Türkeş Devleti
| On-Ok'lar Devleti Türkeş Devleti | ||||
| ||||
| Başkent | Balasagun | |||
| Din | Tengrism | |||
| Yönetim | Monarşi | |||
| - 717-738 | Sulu Çor Kağan | |||
| - 738-766 | Kül Çor | |||
| Türk tarihi |
İlk Çağ
Orta Çağ
Yeni Çağ
Yakın Çağ
|
Türkeş Devleti (kuruluş: 699, yıkılış: 766) kısa süren bir zamanda hükmeden Türk devletidir. Diğer adı da Türgiş Devletidir.
Tarih
Türkeş Devleti, iki defa kurulup yıkılmış bir devlettir. Bu nedenle "I.Türkeş Devleti" ve "II.Türkeş Devleti" olarak bilinmektedir.
I. Türgiş Devleti
Türgiş'ler, Göktürklerin "On-Ok" boyundandı. Issık Gölü civarında kuruldular. Göktürk İmparatorluğunun kurucusu Bumin Kağan, 552 yılında İstemi'yi "On-Ok" boyuna "Bey" olarak tayin etti. 630 yılında Göktürk İmparatorluğu yıkılınca, dönemin beyi "Baka Tarkan" devletinin bağımsızlığını ilan etti. Bütün On-Ok boyundan gelenleri devletine çağırdı. Kısa sürede, bütün On-Ok'lar bu devlette birleştiler ve 140.000 kişilik güçlü bir ordu topladılar. Günümüz Kırgızistan topraklarının büyük kısmını, hakimiyetine aldılar.
Ancak, Göktürk Devleti tekrar kurulunca, eski toprakları olan bu bölgeyi almak istediler. Türgişler ise, bu bölgeyi Göktürk İmparatorluğuna geri vermeyince Türgiş-Göktürk savaşları başladı. Tonyukuk komutasındaki Göktürk ordusuna yenildiler. Böylece, "I.Türgiş Devleti" yıkıldı ve Göktürkler'e bağlandı.
II. Türgiş Devleti
Türgişler, tekrar bağımsızlığına kavuşmak için isyan edince Kül Tigin kumandasındaki orduya yenildiler. 717 yılında, Türgişlerin başına geçen "Sulu Çor Kağan" ile tekrar isyan ettiler ve bu sefer bağımsızlığına kavuştular. Balasagun şehrinde kuruldular.
Sulu Çor Kağan zamanında, Emevi orduları Orta Asya'da ilerliyordu. Türgişler, Emevi hakimiyetine girmemek için kuvvetli bir direniş gösterdiler. Semerkant yakınında "Kül-Çor" kumandasındaki Türkeş birlikleri, Emevi ordularını yendi. 724 yılında Emeviler, Orta Asya'dan çekildiler. Bunu fırsat bilen Türgişler, Buhara ve civarını da ele geçirdiler. Ancak, 732 yılında bu bölgeyi Emevilere bırakmak zorunda kaldılar.
İç Savaş ve Yıkılış
Çin, Türgişlerin güçlenmesini istemiyordu ve içeride kargaşa yaratmaya çalışıyordu. Bunun sonucu olarak Türgişlerin kağanı Sulu Çor, 738 yılında kendi kumandanı Kül Çor tarafından öldürüldü. Bundan sonra devlette iç savaş patlak verdi. Halk "Sarı" ve "Kara" olarak ikiye ayrıldı. Kanlı çatışmalar, savaşlar sonucu olarak Kül Çor komutasındaki "Sarı Türgişler" galip geldi. Kül Çor, adını Baka Tarkan olarak değiştirdi ve kendini Türkeşlerin kağanı ilan etti. "Kara Türgişler"in başında ise Tumoça adlı bir komutan vardı. Çin, bu grubu desteklemekteydi. Bunun üzerine "Kara Türgişler" de bağımsızlığını ilan etti. Böylece, aynı Göktürk İmparatorluğunda olduğu gibi ikiye bölündüler: "Sarı Türgiş Devleti", "Kara Türgiş Devleti". Ancak, bu iki devlet de birbiriyle savaşa başlayınca Karluklar bunu fırsat bildi ve bu iki devlete saldırdı. İç savaştan ve birbiriyle savaşmaktan yorgun çıkmış bu iki devleti de kolayca işgal ettiler (766). Böylece Türgişler, tamamen Karluklar'ın hakimiyetine girdiler.
Türgiş Yazıtları
Son olarak tarihi yazıtlar Fergana vadisi ile Koçkor ovasında bulunmuştur.Özellikle Koçkor’da tespit edilen runik yazılı yeni anıtlar göçebe ve yerleşik Türk kabilelerine dair yeni bilgilerin elde edilmesine kaynaklık etmiştir.[1]
Dış bağlantılar
Kaynakça
- ↑ Rysbek,ALİMOV,"KOÇKOR'DAKİ TÜRGEŞ YAZITLARI",Türkoloji Makaleleri