mil güneyinde bekleyen yük gemileri Gazze ve Defne'nin de katılımıyla 6 gemiye ulaşan filo, 30 Mayıs 2010 TSİ 15.45'te Gazze'ye doğru yola çıkmıştır.^[27]

Saldırı

Gemiye saldıran ünlü Şayetet 13 deniz komandolarını sopayla etkisiz hale getirmeye çalışan aktivistler.

İsrail Savunma Kuvvetleri'nin web sitesinde, gemilerde ele geçirilen silahlar olarak sunulan malzemeler. (mutfak ve meyve bıçakları, çakılar, kirpan, sopalar ve tamir aletleri)

MV Mavi Marmara

30 Mayıs saat 22.30'da İsrail'den MV Mavi Marmara'ya uyarı mesajları gelmeye başladı. İsrail'in mesajları Mavi Marmara kaptanı tarafından "açık denizden hareketle güneye doğru gidilmekte olduğu filoda yer alan insani yardım malzemelerinin Gazze'ye ulaştıralacağı" belirtilerek geri çevrildi.^[28] İsrail çağrılarını gece 02.00'ye kadar sürdürdü.^[29]

Daha sonra İsrail tarafından gemiden dünya medyasına yayın yapan uydu frekansı ve uydu telefonlarının iletişimi kesildi. İsrail, yardım gemilerini yakın takibe aldı. Aktivistler, İsrail'in olası müdahalesine karşı can yeleklerini giydiler. Saat 03.00'e kadar İsrail'in takibi bu şekilde sürdü. TSİ 03.00'da İsrail donanması yardım konvoyunu Gazze'nin 130 km açıklarında hücumbot, zodiac botlar ve helikopterler ile çevreledi. 04.10'da Defne Y gemisi Mavi Marmara'yı "Bütün botlar ve gemiler üzerinize geliyorlar" diyerek uyardı.^[28]

4.30'da aktivistlerin büyük bir kısmı sabah namazının kılarken her birinde en az 10 asker bulunan hücumbotlar gemiye yanaştı. Komandolar ucu kancalı kalın demir çubuklarla gemiye tutunmaya başladı. Bu sırada gemiye doğru ateş açılmaya da başlandı.^[28]

Mavi Marmara'da bulundan aktivistler, askeri helikopterden güverteye inmeye çalışan, otomatik silahlı ve tam teçhizatlı komandolara karşı gemide bulunan demir ve ahşap sopalar, sandalye, zincir gibi çeşitli malzemelerle karşı koydu. Aktivistler tarafından etkisiz hale getirilen bir komando üst güverteden alt güverteye atıldı.^[30] Aktivistler zodiac botlarla gemiye çıkartma yapmaya çalışan deniz komandolarına su sıkarak, sopalarla vurarak, tabak, işaret fişeği ve etraflarında bulunan çeşitli malzemeleri atarak engellemeye çalıştı. Toplamda üç İsrail askeri etkisiz hâle getirilerek ellerindeki silahlar denize atıldı. Yaralı İsrail komandoları tedavi için gemide bulunan doktorlara götürüldü.^[28]

Ölü ve yaralı sayısının arttığı haberleri üzerine İHH İnsani Yardım Vakfı Başkanı Bülent Yıldırım telsizle, aktivistlere salonda oturmaları ve direniş göstermemeleri çağrısı yaptı. Yıldırım bu çağrının ardından üzerindeki beyaz gömleği çıkarak İsrail askerlerine ateşi kesme çağrısında bulundu. Yıldırım'ın çağrısını dikkate almayan askerler bir süre daha ateş etmeyi sürdürdü.^[28]

Ölüler ve yaralılar

Ölüler

Komandolar göstericileri tekmeliyor ve yakın mesafeden birden fazla atış ile vuruyor.^[31]

Gazeteci Cevdet Kılıçlar fotoğraf çekerken alnından vurularak öldürülmüştür.

