Selahüddin İbn-i Mevlana Siracüddin

Selahüddin İbn-i Mevlana Siracüddin (d. 1843, Oş - ö. 13 Kasım 1910, Oş), Özbek din adamı, mutasavvıf. Süleyman Hilmi Tunahan'ın manevi önderi, Orta Asya Tasavvuf Ekolü'nün 19. yüzyıldaki temsilcisi. Tam ismi Selahaddin Sakıb bin Mevlana Siracüddin'dir. Doğduğu Oş kenti Kırgızistan-Özbekistan sınırında Özbek ve Kırgızlar'ın birlikte yaşadığı bir yerdir.Süleymanlı kaynaklarında "Buharalı" olarak anılmasının sebebi Oş kentinin o yıllarda Buhara Emirliği sınırları içinde olmasından dolayıdır. Osmanlı'nın son dönemlerinde sık sık İstanbul'a gelmekte, sarayda ağırlanmakta idi. Türkiye'de tanınmasında "Süleymanlılar" ismiyle anılan topluluğun kendisine atfettiği manevi mertebe çok önemli rol oynamıştır. Süleyman Hilmi Tunahan'ın manevi önderi, tasavvuf alanında Tunahan'ı yetiştiren kişidir. İnanışa göre Selahaddin İbni Mevlana Siracüddin, Silsilei Saadaatın (Büyükler Zinciri) 32. halkasını oluşturur ve bizzat Tunahan'ı yetiştirmek üzere Orta Asya'dan gelmiştir. Yine inanışa göre Sultan II. Abdülhamid de Selahaddin Efendi'nin müridleri arasındadır.

Hayâtı

Abdülhamid döneminin sonlarında İstanbul'a gelen Selahaddin Efendi, Osmanlı'nın karşılaşacağı büyük felaketlerin mana aleminden işaret edilmesiyle felaketlerin defi için çok büyük dua ve ilticada bulunmuş,ilahi takdirle felaketlerin yaşanması kaçınılmaz olunca durumu Sultan'a izah etmişti. Abdülhamid'in 1909 ihtilalinde imkânı olduğu halde direniş göstermeyişi buna bağlanır.

Osmanlı'nın yıkılışı kaçınılmaz olunca o dönemde İstanbul'da talebe olan Süleyman Hilmi'yi yetiştiren Selahaddin Efendi, dinin yeniden ihyasını hedeflemişti. İslam'ı yeniden ihya hamlesini Orta Asya'dan gelen bir din büyüğünün başlatması oldukça manidar karşılanır.Milliyetçi kesimlerin Süleyman Hilmi Tunahan'a sempati duymasının temelinde bu vardır. Tunahan'ı yetiştiren Selahaddin Efendi, Makûlât-ı Sâkıbî isimli eserinin başlarında kendi nesebini şu şekilde kaydetmiştir: Salâhaddin Sâkıb bin Hazret-i Îşân Mevlevî Muhammed Sirâceddin bin Hazret-i Kutb-i Zaman Halîfe Hâl Muhammed Ûşî bin Âşık-ı Zaman Hazret-i Hocam Nazar Hüveydâ-yı Çimyânî. Bu durumda Salâhaddin Efendi, meşhur şair ve Nakşbendî şeyhi Hüveydâ’nın torununun oğlu olmaktadır.Hüveydâ’nın (ö. 1194/1780) oğlu Hâl Muhammed’dir (ö. 1271/1854). Hâl Muhammed’in oğlu Sirâcî mahlâsıyla şiirler yazan Mevlevî Sirâceddîn’dir (ö. 1294/1877). Sirâceddîn’in Semer Bânû (ö. 1891), Salâhaddin Sâkıb (ö. 1910) ve Amancân Maksûm (ö. 1961) isimlerinde çocukları olmuştur.Yirmi yedi yaşındayken Nakşbendiyye’nin Müceddidiyye koluna intisap eden Salâhaddin Sâkıb, 36 yaşına geldiğinde dedesinin halîfesi Hoca Îşân’dan ve babasından halkı irşad etme yetkisi (icâzet) aldı. Muhtemelen bu dönemde hac için gittiği Hicaz’da Muhammed Mazhar el-Medenî’den (ö. 1301/1883) ikinci defa Nakşbendî-Müceddidî icâzeti aldı. Kırk iki yaşına geldiğinde dedesinin bütün müridleri, yaklaşık bin kişi Salâhaddin Sâkıb’ın mürîdi oldular. 1892’den 1902 yılına kadar on yıl Doğu Türkistan’da (Hoten ve Yârkend’de) yaşadı. Doğu Türkistan’dan Oş’taki hanımı Tâcinisâ’ya şiir şeklinde mektuplar yazdı.

