Türkiye ekonomisi

Türkiye ekonomisi
İstanbul Levent iş bölgesi
Derece	18. (nominal)[1] / 17. (SAGP)[2][3]
Para birimi	Türk lirası (TRY)
Mali yıl	takvim yılı
Ticaret organizasyonları	G-20, OECD, AB Gümrük Birliği, WTO, ECO, BSEC
İstatistikler
GSYİH	Nominal: 861,489 milyar $ (2015)[4] SAGP: 2,338 trilyon $ (2016)[4]
GSYİH büyüme	%4 [5]
Kişi başı GSYİH	11.014 $ (Nominal)[5] 22021 $ (SAGP)[5]
Sektörel GSYİH dağılımı	Tarım: %8,1; sanayi: %27,7; hizmet: %64,2 (2015)[3]
Enflasyon (TÜFE)	%7,7 (2015)[3]
Yoksulluk sınırı altındaki nüfus	%16,9 (2010)[3]
Gini katsayısı	%40.2 (2010)[3]
İşgücü	29,4 milyon (2015) not: 1.2 milyon civarı Türk yurtdışında çalışıyor.[3]
Sektörel işgücü dağılımı	Tarım: %25,5, sanayi: %26,2, hizmet: %48,4 (2010)[3]
İşsizlik	%10,4 (2015)[3]
İş yapılma kolaylığı sıralaması	55. (2016)[6]
Dış ticaret
İhracat	153,6 milyar $ (29.) (2015)[3]
İhraç malları	Giyim kuşam, gıda maddeleri, tekstil, metal imalat ürünleri, ulaşım ekipmanları[3]
Ana ihracat ortakları	2015[3]:  Almanya %9,3  Birleşik Krallık %7,3  Irak %5,9  İtalya %4,8 Amerika Birleşik Devletleri %4,5  Fransa %4,1
İthalat	204,3 milyar $ (22.) (2015)[3]
İthalat malları	Makineler, kimyasallar, ara mallar, yakıtlar, ulaşım ekipmanları [3]
Ana ithalat ortakları	2015[3]:  Çin Halk Cumhuriyeti %12  Almanya %10,3  Rusya %9,9 Amerika Birleşik Devletleri %5,4  İtalya %5,1
DYY sermayesi	184,1 milyar $ (31.) (31 Aralık 2015)[3]
Gayrisafi dış borç	402,4 milyar $ (31.) (31 Aralık 2015)[3]
Kamu maliyesi
Kamu borçları	GSYİH'nın %33,5 (2014)[7]
Gelirler	175,4 milyar $ (2015)[3]
Giderler	187,4 milyar $ (2015)[3]
Kredi derecelendirme	Standard & Poor's:[8] Derece: BB Görünüm: Negatif Moody's:[9] Derece: Baa3 Görünüm: Negatif Fitch:[8] Derece: BBB- Görünüm: Durağan
Dış rezervler	119,674 milyar $ (Temmuz 2016)[10]
Ana veri kaynağı: CIA World Fact Book Diğer bir bilgi verilmemiş, değerlerin tümü ABD Doları ile ifade edilmiştir.

Ülkelere göre en çok satılan ürünler (Temmuz 2016) TİM AR-GE

Yıllar içinde ekonomik sektörlerin GSYİH içindeki oranlarının değişimi(mavi:tarım, kırmızı:sanayi, sarı:hizmet)^[11]

2012 Türkiye ihraç ürünleri

Türkiye ekonomisi, Uluslararası Para Fonu (IMF) tarafından gelişmekte olan piyasa ekonomisi olarak tanımlanan bir ekonomidir.^[12] Türkiye, dünyanın Yeni sanayileşen ülkeler arasında görülür. The World Factbook'a göre Türkiye büyük ölçüde gelişmiş bir iktisada sahiptir.^[13] Türkiye aynı zamanda ekonomistler ve siyaset bilimciler tarafından dünyanın en yeni sanayileşmiş ülkelerden biri olarak tanımlanır. Türkiye, nominal GSYİH'ya göre dünyanın 18. en büyük ekonomisi^[14] ve SAGP GSYİH'ya göre 17. en büyük ekonomisidir.^[14] Tarım ürünleri, tekstil, motorlu araçlar, gemiler ve diğer ulaşım ekipmanları, inşaat malzemeleri, tüketici elektroniği ve beyaz eşya gibi sektörlerde dünyanın lider üreticileri arasında yer almaktadır. Devletin sanayi, bankacılık, ulaşım ve iletişim sektörlerinde halen önemli bir rol üstlenmesine rağmen son yıllarda özel sektör'de de hızlı bir gelişim sağlanmıştır.

