1994 San Marino Grand Prix

  1994 San Marino Grand Prix

Yarış ayrıntıları
16 yarışlık 1994 Formula 1 sezonunun 3. yarışı
Tarih	1 Mayıs 1994
Resmî ad	14° Gran Premio di San Marino
Yer	Autodromo Enzo e Dino Ferrari Imola, Emilia-Romagna, İtalya
Pist	Sürekli yarış merkezi 3,065 mil / 4,933 km
Yarışılan mesafe	58 tur, 191,12 mil / 307,547 km
Planlanan mesafe	58 tur, 177,77 mil / 286,114 km
Hava	Güneşli
Pol
Pilot	Ayrton Senna	Williams-Renault
Zamanı	1:21.548
En hızlı tur
Pilot	Damon Hill	Williams-Renault
Zamanı	1:24.335 (58 turluk yarışın 10. turunda)
Podyum
Birinci	Michael Schumacher	Benetton-Ford
İkinci	Nicola Larini	Ferrari
Üçüncü	Mika Häkkinen	McLaren-Peugeot

1994 San Marino Grand Prix (resmi adıyla 14° Gran Premio di San Marino), 1 Mayıs 1994 tarihinde İtalya'nın Imola şehrinde Autodromo Enzo e Dino Ferrari pistinde düzenlenen Formula 1 yarışıdır. San Marino yarışı, 1994 Formula 1 sezonunun toplamda üçüncü ve Avrupa kıtasındaki ilk yarışıydı. Yarış haftasında Avusturyalı pilot Roland Ratzenberger ve 3 kez dünya şampiyonu olan Brezilyalı pilot Ayrton Senna kaza yapıp, hayatlarını kaybettiler. İngiliz televizyon kanalı BBC spikeri Murray Walker bu yarışı "Bir Grand Prix için en kara günlerden biriydi, bunu hatırlayabiliyorum."^[1] şeklinde tanımladı.

Yarışı Michael Schumacher birinci olarak tamamladı. Kupa töreninin sonunda yapılan basın toplantısı esnasında konuşan Schumacher "Kendimi ne memnun ne de mutlu hissedebildim." şeklindeki açıklamasıyla, yarışta yaşanan kazadan dolayı duyduğu üzüntüyü dile getirdi. Nicola Larini kariyerindeki ilk Formula 1 puanını alarak, podyumda ikinci sırada kendine yer buldu. Fin pilot Mika Häkkinen ise yarışı üçüncü sırada tamamladı.

Yarış haftasında yaşanan kazalar yetkilileri, motor sporlarında sürekli olarak artan kazalar hakkında güvenlik önlemleri almaya itti. Grand Prix Sürücüler Birliği 12 yıl sonra yeniden kuruldu, Formula 1 araçlarında ve pistlerinde önemli değişikliklere gidildi. Yarıştan sonra birçok kural yeniden ele alındı ve Bahreyn Uluslararası Pisti gibi büyük kaçış alanları ile araçların bariyerlere çarpmadan önce yavaşlamasının sağlandığı yeni pistler inşa edildi. HANS sistemi (Kafa ve Boyun Destek Sistemi) adı verilen destek sistemleriyle sürücülerin başından darbe almasının engellenmesi amaçlandı.^[2]

San Marino'da hayatını kaybeden Senna, yaklaşık 500.000 kişinin katıldığı devlet töreni ile ülkesi Brezilya'da toprağa verildi. İtalyan savcılar altı kişi hakkında Ayrton Senna'nın ölümü ile ilgili olarak adam öldürmek suçundan dava açtı; fakat sonraları bu kişilerin beraatine karar verildi. Toplam 11 yıldan uzun süren temyiz süreci sonucunda, verilen beraat kararı onaylandı.^[3]