Onun Doğu Türkistan’da bulunduğu yıllar, Fergana Vadisi’nde Rus işgaline karşı millî direniş (Basmacılık) hareketlerinin yoğunlaştığı ve bu hareketlere karşı Rus baskısının arttığı yıllara tesadüf etmektedir. Sonra memleketi Oş’a döndü. 1907 yılında dedesinin babası olan Hüveydâ’nın yazdığı dîvânın Taşkent’teki neşriyat masraflarını karşıladı. 1907 - 1910 arası birkaç kez İstanbul'a gelerek Sultan Abdülhamid ve Süleyman Hilmi (Tunahan) ile görüştü. Süleyman Hilmi'ye irşad izni vererek Müceddidiye kolunun sırlarını öğretti. Süleyman Hilmi (Tunahan) ile Bursa Uludağ'a giderek Erbaiin çıkardılar.Halifelerinden Mirza Abdürrahim Efendi'yi İstanbul'da Süleyman Hilmi'nin yanında bırakarak Orta Asya'ya dönen Selahaddin Efendi hayatının son dönemini doğduğu şehirde geçirdi.

Vefâtı

13 Kasım 1910’da vefat ettiği kaydedilen Salâhaddin Efendi'nin kabri Kırgızistan’ın Oş şehrindedir. S. İbnü Mevlana Siracüddin'in talebesi Süleyman Hilmi Tunahan, Osmanlı medrese usulünü Cumhuriyet döneminde de kararlılıkla sürdürmüş, binlerce din adamı yetiştirmiştir. Tunahan tarafından oluşturulan "Süleymanlîlik" öğretisi, tasavvufi açıdan Selahaddin Efendi'nin görüşlerini esas alır, Orta Asya coğrafyasının izlerini taşır. Arap coğrafyasında ortaya çıkan Vahabilik, Selefilik, Baasçılık gibi akımlara şiddetle karşı çıkan Süleymanlılar, Türk-Hint coğrafyasında şekillenen öze ve ruha dönük din anlayışını esas alırlar. Süleymanlılar tarafından inanılan Silsile-i Saadat (Büyükler Zinciri) içindeki mutasavvıfların çoğunlukla Türk ve Hint asıllı olmaları bu konuda etkendir.

Nakşibendiye-Süleymân’îyye Silsile-î Saâdatı / Silsile-î Zehebi / Altun Silsilesi'ndeki yeri

