İrlanda

Başlığın diğer anlamları için İrlanda (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

İrlanda Éire / Ireland İrlanda
Bayrak Arma
Marşı: Amhrán na bhFiann "The Soldier's Song" "Askerin Şarkısı"
Başkent ve		Dublin 53°26′K 6°15′B / 53.433°K 6.25°B
Resmî diller		İrlandaca (36%), İngilizce (64%)
Etnik gruplar (2006)		İrlandalı (87%), Diğerleri (13%)
Hükûmet		Üniter Parlamenter Cumhuriyet
•	Cumhurbaşkanı	Michael D. Higgins
•	Başbakan	Enda Kenny
Kuruluşu
•	İlan	24 Nisan 1916
•	Bağımsızlık Bildirgesi	21 Ocak 1919
•	İngiliz-İrlanda Antlaşması gereği Serbest İrlanda Devleti adıyla dominyon statüsünde bağımsız olması	6 Aralık 1921
•	İngiliz-İrlanda Antlaşması sonucu 1 yıl sonra tam bağımsız olması	6 Aralık 1922
•	Anayasa	29 Aralık 1937
•	İngiliz Milletler Topluluğu'ndan Ayrılma	18 Nisan 1949
Yüzölçümü
•	Toplam	70,273 km^2 (120.) İfade hatası: Beklenmedik div operatörü mil^2
•	Su (%)	2.00
Nüfus
•	2010 tahmini	4.481.430(2010) (121.)
GSYH (SAGP)		2015 tahmini
•	Toplam	250.286 milyar$ (56.)
•	Kişi başına	$53.841 (11.)
GSYİH (düşük)		2015 tahmini
•	Toplam	227.498 milyar$ (42.)
•	Kişi başına	$48.939 (14.)
Gini (2011)		29.8 düşük
İGE (2004)		0.956 Hata: Geçersiz İGE değeri · 4.
Para birimi		Euro (€) (EUR)
Zaman dilimi		WET (UTC+0)
•	Yaz (SU)	IST (WEST) (UTC+1)
Trafik akışı		sol
Telefon kodu		353
Internet TLD		.ie

İrlanda (İrlandaca: Éire^[1], İngilizce: Ireland) ya da resmî adıyla İrlanda Cumhuriyeti (İrlandaca: Poblacht na hÉireann^[2], İngilizce: Republic of Ireland), kuzeybatı Avrupa'da bulunan ülke. Büyük Britanya Adası'nın batısındaki İrlanda Adası'nın yaklaşık altıda beşini kaplamaktadır. Kuzey doğusunda, Birleşik Krallık'a bağlı olan Kuzey İrlanda ile komşu olan İrlanda'nın batısı Atlas Okyanusu, doğusu İrlanda Denizi, güneydoğusu St George Kanalı, güneyi ise Kelt Denizi ile çevrilidir. Ülke, parlamenter demokrasi ve anayasal cumhuriyet ile yönetilmektedir.

6 Aralık 1921'de İngiliz-İrlanda Antlaşması gereğince, Serbest İrlanda Devleti adıyla İngiliz Milletler Topluluğu'na bağlı bir dominyon olarak kuruldu.^[3] Antlaşmanın yürürlük tarihinden 1 yıl sonra (6 Aralık 1922) tam bağımsızlığa kavuşmuştur.

Ülke, 1 Ocak 1973'ten beri Avrupa Birliği üyesidir.

Tarih

1916 Nisan'ındaki Paskalya Başkaldırısı'nın ardından gelen baskı döneminde, İrlandalı gönüllüler IRA (Irish Republician Army, İrlanda Cumhuriyetçi Ordusu) çatısı altında örgütlenerek Britanyalılar'a karşı bir gerilla savaşına giriştiler. İngiliz başbakanı David Lloyd George biri Kuzey İrlanda, diğeri Güney İrlanda için olmak üzere iki parlamento kurarak kontrolü elinde tutmaya çalıştı. Gerçekten, protestan Kuzey İrlanda'da (Ulster) parlamento toplandı. Ancak katolik Güney İrlanda, İngilizlere ödün vermeyi reddetti. Bunun üzerine İngiliz başbakanı Lloyd George İrlandalı yurtseverler ile görüşme masasında barış yaptı.