Günümüzde Türkiye'nin pek çok bölgesi sanayi toplumu olarak nitelenebilir. Türkiye sanayi toplumuna hızlı geçiş olgusunu Müslüman toplumlar arasında başarıyla gerçekleştirebilen az sayıdaki ülkeden birisidir.

Türkiye, dünyanın en büyük Müslüman ekonomisidir. Türkiye'yi Endonezya ve Suudi Arabistan izler. Türk dünyasının da en gelişmiş iktisadı olan Türkiye'yi Kazakistan izler. Türkiye Cumhuriyeti'nde kuruluşundan bugüne değin üç iktisat kongresi yapılmış ve önemli kararlar alınmıştır.

Tarihi

1923-1938

Kuruluş yıllarında Osmanlı'nın yıkılış döneminin savaş yenilgileri geçmişiyle başlayan Türkiye iktisadı 1923 sonrası yıllarda harap vaziyetteydi. İstanbul ve İzmir haricinde ne sanayi, ne sermaye sınıfı, ne altyapı, ne de eğitim mevcuttu. En basit ürünler dahi ithal edilmek zorundaydı. Anadolu'daki büyük toprak sahipleri de sanayi burjuvazisini oluşturmaktan çok uzaktı.

Cumhuriyetin ilk onbeş yılında, yani Atatürk Türkiye’sinde Türkiye Cumhuriyeti Devleti, ilk yıllarında uyguladığı iktisadi devrimlerle, siyasi bağımsızlığının ardından iktisadi bağımsızlığını da kazanma yolunda önemli adımlar atmıştır.

1927 yılında yapılan ilk nüfus sayımında Cumhuriyetin nüfusunun 13.648.000 kişi olduğu belirlenmiştir. Genel nüfusun %47,71’ini çiftçiler (4.368.061) %3,7’sini sanatkarlar (299.000) ve %2,8’ini de tüccarlar (257.000) teşkil ediyordu.

1924-1929 arası yılda ortalama yüzde 10,9, sanayi üretim ise yüzde 8,5 oranında artış kaydetmiştir. Bu sonuç, üretim kapasitesine yapılan ilavelerden çok, geçmişte meydana gelen kapasite boşluklarının kullanılmasının bir sonucudur.

29 Ekim 1929’de ABD’de yaşanan iktisadi krizden genç Türkiye Cumhuriyeti de etkilenmiş; devletçi, müdahaleci ve korumacı politikalar uygulanmaya başlanmıştır. 1923-1929 yılları arasında özel sektör girişimlerinin ülke kalkınmasında yetersiz kaldığını düşünen CHP, 1931 yılında programına devletçiliği almıştır.^[15]

1935’de Atatürk’ün devletçilik kavramı hakkındaki görüşleri şöyledir:

Türkiye’nin tatbik ettiği devletçilik sistemi 19. asırdan beri sosyalizm nazariyatçılarının ileri sürdüğü fikirlerden alınarak tercüme edilmiş bir sistem değildir. Bu, Türkiye’nin ihtiyaçlarından doğmuş Türkiye’ye has bir sistemdir. Devletçiliğin bizde manası şudur: Fertlerin hususi teşebbüslerini esas tutmak, fakat büyük bir milletin ve geniş bir memleketin bütün ihtiyaçlarını ve birçok şeylerin yapılmadığını göz önünde tutarak memleket iktisadiyatını devletin eline alması.

1933 yılında, Sümerbank'ın kurulması ve Mevduatı Koruma Kanunu ile Ödünç Para Verme İşleri Kanunlarının kabul edilmeleri başlıca iktisadi olaylardır. Devlet bu tarihte ilk kez faiz oranlarını belirlemeye başlamıştır.

İktisat Kongreleri

17 Şubat 1923 tarihinde düzenlenen I. İktisat Kongresi'deki tablo ile, Kurtuluş Savaşından yenik çıkan Türkiye, Osmanlı'dan devralınan borç yükü ile karşı karşıya, halkın büyük çoğunluğu fakir ve eğitimsiz, sanayisi yok denecek kadar az ve sermaye birikiminden yoksun, geri kalmış bir ülke konumundaydı. Bu Kongrenin ortaya konulan fikirler açısından o devrin Türkiye iktisadını yeniden inşa etmede büyük katkıları olmuştur.