Yarış raporu

Sıralama turları

Cuma

Pilotların yarışa başlayacakları sıralamayı belirleyecek turların 29 Nisan Cuma günü yapılan bölümünde^[4] Jordan pilotu Rubens Barrichello Variante Bassa virajında 225 km/sa (140 mil/sa) süratle, pisti sınırlayan bordürlere (kerb) çarpınca, otomobili havalandı.^[5] Araç, yere düşene kadar, havada birkaç kez takla attı. Brezilyalı pilot, lastik bariyerlerin üstüne düşen araçtan bilinci kapalı olarak çıkarıldı. Sağlık ekiplerinin olay yerinde müdahalesinin ardından hastaneye kaldırıldı. Barichello bir sonraki gün piste dönse de burnundaki kırık ve kolundaki alçı yarışmasına engeldi. Kazadan on yıl sonra, San Marino'da Williams-Renault takımıyla yer alan Damon Hill o anki duygularını "Hepimiz içimizdeki sesi dinlemeyerek yarışa devam ettik; kendimizi araçlarımızın tank gibi sağlam olduğuna, ufak sorunlar olsa da önemli bir şey olmayacağına inandırdık" şeklinde dile getirdi.^[6]

Cumartesi

Roland Ratzenberger ön kanat arızası sebebiyle kaza yaparak ağır yaralandı.

Sıralama turlarının bitimine yirmi dakika kala, Simtek ile yarışan Roland Ratzenberger Villeneuve virajını alamadı; neredeyse dik açıyla karşı bölümdeki beton bariyerlerle çarpan pilot ağır yaralandı. Aracın sürücü bölümü zarar görmemiş olsa da, çarpmanın etkisi bazal kafatası kırığına neden oldu. Formula 1'de ilk sezonunu geçiren Ratzenberger'in, kazadan bir önceki turda Acque Minerali şikanında bordürlerden geçince, aracının ön kanadı hasar görmüştü. Olayın arkasından Avusturyalı pilot pite girmek yerine turuna devam etti. 306 km/sa (190 mil/sa) hıza ulaşan aracın ön kanadındaki bu problem, pilotun kontrolü kaybetmesine yol açtı.^[7]

Doktorlar Ratzenberger'e müdahale ederken sıralama turları durduruldu. Yaklaşık 25 dakika sonra mücadele yeniden başladı ancak Williams ve Benetton'un da içinde olduğu takımlar sıralamalara devam etmedi.^[8] Olayların ardından hastaneden yapılan açıklamada Ratzenberger'in kazadaki yaralanmalara bağlı olarak hayatını kaybettiği duyuruldu. Böylece Riccardo Paletti'nin 1982 Kanada Grand Prix'teki kazasından sonra, ilk kez ölümlü bir yarış haftası yaşandı. Elio de Angelis'in Paul Ricard Pisti'nde Brabham'la yaptığı test sürüşlerinde ölümünün üzerinden ise sekiz yıl geçmişti. O dönemde Formula 1 pist sağlık ekibinin başında olan Profesör Sid Watkins anılarında Ayrton Senna'nın, ölüm haberine tepkisini "Ayrton yıkılmıştı ve omuzumda ağladı." şeklinde aktardı.^[9] Watkins "Daha ne yapman lazım? Üç defa şampiyon oldun, açık farkla en hızlı sürücüsün. Hadi burada bırak ve balık tutmaya gidelim" diyerek Senna'yı yarışmamaya ikna etmeye çalıştığını; ancak onun "Sid, bizim kontrolümüzde olmayan şeyler var. Yarışı bırakamam, devam etmeliyim." şelinde karşılık verdiğini yazdı.^[9]

Senna sıralamalarda, şampiyona lideri Michael Schumacher'in önünde yer almayı başararak, pol pozisyonunun sahibi oldu. Gerhard Berger üçüncülüğü ve Senna'nın takım arkadaşı Damon Hill dördüncü sırayı aldı. Ratzenberger'in kaza yapmadan önce yaptığı derece ise yarışa 26. sırada başlamasına imkan tanıyordu.