Saldırıda 9 Türk ve 1 Türk asıllı Amerikan vatandaşı öldürüldü. Saadet Partisi Siirt İl Müfettişi İbrahim Bilgen (61); sağ omuz, sırt, sağ kalça ve sağ şakak olmak üzere 4 yerinden vuruldu.^[32] Aydınlık Yarınlar İçin Hak ve Özgürlükler Eğitim Kültür ve Yardımlaşma Derneği (AY-DER) Yönetim Kurulu Başkanı Ali Haydar Bengi (39), sol göğüs, karın, sağ kol, sağ bacak, iki kez sol el olmak üzere 6 kez vuruldu.^[33] İHH İnsani Yardım Vakfı internet sayfası sorumlusu, gazeteci Cevdet Kılıçlar (38) alnının ortasından 1 kez vuruldu. Türkiye Taekwondo Federasyonu Adana Bölgesi antrenörü ve milli hakem Çetin Topçuoğlu (53),^[34] kafasının arkası, sol yanı, karnının sağı olmak üzere 3 kez vuruldu. İHH İnsani Yardım Vakfı çalışanı Necdet Yıldırım (32), sağ omuz, sırtının solu olmak üzere 2 kez vuruldu. Kayseri Özel Hisarcıklıoğlu Fen Lisesi son sınıf öğrencisi Türk asıllı ABD vatandaşı Furkan Doğan (19)^[35] 45 cm'den daha kısa bir mesafeden yüzünden, kafasının arkasından, iki kez bacağından ve bir kez de sırtından olmak üzere toplam 5 kez vuruldu.^[36] Adıyaman Belediyesi görevlisi elektrikçi Fahri Yaldız (43), sol göğüs, sol bacak, iki kez sağ bacak olmak üzere 4 kez vuruldu. Tekstilci Cengiz Songür (47), boynunun ön tarafından 1 kez vuruldu. Anadolu Gençlik Derneği İskenderun Yönetim Kurulu üyesi Cengiz Akyüz (41), kafasının arkasından, yüzünün sağından, sırtından ve sol bacağından olmak üzere 4 kez vuruldu.^[37] Uğur Süleyman Söylemez (51) filo saldırısında başından aldığı bir kurşunla ağır yaralanmıştı. 4 yıl komada kaldıktan sonra, 23 Mayıs 2010'da hayatını kaybetti.^[9]

Yaralılar

Saldırıda 23'ü ağır 54 kişi yaralandı.^[38]

Sonrası

Tepkiler

Gazze ablukasının hafiflemesi

Mısır, Cumhurbaşkanı Hüsnü Mübarek’in talimatıyla Gazze Şeridi’nin güneyindeki Refah Sınır Kapısı’nı sınırlı olarak açmıştır.^[39] Tüm geçişlere açık olmayan bu karar bürokrasi ile yavaşlatılmakta ve açık gibi görünmesine rağmen geçişlerin çoğuna izin verilmemektir.^[40]

Soruşturmalar

İsrail'in soruşturması

İsrail ordusu soruşturma komisyonu, 9 Türk'ün ölümüne yol açan operasyonla ilgili soruşturmasını olaydan iki ay sonra açıklamıştır. Müdahalenin "kısmen başarısız" olarak değerlendirildiği raporda, müdahalenin hukuk kurallarına aykırı olmadığı savunulmasına karşın İsrail Ordusu'nun gemideki aktivistlerin direnme ihtimalini değerlendirmemesi ve harekatın B planından yoksun şekilde yapılmasının operasyonel bir hata olduğu belirtilmiştir.^[41][42]

Raporda İsrail Askeri İstihbaratı'nın, İHH hakkında yeterli bilgi edinmemiş olması da açık bir dille eleştirilmiş, İsrail Ordusu'nun komandoları güverteye indirme kararının yanlışlığı istihbarat eksikliğine bağlanmıştır.

Raporda İsrail askerleri ile ilgili bireysel değerlendirme yapılmamış olmasına karşın, baskının ardından gemideki aktivistlerden gelen kayıp, çalıntı başvurularının önemle değerlendirildiği ve 3 asker hakkında soruşturma açıldığı belirtilmiştir. Raporun yayımlanmasından 3 ay sonra İsrail Askeri Mahkemesi, Mavi Marmara'daki aktivistlere ait bir diz üstü bilgisayar, pusula ve fotoğraf lensi çalmaktan suçlu bulduğu bir askere 5 ay hapis ve 123 dolar para cezası vermiştir.^[43]

BM soruşturması

BM İnsan Hakları Konseyi İsrail'in, Mavi Marmara gemisine yönelik baskınıyla ilgili raporunu yayınladı.^[44] Rapora göre İsrail ordusu, uluslararası hukuku ihlal etmiştir. Raporda, İsrail askerlerinin yardım filosuna verdiği askeri karşılık orantısız ve gaddarlık düzeyinde olduğu söylenmiştir.^[45] Mavi Marmara baskınının açıkça suç teşkil ettiğine dair kanıtların bulunduğu ifade edilmiş ve Türkiye'nin saldırı ile ilgili tezlerinin de haklı bulunduğu belirtilmiştir.^[44]