1981 yılında düzenlenen II. İzmir İktisat Kongresi ise, iktisadi ve siyasi bunalımların gözlendiği, iktisadi olarak içe dönük sanayileşmenin yarattığı bunalımların biriktiği ve hemen ardından bu alanlarda büyük değişimlerin gözlendiği bir dönemde düzenlenmiştir.

1992 yılında düzenlenen III. İzmir İktisat Kongresi, bu değişim ortasında olan ve coğrafi açıdan etrafında siyasi çalkalanmaların gözlendiği Türkiye için, iktisadi açıdan gelecek yüzyıla hazırlanmada, hedefleri belirlemede, kamu ve özel kesimin fikirlerini ortaya koymada önemli bir yere sahiptir.

1930 yılında Merkez Bankası kurulmuş ve Türk Parasını Koruma Kanunu TBMM'de kabul edilmiştir. Merkez Bankası özerk bir yapıya sahiptir ve para politikalarının belirlenmesinde önemli rol oynar.

2. Dünya Savaşı sonrası Yıllar

1950'li yıllarda Demokrat Parti iktidarları, dünyadaki gelişmelerin de etkisiyle daha açık bir ekonomiyi desteklemiştir. DP iktidarları, geçmiş yılların aksine özel sektöre ve tarıma ağırlık vermiştir. Marshall Yardımları ile tarımda makineleşme hızlanmış yeni alanların tarıma açılmasıyla tarımsal üretim artışa geçmiştir. Ancak on yılın sonraki aşamalarında fiyatların tarım sektörü aleyhine geçmesi ve DP'nin beklediği seviyelerin aksine düşük kalan sıcak para akışı nedeniyle beklenen başarılar elde edilememiştir. Demokrat Parti on yılın ikinci yarısında zorda kalan tarım sektörünü destekleme amacıyla Toprak Mahsulleri Ofisi'ni aktif bir şekilde kullanmıştır. Ancak bu kullanım ülkeye mali bir yük oluşturmuştur. 1950'ler aynı zamanda dış ticaretin serbetleştiği özellikle mamul malların ithalatının kolaylaştığı yıllar olmuştur.^[16]

II. Dünya Savaşı sonrasına kadar devlet iktisadıyla yaşayan toplum, 1950'den sonra ABD'nin de etkisiyle büyük bir sanayi kalkınma sürecine girdi. Bugün de sürmekte olan bu kalkınma süreci özellikle büyük toprak sahiplerinin, hızla modern sermaye sınıfına dönüşmesine yolaçtı. Anadolu'nun kalkınması ve alt yapısının oluşması sürecinde 200 milyar ABD dolarından fazla borç oluştu. GAP projesi ile Doğu ve Güneydoğu Anadolu teşvik programları halen sürmektedir.

1960'larda, Türkiye tarım sektörünü temel alan anlayıştan sanayileşmeye önem veren anlayışa geri döndü. Askeri yönetim tarafından kurulan Devlet Planlama Teşkilatı, 1950'lerde yaşanan seçmene yönelik popülist politikaların yerine daha planlı bir ekonomik politika yaratma çabasının en önemli göstergesidir. Oluşturulan Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, iç pazara yönelik sanayileşmeye önem vermekte ve tarım sektörünü ihmal etmekteydi. 1965 yılında tek başına iktidar olan Adalet Partisi DPT'nı özel sektörü desteklemek için kullandı. Özellikle Turgut Özal'ın DPT müsteşarı olmasıyla özel sektöre verilen önem yükseldi.

Ortalama %6'nın üzerindeki iktisadi gelişme ile beraber büyük bir değişim ve modernleşme başladı. Öncelikle İstanbul, İzmir ve Batı bölgeleri, 1980'den sonra da bütün Anadolu illerinde büyük sermaye ve sanayi oluştu. Bir milyar ABD doları ve üzeri sermayeye sahip holding sayısı 25'i geçti. Bunun altındaki yüzbinlerce büyük, orta ve ufak ölçekteki şirket ve oluşan işçi sınıfı dinamik bir iktisadın taşıyıcıları oldular. Arap ülkelerinde petrol sayesinde oluşan refah, Türkiye'de toplumun çalışmasıyla zor şartlarda oluştu.