Yarış

İlk başlangıç

Üç kez dünya şampiyonu Ayrton Senna'nın yarış sırasındaki ölümü Formula 1'i derinden etkiledi.

Yarışın başlamasıyla birlikte motoru çalışmayan Benetton sürücüsü J.J. Lehto pist üzerinde kaldı. Arka bölümden kalkan Pedro Lamy, görüş açışı diğer araçlar tarafından kapatılınca, Lehto'nun Benetton'unu göremeyerek arkadan çarptı. Çarpışmanın etkisiyle aracın lastikleri ve gövdeden parçalar koptu; seyircileri koruyan güvenlik bariyerini aşan bu cisimler dokuz kişide küçük yaralanmalara sebep oldu.^[10] Kazanın ardından güvenlik aracı piste girdi. Geçişlerin yasak olduğu güvenlik aracının pilotların önünde yer aldığı bu bölüm, pilotlar düşük hızda seyrettiğinden lastik sıcaklıklarının düşmesine yol açtı. Yarıştan önce pilotların basın toplantısında, Senna ve Gerhard Berger 1993 sezonunda Formula 1'e tekrar giren güvenlik aracının, lastiklerin sıcaklığını koruyacak hızla gitmediği için kaygılarını dile getirmişti.^[10] Daha sonra parkurun temizlendiği uyarısıyla güvenlik aracı pistten çıktı ve mücadele yeniden başladı. İki tur sonra, Micheal Schumacher'in önünde yer alan Senna'nın aracı, Tamburello virajında yoldan çıktı; hızı 306 km/sa (190 mil/sa)'ten 211 km/sa (131 mil/sa)'e kadar düşen Senna beton duvara çarparak durabildi.

Senna'nın kaza yaptığı Tamburello dönüşü

Yerel saatle 14:17'de gerçekleşen kazadan sonra yarışan durduğunu gösteren kırmızı bayraklar sallandı ve Senna'nın tedavisi için, Sid Watkins olay yerine geldi. Bir yarışta kırmızı bayraklar sallandığında araçların yavaşlaması, pit alanına dönmesi ve yeni uyarıya kadar beklemesi gerekiyordu. Bu sağlık ekipleri ve diğer pist görevlilerinin kaza alanına rahat ulaşması ve güvenli bir şekilde çalışmalarını sağlıyordu. Senna'nın kazasında yaklaşık on dakika sonra Larrousse takımı yanlışlıkla^[11] pilotlarından Érik Comas'a, yarış halen kırmızı bayraklarla durdurulmuş durumdayken, piste çıkış izni verdi. Görevliler neredeyse son sürat kaza bölgesine yaklaşan sürücüyü durdurmak için öfkeyle müdahale etti.^[12] Eurosport yorumcusu John Watson durumu "Şu ana kadar hayatımda gördüğüm en saçma şey" sözleriyle aktardı.^[12] Hiçbir kişiye veya araca çarpmayan Comas, kazayı gördükten sonra yarış alanını terk etti. Senna'nın tedavisi sırasında gösterilen (ana yayıncı RAI tarafından) sahneler durumu çok canlı olarak gösterince, BBC kendi kamerasını pit alanına çevirmeyi tercih etti.^[13] BBC yorumcusu Murray Walker sıkça, dünyaya canlı yayınlanan bu görüntüleri kesmeye çalışırken, bir yandan da izleyenlere aktarmak zorunda olmanın ne kadar üzücü olduğunu belirtti. Hurdaya dönen Williams'tan çıkarılan Senna havayolu ile Bologna yakınlarındaki Maggiore Hastanesi'ne kaldırıldı. Kazadan 37 dakika sonra, yerel zaman ile 14:55'te, yarış yeniden başladı.

İkinci başlangıç

Senna'nın Williams'ı Tamburello duvarına çarptı.

