Wye Nehri Memorandumu

Arap-İsrail Savaşları
İsrail-Filistin barış süreci
İsrail    Batı Şeria, Gazze Şeridi, Golan Tepeleri ^a
Görüşmelere katılan taraflar
Filistin yönetimi	İsrail
Barış sürecinin geçmişi
Camp David Sözleşmesi · Madrid Konferansı Oslo Barışı / Oslo II · Hebron Protokolü Wye Nehri / Şarm el Şeyh Memorandumu Camp David Zirvesi · Taba Zirvesi Yol haritası · Annapolis Konferansı
Başlıca pazarlık konuları
Antisemitizm teşvikleri · İsrail yerleşimleri İsrail Batı Yakası Duvarı · Yahudi devleti Filistinli göçmenler · Filistin Devleti Kutsal yerler · Kudüs'ün durumu
Bugünkü önderler
Mahmud Abbas Salam Fayyad	Ehud Olmert Şimon Peres
Uluslararası arabulucular
Diplomatik Dörtlü · Arap Birliği · Mısır
^a Golan Tepeleri, İsrail-Filistin barış sürecinin bir parçası değildir.

Wye Nehri Memorandumu, İsrail ile Filistin Ulusal Yönetimi arasında Oslo II Antlaşması'nı uygulamak amacıyla ABD aracılığıyla Maryland'in doğu kıyılarındaki Wye Nehri civarında yapılan memorandum.^[1] Bill Clinton'ın evsahipliğini yaptığı dokuz gün süren bir zirve sonucunda İsrail ve FKÖ arasındaki bu memorandum Washington, DC'deki Beyaz Saray'da 23 Ekim 1998'de imzalanmıştır.^[2] Genel anlamda memorandum, Oslo II Antlaşması'nın yerine getirilmesiyle ilgili taraflara düşen karşılıklı sorumluluklara açıklık getirmekteydi. Daha detaylı olarak, Oslo II Antlaşması'nda belirtilen İsrail askerlerinin geri çekilmesi ile ilgili aşamaların ne zaman uygulanacağı ve çekilmenin miktarına değinilmekteydi.

Müzakere süreci ve memorandumun imzalanması

ABD başkanı Bill Clinton, 15 Ekim 1998'de Maryland'deki Wye Nehri kıyısındaki çiftlikte Benjamin Netanyahu ile Yaser Arafat'ın katıldığı Orta Doğu Zirvesi'ni düzenledi. Görüşmelerin amacı, iki otorite arasında kalan engelleri aşılması ve aradaki gerginliğin hafifletilmesiydi. Uzun görüşmelerin sonucunda antlaşma neredeyse çıkmaza girmişti. Başbakan Benjamin Netanyahu'nun başkanlık ettiği İsrail delegasyonu ile Yaser Arafat'ın başkanlık ettiği Filistin delegasyonunun görüşmeleri sonucunda 23 Ekim 1998'de bu memorandum imzalandı.

Wye Nehri Memorandumunun kabul edilen ana maddelerine göre;

• Filistin yönetimi terörizme karşı asla tolerans göstermeyecektir.
• Filistin yönetimi ulusal sözleşmesindeki tüm İsrail karşıtı maddeleri çıkaracaktır. Buna karşılık, Yaser Arafat Havaalanı'na izin verilecek ve Gazze ile Batı Şeria arasındaki bağlantıyı sağlayan iki karayolunu Filistinliler kullanabilecektir.
• On gün içinde ulusal sınırların çizilmesi için gerekli görüşmeler başlayacak, Filistinli mültecilerin geri dönüşleri ve Kudüs'ün gelecekteki statüsü konuları yapılacak olan görüşmeler içerisinde ele alınacaktır.
• Filistin yönetimi tüm terörist hareketleri yasaklayacak ve yasadışı olarak silah bulunduranların ellerindeki silahlar toplanacaktır.

Memorandumda diğer bir önemli konu da, Oslo I'de belirtilen geçici sürenin sona ermesi durumunda Filistinlilerin Filistin Devleti'ni tek taraflı olarak Mayıs 1999'da ilan edebilecekleriydi. Bu memorandum ile İsrail, işgal ettiği toprakların %13'ünden aşamalı bir şekilde çekilmeyi kabul ederken, Filistin Ulusal Otoritesi ile terörü bastırmak için gerekli önemleri almayı ve antlaşmayı ihlal edebilecek durumlardan biri olan Filistinlilerin silah teminini önelemeyi kabul etti. Wye Nehri Memorandumu'nun imzalanmasında ABD'nin büyük rolü oldu.

Memorandum sonrası gelişmeler

İmzalanan memorandum, 17 Kasım 1998'de İsrail Parlamentosu'nca 75'e 19 oy çoğunluğuyla kabul edildi. Filistin Ulusal Konseyi, 14 Aralık 1998 tarihinde, Wye Nehri Memorandumu'na göre ABD Başkanı Clinton'ın da katılımıyla Gazze'de toplandı ve oylama yaparak bu kararı yeniden onayladı.

Bu memorandumla, her iki taraf kalıcı statü görüşmelerini derhal yeniden ve hızlandırılmış şekilde başlatmaya ve 4 Mayıs 1999 tarihine kadar anlaşmaya varmak için kararlı şekilde girişimde bulunmaya karar verdi. Dışişleri Bakanı Ariel Şaron ve Filistinli Mahmud Abbas arasında, 18 Kasım 1998 tarihinde ilk toplantı yapıldı.^[3]

1998 yılı sonunda İsrail hükümeti anlaşmanın maddelerine uymamasının sebebi olarak, Arafat'ın güvenlik önlemleri konusunda samimi olmamasını, Hamas'ın hareketlerinden faydalandığını ve bunu pazarlık konusu olarak kullandığını ileri sürmüştür. Bu sebeple her iki taraf da memorandumun gereklerini tam anlamıyla yerine getirmemiş oldu ve barış süreci tekrar çıkmaza girdi. Eylül 2000'de El-Aksa İntifadası'nın patlak vermesinden ve İsrail Savunma Kuvvetleri'ne karşı saldırıların başlamasından sonra, bu memorandum resmi olarak devre dışı kaldı.

Kaynakça

1. Dennis Ross (2004). The Missing Peace: The Inside Story of the Fight for Middle East Peace. New York: Farrar, Straus and Giroux. s. sf. 237. ISBN 0374199736. 
2. Gellman, Barton. "Netanyahu, Arafat Sign Accord; Talks Nearly Founder After Israel Demands Convicted Spy's Release". New York: The Washington Post, 1998-10-24. 
3. "İsrail-Filistin Görüşmeleri". istanbul.mfa.gov. http://istanbul.mfa.gov.il/mfm/web/main/Print.asp?DocumentID=172292. Erişim tarihi: 2011-06-11. 

İlgili kitaplar

• Eran, Oded. "Arab-Israel Peacemaking." The Continuum Political Encyclopedia of the Middle East. Ed. Avraham Sela. New York: Continuum, 2002.

Dış bağlantılar

• Knesset official text of the Wye River Memorandum with link to Hebrew version
• Knesset approves Wye
• Middle East Official Texts on the United States Embassy official site (Hyperlinks; see Ongoing Peace Efforts 1998 (Archived documents)