24 Ocak kararları

24 Ocak Kararları ile 1980 öncesi dönemde uygulanan ithal ikameci büyüme stratejisi terk edilerek dışa açık büyüme stratejisi uygulamaya konulmuş ve büyüme stratejisi, temel olarak, verimlilikte artış sağlamayı ve iktisadın rekabet gücünü artırmayı amaçlamıştır. Bu çerçevede, piyasa iktisadının kurumsallaşması yönünde adımlar atılmıştır.

Makro-ekonomik eğilimler

Türkiye OECD (1961) ve G20 büyük ekonomilerinin (1999) bir kurucu üyesidir. 31 Aralık 1995 yılından bu yana, Türkiye ayrıca AB Gümrük Birliği'nin bir parçasıdır.

Birçok ekonominin son küresel mali durgunlukta kurtarılabilirliği mümkün olmakla birlikte, Türk ekonomisi, Avrupa'nın en hızlı büyüyen ekonomisi olarak ayakta kalmış, 2010 yılında %9.2 ve 2011 yılında %8,5 oranında genişlemiş ve Dünya'nın en hızlı büyüyen ekonomilerinden biri olmuştur. Bu nedenle, Türkiye 2004 yılından bu yana "AB Maastricht kriterlerinde yüzde 60" kamu borç stoku karşılama oranına sahiptir. Benzer şekilde, 2002'den 2011'e bütçe dengesi AB Maastricht kriterlerinde bütçe açığı yüzde 3'den daha az, yüzde 10'dan daha fazla bir şekilde düşmüştür.^[17]

CIA gelişmiş bir ülke olarak Türkiye'yi sınıflandırılmıştır.^[18] Türkiye sık sık ekonomistler ve siyaset bilimciler tarafından yeni sanayileşmiş ülke olarak sınıflandırılmış;^[19][20][21] Merrill Lynch, Dünya Bankası ve The Economist gelişmekte olan bir piyasa ekonomisi olarak Türkiye'yi tarif etmiştir.^[22][23][24]

Dünya Bankası, 2007 yılında kişi başına düşen GSYİH açısından Türkiye'yi üst-orta gelirli bir ülke olarak sınıflandırmıştır.^[24] Lisans üstü ödeme ortalama 2010 yılında adam-saat başına 10,02 dolar kadardır.

Forbes dergisi tarafından yapılan bir ankete göre, İstanbul, Türkiye'nin mali sermaye başkentidir, 2013 yılında toplam 37 milyarder bulunan şehir Moskova (84 milyarder), New York (62 milyarder), Hong Kong (43 milyarder) ve Londra'nın (43 milyarder) ardından dünyada 5'incidir.^[25]

2009 yılında Türk hükümeti geçici otomobil vergi kesintileri, ev aletleri ve konut gibi 2007-2012 küresel finansal krizin etkilerini azaltmak için bazı çeşitli ekonomik teşvik önlemlerini tanıtmıştır. Sonuç olarak, dayanıklı tüketim malları üretimi, otomotiv üretimindeki azalmaya rağmen, %7,2 oranında artmıştır.^[26]

Türk Hisse Senedi Piyasası ve kredi derecelendirme kuruluşları olumlu yanıt vermiştir. The Economist'e göre, Türkiye'de hisse senedi fiyatları neredeyse 2009 yılı boyunca iki katına çıkmıştır.^[27] 8 Ocak 2010 tarihinde Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu Moody's Türkiye'nin notunu bir kademe yükseltti.^[28] 2012 yılında, Fitch 18 yıllık boşluk sonrası yatırım notunu (uzun vadeli yabancı para cinsinden Temerrüt Derecelendirmesini (IDR) BBB-'den BB+'ya yükseltti ve IDR BB+'dan BBB'ye (uzun vadeli yerel para birimi BBB'ye yükseltildi)) Türkiye'nin kredi notunu yükseltti.^[29] bunu, Mayıs 2013'te Moody's'in bir derecelendirme yükseltmesi izledi, düşük hizmet yatırım notu Baa3 ile Türkiye'nin devlet tahvili notunu yukarı çekti. Karar Moody's'in iki yılda ilk yatırım dereceli Türkiye notunu ve puanını artırmak için ülkenin "önemli ekonomik ve kamu maliyesi metriklerinde görüntülenen en son ve gelecekte beklenen gelişmeler" temelinde olduğunu resmi tablosunda belirtmiştir.^[30][31]

