I. Dimitri

Ayrıca bakınız ; Dmitry İvanovich (Rusya) ve I. Dimitri isyanı

I. Dimitri İvanoviç
I. Dimitri, Polonyalı sanatçı Mniszek in portre çalışması; Devlet Tarih Müzesi, Moskova
Tüm Rusya'nın Çarı
Hüküm süresi 21 Temmuz 1605 - 17 Mayıs 1606
Taç giymesi 21 Temmuz 1605
Önce gelen II. Fyodor
Sonra gelen IV. Vasili
Eş(leri) Marina Mniszek
Tam ismi
Grigory Bogdanoviç Otrepyev
Hanedan Rurik
Babası Korkunç İvan[1]
Annesi Maria Nargaya
Doğum 1581
Moskova
Ölüm 17 Mayıs 1606
Moskova
Dini Rus Ortodoks
İmza

I. Dimitri (d. tahminen 1582 - ö. 1606) Moskova Büyük Prensliği tahtında hak iddia edip, 1605'ten 1606'daki ölümüne kadar yaklaşık bir yıl boyunca I. Dimitri adıyla Rus çarı ünvanını sürdürdü. Dimitri'nin gerçek ismi Yuri (Grigory) Otrepyev'dir.[2] Rurik hanedanının sona ermesiyle (1598) başlayan Karışıklık Dönemi sırasında, IV. İvan'ın 1591'de Ugliç'te esrarengiz biçimde ölen küçük yaştaki oğlu Dimitri İvanoviç olduğunu öne sürmüştür. Gençliğinde ülkenin önde komutanlarından eğitim almıştır ve Düzmece Dmitri'nin ilerleyen zamanlarda gerçek IV. İvan'ın oğlu olduğunu savunmuştur. Ayrıca Dimitri'yi asker olarak eğiten komutanı Gerasim Evangelical, I. Aleksey dönemine kadar yaşamış o dönemlerde 1655 yılında bir köydeki suikastta ölmüştür.[3]

I. Dimitri, Rurik Hanedanı'nın son çarı I. Fyodor'un ölümünün ardından eniştesi Boris Godunov'un tahta geçmesi üzerine ortaya çıktı ve Godunov'un tahta çıkışının geçersiz olduğunu ilan etti. Birçok tarihçiye göre Grigori (Yuri) Bogdanoviç Otrepyev adlı, sonradan keşişliğe başlamış, Rurikidler'e yakın bir soylu olan Dimitri, tahtın yasal varisi olduğuna içtenlikle inanıyordu. Moskova'da bulunduğu 1601-1602 yıllarında Prens Çareviç Dimitri olduğunu öne sürdü. Ama sürgünle tehdit edilince, 1603'te Litvanya'ya kaçtı. Burada Moskova Büyük Prensliği tahtını ele geçirmek için askeri bir sefer düzenlemek üzere destek aramaya başladı. Bazı Litvanyalı ve Polonya'lı soyluların yanı sıra Cizvitlerden aldığı yardımlarla Kazaklardan ve serüvencilerden oluşan bir ordu topladı ve 1604 sonbaharında Rusya'ya girdi. Askeri yenilgiler almasına karşın, Rusya'nın güneyinde çok sayıda yandaş kazandı. I. Dimitri isyanı bozulup askerlerin moralleri kırılıp ordu dağılacakken, Nisan 1605'te Çar Boris Godunov'un ölümü üzerine, askerleri I. Dimitri'nin safına geçti ve veliaht olan oğlu boyarlarca öldürüldü.

Haziran 1605'te Moskova'ya törenlerle giren I. Dimitri çar ilan edildi. Ama saray gelenek ve göreneklerine uymaması, Polonya'lı bir aristokratın kızı olan karısı Marina Mniszek'in Polonyalıların etkisi altına girmesi ve Osmanlılar'ı Avrupa'dan çıkarmak için Rusları büyük bir Hıristiyan ittifakına sokmaya çalışması, Ortodoks Rusya'yı Katolikleştirmeye çalışması yandaşlarının uzaklaşmasına yol açtı. Mayıs 1606'da boyarlardan Vasili Şuyski bir darbe yaparak I. Dimitri'yi öldürdü ve çar oldu. Yakılan cesedinini külleri Polonya sınırına savruldu.[4]

Ortaya çıktığı zamanlar

I. Dimitri muhafızlar tarafından Rus tahtından indirildikten sonra öldürülmek üzere sürüklenirken, Maria Nagaya (solda).

Teorilere göre I. Dimitri ya gerçekten Ugliç'te annesi ile birlikte yaşarken esrarengiz bir biçimde öldürülen, Rurik Hanedanı'nın soy üyesi Çareyeviç Dimitri İvanoviç idi ya da manastırdan kaçan münzevi bir keşişdi. Babasının Galiçya'lı komutan Boyar Boğdan Yakov Zamyatni-Otrepyev olduğuda teoriler arasındadır.[3] Manastırdan kaçmış keşiş olduğunu tahtta hak talep ettikten sonra Çar Boris Godunov ilan etmiştir.

