VIII. İoannis Paleologos
| VIII. İoannis Paleologos Ιωάννης Η' Παλαιολόγος | |
|---|---|
 VIII. İoannis Paleologos'un Floransa ziyaretinde Pisandello tarafından 1438'de hazırlanmış madalyonu | |
| Bizans İmparatoru | |
| Hüküm süresi |
1416-1425: Ortak imparator II. Manuel ile 1425–1448: İmparator |
| Taç giymesi | 1425 |
| Önce gelen | II. Manuil Paleologos |
| Sonra gelen | XI. Konstantin Paleologos |
| Eş(leri) |
Moskovalı Anna Montferratlı Sofya Paleoligina Trabzonlu Maria |
| Hanedan | Paleologos Hanedanı |
| Babası | II. Manuil Paleologos |
| Annesi | Helena Dragaš |
| Doğum | 18 Aralık 1392 |
| Ölüm |
31 Ekim 1448 (55 yaşında) Konstantinopolis |
VIII. İoannis Paleologos (Yunanca: Ιωάννης Η' Παλαιολόγος, Iōannēs VIII Palaiologos, 18 Aralık 1392 – 31 Ekim 1448, Konstantinopolis), VIII. İoannis 1416'da babası imparatorluk görevine başlarken ortak imparator olarak ilan edilmiş; 1425 ile 1448 arasında, tek Bizans İmparatoru olarak hüküm sürmüştür.
Yaşam öyküsü
VIII. İoannis Paleologos, II. Manuil Paleologos ile bir Sırp Prensi olan Konstantin Dragas'in kızı Helena Dragaš'in büyük oğludur. 1416'da babası tarafından ortak imparator yapılmış ve babasına velihat olarak devamlı yardımda bulunmuştur.
Ortak impartorluk dönemi
Ortak imparator iken VIII. İoannis Bizans sarayında bulunan Osmanlı devleti aleyhtarları kliğine liderlik etmiştir. 1421'de I. Mehmed Çelebi Rumeli'den Anadolu'ya geçmek için Bizans'tan yardım istemiş; kıdemli imparator II. Manuel bu yardımı şahsen sağlayıp Üsküdar'da bir ziyafet tertip etmiş olduğu için ve bu geçişte Osmanlı Sultanını öldürmediği için, oğlu dahil, Osmanlı aleytarlarının tenkitine uğramıştır. Mayıs 1422 I. Mehmed birdenbire ölmüş ve yerine II. Murat geçmiştir. Yine Osmanlı aleyhtarı klik, başlarında VIII. İoannis ile, harekete geçmiş, Bizans tarafından Osmanlı Sultanından belli bir haraç alınarak Limni adasında hapis tutulan ve kendinin Yıldırım I. Bayezid'in oğlu Mustafa Çelebi olduğunu iddia eden, Düzme Mustafa'nin, ihtiyar imparator II. Manuel'in itirazlarına rağmen, salıverilmesine önayak olmuştur. Düzme Mustafa Bizanslıların yardımı ile Rumeli'yi ele geçirmiştir; ama Bizanslıların istediği Gelibolu şehrini onlara vermekten kaçınmış ve Osmanlı aleyhtarı kligin yüzlerini kara çıkartmıştır. Ocak 1422de Ceneviz gemileri ile Anadolu'ya geçen Düzme Mustafa, II. Murad tarafından büyük bir yenilgiye uğratılmış ve yeniden Rumeli'ye kaçmak zorunda kalmış; orada yakalanarak boğulmuştur.
Düzme Mustafa'ya galip gelen orduyu II. Murad iki kısma bölmüş; bir kısmı Selanik'i kuşatmış; diğer kısmı İstanbul'u kuşatmaya başlamıştır. İmparator olan II. Manuel ihtiyar ve hastalıklı olduğu için İstanbul'un savunması VIII. İoannis komutanlığına bırakılmıştır. Bu Osmanlı kuşatması Yıldırım I. Bayezid ve Musa Çelebi tarafından yapılan Osmanlı İstanbul kuşatmalarından daha değişik olmuş; Osmanlılar Haliç'ten ta Marmara'ya kadar kara surlarının önüne surların tepeleri kadar yüksek büyük toprak yığını yığıp bu tepelerin üstünden sur üstündeki ve arkasındaki savunmacılara oklar, ciritler ve mancınık tipli silahlarla hücum etme imkânı sağlanmıştır. Bu kuşatma Eylül'e kadar sürmüştür. O zaman II. Murad İstanbul kuşatmasını bırakınca, VIII. İoannis komutasında şehir kara duvarlarının savunması başarılı olduğuna inanılmıştır. Ancak bazı tarihçiler bu kuşatmanın Eylül'de II. Murad tarafından sona erdirilmesi nedenin Bizans'ın elinde bulunan ve I. Mehmed'in küçük oğlu olduğu iddia edilen yeni bir Düzme Mustafa'nın ortaya çıkartılması tehditleri olduğunu bildirmektedirler. Kuşatmadan sonra çıkan bir olay da II. Manuel'in bir beyin kanaması geçirip felç olmasıdır. Böylece VIII. İoannis efektif olarak imparatorluk idaresini ele almıştır.