Raporda, İsrail askerlerinin taammüden adam öldürmeye, insanlık dışı muameleye veya işkenceye, kasti acı çektirmeye ve sağlıkta ciddi hasara sebep olduğu ifade edilmiştir.^[44] Raporda, İsrail güçlerinin, yolculara filonun ele geçirilmesi sırasında ve İsrail'de gözaltında bulundukları sırada ve yolcuların sınır dışı edilmelerinden önce, Uluslararası İnsan Hakları Yasasının da dahil olduğu bir dizi yasayı ihlal ettiği bildiriliyor.^[44]

Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komisyonunun hazırladığı rapora göre 5 Türk vatandaşı ile Amerika Birleşik Devletleri vatandaşı Furkan Doğan İsrail Komandoları tarafından "infaz" yöntemiyle öldürüldü. Raporda, 19 yaşındaki Furkan Doğan'ın elindeki küçük kamera ile çekim yaparken 2 kere kafasından olmak üzere defalarca vurulduğu ifade edildi. Adli tıp raporundan yola çıkarak Furkan Doğan'ın güvertede bilinci açık ya da yarı bilinç kaybıyla bir zaman yattığını ve daha sonra yüzünden vurulduğu tespit edildi. Bu tespitler üzerine İnsani Yardım Vakfı temsilcileri, aktivistler ve Filoda bulunan bütün Türkleri temsil eden 3 avukattan oluşan bir heyet 14 Ekim 2010 tarihinde Lahey'de bulunan Uluslararası Ceza Mahkemesi'ne başvuruda bulundu.^[44]

BM gemilerin taşıdığı yardım malzemesinin dağıtılması konusunda sorumluluğu üstlenebileceğini açıkladı.

BM Güvenlik Konseyi, İnsan Hakları Konseyi ve Genel Sekreter Ban Ki-moon Mavi Marmara gemisine yönelik baskını kınadı ve olay ilgili bağımsız ve şeffaf, uluslararası standartlarda bir soruşturma açılması çağrısında bulundu.^[46]

İsrail'in özrü

ABD Başkanı Barack Obama'nın Orta Doğu turu kapsamındaki İsrail ziyaretinin ardından 22 Mart 2013'te İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, Recep Tayyip Erdoğan'ı telefonla arayarak Gazze filosu saldırısı sırasında meydana gelen can kayıpları nedeniyle resmi özür dilemiştir.^[47] Netanyahu, Türkiye'nin ilişkilerin normalleşmesi için şart koştuğu üzere saldırıda hayatını kaybedenlerin ailelerine tazminat ödemeyi de kabul etmiştir.^[48][49][50]

Recep Tayyip Erdoğan, Türkiye Cumhuriyeti adına özrü kabul ettiğini bildirmiştir.^[51]