Yeniden başlayan mücadelede sonuç, durdurulan ilk yarış ve sonraki ikinci yarışın toplamına göre belirlenecekti. Başlangıçtan sonra liderliği alan Gerhard Berger olsa da, kazayla kesilen ilk bölümde Berger'den önde olan Schumacher, toplamda da birinci durumdaydı. Alman pilot 12. turda yarışta ilk sırayı ele geçirdi; bundan dört tur sonra aracında kontrol problemi yaşayan Berger yarış dışı kaldı. Daha sonra Schumacher pite girince geçici olarak yerini Larini aldı ancak onun da pite girmesiyle sıralama eski haline döndü.^[14]

Bitime on tur kala, Minardi sürücüsü Michele Alboreto pit alanını terkederken kopan arka lastiği, iki Ferrari ve bir Lotus mekanik çalışanına çarptı; bu kişiler tedavi için hastaneye götürüldü.^[15]

Michael Schumacher, Nicola Larini ve Mika Häkkinen'in önünde yarışı kazanarak 1994 Formula 1 sezonunda yapılan 3. yarışta alınabilecek en fazla puan olan 30'a ulaştı. Larini ise kariyerinde ilk kez podyuma çıktı; San Marino ayrıca pilotun kariyerinde puan kazandığı iki yarıştan biri oldu. Ödül töreninde Ayrton Senna ve Roland Ratzenberger için şampanyalarla kutlama yapılmadı.

Yarış sonrası

Schumacher'in yarışı tamamlamasından iki saat yirmi dakika sonra, yerel saat ile 18:40'ta, Dr. Maria Teresa Fiandri Ayrton Senna'nın öldüğünü açıkladı. Senna'nın resmi ölüm saati 14:17 olarak duyuruldu; bu da sürücünün kaza anında hayatını kaybettiğini gösteriyordu.^[16] Yapılan otopside ölüme, aracın süspansiyonundan bir parçanın sürücünün kaskı ve kafatasını geçerek verdiği zararın yol açtığı tespit edildi.^[17]

1981'de yapılan^[18] 1994 Imola parkuru bir daha Formula 1 yarışlarına ev sahipliği yapamadı. Pistte yarıştan sonra büyük değişiklikler yapılmıştı. Bunlar arasında Gerhard Berger (1989), Nelson Piquet (1987) ve son olarak Ayrton Senna kazalarının yaşandığı, hızlı dönüşten sonra yavaş şikandan oluşan Tamburello virajı da bulunmaktaydı. Bunun yanında FIA Formula 1 aracının özelliklerini belirleyen kurallarını yeniden yapılandırdı; 1995'te tüm takımlara 1994 sezonundaki araçlardan tamamen farklı yeni otomobiller tasarlamaları zorunluluğu getirildi.^[19] Yarış sabahı Senna ve Berger'in dillendirdiği endişeler, Grand Prix Sürücüler Birliği'ni (GPDA) bir sonraki yarış olan Monako Grand Prix'te yeniden oluşuma yöneltti. İlk olarak 1961'de kurulan GPDA, 1982 yılında dağılmıştı. Imola'daki kazaların ardından tekrar ortaya çıkışın amacı, standartların yükseltilmesi için sürücülerin fikirlerinin ortaya konmasına imkan tanımaktı. 1994 Monako Grand Prix'te başlama çizgisindeki ilk iki yer Brezilya ve Avusturya bayraklarının renkleriyle boyandı ve hayatın kaybeden iki pilotun anısına boş bırakıldı. Williams ve Simtek takımları Monako'ya tek araçla katıldı. Ayrıca yarış öncesi bir dakikalık saygı duruşunda bulunuldu.

Pistin yapısı 1994'teki ölümlü iki kaza sonrası değiştirildi.