Türk Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, Türkiye'nin finans kurumlarının küresel ekonomik krizin olduğu bir dönemde, son üç yıl içinde kâr elde ettiğini ve Türkiye'nin bunu yapan nadir ülkelerden biri olduğunu söyledi. Türkiye dünyanın en büyük onbeşinci, Avrupa'nın altıncı büyük ekonomisidir ve Türk ekonomisi 2010 yılının ilk altı ayında %11 büyümüştür. Türkiye ekonomisi OECD içinde en büyük büyüme oranına sahip ülkedir. Uluslararası Para Fonu'na göre (IMF) Türkiye milli gelir artışında Çin'i, Amerika Birleşik Devletleri, Brezilya ve Japonya'yı aşacaktır.^[17]

Türkiye'nin Dolar ve TL bazında GSMH'sı

Yıl	Milyar US-$	Milyar TL	Büyüme %
2005	361.500	488.100	7,6
2004	300.600	428.900	9,9
2003	239.800	356.700	5,9
2002	180.100	273.500	7,9
2001	146.100	176.500	-9,5
2000	201.500	125.600	6,3
Kaynak: DİE

Yıl	Toplam İç Büyüme	US Dolar Değişimi	Enflasyon Endeksi (2000=100)
1980	5,000,000	71.300 TL	0.008
1985	35,000,000	521.49 TL	0.041
1990	393,000,000	2,634.10 TL	0.34
1995	7,762,000,000	46,634.58 TL	6.50
2000	124,583,000,000	628,477.02 TL	100
2005	487,202	1.34 YTL	327

Tarım sektörü

Atatürk Barajı, Güneydoğu Anadolu Projesi'ndeki 22 barajın en büyüğüdür. Proje, 22 baraj, 19 hidroelektrik santrali ve 1.82 milyon hektarlık arazinin sulamasını içermektedir. Projenin toplam maliyetinin 32 milyar dolar olduğu tahmin ediliyor. Santrallerin toplam kurulu gücü 7476 MW olup, yıllık enerji üretimi 27 TWh olarak tahmin edilmektedir.

Türkiye topraklarının %24,5'i 1., 2. ve 3. sınıf topraklardan oluşur. Tarım topraklarının %90'ı bu nitelikli topraklardan oluşur. 77,9 milyon hektar Türkiye arazisinin 26,3 milyon hektarı tarımda kullanılır. Miras ve arazi hukuku nedeniyle sürekli parçalanarak küçülen tarla büyüklüğü ortalama 60 hektara inmiştir^[32]. Tarımın 2002 yılında milli gelire (230,5 milyar$) katkısı %10,3 (23,7 milyar$) seviyesindedir. 2011 yılı milli gelir 772,3 milyar $, tarım geliri 62,7 milyar$ ile milli gelirin %8,1'idir. 2002 yılında toplam istihdamın (21,3 milyon), %34,9'u (7,4 milyon) tarımda çalışmaktadır. 2011 yılında ise 24,1 milyonluk toplam çalışan sayısının 6,1 milyonu (%25,5) tarımda çalışmaktadır. Tarımda çalışanların oransal olarak önemli ölçüde azalması gelişen ülkelere has bir özelliktir. Türkiye'de 1968 yılında tarımsal GSYİHnin ekonomideki payı %33,5 iken 2010 yılında %9,1'e gerilemiştir.^[33].

Tarım dışı sektörler (sanayi, hizmet, turizm vb.) daha fazla büyüdüğü için tarımda çalışanlar ilerleyen yıllarda azalmaya devam edecektir. 2002 yılında milli gelir 3.492 $ iken çiftçinin geliri 1.064 $'dır. 2011 yılında milli gelir 10.444 $, çiftçinin milli geliri 3.653 $'dır. Tarımın ihracattaki payı oran olarak fazla değişmese de miktar olarak artmıştır: 2002 yılı; 36 milyar$ toplam ihracat, 4 milyar $ tarım ihracatı (%11,2). 2011 yılı; 134,9 milyar $ toplam ihracat, 15,3 milyar $ tarım ihracatı (%11,3) yapılmıştır^[32].