#T/G/MS	#K/H	#S	Adı	Mezarı	Doğum Tarihi	Vefât Tarihi
1	1	1	Seyyîdina Muhammed	Medine, Suudi Arabistan	12 Rebiülevvel (570/571 CE)	12 Rebiülevvel 11 AH (5/6 Haziran 632 CE)
2	2	2	Seyyîdina Ebû Bekr-î Sıddık	Medine, Suudi Arabistan		22 Cemaziyelahir 13 AH (22 Ağustos 634 C.E)
3	3	3	Seyyîdina Salmân-ı Fârisî	Medain, Irak		10 Receb 33 AH (4/5 Şubat 654 C.E)
4	4	4	Imām Kâsım bin Muhammed bin Ebû Bekr (Ebu Bekr-i Sıddık'ın oğlunun oğlu.)	Medine, Suudi Arabistan	23 Şaban 24 AH (22/23 Haziran 645 C.E)	24 Cemaziyelahir 101/106/107 AH
5	5	5	İmâm Câ'fer-i Sıddık (Ebu Bekr-i Sıddık'ın büyük kız-torunun oğlu.)	Medine, Suudi Arabistan	8 Ramazan 80 AH (5/6 Kasım 699 C.E)	15 Receb 148 AH (6/7 Eylûl 765 C.E)
6	6	6	Hâce Bayazid-î Bestami	Bistam, Semnan Eyaleti, Iran	186 AH (804 C.E)	15 Şaban 261 AH (24/25 Mayıs 875 C.E)
7	7	7	Hâce Ebû’l Hasan Kharakânî	Kharakân, Bistam, Semnan Eyaleti, Iran	352 AH (963 C.E)	10 Muharrem 425 AH (5/6 Aralık 1033 C.E)
8	-	-	Hâce Ebû’l Kâsım Gürganî (Sadece Tahiri/Gafori ve Mûceddidîyye-Siracîyye Silsilesi)	Gürgan, Iran		23 Safer 450 AH (19/20 Nisan 1058 C.E)
9	8	8	Hâce Ebû Ali Farmadî	Tus, Horasan, İran.	434 AH (1042/1043 C.E)	4 Rebiülevvel 477 or 511 AH (10 Temmuz 1084 / 6 Temmuz 1117)
10	9	9	Hâce Ebû Yakûb Yusuf Hamadānī	Merv, Türkmenistan	440 AH (1048/1049 C.E)	Receb 535 AH (Şubat/Mart 1141 C.E)
-	- / 10	-	Ebû’l Abbas, el-Khidr (Sadece Hakkani Silsilesi)
11	10/11	10	Hâce Abdul Khalik Ghujdevanî	Ghajdawan, Bukhara, Özbekistan	22 Şaban 435 AH (24/25 Mart 1044 C.E)	12 Rebiülevvel 575 AH (17/18 Ağustos 1179 C.E)
12	11/12	11	Hâce Arif Reogari	Reogar, Bukhara, Özbekistan	27 Receb 551 AH (15 Eylûl 1156 C.E)	1 Şevval 616 AH (10/11 Aralık 1219 C.E.)
13	12/13	12	Hâce Mahmûd İncir Fag’nevi	Bukhara, Özbekistan	18 Şevval 628 AH (18/19 Ağustos 1231 C.E)	17 Rebiülevvel 717 AH (29/30 Mayıs 1317 C.E)
14	13/14	13	Hâce Azîzan Ali Râmitenî	Harezm, Özbekistan	591 AH (1194 C.E)	27 Ramazan 715 or 721 AH (25/26 Aralık 1315 or 20/21 October 1321)
15	14/15	14	Hâce Muhammad Baba Samasî	Samaas, Bukhara, Özbekistan	25 Receb 591 AH (5/6 Temmuz 1195 C.E)	10 Cemaziyelahir 755 AH (2/3 Temmuz 1354 C.E)
16	15/16	15	Hâce Seyyid Amir Kulal	Saukhaar, Bukhara, Özbekistan	676 AH (1277/1278 C.E)	Wed 2 Cemaziyelahir 772 AH (21/22 Aralık 1370 C.E)
17	16/17	16	Hâce Muhammad Bâha'ûddin Nakşbend Bukharî	Kasr-ı Arifan, Bukhara, Özbekistan	4 Muharrem 718 AH[1] (8/9 Mart 1318 C.E)	3 Rebiülevvel 791 AH (2/3 Mart 1389 C.E)
18	17/18	17	Hâce Ala'uddin Attar Bukharî (Muhammad Baha'uddin Nakşibend'in dâmadı)	Jafaaniyan, Maveraünnehir (Özbekistan)		Wed 20 Receb 804 AH (23 Şubat 1402 C.E)
19	18/19	18	Hâce Yakûb Çerkhî	Gülistan, Duşanbe, Tacikistan	762 AH (1360/1361 C.E)	5 Safer 851 AH (21/22 Nisan 1447 C.E)
20	19/20	19	Hâce Ubeydullah Ahrar	Semerkand, Özbekistan	Ramazan 806 AH (Mart/Nisan 1404 C.E)	29 Rebiülevvel 895 AH (19/20 Şubat 1490 C.E)