Senna için 5 Mayıs 1994'te Brezilya'nın São Paulo kentinde devlet töreni düzenlendi. Yaklaşık 500.000 kişi caddelerde tabutun geçişini takip etti.^[1] Senna'nın rakiplerinden Alain Prost, tabutunu taşıyanlar arasındaydı.^[20] Formula 1 çevrelerinin büyük bölümü cenazeye katılırken, Formula 1'in yönetim teşkilatı FIA'nın başkanı Max Mosley ise 7 Mayıs 1994'te Avusturya'nın Salzburg kentinde Ratzenberger için yapılan törene katıldı.^[21] 10 yıl sonraki bir basın toplantısında Mosley "Ben onun törenine gittim çünkü herkes Senna'nın cenazesine katıldı. Oraya da birilerinin gitmesinin önemli olduğunu düşündüm." diye açıklamıştı.^[22]

Ekim 1996'da FIA, McLaren ve Mercedes-Benz ile işbirliği yaparak, sürücülerin kafalarına gelebilecek etkileri sınırlamak için araştırmalara başladı. Mercedes HANS (Kafa ve Boyun Desteği) sisteminin üreticileriyle, Formula 1'e uyarlama için bağlantıya geçti. HANS, ilk olarak 1991'de, kazalarda kafa ile boyunu koruyarak, Ratzenberger'in ölümüne yol açan bazal kafatası kırıklarını engellemek üzere üretilmişti. İlk testleri başarılı olan sistem için 2000 San Marino Grand Prix'inde sunulan son raporda HANS kullanımının tavsiye edildiği açıklandı. 2001 sezonunun başından itibaren ise kullanım zorunlu hale geldi.^[2]

2000 İtalya Grand Prix ve 2001 Avustralya Grand Prix'te kazaların direk etkisiyle hayatını kaybeden pist görevlileri olsa da, Senna halen bir Formula 1 kazasında Jules Bianchi'den önce ölen son sürücüdür.

Yargılama

İtalyan savcılar Senna'nın ölümü ile ilişkili olarak altı kişi hakkında yasal işlem başlattı. Bu isimler Williams takımından Frank Williams, Patrick Head ve Adrian Newey; Autodromo Enzo e Dino Ferrari pistinin sahiplerini temsilen Fedrico Bendinelli; pist direktörü Giorgio Poggi ve yarış direktörü Roland Bruynseraede'ydi.^[23] 16 Aralık 1997'deki mahkeme kararı bu altı kişinin, ölüme sebebiyet suçlamasından, beraatine hükmetti.^[24] Mahkemede pilotun ölüm sebebi, aracın ön bölümünde yapılan değişiklik olarak belirtildi.^[25] Aracın bu kısmı Senna'nın isteğiyle parçalanmış ve daha rahat edebileceği şekilde kaynaklanmıştı.

Mahkeme kararının ardından, savcı Patrick Head ve Adrian Newey için temyize başvurdu. 22 Kasım 1999'da ortaya çıkan yeni bir kanıt olmadığı için yapılan başvuru reddedildi. İtalyan Ceza Kanunu'nun 530. maddesi gereğince suçlamalar "oluşmamış fiil" olarak nitelendi.^[26] Bu karar Ocak 2003'te İtalyan Yargıtayı tarafından 530. maddenin yanlış yorumlandığına hükmedilerek bozuldu^[27] ve yeniden yargılama istendi. Son olarak 27 Mayıs 2005 tarihinde Head ve Newey suçsuz bulundu.^[3]