Ayrıca bakınız

• USS Liberty olayı
• Türkiye-İsrail ilişkileri

Kaynakça

1. Benjamin Harvey. "Turkey Alliance With Israel May Rupture on Gaza Raid (Update2)". Business Week. http://www.businessweek.com/news/2010-06-01/turkey-alliance-with-israel-may-rupture-on-gaza-raid-update2-.html. Erişim tarihi: 1 Haziran 2010. 
2. "ŞEHİT VE YARALILARIMIZIN TAM LİSTESİ" (2010.06.03), İnsani Yardım Vakfı, URL erişim tarihi: 14 Haziran 2010
3. IDF çalışanları. "Israel Defense Forces: Operation "Sea Breeze" – Legal Aspects" (Microsoft Word dosyası). The Military Strategic Information Section, International Military Cooperation Departmennt, Strategic Division, Israel Defense Forces. 23 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20121123123542/http://dover.idf.il/NR/rdonlyres/A323FA26-7BAB-4885-984A-F77EF152CD3D/0/OperationSeaBreezeLegalAspects.doc. Erişim tarihi: 7 Haziran 2010. 
4. Glenn Kessler, "Israel gives its account of raid on aid ship headed for Gaza", Washington Post, 4 Haziran 2010, URL erişim tarihi: 9 Haziran 2010.
5. "Deaths as Israeli forces storm Gaza aid ship". BBC News. 31 Mayıs 2010. 8 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20100708095700/http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/10195838.stm. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2010. 
6. "İsrail ‘uluslararası suları’ kabul etti". Hürriyet. 1 Haziran 2010. 12 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20140812084634/http://www.hurriyet.com.tr/dunya/14896132.asp. Erişim tarihi: 1 Haziran 2010. 
7. Barak Ravid. "Israel: Gaza aid convoy can unload cargo in Ashdod for inspection – Haaretz Daily Newspaper | Israel News". Haaretz.com. 30 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20141230235746/http://www.haaretz.com/news/diplomacy-defense/israel-gaza-aid-convoy-can-unload-cargo-in-ashdod-for-inspection-1.292560. Erişim tarihi: 1 Haziran 2010. 
8. Tonda MacCharles Ottawa Bureau. "Canada awaits answers on raid; Israel says soldiers were ‘defending themselves’". thestar.com. 21 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20121021085939/http://www.thestar.com/news/canada/article/816726--israeli-pm-netanyahu-leaving-canada-to-fly-home-in-wake-of-raid. Erişim tarihi: 1 Haziran 2010. 
9. "Uğur Süleyman Söylemez abimiz şehadete kavuştu" haberi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2016
10. http://www.haberturk.com/dunya/haber/519208-mavi-marmarada-800-yolcu-var
11. http://www.aktifhaber.com/news_detail.php?id=292583
12. "Israeli commandos: Gaza flotilla crew tried to lynch us". Haaretz. 31 Mayıs 2010. http://www.haaretz.com/news/diplomacy-defense/israeli-commandos-gaza-flotilla-crew-tried-to-lynch-us-1.293089. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2010. 
13. "More Than 10 Dead After Israel Intercepts Gaza Aid Convoy". Wall Street Journal. 31 Mayıs 2010. http://online.wsj.com/article/SB10001424052748703703704575277632709673018.html?mod=WSJ_hpp_LEADNewsCollection. 
14. "Israel: Activists on Gaza sail had weapons - Israel News, Ynetnews". Ynetnews.com. 14 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150914234924/http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3896588,00.html. Erişim tarihi: 1 Haziran 2010. 
15. "Harper regrets deaths in Israeli attack on aid convoy". The Gazette (Montreal). 31 Mayıs 2010. http://www.montrealgazette.com/news/Harper+regrets+deaths+Israeli+attack+convoy/3092437/story.html. Erişim tarihi: 1 Haziran 2010. 
16. http://aa.com.tr/tr/turkiye/mavi-marmara-saldirisinin-5-yili/41885
17. http://www.reuters.com/article/2013/03/22/us-israel-turkey-obama-idUSBRE92L0RK20130322
18. http://edition.cnn.com/2013/03/22/world/meast/israel-turkey-apology/index.html?hpt=hp_t1
19. http://m.haberturk.com/dunya/haber/1303941-israil-20-milyon-dolarlik-tazminati-yatirdi
20. Mehmet, Oktay (27 Mart 2010). "İHH ambargoyu 7 gemiyle delecek". Yeni Şafak. 15 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20121115091153/http://www.yenisafak.com.tr/Gundem/?t=27.03.2010&i=249004. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2010. 
21. http://www.ihh.org.tr/insani-yardim-filosu-ozet-raporu/tr/
22. İHH 2010, s. 14
23. "Israel transfers hundreds to airport for deportation". Haaretz. 1 Haziran 2010. http://www.haaretz.com/news/diplomacy-defense/israel-transfers-hundreds-to-airport-for-deportation-1.293634. Erişim tarihi: 2 Haziran 2010. 
24. Bayhan, Kürşat (28 Mayıs 2010). "İnsanlık Gemisi Gazze yolunda...". Zaman. 31 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20100531022240/http://www.zaman.com.tr:80/haber.do?haberno=989133. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2010. 
25. "Challenger 2 teknesinin yolcuları Mavi Marmara gemisine alındı". Milliyet. 28 Mayıs 2010. http://www.milliyet.com.tr/challenger-2-teknesinin-yolculari-mavi-marmara-gemisine-alindi/dunya/sondakika/28.05.2010/1243800/default.htm. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2010. 
26. "Gazze'ye insani yardım götüren ekibe, Yunanistan'dan yola çıkan gemi de ulaştı". Zaman. 29 Mayıs 2010. http://zaman.com.tr/haber.do?haberno=989583. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2010. 
27. "Mavi Marmara Gazze'ye doğru yola çıktı". Zaman. 30 Mayıs 2010. 3 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20100603204320/http://www.zaman.com.tr:80/haber.do?haberno=989865. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2010. 
28. İHH 2010, s. 20-26
29. Olgun, Mediha (14 Temmuz 2010). "İHH de özet raporunu açıkladı". Sabah. 18 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150518095448/http://www.sabah.com.tr/gundem/2010/07/14/uyari_geldiginde_rota_misirdi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2010. 
30. "Video". Youtube. 31 Mayıs 2010. 27 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20130227030405/http://www.youtube.com/watch?v=YABBH3TxHzc. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2010. 
31. http://www.haber7.com/haber/20100610/19-yasindaki-Furkanin-vuruldugu-an.php Öldürülen göstericilerden biri ile ilgili haber videosu
32. "Ölenlerden 4 kişi Türk". Sabah. 5 Haziran 2010. 18 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150518083917/http://www.sabah.com.tr/dunya/2010/06/01/olenlerden_4_kisi_turk. Erişim tarihi: 5 Haziran 2010. 
33. "Bize içirdikleri su şüpheliydi". Sabah. 5 Haziran 2010. 18 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150518091836/http://www.sabah.com.tr/gundem/2010/06/01/bize_icirdikleri_su_supheliydi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2010. 
34. Turkiye Taekwondo Federasyonu, URL erişim tarihi: 8 Haziran 2010
35. http://www.aa.com.tr/en/cenazeler-adli-tiptan-alindi-2.html AA Adli Tıp Haberi
36. Milliyet İnternet, 5 Haziran 2010 tarihinde erişilmiştir.
37. Milliyet İnternet, 5 Haziran 2010 tarihinde erişilmiştir.
38. İHH 2010, s. 32-33
39. "Mısır Refah Kapısı’nı açtı". Milliyet. 2 Haziran 2010. 5 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150505092649/http://www.milliyet.com.tr/misir-refah-kapisi-ni-acti/dunya/haberdetay/02.06.2010/1245530/default.htm. Erişim tarihi: 2 Haziran 2010. 
40. http://www.guardian.co.uk/world/2010/jun/02/rafah-crossing-gaza-egypt-dilemma
41. İsrail Mavi Marmara raporunu açıkladı
42. İsrail'in Mavi Marmara raporu: İsrail suçsuz
43. Yağmacı İsrail askerinin cezası belli oldu
44. http://www2.ohchr.org/english/bodies/hrcouncil/docs/15session/A.HRC.15.21_en.pdf
45. "Israeli raid on Gaza aid flotilla broke law - UN probe". BBC. 23 Eylül 2010. 27 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150927092333/http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-11393836. Erişim tarihi: 23 Eylül 2010. 
46. http://www.un.org.tr/2010_June/
47. http://www.jpost.com/Breaking-News/Israeli-and-Turkish-prime-ministers-speak-by-phone-307422
48. http://www.jpost.com/International/Obama-Netanyahu-Erdogan-speak-by-phone-307423
49. http://www.ntvmsnbc.com/id/25430653/
50. http://www.haberturk.com/dunya/haber/829812-israil-ozur-diledi
51. Obama brokers Israel-Turkey rapprochement Reuters. Erişim: 22 Mart 2013

