İmadeddin Nesimî

Başlığın diğer anlamları için Nesimî sayfasına bakınız.

İmadeddin Nesimî
Sovyet dönemi (1973) posta pulunda Nesimî
Doğum	Ali İmadeddin 1369 {?} (?)[1]
Ölüm	1417 Halep, (bugün Suriye)
Anıtlar	Nesimi heykeli (Bakü, Azerbaycan)
Milliyet	Türk
Meslek	Divan edebiyatı şâir, mutasavvıf, Hurufilik halifesi ve dai
Ebeveyn(ler)	Seyyid Muhammed

İmadeddin Nesimî (1369, (?)^[1] - 1417, Halep) veya uzun olarak Seyid Ali İmadeddin Nesimî mahlası ile tanınan, 14. yüzyılda yaşamış Azerbaycanlı ya da Iraklı Hurûfi meşrep Türk divan şairi.

Yaşamı

Nesimi’nin yaşamı hakkında bugün elimizde çok sınırlı bilgiler bulunmaktadır ve değişik kaynaklardan sağlanan bilgiler de çok kere birbiriyle çelişkilidir. Adı İbn Hâcer el-Askalanî'nin eserinde Nesimüddin, Sıbt İbnü'l-Acemi'nin eserinde Ali ve diğer bazı kaynaklarda Celaleddin ve Ömer olarak geçmektir.^[1] İmamüddin gerçek adı değil lakabıdır.^[1]

Doğum tarihinin 1369-1370 yılları arasında olduğu büyük olasılıkla 1369’da olduğu belirtilmiştir. Kaynakların çoğunluğunda doğum yeri hakkında farklı rivayetler vardır.^[1] İbn Hâcer el-Askalanî Tebriz'de^[2], Aşık Çelebi Diyarbakır'da ve bazı İran kaynakları Şiraz ya da Şirvan'da doğduğunu söyler.^[1] Osmanlı şair tezkiresi yazarı Latifi ise Bağdat'ın Nesim nahiyesinde doğduğu için Nesimi mahlasını kullandığını bildirmektedir.^[3] Bağdat dolaylarında günümüzde Nesim nahiyesi bulunmadığı ve eski eserlerde de Nesim adli bir mevkiye rastlanmamıştır.^[4] Nesimi'nin babasının bir iyi eğitimli alim olduğu ve Şirvan'da gayet önemli bir şahsiyet olduğu bildirilmektedir. Nesiminin soy kökünün, peygamber Muhammed'e kadar ulaştığı ve bunun için kendisinin ve babasının "Seyyid" unvanı ile anıldıklarından söz edilmektedir. Nesimi’nin bir küçük kardeşinin de bulunduğu; onun da yaşadığı, baba ismi ve Şah Kendan mahlası ile şiirler yazdığı ve mezarının Şamahı'daki eski kabristanda olduğu ve bu mezar taşının Şah Kendan mahlası taşıdığı belgelenmiş, buna karşılık Nesimi'nin kendi mezarının Şamahı’da bulunmadığı da belgelidir.

Nesimi'nin doğduğu dönemde Şamahı şehri, Şirvan’ın kültür merkezi hâline gelmiş, burada tanınmış mektep ve medrese bulunmuş, şehrin zenginlerinin şahsi kütüphaneleri olmuştur. Onların meclislerinde şiir ve müzik meclisleri tertip edilmekteydi. Âlim ve hekim Kafieddin Darü’ş-şifa adlı tıp akademisinde faaliyet gösterip kendisi tabip yetiştirmekte idi. Nesimi'nin eğitiminin bu kültür çevresinde geçtiği ve tıp, astronomi, matematik ve mantık bilimlerini de ihtiva eden derin bir İslam eğitimi alıp yetiştiği kabul edilmektedir.

Bu eğitimden sonra önce Sibli'nin müridi olmuştur. Sonra Hürufilik kurucusu Esterabadi Fazlullah Naimi'nin (1339?-1394) hizmetine girmiş, ondan yakın eğitim ve terbiye almıştır. Onun taraftar toplama seferlerine mürşidi olarak iştirak etmiş; onun yoldaşı ve çok geçmeden onun halifesi olmuştur. Onun kızı ile de evlenmiştir. Böylece Nesimi, Hurufilik abdallar zümresinin başı ve yol göstericisi olmuştur.