Selanik abluka ve kuşatmasında ise II. Manuel'in küçük oğlu Andronikos Paleologos Bizans savunmasını idareye başlamıştır. Fakat 23 yaşında olan Andronikos şişen ve kendine büyük acılar veren ayakları dolayısıyla bu görevi yerine getiremeyeceğini anlamıştır. Konstantinopolis'deki babasının ve ağabeyinin onaylarını da alarak 14 Eylül 1423 Selanik'in egemenliğini Venediklilere teslim etmiş ve biraz sonra o şehirden ayrılmıştır. Şehri kuşatan Osmanlı ordusunun (İstanbul kuşatmasını bıraktıktan sonra) başına geçmiş olan II. Murad Selanik kuşatmasını bu egemenlik değişmesi dolayısıyla bırakmamıştır.
VIII. İoannis, devam eden Selanik kuşatması ve hemen beklenen yeni bir İstanbul kuşatamasına karşı yardım aramak için Avrupa'ya gitmeye karar vermiştir. 15 Kasım 1423'te bir Venedik gemisiyle Venedik'e erişen VIII. İoannis burada bir ay süren konuşmalara rağmen doğrudan doğruya Venedik yardımı sağlayamamıştır. VIII. İoannis Ocak 1424'te diğer büyük İtalyan şehir devletleri olan Milano ve Mantua'ya gitmiş ama aynı şekilde destek bulamamıştır. Yaz başında Buda'ya geçmiş ve orada da aynı şekilde başarısızlığa uğramıştır. Sonunda oradan gemi ile Tuna Nehri ve Karadeniz üzerinden 1 Kasım'da İstanbul'a eli boş geri dönmüştür.
VIII. İoannis Konstantinopolis'e döndüğünde babası II. Manuel'in felçli ve yatalak, ama aklı başı yerinde ve sağ olduğunu görmüştür. II. Manuel oğlunun Avrupa'dan dönüşünden hemen sonra bir manastıra çekilip orada 21 Temmuz 1425'te ölmüş ve böylece VIII. İoannis tek imparator olmuştur.
Tek imparatorluk dönemi
1425'te babasının ölümü ile VIII. İoannis tek imparator olmuştur. Kuşatma altında iken Venedik'e devredilmiş Selanik 1430'da Osmanlılar eline geçmiştir. Böylelikle Bizans İmparatorluğu, sadece başkentin yakın çevresi ile Konstantinopolis ve Mora'dan ibaret kalmıştır. Bu imparatorluğun devamı Konstantinopolis'in kara surlarına ve Mora yarımadasının korunmasına kaldığı anlaşılmıştır. VIII. İoannis ve Mora despotları olan kardeşleri Mora Despotluğu'nun özellikle Korint kıstağında bulunan Heksamilion surlarinı pekiştirip savunması ve yeni kiliseler, manastırlar inşa ederek gelişmesi ile uğraşmışlardır.
VIII. İoannis uzun bir müddetten beri Hristiyan kiliselerinin Papa altında birlikte olmasını savunmakta idi ve en sonunda Papa IV. Eugenius Ferrarra'da bir yeni konsey toplamayı isteyince bu konseye katılmaya karar vermiştir. 1437'de 700 Ortodoks Kilisesi ve Bizans devlet memuru ile İtalya'ya gidip bu konseye katılmıştır. Bizans delegeleri arasında Konstantinopolis Patriği II. Joseph ve Italya ve Avrupa'da bir Eflatuncu filozof olarak pek taninmis George Gemistor Plethon da bulunuyordu. Bu toplantılar uzun sürmüştür ve Ferrara'da veba salgını çıktığı için Floransa'ya nakledilmiştir. En sonundan Ortodoks Kilisesinin bircok taviz vermesi sonucunda 5 Temmuz 1439'da Hristiyan Ortodoks ve Hristiyan Katolik mezheplerinin birbirine uzlaştırıp Papalık altında birlik sağlayan Floransa Konseyi kararları Laaententur Cueli (Cennet sevinsin) adı ile Floransa Katedrali'inde ilan edilmiştir. VIII. İoannis Venedik üzerinden bir gemi ile Şubat 1440'ta Konstantinopolis'e geri gelmiştir. VIII. İoannis'in bu 1437-1440 arasında Konstantinopolis'ten ayrı olduğu dönemde taht naipliğini küçük kardeşi Konstantin yapmıştır.
