Kazakça

Kazakça
Kazak Türkçesi
Telaffuz	Qazaq tili
Bölge	Orta Asya
Etnik köken	Kazaklar
Dönem	2011[1]
Dil aileleri	Ural-Altay dil ailesi Altay dilleri Türkçe Kıpçak grubu Kıpçak-Nogay Kazakça
Yazı sistemi	Kazak alfabesi (Kiril alfabesi, Latin, Fars alfabesi)
Resmî durumu
Resmî dil	Kazakistan  Rusya: Altay Cumhuriyeti  Çin Halk Cumhuriyeti: İli Kazak Özerk İli
Dil kodları
ISO 639-1	kk
ISO 639-2	kaz
ISO 639-3	kaz

Kazakça veya Kazak Türkçesi^[2], (Kazakça: Қазақ тілі), Kıpçak öbeğine ait, Kazakistan'da konuşulan çağdaş Türk yazı dillerinden biridir. Noğay ve Karakalpak Türkçesine yakındır.

Dünya'da yaklaşık 16 milyon kişi, Kazakistan'da da 10 milyon kişi tarafından konuşulmaktadır. Moğolistan'ın batı bölgesindeki Bayan Ölke (diğer adı Bayan Ölgey) eyaletinde yaşayan Kazak Türkleri Kazakistan'ın kullandığı alfabeyi kullanarak Kazak Türkçesi yazmaktadırlar. Bayan Ölgey'de oturanların çoğu %88,7 oranla Kazak Türkleridir. Bu bakımdan eyalet nüfusunun %98'i kadarını Türk halkları oluşturmaktadır. İldeki önemli bir nüfus Kazak Türkçesi konuşmaktadır.

Özellikleri

Türkçe asıllı kelimelerde; baştaki y'ler j'ye (yok → joq, yıl → jıl, yay → jay), ç'ler ş'ye (ağaç → ağaş, aç → aş), ş'ler s'ye (aş → as, boş → bos, baş → bas) dönüşmüştür. Eklerde de aynı değişme olur: Qazaqşa (Kazakça)… Yabancı asıllı kelimelerde bu değişmeler görülmez: şükir (şükür). Kazakça bir kelime birleşik ya da alıntı bir kelime değilse ikinci heceden sonra yuvarlak ünlü barındırmaz ve bu uyumu bâzı alıntı kelimelere uydurmuştur.

J harfiyle yazılan kelimeler bâzı ağızlarda c olarak söylenmektedir: Jasaymız (yapıyoruz, yapacağız)- casaymız

Ayrıca konuşma dilinde ilk hecede ö ya da ü gelirse ikinci ve üçüncü hecelerde de gelebilir. Bu yazıda olmaz.

Örnek: Körgende (yazılış) - Körgöndö (okunuş) "gördüğünde"

Kazakçada üç farklı şimdiki zaman vardır. Jalpı osu şak (genel şimdiki zaman), nak osı şak (kesin şimdiki zaman), negaybıl osı şak (belirsiz şimdiki zaman).

Alfabe

Kazakçanın eski şekilleri 38 harfli Orhun yazısıyla yazılmıştır. Günümüzdeyse Kazakça bâzı ilâve harfler kullanılarak Latin alfabesi, Kiril alfabesi ve Arap alfabesiyle yazılabilmektedir. Kiril alfabeli Kazakistan Alfabesi 42 harf olup şu işaretlerden oluşmaktadır: а (a), ә (a-e arası), б (b), в (v), г (ince g), ғ (kalın g), д (d), е (söz başında ye okunur, söz içinde e okunur), ё (yo), ж (j), з (z), и (iy), й (y), к (ince k), қ (kalın k, q), л (l), м (m), н (n), ң(nazal n, genizden n, ñ), о (o), ө (ö), п (p), р (r), с (s), т (t), у (uv), ұ (u), ү (ü), ф (f), х(hırıltılı h), һ (geniş h), ц (ts), ч (ç), ш (ş), щ (şç), ъ (kalın ün verir), ы (ı), і (i), ь ( inceleştirir), э (é), ю (yu), я (ya).