Dış bağlantılar

• "Birleşmiş Milletler Raporu". 15 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151115032021/http://www.un.org/News/dh/infocus/middle_east/Gaza_Flotilla_Panel_Report.pdf. (İngilizce)
• "IDF forces met with pre-planned violence when attempting to board flotilla". İsrail Dışişleri Bakanlığı. 31 Mayıs 2010. 29 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20121129070349/http://www.mfa.gov.il:80/MFA/Government/Communiques/2010/Israel_Navy_warns_flotilla_31-May-2010. (İngilizce)
• "Saldırıya uğrayan gemideki yolcuların tam listesi". Zaman. 1 Haziran 2010. http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=990506. 
• Rotamız Filistin Yükümüz İnsani Yardım Filosu Özet Raporu. İHH İnsani Yardım Vakfı. http://www.ihh.org.tr/uploads/2010/insaniyardim-filosu-ozet-raporu_tr.pdf. 
• Palestine Our Route Humanitarian Aid Our Load Filotilla Campaign Summary Report. İHH İnsani Yardım Vakfı. http://www.ihh.org.tr/uploads/2010/insaniyardim-filosu-ozet-raporu_en.pdf. (İngilizce)
• "İnsani Yardım Filosu Bilgi Dosyası". İHH İnsani Yardım Vakfı. 14 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20121114030554/http://www.ihh.org.tr/oldurmeyeceksin/tr/. 
• "Şehitlerin otopsi raporları açıklandı". İHH İnsani Yardım Vakfı. 22 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20130122172529/http://www.ihh.org.tr:80/sehitlerin-otopsi-raporlari-aciklandi/tr/. 
• "Özgürlük Filosu Şehitlerimiz". İHH İnsani Yardım Vakfı. 17 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20130117175442/http://www.ihh.org.tr:80/sehitlerimiz/tr. 
• "Freedom Flotilla facts". 22 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20140922042050/http://www.freedomflotillafacts.com/tr/. 
• "Özgür Gazze Filosuna İsrail Saldırısı - I". Dünya Bülteni Araştırma Masası. 23 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20130123114635/http://www.dunyabulteni.net:80/file/ozgur-gazze.pdf.