Antlaşma sonucunda Güney İrlanda uygulamada Serbest İrlanda Devleti adıyla bağımsızlığını kazandı (6 Aralık 1921 tarihli, İngiliz-İrlanda Antlaşması). Kuzey İrlanda ise Birleşik Krallık'a bağlı kaldı. Antlaşma sırasında statüsü, İngiliz Milletler Topluluğu'na bağlı bir dominyon olarak geçen İrlanda antlaşmanın yürürlük tarihinden 1 yıl sonra (6 Aralık 1922) tam bağımsızlığa kavuşmuş ve yüzyıllar süren işgalden sonra İngiliz güçleri İrlanda'nın büyük bir kısmından çekilmiştir.

Fakat IRA'nın aşırı kanadı, Eamon de Valera'nın öncülüğünde, İrlanda'nın bir bölümünü bağımsız, bir bölümünü de yeniden İngiltere'ye bağlı kılan anlaşmayı kabul etmedi. Bunu, bu anlaşmayı destekleyenlerin ve anlaşmaya karşı olanların savaştıkları bir iç savaş izledi. Sonunda IRA, İrlanda'nın bölünmesine razı oldu. 1925'te gerçekleşen Bağımsız İrlanda ile Kuzey İrlanda arasındaki sınır belirleme görüşmelerinden sonuç çıkmadı.

De Valera'nın Fianna Fáil partisi, 1927'de başbakan William Cosgrave'in hükümetine katıldı. 1932'de De Valera başbakan oldu ve Birleşik Krallık karşıtı bir takım ekonomik önlemler aldı. II. Dünya Savaşı'nda İrlanda tarafsız kaldı. 1948'de De Valera seçimleri kaybetti ve 1949'da İrlanda Cumhuriyeti ilan edildi. 1951'de De Valera yeniden başbakan, 1959'da ise cumhurbaşkanı oldu. 1972'de bir referandum ile Roma Katolik Kilisesi'nin devlet üzerindeki etkisi ortadan kaldırıldı. 1973'te protestan Erskine Childers cumhurbaşkanı oldu. Onu Cearbhall Ó Dálaigh (1974-1976), Patrick Hillary (1976-1990), Mary Robinson (1990-1997) izledi.

Fizikî yapı

İrlandanın topografisi

İrlanda'nın orta bölümü, doğuda Dublin’den batıda Galway’e kadar uzanan bir düzlüktür. Bu düzlük otlaklardan ve ormanlardan meydana gelir ve Büyük Allen bataklığı da bu ovadadır. Ovanın çevresinde 900 m’yi geçmeyen dağlar vardır. Başlıca sıradağlar arasında Wicklow Dağları yer alır. 926 m yüksekliğindeki Lugnaquilla bu dağların en yüksek yeridir. Güneybatıda Kerry Dağlarında Macgillycudys Reeks Dağı(1040 ) Carrantuohill de zirveyi meydana getirir. Burası İrlanda'nın en yüksek dağıdır. Connemare Dağları, Mayo Dağları ve kuzeybatıdaki Donegal Dağları başlıca sıradağlarıdır.

Bataklıklar ülkenin 1/6’ini kaplar. Bunlar genellikle Shannon Irmağının batısında yer alır. Britanya Adalarının en uzun ırmağı olan Shannon 385 km uzunluğundadır. Ülkenin diğer önemli ırmağı Liffey’dir. Önemli gölleri arasında yine İngiliz adalarının en büyük gölü olan Logh Neagh bulunur. Ayrıca göller bölgesinde Ree, Derg ve Killarney de önemli göller arasındadır.

İklim

İrlanda ılıman bir deniz iklimine sahiptir. Temmuz ayında elde edilen sıcaklıklar güneyde 16° ile kuzeyde 14° arasında değişir. Kışlar nispeten sıcak geçer ve sıcaklık Ocak ayında 4° ile 7° arasında değişir. Ülkeye hakim olan Atlas Okyanusu'ndan gelen nemli rüzgarlar ülkenin yıl boyunca yağış almasına neden olur. Ülkenin yaklaşık yüzde sekseni yılda ortalama 762 ile 1270 mm arasında yağış alır. Yağışlar nedeniyle ülke oldukça ıslaktır. Çoğu günler sis tabakasıyla kaplıdır.