Tahtta kaldığı süre içerisinde boyarların ve köylülerin nefretini kazanan Boris Godunov’u tahttan indirmenin en kolay yolunun ortaya “sahte bir knez” çıkarmak olduğu düşüncesinden hareket edenler, 1600 de ortaya bir şaiya atmışlar ve nihayetinde şaiya, 1603'te bir hakikat olarak meydana çıkmıştır. Halk arasında “Çarayeviç Dimitri’nin 1591 de Ugliç şehrinde öldürülmediği, hayatta olduğu ve şimdi Boris Godunov’dan tahtı geri almak için harekete geçtiği” söylentileri dolaşmaya başlamıştır. I. Dimitri’nin şimdiye kadar aslında kim olduğu açıkça ortaya konamamıştır. Bazı tarihçiler onun Moskova manastırlarından birinden kaçan keşiş Grigori Otrepyev olduğunu bazıları gerçekten IV. İvan’ın oğlu olduğunu kabul etmektedirler. Dimitri kendisini daima Çarzade olarak hissetmiştir.[5]

I. Dimitri Lehistan’a giderek Katolik olmuş ve böylece onların yardımlarını sağlamayı başarmıştır. Onun taht iddiası Lehlilerin işine geldiği için onu desteklemişlerdir. Dimitri, Lehistan’da bir ordu toplayarak 1604 yılında Rus sınırlarını aşarak Moskova’ya kadar ilerlemiştir. Boris Godunov idaresinden memnun olmayanlar, Dimitri’yi hemen çar olarak tanımış ve kitleler hâlinde ona katılmışlardır. Moskova hemen üzerine bir ordu sevk etmiştir. Boris’in bir hastalık sonucu aniden 1605 yılında ölmesiyle yerine oğlu II. Fyodor geçmiş ve böylece karışıklık daha da artmıştır. Genç Çar’ın Sahte Dimitri ile mücadele etmesi çok zordu çünkü 1 Haziran günü cereyan eden karışıklıklar esnasında Çar Feodor Borisoviç ve annesi öldürülmüşlerdir. Sahte Dimitri büyük bir törenle Moskova’ya girmiş, boyarlar ve halk tarafından büyük bir çoşku ile karşılanmıştır.[6]

Dimitri'nin ordusu ile Moskova'ya girmesi

Sahte Dimitri'nin 20 Haziran 1605'de Moskova'ya girişi.

I. Dimitri’nin başarılı olmasının başlıca; hem Lehlilerden, hem de Moskova hükümetinin zulmünden kurtulmak isteyen güney eyaletlerindeki köylü ve Kosak zümrelerden yardım görmüş olmasıdır. Lehliler, Moskova’yı Katolikliğe giren Dimitri vasıtasıyla, Papalığa bağlayacaklarını, dolasıyla Moskova’yı Lehistan hâkimiyeti altına alacaklarını ümit etmişlerdir. Dimitri, Moskova’ya girince ilk işi Boris Godunov’un Patrikliğe çıkardığı İova’yı azletmek olmuş; yerine Ryazan başpiskoposu İgnati’yi getirmiştir. Daha sonra Çarzade Dimitri’nin annesi Maria Nargaya, Moskova’ya getirilmiş ve Dimitri’nin kendi oğlu olduğunu söyleyerek üzerindeki şüphelerin dağılmasını sağlamıştır. Moskovalılar Dimitri’nin daha önceki çarlar gibi yaşamadığını fark etmişlerdir. O, öğle yemeğinden sonra uyumuyor, kiliselere gitmiyor, Moskova caddelerinde tek başına dolaşıyor, Leh biçimi giyiniyor ve muhafız kıtalarını da Leh usulü giyindiriyordu. Hele Lehlilerle çok düşüp kalkması Ruslar'ın gözüne batıyordu. Diğer taraftan kaba ve görgüsüz olması da Lehlileri memnun etmiyordu. Dimitri’nin en büyük arzularından bir tanesi asilzade Yuri Mnişek’in kızı Maria Mnişek ile evlenmekti. 8 Mayıs günü nikâh töreni eski Rus adetlerine uygun olarak yapılmış ancak Çariçe, Katolik dininde kalmıştır. Bu durum Rusları sinirlendirmiştir. Üstelik Kremlin’de Katolik papazların bulunması, Lehlilerin kalabalık bir grup hâlinde Kremlin'de kalmaları, Rusları büsbütün kızdırmıştır. Çarlar evlendikleri zaman, Rus ahalisine ziyafet verirler, saray kapılarını halka açarlardı ama bu defa ziyafetler yalnızca Lehli misafirlere verilmeye başlanmıştı ki bu da, halkın Çar’a karşı nefretini arttırmıştır.[6]