Sanayi sektörü

Ekonomik sektörlerin istihdam içindeki payı (2014)^[34]

  Tarım (22.3%)

  Sanayi (20.1%)

  Hizmet (50.3%)

  İnşaat (7.4%)

Ekonomik sektörlerin GSYİH içindeki payı (2014)^[35]

  Tarım (6%)

  Sanayi (28.3%)

  Hizmet (59.8%)

  İnşaat (6.0%)

Cumhuriyetin ilk yıllarında devlet temel tüketim ve ara malları alanında ithal ikamesi sağlamak amacıyla un, şeker, pamuk ile kömür, demir ve akaryakıt üretimine özellikle öncelik vermiş, cumhuriyetin ilk on bir yılında dört şeker fabrikası açılmıştır.

Demokrat Parti iktidarları, geçmiş yılların aksine özel sektöre ve tarıma ağırlık vermiştir. Marshall Yardımları ile tarımda makineleşme hızlanmış yeni alanların tarıma açılmasıyla tarımsal üretim artışa geçmiştir. Bu dönemde sanayileşmeye ağırlık verilmemiştir. Dışa açılmayla ile birlikte mamul malların ithalatı kolaylaşmış, bu da ithal ikamesi yoluyla sanayileşme politikasının oluşturduğu sanayiyi zora sokmuştur.

1960'larda Devlet Planlama Teşkilatı'nın kurulması ile birlikte sanayileşme yeniden önem kazanmış ve yine ithal ikamesi yolu benimsenmiştir. Özellikle Adalet Parti iktidarı ile birlikte iç pazara yönelik üretim yapan sanayi kuruluşları bu teşkilat aracılığıyla desteklenmiştir. Ancak teşkilatın özerk olmaması bir süre sonra etkisini azaltmış ve beklenen uzun vadeli sonuçlardansa, kısa vadeli ve tüketim mallarının üretimine önem veren bir sanayi anlayışı ortaya çıkmıştır.

1980'lerde dışa açılmanın hız kazanması ile birlikte ithal ikamesi yoluyla sanayileşme politikası uygulanabilirliğini ve global konjonktür içinde geçerliliğini yitirmişti. Daha önceki on yıllarda sanayisini ithal ikamesinden, katma değerli ürünler üreten bir sanayiye çeviremediği için Uzak Doğu'da Japonya ve Güney Kore, Avrupa'da İtalya ve İspanya gibi örneklerde görülen ekonomik mucizeleri gerçekleştirememiştir. Bu dönüşümün gerçekleşmemesinin en önemli sebebi siyasal iktidarların gerekli iradeyi göstererek uzun vadeli hedeflere odaklanmak yerine günü kurtarmayı tercih etmesidir. Global rekabet gücü zayıf Türk sanayisi, hızlı bir dışa açılma karşısında zayıf kalmıştır.

Türkiye'de sanayinin GSYİH içindeki payı 1980'lerin sonunda %34'ten 2013'te %27'ye kadar düşmüştür. Türkiye'de sanayinin 21. yüzyılın başında aşması gereken en önemli sorunlar, düşük tasarruf ve yatırım oranları, kadınların iş gücüne katılımının düşüklüğü, eğitim seviyesinin ve kalitesinin düşüklüğü ile araştırma-geliştirme bütçelerinin azlığıdır. Bu eksilerle birlikte Türk sanayisi ucuz ve görece nitelikli iş gücü ile özellikle otomotiv, dayanıklı tüketim mamulleri ve giyim sektöründe dış yatarımları çekmektedir.

Tüketici elektroniği ve ev aletleri

Vestel ve Beko tüketici elektroniği ve ev aletlerinde Avrupa'da en büyük üreticiler arasında yer alan Türk markalarıdır.

Türkiye Vestel üretilen ve 2006 yılında kıtadaki satılan tüm televizyonlar bir dörtte, Avrupa'nın en büyük televizyon üreticisi konumundadır.^[36] Ocak 2005 itibariyle, Vestel ve onun rakibi Türk elektronik ve beyaz eşya markası Beko, Avrupa'da üretilen tüm televizyonların yarıdan fazlasını sağlamıştır.^[37] Başka bir Türk elektronik markası Profilo-Telra, 2005 yılında Avrupa'nın en büyük üçüncü TV üreticisi oldu.^[38] Tüketici elektroniği alanındaki Türk kuruluşlarının AB pazar payı, AB ile Türkiye arasında imzalanan Gümrük Birliği anlaşması ile önemli ölçüde artmıştır: bu artış dijital cihazlarda %3'den %15'e 2005 yılında %50'den fazla, 1995 yılında %5 den fazla renkli TV, ve %3 den %18'e beyaz eşyada olmuştur.