21	20/21	20	Hâce Muhammad Zahid Vakhşi	Belh, Belh ilçesi, Belh Vilayeti, Afganistan	14 Şevval 852 AH (11/12 Aralık 1448 C.E)	1 Rebiülevvel 936 AH (3/4 Kasım 1529 C.E)
22	21/22	21	Hâce Derviş Muhammad (Hâce Muhammad Zahid Vakşhi'nin kızkardeşinin oğlu)	Asqarar, Özbekistan	16 Şevval 846 AH (17/18 Şubat 1443 C.E)	19 Muharrem 970 AH (18/19 Eylûl 1562 C.E)
23	22/23	22	Hâce Muhammad Amkanaki (Hâce Derviş Muhammad'in oğlu)	Amkana, Bukhara, Özbekistan	918 AH (1512/1513 C.E)	22 Şaban 1008 AH (8/9 Mart 1600 C.E)
24	23/24	23	Hâce Muhammad Bâkî Billah Berang	Delhi, India	5 Zilhicce 971 or 972 AH (14 Temmuz 1564 / 3 Temmuz 1565)	25 Cemaziyelahir 1012 AH (29/30 Kasım 1603 C.E)
25	24/25	24	Şeyh Ahmed el-Farakî el-Sirhindî, İmâm Rabbânî	Sirhind-Fategarh, India	14 Şevval 971 AH (25/26 Mayıs 1564 C.E)	28 Safer 1034 AH (9/10 Aralık 1624 C.E)
26	25/26	25	İmâm Hâce Muhammad Masum (Farukî, İmâm Rabbânî'nin üçüncü oğlu)	Sirhind-Fategarh, India	1007 AH (1598/1599 C.E)	9 Rebiülevvel 1099 AH (13/14 Ocak 1688 C.E)
27	26/27	26	Hâce Muhammad Saifuddin (Farukî, Muhammad Masum Farukî'nin oğlu)	Sirhind-Fategarh, India	1049 AH (1639/1640 C.E)	19 or 26 Cemaziyelevvel 1096 AH (Nisan 1685 C.E)
28	- / -	-	Hâfız Muhammad Mûhsin Dehlevî (Sadece Tahiri/Gafori ve Mûceddidîyye-Siracîyye Silsilesi)	Delhi, India
29	27/28	27	Seyyid Nûr Muhammad Badayuni	Delhi, India		11 Zilkade 1135AH (12/13 Ağustos 1723 C.E)
30	28/29	28	Şehîd Mirza Mazhar Can-ı Cânân , nâm-ı diğer Şems-ud-Dīn Habīb Allāh	Delhi, India	11 Ramazan 1111 AH (2/3 Mart 1700 C.E)	10 Muharrem 1195 AH (Cuma, 5 Ocak 1781 C.E)
31	29/30	29	Hâce Abdullah Dehlevî, nâm-ı diğer Şâh Ghulam Ali Dehlevî (Bu noktadan sonra farklı Silsileler mevcuttur. Silsilelerde dallanma ve budaklanmalar başlamaktadır.)	Delhi, India	1156 AH[2] (1743 C.E)	22 Safer 1240 AH (15/16 Ekim 1824 C.E)
32	- / -	30	Hâfız Ebû Saîd Farukî Mûceddidî (Sadece Tahiri/Gafori/Mûceddidîyye-Siracîyye ve Süleymân’îyye Silsileleri)	Delhi, India	2 Zilkade 1196 AH (9/10 Ekim 1782 C.E)	1 Şevval 1250 AH (30/31 Ocak 1835 C.E)
33	- / -	31	Hâce Şâh Ahmed Saîd Farukî Mûceddidî nâm-ı diğer Habibullah Can-ı Cânân (Hâfız Ebû Saîd Farukî’nin oğlu) (Tâhirî/Gaforî/Mûceddidîyye-Siracîyye ve Süleymân’îyye Silsileleri)	Medine, Suudi Arabistan		2 Rebiülevvel 1277 AH (18/19 Eylûl 1860 C.E)
- / - / -	- / -	32	Muhammed Mazhar İş’an Can-ı Cânân (Hâfız Ebû Saîd Sâhib'in torunu ve Habibullah Cân-ı Cânân Ahmed Saîd Sahib'in oğlu); (Sadece Süleymân’îyye Silsilesi.)
- / - / -	- / -	33	Buhâralı Selahüddin İbn-i Mevlâna Siracüddin (Sadece Süleymân’îyye Silsilesi.)

Kaynakça

1. Faiz Naqshband (Urdu Translation): Malfuzat of Shah Ghulam Ali Dehlavi, p.46
2. Faiz Naqshband (Urdu Translation): Malfuzat of Shah Ghulam Ali Dehlavi, p.325