Metin örneği

Kiril	Latin	Sözcüğü Sözcüğüne Aktarım
Мен Қазақ, Қазақпын Деп Мақтанамын Ұранға Алаш Деген Атты Аламын Сүйгенім Қазақ Өмірі, Өзім Қазақ Мен Неге Қазақтықтан Сақтанамын Ер Түрік Ұрпағымын Даңқы Кеткен Бір Кезде Европаңды Ті Тіреткен Кіргені Есік, Шыққаны Тесік Болып Күнбатыс, Күншығысқа Әмірі Жеткен Кешегі Хан Шынғыстың Ұрпағына Талай Царь, Талай Князь Тәжім Еткен Мен Қазақ, Қазақпын Деп Мақтанамын Ұранға Алаш Деген Атты Аламын Сүйгенім Қазақ Өмірі, Өзім Қазақ Мен Неге Қазақтықтан Сақтанамын (Торайғыров)	Men Qazaq, Qazaqpın Dep Maqtanamın Uranğa Alaş Degen Attı Alamın Süygenim Qazaq Ömiri, Özim Qazaq Men Nege Qazaqtıqtan Saqtanamın Er Türik Urpağımın Dañqı Ketken Bir Kezde Evropañdı Ti Tiretken Kirgeni Esik, Şıqqanı Tesik Bolıp Künbatıs, Künşığısqa Ämiri Jetken Keşegi Xan Şınğıstıñ Urpağına Talay Carʹ, Talay Knyazʹ Täjim Etken Men Qazaq, Qazaqpın Dep Maqtanamın Uranğa Alaş Degen Attı Alamın Süygenim Qazaq Ömiri, Özim Qazaq Men Nege Qazaqtıqtan Saqtanamın (Torayğırov)	Men Qazaq, Qazaqpın Dep Maqtanamın Uranğa alaş degen atti alamın Süygenim Qazaq ömiri özim Qazaq Men nege Qazaqtıqtan saqtanamın Er Türik urpağımın danqı ketken Bir kezde Evropandı ti tiretken Kirgeni esik şıqqanı tesik bolıp Künbatıs künşığıska æmiri jetken Keşegi xan şıngıstıng urpağına Talay tsar' talay knyaz' tæjim etken Men Qazaq Qazaqpın dep maktanamın Uranğa alaş degen attı alamın Süygenim Qazaq ömiri, özim Qazaq Men nere Qazaqtıqtan saktanamın (Toraygirov)

Dilbilgisi

Zamirler

Şahıs Zamirleri

Tekil		Çoğul
Kazakça	Türkçe	Kazakça	Türkçe
Мен (Men)	Ben	Біз (Biz)	Biz
Сен (Sen)	Sen (tekil samîmî)	Сендер (Sender)	Siz (çoğul samîmî)
Сіз (Siz)	Siz (tekil resmî)	Сіздер (Sizder)	Siz (çoğul resmî)
Ол (Ol)	O	Олар (Olar)	Onlar

Kazak Türklerinde kişi isimleri

Arman (düş, rüya), Şolpan (Çolpan, Venüs, Zühre (uydu)), Kanat (kanat), Aynur (ayın nuru), Aygül, Gülnur, Gülcan, Aycan, Nurcan (Işık ruhu), Togcan (Saf can), Аydаnа, Аymаn, Аysаnа, Аysаnеm, Аysu, Аysuluu, Аysulu, Аygеrim, Аygül, Аynur, Аynа, Аydоs, Аydаn, Аyzа, Аyhаnım, Аysа, Аybаlа, Аybikе, Аyziya, Аynаgul,Аybоl, Аypаrа, Aytugan, Kudayberdi, Boğdan, Kütken (Bekleyen), Aydar, Temir, Timur, Temirlan (Demir delikanlı),Kıztumas, Amankeldi (Esenlik geldi), Ulbolsın (Oğul olsun), Ulbala (oğul çocuk). Erkek adlarında başına ve sonuna bay, bek, han, gali (ali) eklemeleri yaygındır. Kız adlarında ise gül, nur eklemeleri yaygındır.

Ayrıca bakınız

• Karakalpakça

Kaynakça

1. http://www.ethnologue.com/language/kaz
2. http://www.fef.gazi.edu.tr/turkish/modialec/ERASMUS/webpage/1-1/TLE_117.htm

Dış bağlantılar

Vikikitapta bu konu hakkında daha fazla bilgi var:

Kazakça

• Kazak Türkçesiyle Yüksek Yüksek Tepelere Şarkısı
• Kazakça-Türkçe, Türkçe-Kazakça Sözlük
• Kazakça-Türkçe, Türkçe-Kazakça Sözlük (Latin harfli fakat Kiril harfleriyle de aranabiliyor.)
• Kazak Edebiyatı
• РУССКО-КАЗАХСКИЙ СЛОВАРЬ ҚАЗАҚША-ОРЫСША СӨЗДIК
• Qazaq translit Kazak Kiril yazısını QazaAqparat Latin yazısına çevirmek için
• VikiSözlük Kazakça Kelimeler Kategorisi
• Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü
• Kazakistan Devlet Dil Portalı
• İstanbul Kazak Türkçesi Öğrenenler Grubu
• Şakerim Kudayberdioğlu'nun Kazakça bir şiirinden örnek