Şiirlerini Hurufilik inançlarını yaymak için yazdığı ve bu inancı yaymak için Azerbaycan, İran ve Arap ülkelerine gittiği; I. Murad Hüdavendigâr döneminde Anadolu'da Osmanlı topraklarına da gelmiştir.

Fazlullah’ın öldürülmesi üzerine Azerbaycan’dan ayrılıp Türkçe şiirleriyle tanındığı Anadolu’ya gelen Nesimî’nin, I. Murad devrinde Bursa’ya ulaştığı ve burada iyi karşılanmadığı anlaşılmaktadır. Kendisinin de Hacı Bektaş-ı Veli'den^[5] etkilendiği ileri sürülmektedir. Ayrıca Hacı Bayram-ı Veli ile görüşmek için Ankara’ya gitmiş, Hurûfilik’le ilgili fikirleri sebebiyle huzura kabul edilmemiştir. Ancak Ali Şîr Nevaî’nin Nesimî hakkında övgü dolu sözler söylemesi onun Orta Asya Türk dünyasında önemli bir kişilik olduğunu göstermektedir. Hatta bir kısım Anadolu Beylerini de etkilemiştir. Anadolu’da fikirlerini yayacak ortam bulamayan Nesimî o tarihte Hurûfiler’in Suriye’deki en önemli merkezi olan Halep’e gitti. Halkın yanı sıra Dulkadiroğlu Ali Bey’le kardeşi Nâsırüddin ve Karayülük Osman, Karakoyunlu Hükümdarı Cihan Şah gibi devlet adamları da fikirlerinden etkilendiler.

Edebî yaşamı

Macaristan posta pulunda İmadeddin Nesimî
(Ressam: Cengiz Mehbaliyev)

Azerbaycan Türkçesi^{[6][7][8][9][10][11]} tarzında bir Türkçe divanı^[3] ve bir Farsça^[12] divanının yanı sıra Arapça şiirler^[13] de yazmıştır. Şiirleri dönemin birçok şairini etkilemiştir. Şiirlerinde Hallâc-ı Mansûr'u andıran ifadeler kullanmasıyla idarecilerin tepkilerini üzerine çekmiştir.^[14],

Nesimî şairlik gücünü fikirlerini yaymak için kullandı. “Tanrı’nın insan yüzünde tecelli etmesi” ve “vücudun bütün organlarını harflerle izah” gibi fikirleri dönemin dini yetkililerince tepkiyle karşılandı. Bir süre sonra Halep uleması, görüşlerinin İslam’a aykırı olduğunu ileri sürerek öldürülmesi için fetva verdi. Mısır Çerkes kölemen hükümdarı Muavyed Şeyh'in onayını alan saltanat naibi Emir Yeşbek tarafından boynu vurulup derisi yüzülmek suretiyle 1417 yılında öldürüldü.^[15] Cesedi Halep’te 7 gün teşhir edilmiş, sonrasında vücudu parçalanarak birer parçası inançlarını bozduğu düşünülen Dulkadiroğlu Ali Bey’le kardeşi Nâsırüddin ve Kara Yülük Osman’a gönderilmiştir.^[16].

Çeşitli nazireler yazmış, şiirleri Anadolu, Azerbaycan ve İran'da yayılmıştır.

Azerbaycan Nesimi Dilcilik Enstitüsü

Azerbaycan Cumhuriyeti’nde Azerbaycan Türkçesi ile uğraşan en yüksek akademik kurum olan dilcilik enstitüsüne Nesimi’nin ismi verilmiştir; Azərbaycan Nəsimi Dilçilik İnstitutu. Nesimî Dilcilik Enstitüsü, Türkiye'de kurulu bulunan TDK karşılığı bir işlev yürütmektedir. Bakü'nün merkezi meydanlarının birinde de Nesimî heykeli ve "Nesimî" metro istasyonu bulunmaktadır.