Dimitri'nin Rus Çarlığı tahtına çıkışı

I. Dimitri (Grigory Otrepyev)

Rusya'da IV. İvan'ın ölümünün ardından oğlu I. Fyodor çar ilan edilmiştir. Fakat iyi bir çar olamadığı için ulusal konsey ile birlikte ve eşinin kardeşi Boris Godunov ile birlikte ülkeyi yönetmiştir. 17 Ocak 1598'de ölen I. Fyodor'dan sonra Boris Godunov ulusal konsey tarafından çar ilan edilmiştir. Tahta çıkan Çar Boris, henüz tahta çıkmadan önce IV. İvan'ın küçük oğlu Dimitri İvanoviç'i öldürterek ileride tahtta hak iddia etmesini engellemeye çalışmıştır.[7] Ancak Polonya'da yaşayan münzevi bir keşiş olan Grigory bu olayları duyması üzerine Rus tahtına çıkmanın yollarını aramaktadır. Rusya'ya giderek kendisini IV. İvan'ın Vasili Şuyski tarafından Ugliç'te öldürülen oğlu Dimitri İvanoviç olduğunu söyleyip, eniştesi Boris Godunov'un tahta çıkışını geçersiz saymıştır. Halk Ruriklerden geldiğine inandığı Grigory'i desteklemiştir, bu durum çar'ın kulağına kısa sürede gitmiştir. Boyarlar Grigory'i sürgünle tehdit etmiştir ve Grigory Litvanya'ya kaçmıştır. Orada Lehistan kralı, III. Zygmunt Waza'nın desteğini alarak büyük bir ordu toplama girişimlerine başlamıştır. Kral Waza, Grigory'nin komutasına 3500 asker vermiştir. Böylece bazı Kazaklar'da Prens Dimitri (Grigory Otrepyev)'in ordusuna katılmıştır. Desteği toplayan Dimitri Moskova'ya gitmiştir. Çar Boris Godunov boyarları toplayarak toplantı yapacağını duyurmuştur. Halk artık Düzmece Dimitri'nin safında yer almıştır, Çar Godunov, Küçük yaşta Dimitri İvanoviç'i öldürmenin üzüntüsüyle tahtında ölmüştür. Oğlu II. Fyodor tahta çıkmaya hazırlanırken Düzmece Dimitri Rus boyarları kendi tarafına çekerek II. Fyodor'u öldürtüp Haziran 1605'te Kremlin'e girdi ve 21 Temmuz 1605'te resmen Rus çarı ilan edildi.[8]

Çar olarak Düzmece Dmitri'nin Politikaları

III. Zygmunt Waza, Düzmece Dimitri'den bağlılık yemini alır. Çizim; Nikolai Nevrev (1874)
Carl Wenig trafından 1879'da hazırlanan Düzmece Dmitri'nin hayatının son anları adlı bir portresi.
I. Dimitri ve Çariçe'si Marina Mniszech.

Münzevi bir keşiş olan Dimitri, bir süre Polonya'da uşaklık yapmıştır. Rus Çarlığı'nda I. Fyodor'un ölümünden sonra tahta çıkan Boris Godunov'un çar olmasını geçersiz saymış ve Polonya kralı, III. Zygmunt Waza'nın desteğiyle ordu toplayıp, kendini IV. İvan'ın öldürülen küçük oğlu Dimitri İvanoviç olduğunu savunarak Rus Çarlığı tahtında hak talep etmiştir.

Aleksandr Puşkin’in “Boris Godunov” adlı eserinde çok canlı biçimde tarif ettiği üzere bir manastır keşişi olan Dimitri, bir müddettir Çar Boris Godunov’un Rusya tahtını gasp etmek için öldürdüğü Rurik Hanedanı'nın son veliahtı Dimitri olduğunu ilan ediyordu. Üstelik Düzmece Dimitri, Polonyalılar'ın elinde iyi bir koz olmuştu. Yapılanmalar benzerdir; 15’inci yüzyılda Papalık ve Avrupa, Cem Sultan’ı II. Bayezid’in Osmanlı İmparatorluğu’na karşı kullanamamıştı ama Polonya Krallığı fetret içindeki Rusya Çarlığı’na karşı bu sahte Dimitri’yi çar diye ileri sürdü. Rusya işgal edildi ve Dimitri, Moskova tahtına oturdu.[9]

23 Nisan 1605'de ansızın ölen Çar Boris Godunov'un yerine tek oğlu II. Fyodor tahta çıkmıştır. Kısa süre tahtta kalan II. Fyodor kendine bağlı boyarları tarafından öldürülerek yerine Düzmece Dimitri'yi çar ilan etmişlerdir. Düzmece Dimitri Rus tahtına çıkmış olsa da Lehler, Rus Çarlığı tahtında piyonları otursun diye I. Dimitri'ye destek olmuşlardır.

