Türkiye'de yerleşim isimlerinin değiştirilmesi
Türkiye'de yer adları değişimi 1913'ten başlayan ve Osmanlı ile Türk hükümetlerini Türkleştirme politikası sonucu binlerce Türkçe olmayan ismin Türkçeye dönüştürülmesidir. Hükümetler yabancı isimlerin 'ulusal' bütünlüğe tehdit olduğunu düşünmüş ve bu yüzden değiştirme kararı almışlardır. Değiştirilen diller Ermenice, Rumca, Lazca, Gürcüce, Bulgarca, Kürtçe, Zazaca, Süryanice ve Arapça'dır.
Türkiye'nin Avrupa Birliği'ne girme çabaları sonucu yapılan görüşmeler gereği, Türkiye son yıllarda bu politikayı terketmiştir. Bazı Kürt köylerinin isimleri geri verilmiştir. Yerleşim birimleri isimleri halen pek çok kesim tarafından eski isimleri ile kullanılmaktadır.
Kemalist hükümetler döneminde yer isimlerini değiştirmek için özel komisyonlar kurulmuştur. 28,000 coğrafi ismin değiştiği tahmin edilmektedir. Bunlardan 12,211'i köy ve 4,000'i kasabadır. Ayrıca, 4,000 dağ, nehir ve diğer coğrafi isimler de değiştirilenler arasındadır. Değiştirilen isimlerin çoğu, azınlıkların nüfusun çoğunu oluşturduğu doğu bölgelerinde gerçekleşmiştir. Zaman zaman isim değişikliği sonrası eski isimlerin kullanımı yasaklanmıştır.
Dillere göre değişlikler
Kürtçe ve Zazaca
Osmanlı İmparatorluğu döneminde Kürtçe isimler İslami anlayıştan dolayı yaygındı ve sorun teşkil etmemekteydi. Ancak cumhuriyetten sonraki Kemalist hükümetin Türkçü anlayışı ve Dersim katliamı sonrası yer isimleri değiştirilmeye başlandı.[1] Cumhuriyetin ilk yılları boyunca Kürdistan ve Kürt kavramı yasaktı. Türk hükümeti Kürtlerin sayısını istatistiksel açıdan saklamış ve onları Dağ Türkü olarak göstermiştir.[2][3] bu tür sınıflandırmalar 1980'li yıllarda 'Doğulu' kavramına doğru eğilim göstermiştir.[4]
Kürtçe isimlerin değiştirilmesine Zazaca ve Kurmanci dilindekilerin tümü dahil edilmiştir. Nişanyan 4,000 Kürtçe ismin değiştirildiğini belirtmektedir.[1]
| Kürtçe isim | Yeni isim | Notlar |
|---|---|---|
| Qilaban | Uludere | Kürtçe: "castellan" |
| Dersîm | Tunceli | |
| Qoser | Kızıltepe | Kürtçe: "kızıl dağ" |
| Şax | Çatak | Kürtçe: "ağaç deresi" ya da "dağ" |
| Êlih | Batman | |
| Karaz | Kocaköy | |
| Pîran | Dicle | Zazaca: "bilge" |
| Hênî | Hani | Kürtçe: "bahar", Zazaca: "çeşme" |
| Dara Hênî | Genç | Kürtçe: dar: "ağaç", hênî: "bahar" |
| Ginc (Genc) | Kaleköy | Zazaca: "hazine" |
| Çolig | Bingöl | Kürtçe: "vadide, vadide bir yer" |
| Şemrex | Mazıdağı | Kürtçe: Şam yolu |
| Norgeh | Pazaryolu | Kürtçe: "ışık yeri" |
| Amed | Diyarbakır | Ermenice: "dikranagerd" |
| Colemêrg | Hakkari | Türkçe: "çölemerik" Ermenice: "ghmar" |
| Serêkaniyê | Ceylanpınar | Kürtçe: "doğal pınar" |
| Riha | Şanlıurfa | Rumca: "Edessa" Arapça: "el-Ruha" (7. yüzyıl) |
Ermenice
| Ermenice ismi | Yeni ismi: | Notlar |
|---|---|---|
| Govdun | Goydun | Ermenice: "inek evi" |
| Aghtamar | Akdamar | kökeni bilinmiyor |
| Akn | Eğin, sonradan Kemaliye | Ermenice: "çeşme"[7] |
| Manavazkert | Malazgirt | Ermenice: "Menua şehri" (Urartu kralı Menua'nın ismi) |
| Vostan | Gevaş | Ermenice: "krala ait (olan)" |
| Kayl Ket | Kelkit | Ermenice: "kurt nehri".[8] |
| Norashen | Güroymak | Ermenice: "yeni şehir". Kürtçe "norşin" isminden türediği de söylenmektedir.[9] |
| Zeytun | Süleymanlı | Ermenice: "zeytin". 1915'te köyü alan Osmanlı generali Süleyman'ın ismi verildi.[10] |
| Çermuk | Çermik | Ermenice: "kaplıca" |
| Khachkar | Kaçkar dağları | Ermenice: "çapraz taş". |
| Everek | Develi | Ermenice Averag (harabe) isminden türemiştir |
| Karpert | Harput, sonradan Elâzığ | Ermenice: "kayalık kale" |
| Ani | Anı | |
| Sevaverag | Siverek | Ermenice: "siyah harabeler" |
| Chabakchur | Bingöl | Ermenice: "kaba (dalgalı, pürüzlü) sular". Kürtçe: "çolig". |
| Metskert | Mazgirt | Ermenice: "büyük şehir" |
| Pertak | Pertek | Ermenice: "küçük kale" |
Rumca
Pek çok Rumca isim kökenini Bizans ve Trabzon imparatorlukları döneminden almaktadır.