Ayrıca bakınız

• Azeri yazarlar listesi
• Hurûfilik

Kaynakça

1. TDV, İslam Ansiklopedisi, cilt: 33,  sayfa: 3
2. Nesîmî ile aynı dönemde yaşayan İbn Hacer el-Askalânî onu Tebrizli gösterir (İnbâǿü’l-ġumr, VII, 269-270). İbnü’l-İmâd da aynı bilgiyi tekrarlar.
3. Hanif, N. (2002) (İngilizce). Biographical encyclopaedia of Sufis. New Delhi, India: Sarup & Sons Publishers. s. 360. http://books.google.com/books?id=Y7JInpQL0x8C&pg=PA360. 
4. Cengiz, Halil Erdoğan (1972), Divan Şiiri Antolojisi, Ankara: Bilgi Yayınevi. s. 148-175.
5. http://huham.com/asiklar.php?type=goruntule&&id=2
6. Azeri Turkish, Encyclopaedia Iranica
7. Průšek, Jaroslav (1974) (İngilizce). Dictionary of Oriental Literatures. Basic Books. s. 138. 
8. Mitler, Louis (1988) (İngilizce). Ottoman Turkish writers: a bibliographical dictionary of significant figures in pre-Republican Turkish literature. P. Lang. s. 109. http://books.google.com/books?id=oyhkAAAAMAAJ. "Nesîmî wrote in a form of Azeri and is held to be the father of Azerbaijani written verse by many." 
9. Burrill, Kathleen R. F. (1973) (İngilizce). The quatrains of Nesîmî, fourteenth-century Turkic Hurûfi. Mouton. s. 46. http://books.google.com/books?id=1xBkAAAAMAAJ. "Generally he is accounted an Azeri Turkic rather than an Ottoman poet" 
10. Baldick, Julian (2000) (İngilizce). Mystical Islam: An Introduction to Sufism. I. B. Tauris. s. 103. ISBN 1-86064-631-.. 
11. Lambton, Ann K. S.; Holt, Peter Malcolm; Lewis, Bernard (1970) (İngiliz). The Cambridge History of Islam. Cambridge University Press. s. 689. ISBN 0-521-29138-0. 
12. "Nesīmī, Seyyid ʿImād al-Dīn" (İngilizce). Encyclopaedia of Islam. Brill Online. 2008. http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_SIM-5892. 
13. "Seyid Imadeddin Nesîmî" (İngilizce). Encyclopedia Britannica. 2008. http://www.britannica.com/eb/article-9055331/Seyid-Imadeddin-Nesîmî. 
14. Öztürk, Yaşar Nuri (2.bas. ) Enel Hak İsyanı- Hallâc-ı Mansûr (Darağacında Miraç) , Yeni Boyut Yayınları, 2.b., ISBN 978-975-6779-54-5
15. İslam Ansiklopedisi, A. Azmi Bilgin
16. Ünver, Mustafa, İslam’ın Solunda Bir Kur’an Şairi: Nesimi ve Hac Motifleri

Dış kaynaklar

• Cengiz, Halil Erdoğan (1972), Divan Şiiri Antolojisi, Ankara : Bilgi Yayınevi. s. 148-175.
• Aktaş, Hasan (2004), Yeni Türk Şiirinde Seyyid Nesîmî Okulu ve Misyonu, Edirne
• Kürkçüoğlu, Kemâl Edib, (1985) Seyyid Nesîmî Dîvanı’ndan Seçmeler, 2. baskı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları
• Burrill, Kathleen R. F. (1973) The quatrains of Nesîmî, fourteenth-century Turkic Hurûfi. Mouton. (İngilizce)

Dış bağlantılar

• Bilgin, A.Azmi (2007) "Nesîmî" Türkiye Diyanet Vakfi İslâm Ansiklopedisi. c.33 say3-5 Online:
• Üzüm, İlyas (2007) "Nesîmî (Görüşleri)" Türkiye Diyanet Vakfi İslâm Ansiklopedisi. c.33 say.5-7 Online:
• Hanif, N. (2002) (İngilizce). Biographical encyclopaedia of Sufis. New Delhi, India: Sarup & Sons Publishers. s. 360. http://books.google.com/books?id=Y7JInpQL0x8C&pg=PA360. 
• Ünver, Mustafa, İslam’ın Solunda Bir Kur’an Şairi: Nesimi ve Hac Motifleri
• Editörler, (Son değişme 2015) "Seyid İmadeddin Nesimi" Encyclopedia Britannica Online: (İngilizce)
• Usluer, Fatih (2009), "Nesîmî Şiirlerinin Şerhlerinde Yapılan Yanlışlıklar", Turkish Studies, International Periodical for the Languages, Litterature and History of Turkish or Turkic, cilt 4/sayi 2 , Kis, ss. 1072-1091.
• İmâdeddîn Nesîmî