Göktürkçe

Göktürkçe
Ana dili olanlar	Göktürk Kağanlığı
Konuşan sayısı	eski dil  (tarih gerekli)
Dil aileleri	Varsayılan Göktürkçe
Dil kodları
ISO 639-3	–

Göktürkçe veya Köktürkçe, Türkçenin bilinen ve yazılı metinleri ele geçirilebilen en eski dönemine verilen isimdir. Eski Türkçe adlı dönemin ilk kısmını oluşturur. Devamında Eski Uygur dönemi yaşanmıştır.

Adlandırma

Göktürkçe, genel olarak Orhun ve Yenisey Yazıtları'nın yazıldığı dil için kullanılmaktadır.

Tarih

Dönem

Göktürkçe, 552-744 yılları arasında Moğolistan'da yaşayan Göktürkler'in (Tukyular) yazdığı alfabedir. Göktürkçe yazılı belgeler 2. Göktürk Devleti döneminden kaldığından Göktürkçe kağanlığın resmî alfabesi hâlinde olmuştur. Kısacası, bu dönem, Göktürk Kağanlığı’nın hüküm sürdüğü dönemin sonuna kadar süren evreyi kapsar.

Söz varlığı

Eski Türkçenin bu alt döneminin söz varlığı, bilim dünyasınca bulunan eserlerden tespit edilmiştir. Tespit edilen metinlerin söz varlığının neredeyse tamamına yakını Türkçe kökenli sözleri içerir. Bunun yanında kullanılan birkaç söz Soğdca, Çince gibi köken dillerine dayanır.

Alfabe

Göktürkçe denilen dönem, Orhun alfabesi ile kayda alınmıştır.

Orhun alfabesinin kökeni konusunda değişik görüşler ileri sunulmuştur. Kimi Türkolog ve dil bilimciler bu alfabenin Run harflerinden ya da Likya, Hitit alfabelerinden türetildiği görüşünü savunmuşlardır. Bazı diğer bilim adamları da Türk damgalarından doğduğu görüşünü benimsemişlerdir.

Göktürk yazıtlarındaki harfleri çözmeyi başaran bilgin, Danimarkalı Vilhelm Thomsen'dir.

Bu alfabede 38 harf vardır. Bunlardan dördü ünlü, otuz dördü de ünsüzdür. Beş tane de harf bileşiği vardır: lt, ny, nç, nt, ng.

Göktürk (Orhun) Alfabesi

Kullanım			Tamgalar		Latin harf çevirisi (transliterasyon) ve IPA çevriyazısı (transkripsiyon)
Ünlüler					A,E		/a/, /e/
					I,İ		/ɯ/, /i/, /j/
					O,U		/u/, /ɯ/, /w/
					Ö,Ü		/ø/, /y/, /w/
Ünsüzler	Ünlü Uyumu	(¹) — Kalın, (²) — İnce ünlüler ile			B¹ (ab)	/b/	B² (eb)	/b/
					D¹ (ad)	/d/	D² (ed)	/d/
					G¹ (ag)	/g/	G² (eg)	/g/
					L¹ (al)	/l/	L² (el)	/l/
					N¹ (an)	/n/	N² (en)	/n/
					R¹ (ar)	/r/	R² (er)	/r/
					S¹ (as)	/s/	S² (es)	/s/
					T¹ (at)	/t/	T² (et)	/t/
					Y¹ (ay)	/j/	Y² (ey)	/j/
		Sadece (¹) — /q/ Sadece (²) — /k/			K (ak)	/q/	K (ek)	/k/
		Tüm ünlüler ile			-Ç		/ʧ/
					-M		/m/
					-P		/p/
					-Ş		/ʃ/
					-Z		/z/
					-NG (eñ)		/ŋ/
	Birleşik Sesler	+ Ünlü			İÇ, Çİ, Ç		/iʧ/, /ʧi/, /ʧ/
					IK, KI, K		/ɯq/, /qɯ/, /q/
					OK, KO, UK, KU, K	/ɯq/, /qɯ/, /uq/, /qu/, /q/	ÖK, KÖ, ÜK, KÜ, K	/øk/, /kø/, /yk/, /ky/, /k/
		+ Ünsüz			-NÇ		/nʧ/
					-NY		/r/
					-LT		/lt/, /ld/
					-NT		/nt/, /nd/
Sözcük ayırma imi					yok
(-) — Sadece sözcük sonunda

Yazım

Göktürkçede harfler birbirlerine bitişik yazılmamışlardır; kelimeler, aralarına üst üste iki nokta (:) konularak ayrılmıştır. Sözcük başında ve içinde de ünlüler yazılmamıştır. Buna karşılık sözcük sonundaki ünlüler daima belirtilmiştir.

Bugünkü lehçelerle karşılaştırma

Göktürkçe	Türkiye Türkçesi	Tuva Türkçesi	Kazak Türkçesi	Kaşkay Türkçesi	Kırımçak Türkçesi	Özbekçe
Bir	Bir	Bir	Bir	Bir	Bir	Bir
Eki	İki	İyi	Yeki	İki	Eki	Ikki
Üç	Üç	Üş	Üş	Üç	Üç	Uch
Tört	Dört	Dört	Tört	Dört	Dort	To'rt
Beş	Beş	Beş	Bes	Beş	Beş	Besh
Altı	Altı	Aldı	Altı	Altı	Altı	Olti
Yeti	Yedi	Çedi	Jeti	Yedi	Yedi	Yetti
Sekiz	Sekiz	Ses	Segiz	Sekiz	Sekiz	Sakkiz
Tokuz	Dokuz	Tos	Toğız	Dokuz	Tokuz	To'qqiz
On	On	On	On	On	On	O'n

Eserler

Wikimedia Incubator'de Göktürkçe Vikipedi deneme projesi bulunmaktadır.

• Tonyukuk Yazıtı
• Kül Tigin Yazıtı
• Bilge Kağan Yazıtı

Metin örnekleri

Göktürk Türkçesi
Üze teŋri basmasar, asra yer telinmeser, Türk bodun iliŋin törüŋin kim artatı udaçı erdi?[1]
Türkiye Türkçesi
Üstten gök basmasa, altta yer delinmese, Türk milleti, ilini töreni kim bozabilecek idi?[2]
Tuva Türkçesi
Üstten deer basbas bolza, aldından çer dejilbes bolza, Türk çonnarı, çurttun hooyluzun kım üreer?[3]

Ayrıca bakınız

• Göktürk Kağanlığı
• Orhun alfabesi
• Bilge Kağan Yazıtı
• Kül Tigin Yazıtı
• Tonyukuk Yazıtı

Dış bağlantılar

• Göktürkçe Alfabe Deneme Sayfası
• Göktürkçe ve Göktürk Yazısı
• Göktürkçe Öğreniyorum - Görüntülü Dersler

Kaynakça

1. Prof. Dr. Muharrem Ergin, Orhun Abideleri, Kül Tigin Abidesi, Doğu Yüzü, Boğaziçi Yayınları, s. 16.
2. Prof. Dr. Muharrem Ergin, Orhun Abideleri, Kül Tigin Abidesi, Doğu Yüzü, Boğaziçi Yayınları, s. 17.
3. Yavuz TANYERİ, Göktürk Yazısı ve Orhun Türkçesi, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 2011, s. 134.