Osmanlı imparatorluğu döneminde de, pek çok Rumca isim bozulmadan ya da çok az değişim göstererek ismini muhafaza etmeye devam etmiştir. Örneğin, İzmir ismi Rumca Smyrna'dan gelmektedir. Rumca Smyrna'ya anlamına gelen is Smirnin, Türkçeye zamanla İzmir olarak geçmiştir. Benzer şekilde İznik aslı Rumca olan is Nikaean'dan gelmektedir. İstanbul ismi de ("is tan Polin" ya da Türkçesiyle "şehire") kökenli Rumca'dan gelmektedir.[11]
Nişanyan'a göre 4,200 Rumca coğrafi isim Türkçeye çevirilmiştir.[12]
| Rumca ismi | Yeni isim | Notlar |
|---|---|---|
| Potamia | Güneysu | Rumca: "nehir" |
| Néa Phôkaia | Yenifoça | |
| Kalipolis | Gelibolu | Rumca: "güzel şehir" |
| Makri | Fethiye | Rumca: "uzun" |
| Kalamaki | Kalkan | |
| Konstantinoupolis | İstanbul | Rumca: "Konstantin'in şehri" |
| Neopolis | Kuşadası | Rumca: "yeni şehir", Venedikçe: "Scala Nova" |
| Sinasos | Mustafapaşa | |
| Smyrna | İzmir | |
Prens Adaları
|
Süryanice
Değiştirilen Süryanice isimlerin çoğu Tur Abdin bölgesine ait isimlerdir. Tur Abdin (Süryanice: ܛܘܼܪ ܥܒ݂ܕܝܼܢ) Mardin ilinin doğusu, Şırnak ili, Dicle nehrinin batısı ve Suriye sınırına kadar olan bölgeyi ifade eder. Tur Abdin, Süryanice'de (tanrının) hizmetlilerinin dağları anlamına gelir. Süryani Ortodoks Kilisesi'ne mensup Hristiyanlar için büyük önem atfetmektedir. Tur Abdin, Süryani halkının manastırlarının ve kültürlerinin merkezidir. Tur Abdin bölgesindeki Süryaniler,[13][14] kendilerini Suroye ya da Suryoye olarak adlandırırlar. Süryaniler, Turoyo ismini verdikleri Aramice'nin Doğu Aramicesi kolunu konuşurlar.[15]
Süryani Soykırımı'ndan sonra, bölgedeki Süryani halkı sürülmüş veya katledilmişlerdir. Günümüzde bölgede 5,000 civarında Süryani'nin yaşadığı tahmin edilmektedir.[16]
Nişanyan'ın tahminlerine göre bölgede 400 civarında Süryanice isim değiştirilmiştir.[17]
| Süryanice/Aramice ismi | Yeni ismi: | Notlar |
|---|---|---|
| Kafrô Taxtaytô | Elbeğendi | Doğu Aramicesi: "aşağı köy"[18] |
| Barsomik | Tütenocak | Nasturi patriği Bar Savma'nın ismi |
| Merdô | Mardin | Doğu Aramicesi: "kaleler"[19][20] |
| Iwardo | Gülgöze | Doğu Aramicesi: "çiçek çeşmesi" |
| Arbo | Taşköy | Doğu Aramicesi: "keçi" |
| Qartmîn | Yayvantepe | Doğu Aramicesi: "orta köy" |
| Kfargawsô | Gercüş | Doğu Aramicesi: "kuytu köy" |
| Kefshenne | Kayalı | Doğu Aramicesi: "barış taşı" |
| Beṯ Zabday | İdil | İsmini Büyük Babay'dan almıştır |
| Xisna d'Kêpha (Hisno d'Kifo) | Hasankeyf | Doğu Aramicesi: "kayalık kale" |
| Zaz | İzbırak | |
| Anḥel | Yemişli |
Kaynakça
- 1 2 http://www.ararat-center.org/upload/files/Toponym_Lusine.pdf
- ↑ Metz, Federal Research Division, Library of Congress. Ed. by Helen Chapin (1996). Turkey: a country study (5. ed., 1. print. bas.). Washington, DC: U.S. Government Print. Off.. s. 139. ISBN 978-0-8444-0864-4. http://books.google.com/books?id=4HlQESX6ROYC&q. Erişim tarihi: 8 March 2013. "During the 1930s and 1940s, the government had disguised the presence of the Kurds statistically by categorizing them as "Mountain Turks.""