Sonuçlar

Sıralama turları

Sıra	No	Sürücü	Marka	S1 Zamanı	S2 Zamanı	Fark
1	2	Ayrton Senna	Williams-Renault	1:21.548	Zaman yok	—
2	5	Michael Schumacher	Benetton-Ford	1:22.015	1:21.885	+0.337
3	28	Gerhard Berger	Ferrari	1:22.113	1:22.226	+0.565
4	0	Damon Hill	Williams-Renault	1:23.199	1:22.168	+0.620
5	6	JJ Lehto	Benetton-Ford	1:22.717	1:24.029	+1.169
6	27	Nicola Larini	Ferrari	1:22.841	1:23.006	+1.293
7	30	Heinz-Harald Frentzen	Sauber-Mercedes	1:23.119	Zaman yok	+1.571
8	7	Mika Häkkinen	McLaren-Peugeot	1:23.611	1:23.140	+1.592
9	3	Ukyo Katayama	Tyrrell-Yamaha	1:24.000	1:23.322	+1.774
10	29	Karl Wendlinger	Sauber-Mercedes	1:23.788	1:23.347	+1.799
11	10	Gianni Morbidelli	Footwork-Ford	1:23.663	1:24.682	+2.115
12	4	Mark Blundell	Tyrrell-Yamaha	1:23.703	1:23.831	+2.155
13	8	Martin Brundle	McLaren-Peugeot	1:24.443	1:23.858	+2.310
14	23	Pierluigi Martini	Minardi-Ford	1:24.078	1:24.423	+2.530
15	24	Michele Alboreto	Minardi-Ford	1:24.276	1:24.780	+2.728
16	9	Christian Fittipaldi	Footwork-Ford	1:24.655	1:24.472	+2.924
17	25	Éric Bernard	Ligier-Renault	1:24.678	1:40.411	+3.130
18	20	Érik Comas	Larrousse-Ford	1:26.295	1:24.852	+3.304
19	26	Olivier Panis	Ligier-Renault	1:24.996	1:25.160	+3.448
20	12	Johnny Herbert	Lotus-Mugen-Honda	1:25.114	1:25.141	+3.566
21	15	Andrea de Cesaris	Jordan-Hart	1:25.234	1:25.872	+3.686
22	11	Pedro Lamy	Lotus-Mugen-Honda	1:26.453	1:25.295	+3.747
23	19	Olivier Beretta	Larrousse-Ford	1:27.179	1:25.991	+4.443
24	31	David Brabham	Simtek-Ford	1:27.607	1:26.817	+5.269
25	34	Bertrand Gachot	Pacific-Ilmor	1:27.732	1:27.143	+5.595
26	32	Roland Ratzenberger	Simtek-Ford	1:27.657	1:27.584	+6.036
27	33	Paul Belmondo	Pacific-Ilmor	1:28.361	1:27.881	+6.333
28	14	Rubens Barrichello	Jordan-Hart	14:57.323	Zaman yok	+13:35.775
Kaynak:[28]

Yarış

Sıra	No	Sürücü	Marka	Tur	Süre/Durum	BS	Puan
1	5	Michael Schumacher	Benetton-Ford	58	1:28:28.642	2	10
2	27	Nicola Larini	Ferrari	58	+54.942 s	6	6
3	7	Mika Häkkinen	McLaren-Peugeot	58	+70.679 s	8	4
4	29	Karl Wendlinger	Sauber-Mercedes	58	+73.658 s	10	3
5	3	Ukyo Katayama	Tyrrell-Yamaha	57	+1 tur	9	2
6	0	Damon Hill	Williams-Renault	57	+1 tur	4	1
7	30	Heinz-Harald Frentzen	Sauber-Mercedes	57	+1 tur	7
8	8	Martin Brundle	McLaren-Peugeot	57	+1 tur	13
9	4	Mark Blundell	Tyrrell-Yamaha	56	+2 tur	12
10	12	Johnny Herbert	Lotus-Mugen-Honda	56	+2 tur	20
11	26	Olivier Panis	Ligier-Renault	56	+2 tur	19
12	25	Éric Bernard	Ligier-Renault	55	+3 tur	17
13	9	Christian Fittipaldi	Footwork-Ford	54	Spin	16
YD	15	Andrea de Cesaris	Jordan-Hart	49	Spin	21
YD	24	Michele Alboreto	Minardi-Ford	44	Lastik prob.	15
YD	10	Gianni Morbidelli	Footwork-Ford	40	Motor prob.	11
YD	23	Pierluigi Martini	Minardi-Ford	37	Spin	14
YD	31	David Brabham	Simtek-Ford	27	Spin	24
YD	34	Bertrand Gachot	Pacific-Ilmor	23	Motor prob.	25
YD	19	Olivier Beretta	Larrousse-Ford	17	Motor prob.	23
YD	28	Gerhard Berger	Ferrari	16	Süspansiyon	3
YD	2	Ayrton Senna	Williams-Renault	5	Ölümlü kaza	1
YD	20	Érik Comas	Larrousse-Ford	5	Çekilme	18
YD	6	JJ Lehto	Benetton-Ford	0	Kaza	5
YD	11	Pedro Lamy	Lotus-Mugen-Honda	0	Kaza	22
DNS	32	Roland Ratzenberger	Simtek-Ford		Ölümlü kaza
DNQ	33	Paul Belmondo	Pacific-Ilmor			-
DNQ	14	Rubens Barrichello	Jordan-Hart		Sakatlık	-
Kaynak:[29] YD: Yarış dışı BS: Başlangıç sırası DNS: Yarışa başlamadı DNQ: Yarışa katılma hakkı kazanamadı