Tekstil ve giyim

Türk şirketleri, 2006 yılında 13.98 milyar dolar değerinde giyim ihracatı yapmış; bunun 10.67 milyar dolardan fazlası (%76.33) AB üyesi ülkelere yapılmıştır.^[39]

Motorlu taşıtlar ve otomotiv ürünleri

TEMSA, Otokar ve BMC gibi Türk otomotiv kuruluşları dünyanın en büyük kamyonet, otobüs ve kamyon üreticileri arasında yer almaktadır.

2008 yılında Türkiye (Birleşik Krallık arkasında ve İtalya'nın üzerinde), Avrupa'da beşinci büyük üretici olarak ve dünyanın onikinci en büyük üreticisi olarak sıralamada yer aldı ve 1.225.400 motorlu taşıt üretti.^[40][41]

Otomotiv sanayisi 1960'ların sonlarından bu yana ekonominin önemli bir parçasıdır. Sektörde etkinlik gösteren kuruluşlar ağırlıklı olarak Marmara Bölgesi'nde yer almaktadır. Araba üreticileri ve parça tedarikçilerinin bir kümelenmesi ile, Türk otomotiv sektörü, 2008 yılında motorlu taşıt ve bileşenlerinde 22.94 milyar dolar değeri üzerinde ihracat ile üretim üslerinden küresel ağın ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir.^[42][43]

Çoklu birim trenler, lokomotifler ve vagonlar

TÜLOMSAŞ (1894), TÜVASAŞ (1951) ve EUROTEM (2006) yüksek hızda EMU ve DMU modelleri içeren Türkiye'de çok üniteli tren, lokomotif ve vagonlarda büyük üreticiler arasında yer almaktadır.

Gemi yapımı

Türkiye dünyanın önde gelen gemi uluslarından biridir; 2007 yılında Türk tersaneleri sayı bakımından (İtalya, ABD ve Kanada'nın arkasında) Dünyada 4., sipariş edilen gemi ve sayısı bakımından (Çin, Güney Kore ve Japonya'nın arkasında) mega yat siparişlerinde Dünyada 4'üncü sırada yer almaktadır.^[44]

Savunma sanayisi

SOM seyir füzesi TÜBİTAK SAGE ve ROKETSAN tarafından Türk Hava Kuvvetleri için geliştirilmiştir.

Türkiye'de birçok gelişmiş silahlanma üreticileri vardır. Yıllık ihracat 2014 yılındaki değeriyle 1,6 milyar dolara ulaşmıştır.^[45] MKEK, TUSAŞ, ASELSAN, ROKETSAN, FNSS, Nurol Makina, Otokar ve HAVELSAN büyük üreticiler arasındadır. 11 Temmuz 2002 tarihinde, Türkiye F-35 Müşterek Taarruz Uçağı (JSF) geliştirme programının Seviye 3 ortağı olmuştur. TUSAŞ Türk Hava Kuvvetleri için F-16 Fighting Falcon gibi çeşitli uçak türleri ve modellerini üretmiştir.^[46][47] Türkiye son zamanlarda yurt içinde 0.8m çözünürlüklü keşif uydusu (Göktürk-1 projesi) dahil olmak üzere yeni askeri/istihbarat uydularının yapımını başlatmış, Türk Millî İstihbarat Teşkilatı ve Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından kullanılmak üzere 2 metre çözünürlüklü keşif uydusunu (Göktürk-2 projesi) yapmıştır. Diğer önemli ürünler arasında Altay ana muharebe tankı, A400M, TUSAŞ T-FX, TF-2000 AAW sınıfı fırkateyn, Milgem sınıfı korvet, Anka İHA, Aselsan İzci UGV, T-155 Fırtına kundağı motorlu obüsü, J-600T füzesi, T- 129 saldırı helikopteri, Roketsan UMTAS tanksavar füzesi, Roketsan Cirit lazer güdümlü roket, Panter Obüsü, ACV-300, Otokar Cobra ve Akrep, BMC Kirpi, FNSS Pars 6x6 ve 8x8 ZPT, Nurol Ejder 6x6 ZPT, TOROS topçu roket sistemi Bayraktar Mini İHA, ASELPOD ve SOM seyir füzesi bulunmaktadır.

