Göktürkçe
Göktürkçe | |
---|---|
Ana dili olanlar | Göktürk Kağanlığı |
Konuşan sayısı | eski dil (tarih gerekli) |
Dil aileleri |
Varsayılan
|
Dil kodları | |
ISO 639-3 | – |
Göktürkçe veya Köktürkçe, Türkçenin bilinen ve yazılı metinleri ele geçirilebilen en eski dönemine verilen isimdir. Eski Türkçe adlı dönemin ilk kısmını oluşturur. Devamında Eski Uygur dönemi yaşanmıştır.
Adlandırma
Göktürkçe, genel olarak Orhun ve Yenisey Yazıtları'nın yazıldığı dil için kullanılmaktadır.
Tarih
Dönem
Göktürkçe, 552-744 yılları arasında Moğolistan'da yaşayan Göktürkler'in (Tukyular) yazdığı alfabedir. Göktürkçe yazılı belgeler 2. Göktürk Devleti döneminden kaldığından Göktürkçe kağanlığın resmî alfabesi hâlinde olmuştur. Kısacası, bu dönem, Göktürk Kağanlığı’nın hüküm sürdüğü dönemin sonuna kadar süren evreyi kapsar.
Söz varlığı
Eski Türkçenin bu alt döneminin söz varlığı, bilim dünyasınca bulunan eserlerden tespit edilmiştir. Tespit edilen metinlerin söz varlığının neredeyse tamamına yakını Türkçe kökenli sözleri içerir. Bunun yanında kullanılan birkaç söz Soğdca, Çince gibi köken dillerine dayanır.
Alfabe
Göktürkçe denilen dönem, Orhun alfabesi ile kayda alınmıştır.
Orhun alfabesinin kökeni konusunda değişik görüşler ileri sunulmuştur. Kimi Türkolog ve dil bilimciler bu alfabenin Run harflerinden ya da Likya, Hitit alfabelerinden türetildiği görüşünü savunmuşlardır. Bazı diğer bilim adamları da Türk damgalarından doğduğu görüşünü benimsemişlerdir.
Göktürk yazıtlarındaki harfleri çözmeyi başaran bilgin, Danimarkalı Vilhelm Thomsen'dir.
Bu alfabede 38 harf vardır. Bunlardan dördü ünlü, otuz dördü de ünsüzdür. Beş tane de harf bileşiği vardır: lt, ny, nç, nt, ng.
Kullanım | Tamgalar | Latin harf çevirisi (transliterasyon) ve IPA çevriyazısı (transkripsiyon) | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Ünlüler | A,E | /a/, /e/ | ||||||
I,İ | /ɯ/, /i/, /j/ | |||||||
O,U | /u/, /ɯ/, /w/ | |||||||
Ö,Ü | /ø/, /y/, /w/ | |||||||
Ünsüzler | Ünlü Uyumu | (¹) — Kalın, (²) — İnce ünlüler ile | B¹ (ab) | /b/ | B² (eb) | /b/ | ||
D¹ (ad) | /d/ | D² (ed) | /d/ | |||||
G¹ (ag) | /g/ | G² (eg) | /g/ | |||||
L¹ (al) | /l/ | L² (el) | /l/ | |||||
N¹ (an) | /n/ | N² (en) | /n/ | |||||
R¹ (ar) | /r/ | R² (er) | /r/ | |||||
S¹ (as) | /s/ | S² (es) | /s/ | |||||
T¹ (at) | /t/ | T² (et) | /t/ | |||||
Y¹ (ay) | /j/ | Y² (ey) | /j/ | |||||
Sadece (¹) — /q/ Sadece (²) — /k/ | K (ak) | /q/ | K (ek) | /k/ | ||||
Tüm ünlüler ile | -Ç | /ʧ/ | ||||||
-M | /m/ | |||||||
-P | /p/ | |||||||
-Ş | /ʃ/ | |||||||
-Z | /z/ | |||||||
-NG (eñ) | /ŋ/ | |||||||
Birleşik Sesler | + Ünlü | İÇ, Çİ, Ç | /iʧ/, /ʧi/, /ʧ/ | |||||
IK, KI, K | /ɯq/, /qɯ/, /q/ | |||||||
OK, KO, UK, KU, K | /ɯq/, /qɯ/, /uq/, /qu/, /q/ | ÖK, KÖ, ÜK, KÜ, K | /øk/, /kø/, /yk/, /ky/, /k/ | |||||
+ Ünsüz | -NÇ | /nʧ/ | ||||||
-NY | /r/ | |||||||
-LT | /lt/, /ld/ | |||||||
-NT | /nt/, /nd/ | |||||||
Sözcük ayırma imi | yok | |||||||
(-) — Sadece sözcük sonunda |
Yazım
Göktürkçede harfler birbirlerine bitişik yazılmamışlardır; kelimeler, aralarına üst üste iki nokta (:) konularak ayrılmıştır. Sözcük başında ve içinde de ünlüler yazılmamıştır. Buna karşılık sözcük sonundaki ünlüler daima belirtilmiştir.
Bugünkü lehçelerle karşılaştırma
Göktürkçe | Türkiye Türkçesi | Tuva Türkçesi | Kazak Türkçesi | Kaşkay Türkçesi | Kırımçak Türkçesi | Özbekçe |
Bir | Bir | Bir | Bir | Bir | Bir | Bir |
Eki | İki | İyi | Yeki | İki | Eki | Ikki |
Üç | Üç | Üş | Üş | Üç | Üç | Uch |
Tört | Dört | Dört | Tört | Dört | Dort | To'rt |
Beş | Beş | Beş | Bes | Beş | Beş | Besh |
Altı | Altı | Aldı | Altı | Altı | Altı | Olti |
Yeti | Yedi | Çedi | Jeti | Yedi | Yedi | Yetti |
Sekiz | Sekiz | Ses | Segiz | Sekiz | Sekiz | Sakkiz |
Tokuz | Dokuz | Tos | Toğız | Dokuz | Tokuz | To'qqiz |
On | On | On | On | On | On | O'n |
Eserler
Metin örnekleri
Göktürk Türkçesi |
---|
Üze teŋri basmasar, asra yer telinmeser, Türk bodun iliŋin törüŋin kim artatı udaçı erdi?[1] |
Türkiye Türkçesi |
Üstten gök basmasa, altta yer delinmese, Türk milleti, ilini töreni kim bozabilecek idi?[2] |
Tuva Türkçesi |
Üstten deer basbas bolza, aldından çer dejilbes bolza, Türk çonnarı, çurttun hooyluzun kım üreer?[3] |
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- Göktürkçe Alfabe Deneme Sayfası
- Göktürkçe ve Göktürk Yazısı
- Göktürkçe Öğreniyorum - Görüntülü Dersler
Kaynakça
|