Yarıştan sonra oluşan sıralamalar

Sürücüler Şampiyonası Sıra Sürücü Puan 1 Michael Schumacher 30 2 Damon Hill 7 3 Rubens Barrichello 7 4 Gerhard Berger 6 5 Nicola Larini 6

Markalar Şampiyonası Sıra Marka Puan 1 Benetton-Ford 30 2 Ferrari 16 3 Williams-Renault 7 4 Jordan-Hart 7 5 McLaren-Peugeot 4

Kaynakça

1. "1994: Race ace Senna killed in car crash". BBC News. 1 Mayıs 1994. http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/may/1/newsid_2479000/2479971.stm. Erişim tarihi: 28 Ekim 2006. 
2. Ross Stonefeld (2001-02-21). "Helping Hans". AtlasF1. Haymarket. 10 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20120210213711/http://atlasf1.autosport.com/2001/feb21/stonefeld.html. 
3. "Top designers acquitted on Senna". BBC Sport. 2005-05-27. http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/motorsport/formula_one/4587195.stm. Erişim tarihi: 2006-10-28. 
4. Longmore, Andrew (1994-10-31). "Ayrton Senna: The Last Hours". The Times. News International. 12 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20090312061004/http://www.cstudio.net/may194.html. Erişim tarihi: 2006-10-28. 
5. Maurice Hamilton. Frank Williams. Macmillan. s. 232. ISBN 0-333-71716-3. 
6. Damon Hill (2004-04-17). "Had Ayrton foreseen his death?". The Times (Londra: News International). http://www.timesonline.co.uk/article/0,,12771-1077121,00.html. Erişim tarihi: 2006-10-28. 
7. Brad last=Spurgeon (1999-04-30). "5 Years After Senna's Crash, Racing Is Safer – Some Say Too Safe: Imola Still Haunts Formula One". International Herald Tribune. 2007-09-12 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20070912064134/http://www.iht.com/articles/1999/04/30/prix.2.t_1.php. Erişim tarihi: 2007-05-01. 
8. Kalff, Allard; John Watson (yorumcular) (1994-04-30). Eurosport (Television production). Paris: Eurosport. 
9. Hamilton Maurice. Frank Williams. Macmillan. s. 234. ISBN 0-333-71716-3. 
10. "A tragic weekend". The Times (Londra: News International). 2004-04-19. http://www.timesonline.co.uk/article/0,,12771-1079325,00.html. Erişim tarihi: 2006-10-28. 
11. "1994 SAN MARINO F1 - IMOLA". 25 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20130925235755/http://www.formulaonestuff.com:80/51.html. Erişim tarihi: 24 Nisan 2011. 
12. Watson, John (Yorumcu) (1994). Eurosport Live Grand Prix (Television). Eurosport. 
13. Roger Horton (2000). "There's Something about Murray". Autosport. http://atlasf1.autosport.com/2000/dec20/horton.html. Erişim tarihi: 2006-10-28. 
14. "Grand Prix Results: San Marino GP, 1994". GP Encyclopedia. www.grandprix.com. 8 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20130508232215/http://www.grandprix.com/gpe/rr551.html. Erişim tarihi: 2006-10-28. 
15. Rider, Steve (Sunucu) (1994). San Marino Grand Prix (Television). Londra, Birleşik Krallık: BBC. 
