Özbekçe

Özbekçe
Özbek Türkçesi

Adib-i Sani
Telaffuz Oʻzbek
Bölge Orta Asya
Etnik köken Özbekler
Konuşan sayısı 21,930,230  (2007)[1]
Dil aileleri
Yazı sistemi Latin
Kiril alfabesi
Arap alfabesi
Resmî durumu
Resmî dil  Özbekistan
Dil kodları
ISO 639-1 uz
ISO 639-2 uzb
ISO 639-3 uzb

Özbekçe'in koşulduğu yerler.

Özbekçe veya Özbek Türkçesi (O‘zbekcha veya O‘zbek Turkchasi) tarihî Çağatay Türkçesinin çağdaş devamı olan Türk yazı dillerinden biridir. Türk lehçelerinin Karluk grubuna bağlı bir Türk lehçesidir ve Özbekistan'ın resmî dili konumundadır.

Özbekçe,karakteristik açıdan diğer Türk lehçelerinden farklı özelliklere sahiptir.Ses uyumunun olmaması ve bünyesinde Karluk,Kıpçak ve Oğuz ağızlarından unsurları barındıran tek Türk lehçesi olması,bu farklılıklardan bazılarıdır.[2]

Orta Asya genelinde en çok konuşulan Türk lehçesi olan Özbekçe; Kıpçak, Karluk ve Oğuz lehçelerine ait unsurları bünyesinde birleştiren tek Türk lehçesidir. Özbekistan'ın Fergana vadisi, Taşkent ve etrafı ile Semerkant, Buhara, Karşı, Şehrisebz ve Termez şehirlerinde Karluk lehçesi, Surhanderya, Kaşkaderya, Semerkant vilayetlerinde Kıpçak lehçesi, Harezm vilayetinde ise Oğuz lehçesinde konuşulmasına rağmen, Özbek edebi dilinde ağırlıklı olarak Fergana ve Taşkent ağızlarının ağırlık kazandığı Karluk lehçesi hâkimdir. Orta Çağ'da Orta Asya'nın en önemli kültür ve bilim dili olmuştur.

Özbekçe'de diğer Türk lehçe ve şivelerine göre Farsçanın etkisi daha fazladır. Sözlüklerinde Farsça kelime sayısı fazla olduğu gibi telaffuzda da Farsçanın etkisi açıkça görülür. Diğer Türk lehçe ve şivelerindeki ünlü uyumları Özbekçede yoktur. Gerek kiril alfabesinde gerekse bugün kullanılan latin alfabesinde mevcut ünlülerin yetersiz oluşu da ağızlardaki bu temayülün önünde engel teşkil etmektedir.

Özbek Türkçesi Türkistan coğrafyasında Özbekistan dışına yayılmış olan Özbek Türkleri arasında; Kırgızistan, Kazakistan, Tacikistan, Afganistan, Türkmenistan cumhuriyetlerinde de kullanılır. Söz konusu bazı bölgelerde, bölgenin resmi dilinden de çok kullanılır.

Yazı sistemi

1904'ten önce, bütün Orta Asya dilleri Arap yazısı ile yazılırdı. 1924-1940 arasında resmî Özbekçe, Stalin idaresi tarafından Kiril alfabesi dayatılıncaya kadar Latin alfabesi ile yazılmıştır. 2002 yılına kadar Özbekler Kiril alfabesini kullanmaya devam ettiler, fakat şimdi Kiril alfabesi hâlâ yaygın olmasına rağmen Latin alfabesi resmî olarak kabul edilmiştir.

А а Б б В в Г г Д д Е е Ё ё Ж ж
З з И и Й й К к Л л М м Н н О о
П п Р р С с Т т У у Ф ф Х х Ц ц
Ч ч Ш ш Ъ ъ Ь ь Э э Ю ю Я я Ў ў
Қ қ Ғ ғ Ҳ ҳ
А а B b V v G g D d Е е Yo yo J j
Z z I i Y y K k L l М m N n О о
P p R r S s Т t U u F f X x TS ʦ
Ch ch Sh sh ʼ - E e Yu yu Ya ya O‘ o‘
Q q G‘ g‘ H h

Metin örneği

LatinKirilsözcüğü sözcüğüne aktarımTürkçe
Barcha odamlar erkin, qadr-qimmat va huquqlarda teng bo‘lib tug‘iladilar. Ular aql va vijdon sohibidirlar va bir-birlari bilan birodarlarcha muomala qilishlari zarur. Барча одамлар эркин, қадр-қиммат ва ҳуқуқларда тенг бўлиб туғиладилар. Улар ақл ва виждон соҳибидирлар ва бир-бирлари ила биродарларча муомала қилишлари зарур. Varca ademler erkin, kadir-kıymet ve hukuklarda denk olup doğulurlar. Onlar akıl ve vicdan sahibidirler ve bir-birleri ile biraderlerce muamele kılışları zaruri. Bütün insanlar hür, haysiyet ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler ve birbirlerine karşı kardeşlik zihniyeti ile hareket etmelidirler.

Kaynakça

  1. ↑ http://www.ethnologue.com/language/uzb
  2. ↑ Erdem,KONUR,"ÖZBEK TÜRKÇESİNDE HÂL EKLERİ",Çukurova Üniversitesi Türkoloji Merkezi

Dış bağlantılar

Vikikitapta bu konu hakkında daha fazla bilgi var:
Özbekçe
This article is issued from Vikipedi - version of the 9/14/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.