- ↑ Bartkus, Viva Ona (1999). The dynamic of secession ([Online-Ausg.]. bas.). New York, NY: Cambridge University Press. s. 90–91. ISBN 978-0-521-65970-3. http://books.google.com/books?id=yFu2Y2XHNWAC&dq. Erişim tarihi: 8 March 2013.
- ↑ "Linguistic and Ethnic Groups in Turkey". Countrystudies.us. 9 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160409085319/http://countrystudies.us/turkey/26.htm. Erişim tarihi: 2 December 2011.
- 1 2 Sevan Nisanyan (12 January 2013). "Index Anatolicus" (tr) (Map). Türkiye yerleşim birimleriyle evanteri. 7 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160607133913/http://www.nisanyanmap.com. Erişim tarihi: 14 January 2013.
- 1 2 TC Dahiliye Vekaleti, Son Taksimati Mulkiyede Koylerimizin Adlari, Ankara 1928.
- ↑ Ajaryan, H. Armenian Etymological Dictionary (Hayeren atmatakan bararan), Yerevan, 1971, State Univ.y Publ. House, vol. 1, p. 106–108.
- ↑ Antonio Sagona and Claudia Sagona, Archaeology At The North-east Anatolian Frontier, I: An Historical Geography And A Field Survey of the Bayburt Province (Ancient Near Eastern Studies) Near Eastern Studies Supplement Series 14, 2004. ISBN 90-429-1390-8. p. 68, quoting Robert H. Hewsen, Geography of Ananias of Sirak: Aesxarhacoyc, the Long and the Short Recensions (Tubinger Atlas des Vorderen Orients (TAVO): Series B), 1992, p. 153.
- ↑
- ↑ Suny, edited by Ronald Grigor; Goçek,, Fatma Müge; Naimark, Norman M.. A question of genocide : Armenians and Turks at the end of the Ottoman Empire. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-539374-3.
- ↑ http://www.nisanyanmap.com/
- ↑ http://tesev.org.tr/Upload/Publication/07099885-0fa4-47ce-937c-84baf4a75cc2/yeradlari-tumu.pdf
- ↑ The Middle East, abstracts and index, Part 1. Library Information and Research Service. Northumberland Press, 2002. Page 491.
- ↑ Atabaki, edited by Touraj; Mehendale, Sanjyot (2004). Central Asia and the Caucasus transnationalism and diaspora. London: Routledge. s. 228. ISBN 978-0-203-49582-7. http://books.google.com/books?id=OWMyFWAZLCwC&dq. Erişim tarihi: 8 March 2013.
- ↑ Dalby, Andrew (1998). Dictionary of languages : the definitive reference to more than 400 languages (Rev. bas.). New York: Columbia University Press. s. 32. ISBN 978-0-231-11568-1. http://books.google.com/books?id=yKSeVLghcfQC&dq. Erişim tarihi: 8 March 2013. "An East Aramaic dialect, Turoyo (sometimes called 'modern Assyrian' or 'Neo-Syriac') is spoken by Christian communities of the Syrian Orthodox Church whose traditional homes are on the Tur Abdin plateau in Turkey."
- ↑ "Assyrian Association Building Attacked in Turkey". Assyrian International News Agency. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160304203700/http://www.aina.org/news/20120218182023.htm. Erişim tarihi: 17 January 2013. "Facing persecution and discrimination, Turkey's Assyrian population, once numbering more than 130,000, has been reduced to about 5,000."
- ↑
- ↑ "Kafro" (de). 7 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160307020559/http://kafro.com/kafro.html. Erişim tarihi: 16 January 2013.
- ↑ Lipiński, Edward (2000). The Aramaeans: their ancient history, culture, religion. Peeters Publishers. s. 146. ISBN 978-90-429-0859-8. http://books.google.com/books?id=rrMKKtiBBI4C&pg=PA146.
- ↑ Smith, of R. Payne Smith. Ed. by J. Payne (1998). A compendious Syriac dictionary : founded upon the Thesaurus Syriacus (Repr. bas.). Winona Lake, Ind.: Eisenbrauns. s. 299. ISBN 978-1-57506-032-3. http://books.google.com/books?id=V3nm8Krw0dgC&dq. Erişim tarihi: 8 March 2013.
- Index Anatolicus: Map of Geographical locations of Anatolia with descriptions, etymology, and cultural origins (Turkish)
- List of Istanbul street name changes (Turkish)
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||