Gagavuzca

Özgür Ansiklopedi Vikipedi'nin Gagavuzca (gag) sürümü

Gagavuzca
Gagavuz dili
Ana dili olanlar	Moldova, Rusya, Ukrayna, Yunanistan, Bulgaristan
Konuşan sayısı	173,920 (2000)^[1]
Dil aileleri	Altay dilleri^[2] Türk dilleri Oğuz grubu Batı Oğuz grubu Gagavuzca
Dil kodları
ISO 639-3	`gag`

Gagavuzca veya Gagauzca, çoğunluğu Moldova'daki Gagavuz Yeri Özerk Bölgesi'nde yaşayan Gagavuzların konuştuğu dildir. Yaklaşık 300.000 kişi tarafından konuşulur. Gagavuzca, Oğuz grubuna bağlı Türk dilidir.

Özellikler

Komşu dillerden birçok ödünç sözcük almasına rağmen bir Türkiye Türk'ü ile Gagavuz Türk'ü kolayca anlaşabilir. Eskiden Gagavuzca Yunan abecesi ile yazılırdı; ancak 1957'de Kiril abecesi kullanılmaya başlanınca Yunan abecesinden vazgeçilmiştir. Moldova'nın bağımsızlığına kavuşması ve Gagavuzlara özerklik verilmesinden sonra Türk abecesi üzerine biçimlendirilmiş bir abece oluşturuldu.

Bu abece günümüzde hâlâ kullanılmaktadır. Türk alfabesinden farklı olarak Gagavuz abecesinde (Türkçedeki açık e sesi yerine) Ää harfi, Êê ve Ţţ harfleri bulunur. Gagavuzcada yazı dili Türkiye'de halk arasında konuşulan Türkçenin yazıya dökülmüş biçimidir denebilir. Ğ harfinin yerine birçok sözcükte ünlü harfler çift yazılarak Ğ sesi kazandırılır.

Alfabe

Kiril Alfabesi

А а	Ä ä	Б б	В в	Г г	Д д	Е е	Ё ё
Ж ж	З з	И и	Й й	К к	Л л	М м	Н н
О о	Ö ö	П п	Р р	С с	Т т	У у	Ӱ ӱ
Ф ф	Х х	Ц ц	Ч ч	Ш ш	Щ щ	Ъ ъ	Ы ы
Ь ь	Э э	Ю ю	Я я

Latin Alfabesi

А а	Ä ä	B b	C c	Ç ç	D d	Е е	Ê ê
F f	G g	H h	I ı	İ i	J j	K k	L l
M m	N n	O o	Ö ö	Р р	R r	S s	Ş ş
T t	Ţ ţ	U u	Ü ü	V v	Y y	Z z

Harfler

Ä: Tatarca’da, Gagavuzca’da ve Türkmence’de kullanılır. Kısa, kapalı, gırtlaktan gelen ve sert bir E harfidir. Normal E harfine göre daha kısa ve serttir. Ayrıca A ve E arası bir ses olarak öngörülür (Æ). Ses ve harf karşılığı olarak Arapça’da ve Almanca’da da bulunur. Türkçede normal e sesinden tam olarak ayırt edilebilmesi günümüzde çok zordur. İnce bir harf olduğu halde kalın uyumludur. Bu harfi içeren sözcüklerin aslında Büyük Ünlü Uyumuna uymadığı hâlde kulağı tırmalamıyor olması bu nedenledir. Örneğin: İncä. Kimi latin alfabelerinde, özellikle el yazılarında Э ə biçiminde de kullanılır.
Ê: Uzatılarak okunan ince bir e sesidir (Ë). Gagavuz alfabesinde bu harf sık kullanılır. Kürtçe ve Zazaca kelimeler de yine yoğun olarak rastlanır. Türkçede sâdece birkaç kelimede mevcut olduğu için kullanımı öngörülmemiştir.. Örneğin: Çalêr (Çalgıcı, Müzisyen).
Ț: Gagavuzca’da kullanılan bir harftir. Türkçede kullanılmaz. TS (ʦ: T+S) veya olarak da seslendirilir. Moğolca’da ve Rusça’da, Slav dillerinde, ayrıca Kiril alfabesini kullanan pek çok dilde Ç harfinin türevi olan sert bir T bir sesidir (Kiril Ц, Tse). Bu harfin ses değerini en güzel gösteren sözcüklerden birisi Gagavuzcadaki Soţial şeklinde yazılan (Sosyal, "Sotsyal" gibi okunur) kelimesidir. Gagavuzca’da ve diğer Türk dillerinde Slav kökenli kelimelerde yer alır (Örneğin: Prezentaţiya, Redakţiya). Ancak öz Moğolca sözcüklerde de sık sık kullanılır. Örneğin: Moğolcadaki Ţag sözcüğü (Çağ, “Tsag” okunur), Ţeţeg (Çiçek, “Tsetseg” gibi okunur).
Ḑ: Gagavuzların da kullandığı Moldova alfabesinde (ve birebir aynı olan Rumen alfabesinde) resmi olmayan harfler arasındadır. Bu dillerdeki eski metinlerde birebir Noktalı D biçimiyle rastlanır. Ses olarak Abhazca'da, Macarcada ve Bulgarcada yer alır. Türkçede bulunmayan sert bir D harfidir. DZ (ʣ: D+Z) olarak da seslendirilir. Slav dillerinde, ayrıca Kiril alfabesini kullanan bazı dillerde J harfinin türevi olan bir sestir (Kiril Ӡ, Dze). Günümüzde ise genelde bu harfin arkasından gelen bir Z ile birlikte kullanılır. Örneğin Macarcadaki Bodza (Boḑa: Mürver Meyvesi) veya Moldovcadaki Ḑână (Dzana, Çağdaş Romencede Zână: Peri)^[3] gibi...