16. "Secrets of Senna's black box". Senna Files. www.ayrton-senna.com. 1997-03-18. 9 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20120509073724/http://www.ayrton-senna.com/s-files/newsfle5.html. Erişim tarihi: 2006-10-28. 
17. Thomsen, Ian (1995-02-11). "Williams Says Italy May Cite Steering In Senna's Death". International Herald Tribune. 2006-11-23 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20061123015308/http://www.iht.com/articles/1995/02/11/prix_0.php. Erişim tarihi: 2006-10-28. 
18. "Autodromo Enzo e Dino Ferrari - Imola". www.gpracing.net192.com. October 26, 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20061026040948/http://www.gpracing.net192.com/circuits/45.cfm. Erişim tarihi: 2006-10-28. 
19. Wright, Peter (1995). "Preview of 1995 Formula1 Cars". www.grandprix.com. http://www.grandprix.com/ft/ft00180.html. Erişim tarihi: 2006-10-28. 
20. "Open Warfare". www.gpracing.net192.com. 26 Ekim 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20061026111820/http://www.gpracing.net192.com/drivers/prost-senna.cfm. Erişim tarihi: 2006-10-28. 
21. David Tremayne, Mark Skewis, Stuart Williams, Paul Fearnley (1994-04-05). "Track Topics". Motoring News (News Publications Ltd.). 
22. "Max went to Roland's funeral". GPUpdate.net. 2004-04-23. http://www.gpupdate.net/en/f1-news/48657/max-went-to-roland-s-funeral/. Erişim tarihi: 2011-02-01. 
23. Hamilton Maurice. Frank Williams. Macmillan. s. 276. ISBN 0-333-71716-3. 
24. "All six cleared in Senna trial". Senna Files. www.ayrton-senna.com. 1997-12-16. 9 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20120509073756/http://www.ayrton-senna.com/s-files/newsfl10.html. Erişim tarihi: 2006-10-28. 
25. "Faulty Steering Caused Crash!". Senna Files. www.ayrton-senna.com. 22 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20130322034935/http://www.ayrton-senna.com:80/s-files/trialidx.html. Erişim tarihi: 2006-10-28. 
26. "Appeal absolves Head and Newey". Senna Files. www.ayrton-senna.com. 1 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20131101004218/http://www.ayrton-senna.com:80/s-files/apelindx.html. Erişim tarihi: 2006-10-28. 
27. "Senna death case back in court". BBC Sport. 2003-01-28. http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/motorsport/formula_one/2701713.stm. Erişim tarihi: 2006-10-28. 
28. Alan Henry (ed.) (1994). AUTOCOURSE 1994-95. Hazleton Publishing Ltd. ISBN 1-874557-95-0. 
29. "1994 San Marino Grand Prix". Formula1.com. 2 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20140202184858/http://www.formula1.com/results/season/1994/102/. Erişim tarihi: 24 Nisan 2011. 

Ayrıca bakınız

• Ayrton Senna'nın ölümü

Dış bağlantılar

• İtalyan mahkemesinde kullanılan Senna'nın kaza görüntüsü (İtalyanca)
• AtlasF1 'The Races we Remember' (Unutmadığımız Yarışlar) Serisi:1990'lar (İngilizce)