Doğal kaynaklar

Bitki örtüsü ve hayvanlar: İrlanda topraklarının yaklaşık üçte ikisi çayır ve meralardan meydana gelmektedir. Orman yok denecek kadar azdır. En çok rastlanan ağaçlar meşe, dişbudak ve akağaçtır. İrlanda tamamıyla bir kır ülkesidir.

Madenler

İrlanda'nın maden kaynakları sınırlıdır. Adanın muhtelif yerlerine dağılmış durumda küçük bakır, gümüş, kurşun, çinko, altın ve demir yatakları vardır. Az miktarda taş kömürü bulunur. Adanın geleneksel yakıtı peat denilen yarı karbonlaşmış nebati toprak örtüsüdür.

Nüfus ve Sosyal Hayat

İrlanda’nın nüfûsu 4.109.086'dır. Kilometre kareye 53 kişi düşer. Nüfus yoğunluğu doğu ve kuzeyde yüksek, batıda ise düşüktür. Nüfus artışı % 0.5’tir. Nüfus azlığına göçler sebep olmaktadır. Göçlere özellikle kadınlar katılmaktadır.

Din

Nüfusun % 95’i Katolik, % 5’i Protestandır.

Dil

İrlanda Gaelcesi ve İngilizce olmak üzere iki resmî dili vardır.İngilizceyi konuşanlar daha çoktur. İrlanda dili bütün okullarda mecbûrîdir. İngilizce Seviyeleri de İrlanda Diline Nazaran Oldukça İyidir. İrlanda dilinin resmi adı Gaelik'dir.

Eğitim

6-14 yaş arasında öğrenim mecburî olup, ücretsizdir. Ülkede 3415 ilkokul vardır. Orta öğretim kurumları özel olup, çoğunlukla dinsel kurumlar tarafından yönetilir. Devlet tarafından yardım görür. Yüksek öğrenim 1908 yılında kurulan Millî İrlanda Üniversitesi ile Dublin Üniversitesi tarafından sağlanır.

Siyaset

İrlanda Cumhuriyeti, egemen, bağımsız ve demokratik bir devlettir. Parlamento, başkan ve iki meclisten meydana gelir. Bunlar Temsilciler Meclisi ve Senatodur. Cumhurbaşkanı 7 yıl süreyle 18 yaşından büyük seçmenler tarafından seçilir. Senato 60 üyeli olup, 11 üyesi başbakan tarafından tayin edilir. Meclis ise 166 üyelidir. Mahallî idâre için ülke 27 bölge konseyine ve 4 ilçe konseyine ayrılmıştır.

Nüfus

Yıllara göre İrlanda Nüfusu

Sembolleri

Üç yapraklı yonca (shamrock), arp ve siyah bira (stout) Guinness, İrlanda'nın sembolleridir. Guinness Rekorlar Kitabı da bu ünlü siyah biranın üreticisi tarafından hazırlanmaktadır.

Ekonomi

İrlanda ekonomisi tarıma ve endüstriye aynı derecede bağlıdır. Refah seviyesi yüksek olup, dünya devletleri arasında ilk on arasındadır. Ayrıca ülke düşük vergi oranları nedeniyle Google, Facebook, Apple ve Twitter gibi teknoloji şirketleri tarafından Avrupa üssü olarak kullanılmaktadır.^[4]

Tarım

Ovalardaki toprakları genellikle verimlidir. Tarımda yulaf ve patates yetiştiriciliği başta gelmektedir. Çalışan nüfusun üçte biri tarımla uğraşmaktadır. Diğer yetiştirdiği ürünler buğday, arpa ve şeker pancarıdır..

