Göktürkçe

Göktürkçe
Ana dili olanlar Göktürk Kağanlığı
Konuşan sayısı eski dil  (tarih gerekli)
Dil aileleri
Varsayılan
  • Göktürkçe
Dil kodları
ISO 639-3

Göktürkçe veya Köktürkçe, Türkçenin bilinen ve yazılı metinleri ele geçirilebilen en eski dönemine verilen isimdir. Eski Türkçe adlı dönemin ilk kısmını oluşturur. Devamında Eski Uygur dönemi yaşanmıştır.

Adlandırma

Göktürkçe, genel olarak Orhun ve Yenisey Yazıtları'nın yazıldığı dil için kullanılmaktadır.

Tarih

Dönem

Göktürkçe, 552-744 yılları arasında Moğolistan'da yaşayan Göktürkler'in (Tukyular) yazdığı alfabedir. Göktürkçe yazılı belgeler 2. Göktürk Devleti döneminden kaldığından Göktürkçe kağanlığın resmî alfabesi hâlinde olmuştur. Kısacası, bu dönem, Göktürk Kağanlığı’nın hüküm sürdüğü dönemin sonuna kadar süren evreyi kapsar.

Söz varlığı

Eski Türkçenin bu alt döneminin söz varlığı, bilim dünyasınca bulunan eserlerden tespit edilmiştir. Tespit edilen metinlerin söz varlığının neredeyse tamamına yakını Türkçe kökenli sözleri içerir. Bunun yanında kullanılan birkaç söz Soğdca, Çince gibi köken dillerine dayanır.

Alfabe

Göktürkçe denilen dönem, Orhun alfabesi ile kayda alınmıştır.

Orhun alfabesinin kökeni konusunda değişik görüşler ileri sunulmuştur. Kimi Türkolog ve dil bilimciler bu alfabenin Run harflerinden ya da Likya, Hitit alfabelerinden türetildiği görüşünü savunmuşlardır. Bazı diğer bilim adamları da Türk damgalarından doğduğu görüşünü benimsemişlerdir.

Göktürk yazıtlarındaki harfleri çözmeyi başaran bilgin, Danimarkalı Vilhelm Thomsen'dir.

Bu alfabede 38 harf vardır. Bunlardan dördü ünlü, otuz dördü de ünsüzdür. Beş tane de harf bileşiği vardır: lt, ny, nç, nt, ng.

Göktürk (Orhun) Alfabesi
Kullanım Tamgalar Latin harf çevirisi (transliterasyon) ve IPA çevriyazısı (transkripsiyon)
ÜnlülerA,E /a/, /e/
I,İ /ɯ/, /i/, /j/
O,U /u/, /ɯ/, /w/
Ö,Ü /ø/, /y/, /w/
ÜnsüzlerÜnlü Uyumu
(¹) — Kalın,
(²) — İnce
ünlüler ile
B¹ (ab) /b/ B² (eb) /b/
D¹ (ad) /d/ D² (ed) /d/
G¹ (ag) /g/ G² (eg) /g/
L¹ (al) /l/ L² (el) /l/
N¹ (an) /n/ N² (en) /n/
R¹ (ar) /r/ R² (er) /r/
S¹ (as) /s/S² (es) /s/
T¹ (at) /t/T² (et) /t/
Y¹ (ay) /j/ Y² (ey) /j/
Sadece (¹) — /q/
Sadece (²) — /k/
K (ak) /q/ K (ek) /k/

Tüm ünlüler ile
/ʧ/
-M /m/
-P /p/
/ʃ/
-Z /z/
-NG (eñ) /ŋ/
Birleşik Sesler + Ünlü İÇ, Çİ, Ç /iʧ/, /ʧi/, /ʧ/
IK, KI, K /ɯq/, /qɯ/, /q/
OK, KO,
UK, KU,
K
/ɯq/, /qɯ/,
/uq/, /qu/,
/q/
ÖK, KÖ,
ÜK, KÜ,
K
/øk/, /kø/,
/yk/, /ky/,
/k/
+ Ünsüz -NÇ /nʧ/
-NY /r/
-LT /lt/, /ld/
-NT /nt/, /nd/
Sözcük ayırma imi yok
(-) — Sadece sözcük sonunda

Yazım

Göktürkçede harfler birbirlerine bitişik yazılmamışlardır; kelimeler, aralarına üst üste iki nokta (:) konularak ayrılmıştır. Sözcük başında ve içinde de ünlüler yazılmamıştır. Buna karşılık sözcük sonundaki ünlüler daima belirtilmiştir.

Bugünkü lehçelerle karşılaştırma

Göktürkçe Türkiye Türkçesi Tuva Türkçesi Kazak Türkçesi Kaşkay Türkçesi Kırımçak Türkçesi Özbekçe
Bir Bir Bir Bir Bir Bir Bir
Eki İki İyi Yeki İki Eki Ikki
Üç Üç Üş Üş Üç Üç Uch
Tört Dört Dört Tört Dört Dort To'rt
Beş Beş Beş Bes Beş Beş Besh
Altı Altı Aldı Altı Altı Altı Olti
Yeti Yedi Çedi Jeti Yedi Yedi Yetti
Sekiz Sekiz Ses Segiz Sekiz Sekiz Sakkiz
Tokuz Dokuz Tos Toğız Dokuz Tokuz To'qqiz
On On On On On On O'n

Eserler

Wikimedia Incubator'de Göktürkçe Vikipedi deneme projesi bulunmaktadır.

Metin örnekleri

Göktürk Türkçesi
Üze teŋri basmasar, asra yer telinmeser, Türk bodun iliŋin törüŋin kim artatı udaçı erdi?[1]
Türkiye Türkçesi
Üstten gök basmasa, altta yer delinmese, Türk milleti, ilini töreni kim bozabilecek idi?[2]
Tuva Türkçesi
Üstten deer basbas bolza, aldından çer dejilbes bolza, Türk çonnarı, çurttun hooyluzun kım üreer?[3]

Ayrıca bakınız

Dış bağlantılar

Kaynakça

  1. Prof. Dr. Muharrem Ergin, Orhun Abideleri, Kül Tigin Abidesi, Doğu Yüzü, Boğaziçi Yayınları, s. 16.
  2. Prof. Dr. Muharrem Ergin, Orhun Abideleri, Kül Tigin Abidesi, Doğu Yüzü, Boğaziçi Yayınları, s. 17.
  3. Yavuz TANYERİ, Göktürk Yazısı ve Orhun Türkçesi, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 2011, s. 134.
This article is issued from Vikipedi - version of the 11/16/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.