Konstantinopolis'e dönüşten sonra Ortodoks Kilisesi içinde bu birliğe genel itirazlar hemen başlamış ve 1441'de bu bildiriye isimlerini koymuş olanların çoğu bir manifesto yayınlıyarak Floransa Konsey kararlarından vazgeçtiklerini ilan etmişlerdir. Bu gelişmelerden devamlı haberdar olan Papa IV. Eugenuius açıkca bir aksi reaksiyon göstermemiştir.
Buna bir neden de Avrupalıların (özellikle Macar ve Sırpların) Osmanlılara karşı büyük bir Haçlı Seferi hazırlamakta olduklarıdır. II. Murad'ın verdiği birçok taviz ile imzalanan Edirne-Segedin Anlaşması sonucu Sultanlıktan oğlu genç II. Mehmed lehine feragat etmişti ve bunu imzalayanların kutsal kitapları üzerine verdikleri yeminlerle barış andına uyacaklarına inanmıştı. Fakat Papalık temsilcisi olan Kardinal Guiliano Cesarini bir Hristiyan'ın bir gayri-Hristiyan'a verdiği yeminin önemi olmadığını ve olsa bile özel günah çıkarma ile bu yeminin bozulabileceğini önermişti. Böylece János Hunyadi komutası altında Macar ve Sırp hükümdarlarının dahil oldukları büyük bir Haçlı ordusu Balkanlardan geçmiş; Niş önünde Osmanlı Rumeli eyalet ordularını yenmiş ve Bulgaristan'tan geçerek Varna'da Karadeniz kıyısına varmıştı. Tekrar Osmanlı ordusu komutanlığına çağrılan II. Murad hemen bir ordu ile Haçlılar üzerine yürüyüp 10 Kasım 1444'de Varna Savaşı'nda galip gelmiş ve Haçlı ordusunu ortadan silmiş ve Macar Kırali, Papa temsilcisi Kardinal gibi idarecileri bu savaşta ölmüşlerdi.
Avrupa Haçlı ordusunun Osmanlılara yenilmesi ile VIII. İoannis'in Avrupa ile birlik sayesinde Bizans'in kurtarılıp korunması savını inanılmaz bir düşe dönmüştür. O zamana kadar güttüğü bütün politikalarını suya düşüren bu sonuç sanki yetişmezmiş gibi VIII. İoannis'in Osmanlı devletine haraç veren sadık bir vassal devlet olarak Bizans'ın II. Murad'in bu zaferini gönülden kutlaması gerekmiştir.
Haçlı ordusunun kurulup ilerleyişi sırasında Mora Despotları Korint kıstağını geçip asıl Yunanistan'da arazi almak peşindeydiler. Bir Osmanlı vassal dükü hükmü altında bulunan Atina ve Tebai'yi ellerine geçirmişlerdi. Arnavutluk'a kadar uzanan bir akın yapmışlardı. En son olarak Delfi civarını ele geçirmişlerdi. Bu bardağın suyunu taşıran son damla olmuş ve buna çok kızan II. Murad Varna Savaşı'ndan hemen sonra mevsimin geçtiğine bakmadan Mora üzerine yürümüş ve Mora kuvvetlerini Korint kıstağıdaki yeniden pekiştirilmiş Heksamilion surları arkasına püskürtmüştür. Bu surların Osmanlıları durduracağını sanan Mora Bizanslıları II. Murad'in elinde bulunan yeni silahlardan habersizdiler. Osmanlı ordusu, elindeki yeni daha hiç bilinmeyen bir silah olan, uzun topları ile Heksimilyon surlarını yerle bir etmiştir. Sonra Osmanlı ordusu iki koldan Mora'ya akın yapmış ve önemli miktarda ganimet ve esir toplamıştır. Havanın elverişsizliği dolayısıyla bu akınlar bir fetih şekline dönüşmemiş ve Osmanlı ordusu hemen çekilmiştir. Osmanlıların Mora'ya hücum edip ayrılması VIII. İoannis'in Mora'da Bizans'in kendini koruyabileceği hayallerini de yok etmiştir.