Söz Varlığı

Soram = Sonra

Lääzım = Lâzım

Birliindä = Birliğinde

Büük = Büyük

Çoğul ad yapımlarında çoğul eki Türkçedeki gibi ler - lardır. Ancak sözcüğün son harfi n ise, çoğul ekindeki l harfi düşürülüp, sondaki n sesi yinelenir.

Günnerindä = Günlerinde

Onnar = Onlar

Hayvannar = Hayvanlar

Dipnotlar

↑ http://www.ethnologue.com/language/gag
↑ " Ethnologue
↑ Definition of Romanian Word - ZÂNĂ

Kaynakça

G.A Gaydarci, E.K Koltsa, L.A.Pokrovskaya B.P.Tukan, Gagauz Türkçesinin Sözlüğü, TC Kültür Bakanlığı Yayınları
Nevzat Özkan, Gagauz Destanları, Türk Dil Kurumu Yayınları
Prof. Dr. Mustafa Argunşah-Âdem Terzi-Abdullah Durkun, Gagauz Türkçesi Araştırmaları Bilgi Şöleni, Türk Dil Kurumu Yayınları
Gagauzum Bucaktır Yerim, Tatura Anamut Ocak Yayınları
Harun Güngör, Mustafa Argunşah, Gagauzlar, Ötüken Neşriyat
Nevzat Özkan, Gagavuz Türkçesi Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, 1996

İncubatordaki Türk Dilleri

Dış bağlantılar

Ayrıca bakınız

Ortak Türkçe Alfabesi

Türk yazı dilleri / Türk lehçeleri

Ogur	Çuvaşça

Karluk	Eynuca² İli Türkçesi² Lop dili² Özbekçe Uygurca

Kıpçak	Altayca Baraba dili² Başkurtça Kırım Tatarcası¹ Karaçay-Balkarca Karakalpakça Karayca Kazakça Kırgızca Kırımçakça Kumukça Nogayca Sıbırca Tatarca Urumca¹

Oğuz	Afşarca² Azerice Kırım Tatarcası¹ Gagavuzca Horasan Türkçesi² Kaşgayca Salarca Türkçe Türkmence Urumca¹

Argu³	Halaçça²

Sibirya	Batı Yugurca² Çulımca Dolganca Fuyü Gırgıs dili Hakasça Şorca Tofaca Tuvaca Yakutça

Notlar: ¹ Özellikleri sonucunda iki öbekte de yer alan yazı dili. ² Yazı dili olmayan lehçe veya ağız. ³ Tartışmalı öbek veya yazı dili.

Gagavuzya konuları

Tarih:	Komrat Cumhuriyeti • Gagavuz Cumhuriyeti • Gagavuzya

Semboller:	Arma • Bayrak • Ulusal marş

Siyaset:	Başkan • Halk Topluşu • Bakannık Komiteti

Coğrafya:	Başkent • İdari bölümler

Toplum:	Demografi (Gagavuzlar, Bulgarlar, Ruslar) • Diller (Gagavuz Türkçesi, Rumen, Rus) • Din

Portal · VikiProje · Kategori

This article is issued from Vikipedi - version of the 12/12/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.