Hayvancılık

Topraklarının yaklaşık üçte ikisi çayırlık ve meralardan meydana geldiği için hayvancılık çok gelişmiştir. Yılın on ayında hayvanlar otlaklarda otlayabilir. Sığır yetiştiriciliği hayvancılıkta başta gelir. Dağlık bölgelerde ve cılız otlaklarda koyun yetiştiriciliği yapılır. Koşum hayvanı olarak at beslenir. Dört tarafı denizlerle çevrili olmasına rağmen İrlanda’da balıkçılık çok gelişmemiştir. 1977’de Balıkçılık Bakanlığının kurulmasıyla bir sanâyi hâlini almıştır.

U2, dünyaca ünlü İrlandalı müzik grubu

Ülkede çalışanların yaklaşık üçte biri imalat, madencilik ve inşaat sektörlerinde istihdam olmaktadır. Ağır sanayi ise gelişmemiştir. İmalat sanayinin büyük bölümü ise Dublin’de toplanmıştır. Başlıca endüstri, gıda, yapı malzemeleri, dokuma, giyim, kimya, metalurji, elektrik malzemeleri ve tütün sektörleridir. İrlanda, sanayideki kömür ve petrolden doğan enerji açığını hidrolik santrallerle kapatmaya çalışmaktadır. Yabancı sermâye sanâyinin gelişmesini de teşvik etmektedir. Halihazırda petrol ve yer altı gazı çıkarılmamak ile birlikte bu yöndeki araştırmalar devam etmektedir.

Ticaret

Besin ürünleri ihrâcâtın yarısından fazlasını meydana getirir. Sığır eti ihrâcât toplamının dörtte birini teşkil eder. Canlı hayvan satışı da ihrâcatta önemli yer tutar. Diğer ihraç ürünleri kimyâsal maddeler, makineler, süt ürünleri, yumurta ve dokuma malzemeleridir. İhrâcatın onda dokuzunu İngiltere ile yapmaktadır. İrlanda dışarıdan ağır makina, nakliyat malzemeleri, petrol ve petrol ürünleri, tahıl ve hammaddeler satın alır. İthâlatın yarısını İngiltere’den sağlar. İrlanda 1973 yılında AET’ye katılmıştır.

Ulaşım

İrlanda’nın toplam kara yolu uzunluğu 9722 km’dir. Demir yollarının uzunluğu ise 1988 km’dir. Hava ulaşımı, İrlanda Hava Yolları ile sağlanır. Ada olduğu için birçok limanı vardır. İrlanda’nın 100 gross tonluk 80 büyük gemisi bulunmaktadır.

İlgili filmler

• 'Angela's Ashes', (1999) Fragman
• 'The Wind that Shakes the Barley', (2006)
• 'Nothing Personal' (Thaddeus O'Sullivan)(1995)
• 'Michael Collins (1996)
• 'Devil's Own (Harrison Ford,Brad Pitt)
• ' PS: I Love You (Gerard Buttler, Hillary Swank)
• Leap Year (Amy Adams,Matthew Goode)
• The Commitments (1991)
• Bloody Sunday (2002)
• Once (2006)
• Ondine (2010) (Collin Farrell, Alicja Bachleda)

Ayrıca bakınız

• Kuzey İrlanda
• Britanya Adaları (terminoloji)
• Keltler

Kaynaklar

1. İrlanda hükûmeti (1937). "Madde 4". İrlanda Anayasası. Dublin. 4 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20120304051211/http://www.taoiseach.gov.ie/upload/static/256.htm. "The name of the State is Éire, or, in the English language, Ireland." 
2. İrlanda Hükûmeti (1948). "Article 2". İrlanda Cumhuriyeti Anayasası, 1948. Dublin: İrlanda Hükûmeti. 29 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20131029194340/http://www.irishstatutebook.ie/1948/en/act/pub/0022/sec0002.html. "It is hereby declared that the description of the State shall be the Republic of Ireland." 
3. David Reynolds, Charles Teddlie, Sam Stringfield ve Bert Creemers (2003). World class schools: international perspectives on school effectiveness. Londra. 
4. "Youtube Türkiye’de reklam almaya başlıyor". samanyoluhaber. 4 Mayıs 2013. 10 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20140410202428/http://www.samanyoluhaber.com/teknoloji/Youtube-Turkiyede-reklam-almaya-basliyor/1002589/. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2013.