I. Dimitri saltanatında Rusların tam bir Osmanlı ve Türk düşmanlığı dönemidir. Düzmece Dimitri Kırım Hanlığı üzerine askeri bir harekat yapmayı amaçlamışsa da buna cesaret edememiştir.[10]

Dış politikaları, Dmitri Polonya-Litvanya Birliği ve Papa ile bir ittifak içine girmeye çalışmıştır. Osmanlı İmparatorluğu'na karşı bir savaş planlamıştı ve seri silah üretilmesini emretmiştir. Bu isteği üzerine boyarların düşmanlıklarını kazanmıştır.

8 Mayıs 1606, Dmitri Moskova'da Marina Mniszech ile evlendi. Bir Rus Çarı başka inançtan bir kadınla evlendiği zaman, o kadın Rus Ortodoksluğu'na inanması gerekiyordu, ancak Marina dinini değiştirmeyi kabul etmedi. Marina Mniszech, Dimitri'yi değil sadece Rus Çarlığı tahtında Çariçe olmak istiyordu.[11]

Bu hem Rus Ortodoks Kilisesi'ni, boyarları ve halkını kızdırdı ve Dimitri'nin düşmanlarının desteğini arttırdı. Prens Vasili Şuyski başkanlığında boyarlar, Roma Katolik ile Çar I. Dimitri'yi suçlayarak, ona karşı komplo başlattılar.

17 Mayıs 1606 sabahı, komplocular Kremlin Sarayı'nı bastılar. Dmitri bir pencereden kaçmaya çalıştı ama bacağını kırdı. Ploter isimli bir nişancı tarafından sırtından vurarak Dimitriyi öldürdü. Dimitri'nin cesedi Moskova meydanına getirilerek yakıldı. Yakılan cesedinin külleri Polonya sınırına savruldu. Çar I. Dimitri saltanatı sadece on ay sürmüştü. Çar IV. Vasili onun yerine tahta geçti.[8][12]

Dimitri'nin ölümünden sonra Moskova'nın her yerinden kendini IV. İvan'ın öldürülen oğlu Dimitri İvanoviç olduğunu söyleyen sahte Dimitriler ortaya çıkmıştır. Bunların en önemlileri II. Düzmece Dimitri ve III. Düzmece Dimitri'dir. Bu iki düzmeceler I. Dimitri'nin Polonyalı eşi Marina Mniszech ile evlendiler, Marina sadece tahtı istiyordu.[8]

Ölümü

Moskova halkının Dimitri’ye karşı nefretinden istifade etmek isteyerek harekete geçen zümrenin başında boyarlardan Vasili Şuyski ve Golitsın bulunmaktaydı. Bunlar Rus ordusunu kendi taraflarına çekmeyi başarmışlardı. Halkı kazanmak maksadıyla “Kremlin’deki Lehlilerin, Rus boyarlarını katletmekte oldukları” yalanını ortaya atarak ahaliye inandırdılar. Halk ve askerler Kremlin’e hücum ederek burayı ele geçirdiler ve bu çarpışmada 2-3 bin Lehli ve Rus öldürüldü. Dimitri kaçmaya çalışırken yakalanarak öldürüldü ve “sahte” olduğu ilan edildi. Dimitri bir nişancı tarafından camdan kaçmaya çalışırken vuruldu ve cesedi sürüklenerek Moskova meydanına getirilerek ateşe verildi. Yakılan külleri bir Savaş topu'na konularak Lehistan bölgesine ateşlendi. Böylece Moskova tahtı yeniden Çarsız kaldı.[13]

Literatür'de tasvirler

Bakınız

Resmî unvanlar
Önce gelen:
II. Fyodor
Rus Çarı
21 Temmuz 1605 - 17 Mayıs 1606		 Sonra gelen:
IV. Vasili
Rusya hükümdarları (Kiev Knezliği, Moskova Knezliği, Rusya Çarlığı ve Rusya İmparatorluğu)
Knezler
Çarlar
İmparatorlar

Kaynaklar

Referanslar

This article is issued from Vikipedi - version of the 10/13/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.