17 Eylül 1448 II. Kosova Savaşı'nda II. Murad'ın Osmanlı ordularının Macar ve müttefiklerinin ordularını darmadağın etmesi Bizans'in artık çaresiz olduğunu açığa koymuştur.
VIII. İoannis bu son Osmanlı zaferinden onbir gün sonra çocuksuz ölmüştür. Taht kardeşlerine kalmıştır. Küçük kardeşi olan Demetrios Paleologos'un entrikalarına rağmen, anneleri olan Helena'in gayretleri dolayısıyla Mora Despotu olan küçük kardeşi Konstantin taç giyerek Bizans İmparatoru olmuştur.
Ailesi
VIII. İoannis Paleologos üç evlilik yapmıştır. Birinci evliliğini Rus Çarı'nın veliahti olan büyükprens I. Vasili'nin ve Litvanyalı Anna'nın kızı olan Moskavalı Anna ile daha 1414'te 15 yaşında iken yapmıştır. Karısını bir veba salgınında Agustos 1417 tarihinde kaybetmiştir. İkinci evliliği 1421'de Montferratlı Sofya Paleoligina ile olup babası II. Manuil Paleologos ile Papa V. Martin tarafından hazırlanmış bir hanedan evliliği olmuştur. Karısı Bar Dükü I. Robert ile Marie Valois'nin kızıydı ve Fransız kıralı II. John'un torunu idi. Bu karısı çok çirkin olduğu için VIII. İoannis tarafından yüzüne bakıldıktan sonra babasına itiat yüzünden geri gönderilmemiş ama sarayın en sapa köşesine yerleştirilmiş ve bir daha görmek istenmemiştir. Bu evlilik 1426'da Sophia'nın Cenevizliler yardımı ile saraydan kaçıp Fransa'daki ailesinin yanına dönüp bir manastıra rahibe olarak kapanması ile sona ermiştir.
Üçüncü evliği (ileride bir Katolik kardinal olacak) Bessarion'un aracılığı ile 1427'de Trabzon İmparatoru IV. Aleksios ile karısı Teodor Kantakuzinos'un kızı Maria ile olmuştur. Maria, VIII. İoannis Avrupa'da iken, 1439'da bir veba salgınında ölmüştür.
Hiçbir evliliğinden çocuğu olmamış ve öldüğünde varisi küçük kardeşi Konstantin olmuştur.
Resimleri
VIII. İoannis Paleologos siması çok iyi bilinen tek Bizans İmparatoru'dur çünkü İtalya seyahati sırasında realist İtalyan Rönesans tarafından yapılan görsel sanat eserlerinde ayrıntılar görülebilmektedir.
VIII. İoannis'in sağ yüzünü siluet olarak gösteren madalyon portresi 1438de Floransa ziyaretinde Pisandello tarafından yapılmıştır.
En iyi bilinen resmi altın eğer takımlı beyaz at üstünde ve sarı sırma desenli kadife kumaş bir elbise ve taçını giymiş şekilde Benozzo Gozzoli tarafından Floransa'da Medicci-Ricardi Sarayı'nın Magi Şapeli'nin güney duvarındaki Magi'nin Seyahati adı ile bilinen freskodadır.
Yine Floransa'da bulunan, ressam Piero della Francesca'in Kırbaçlama adlı resminde gösterilen Pontius Pilatus'un VIII. İoannis olduğu barizdir.
Sina'da Azize Katerin Manastırı'nda bulunan bir yazma kitapta çok güzel bir portresi bulunmaktadır.[1]
Dipnotlar
Dış kaynaklar
- Ostrogorsky, Georg (çev. Fikret Işıltan), (1999 5. Baskı) Bizans Devleti Tarihi, Ankara: Türkiye Tarih Kurumu ISBN 975-16-0348-X (Orijinal 1. Baskı: 1940)
- Gregory, Timothy E. (çev. Esra Ermert), (2008), Bizans Tarihi, İstanbul:Yapı Kredi Yayınları ISBN 978-975-08-1507-2
- Norwich, John Julius, (1991) Byzantium: The Decline and Fall, Londra:Penguin ISBN 0-14-011447-5, say.156-182 (İngilizce)
| Resmî unvanlar | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: II. Manuel Paleologos |
 Bizans İmparatoru 1416-1425: II. Manuel ile 1425-1448: İmparator |
Sonra gelen: XI. Konstantin Paleologos |