Tölesler
| Türk tarihi |
İlk Çağ
Orta Çağ
Yeni Çağ
Yakın Çağ
|
Töles, Eski Türk tarihinde Baykal Gölü'nün doğusu ile Karadeniz'in kuzeyi arasındaki bölgede yaşayan Türk boylarının genel adı.
Adı
Soy adını Latin transkripi toläs şeklindedir. Bu söz yüzyıllar boyu değişime uğraşmış ve günümüz Tıva'da 'Tülüş' olarak söylenmektedir.
Yurdu
Töles boyunun halkı nereden nereye göçedip gittiği veya nerelerde yaşadığına dair çok açık bilgiler bulunmamakla birlikte dikilen tarihi taşlarda bunu görebilmekteyiz. «Töles» diye adlanan boy hakkında 3 dikili taş vardır.
- Е-48, Abakan.
- Е-55, Tıvadan, taşın dikildiği yer bilinmemektedir.
- Е-147, Eerbek I.
Yenisey yazısı
Е-147[1]. Eerbek I, günümüzde Aldan Maadır adlı Tıva Ulusal Müzesi'ndedir.
Latin transkripi.
(1) jiti jägirmi jašïmda män täŋri elimkä qara boldïm bökmädim ajïta äsni
(2) quida qunčujum-a bökmädim buŋa özdä oγlïmka bökmädim ajïta buŋa
(3) oγlan atïm järlig čor täŋri elimdä tägzinmišim toläs alp tarqan atïmqä bökmädim
(4) kök täŋridä äsiz kün aj ärmiš jaγïz järdä äsiz el qan ärmiš bökmädim ajït-a äsizä
(5) bodunma boqunma bökmädim ajïta äsizimä uluγïm kičigimä bökmädim ajït-a äsizlärimä
Tıva Türkçesi'ne birebir çevirisi
(1) чеди чээрби чажымда мен дээр элимге кара болдум пөкпедим кударанчыын
(2) куйда кунчуйумга пөкпедим муңгак бодум оглумга пөкпедим кударап муңгарадым
(3) оглан адым Йерлиг-чор дээр элимде эгилзимзе төлес Алып Таркан адымга пөкпедим
(4) көк дээрде хайыраан хүн ай турган куу черде хайыраан эл хаан турган пөкпедим кударап хараададым
(5) чонумга улузумга пөкпедим айтырып кударап улуум бичиимге пөкпедим айтырза силерден
Tıvaca çevirisine açıklamalar
- Бир дугаар одуругда, чеди чээрби чажымда дээрге "17 харлыымда" дигени ол-дур. Шаанда тываларның өгбелери сан адын арай өскертир адаар чораан. Сөөлгү äsni дээн сөстүң утказы билдинмес.
- Ийи дугаар одуругда куйда кунчуйумга дээрге "өөмде кадайымга" дигени ол-дур. Амгы тыва дылда "кунчуг" деп сөстү шаандагы бижиктерде "кунчуй" кылдыр бижип турган. Ынчан ол сөстүң утказы база арай өске турган.
- Үш дугаар одуругда, «оглан» дээрге "оол" дээни ол-дур, ол сөстү хевээрзин артырган.
- Шаандагы «таркан» деп сөс амгы үеде "дарган" кылдыр адаттынар апарган. Мында «Таркан» дээрге тускай дужаал ады-дыр. «Таркан» деп сөс шаанда ийи утказылыг турган хевирлиг.
Nesilleri
"Töles" boyunun nesilleri ise Tıva Türkleri arasında yaşamaktadır. "Ulug-Tülüş, Düktüg-Tülüş ..." diye adlanan Tıva boylarının Töleslerden geldiği bilinir.
Dipnotlar
- ↑ Арын 164-165. E-147 (Eerbek I, Tuva). // Тюркские Енисейские эпитафии. Граматика, текстология. / И. В. Кормушин. [отв. ред Д, М. Насилов]; Ин-т языкознания РАН. — М.: Наука, 2008. — 342 с. — ISBN 978-5-02-036260-4
İlgili yayınlar
- И. В. Кормушин. Тюркские Енисейские эпитафии: грамматика, текстология. / И. В. Кормушин; (отв. ред. Д. М. Насилов); Ин-т языкознания РАН — М.:Наука, 2008. — 342 с. — ISBN 978-5-02-036260-4
| ||||||||||||||||||||||||||