Demir-Çelik sanayisi

Türkiye çelik üretimi yapan ülkeler listesinde 8. sırada yer almaktadır. 2013 yılında, toplam çelik üretimi 29 milyon ton olmuştur.^[48] Türkiye'nin ham çelik üretimi, 2011 yılında 34,1 milyon ton gibi rekor bir seviyeye ulaşmıştır.^[49] Kayda değer üreticiler (2 milyon ton üzeri üretim yapan) ve üst çelik üreten şirketler arasında:

• Erdemir (7.1 milyon ton) (47.) (Sadece Erdemir-Türkiye; Erdemir-Romanya dahil değildir)
• Habaş (4.4 milyon ton) (72.)
• İçdaş (3.6 milyon ton) (76.)
• Diler (2,3 milyon ton) (108.)
• Çolakoğlu (2,1 milyon ton) (110.)

Bilim ve Teknoloji

TÜBİTAK, Türkiye'de kalkınma, bilim, teknoloji ve yenilik politikaları için önde gelen bir devlet kuruluşudur.^[50] TÜBA Türkiye'de bilimsel etkinliklerin teşviki için özerk bir bilimsel kurumdur.^[51] TAEK Türkiye'nin resmi nükleer enerji kurumudur. Hedefleri arasında akademik nükleer enerji araştırma ve geliştirme ve barışçıl nükleer araçların uygulanması bulunmaktadır.^[52]

Askeri teknolojilerde araştırma ve geliştirme için Türk hükümetinin diğerleri kuruluşları arasında TUSAŞ, Aselsan, Havelsan, Roketsan ve MKE vardır. Türk Uzay Sistemleri Entegrasyon ve Test Merkezi Türk Havacılık ve Uzay Sanayii ve Milli Savunma Bakanlığı tarafından işletilen bir uzay aracı üretim ve sınama tesisidir. Türk Uzay Fırlatma Sistemi Türkiye'nin uzay aracı fırlatma yeteneğini geliştirmek için bir projedir. Bir uzay limanı yapımı, uydu fırlatma araçlarının geliştirilmesi yanı sıra uzak yer istasyonlarının kurulmasını içerir.^[53][54][55]

İnşaat ve müteahhitlik sektörü

Türk inşaat ve müteahhitlik sektörü dünyanın önde gelen, en rekabetçi ve dinamik inşaat/müteahhitlik sektörlerinden biridir. 2009 yılında 33 Türk inşaat/müteahhitlik şirketi toplamda Türk inşaat/müteahhitlik sektörü için Engineering News-Record tarafından hazırlanan bir araştırmada En Büyük Uluslararası Müteahhitler Listesinde Çin'in ardından Dünyanın en büyük ikinci kümelenmesi seçildi.^[56][57][58]

Hizmetler sektörü

Ulaştırma

İstanbul Atatürk Havalimanı Dünya'da 15. en işlek havaalanıdır.

Türk Hava Yolları, Türkiye'nin bayrak taşıyıcısı, arka arkaya (2011'den 2015'e) beş yıl Avrupa'nın en iyi havayolu şirketi olarak Skytrax tarafından seçilmiştir.^[59][60] Dünya çapında 126 ülkede destinasyonları ile, Türk Hava Yolları 2016 yılında uçtuğu ülke sayısına göre dünyanın en büyük taşıyıcısıdır.^[61]

2013 yılı itibariyle Türkiye'de 55 sivilhavaalanı^[62] bulunmaktadır ve bunların 22 tanesi uluslararası havalimanı statüsündedir. ACI verilerine göre Mart 2015 sonu itibarı ile İstanbul Atatürk Havalimanı 15. en yoğun havalimanıdır.^[63] İstanbul'un yeni (üçüncü) uluslararası havalimanının yılda 150 milyon yolcuya hizmet verecek şekilde, dünyanın en büyük havalimanı olması planlanıyor.^[64][65][66] Türk Hava Yolları, 1933 yılından bu yana Türkiye'nin bayrak taşıyıcısıdır.^[60][67] Türk Hava Yolları Dünya çapında 126 ülkede 435 noktaya uçuş gerçekleştirerek dünyanın en çok ülkesine uçan havayolu şirketidi olmuştur.^[61]

Türk Devlet Demiryolları'nın TCDD HT80000 Yüksek Hızlı Treni

Demiryolu ağı toplam uzunluğu elektrikli hat olarak 2133 km olmak üzere, 2008 yılında 10.991 km ile dünyada 22. sıradadır.^[68] Türk Devlet Demiryolları 2003 yılında yüksek hızlı tren hatları inşa etmeye başladı. Ankara'dan Eskişehir üzerinden İstanbul'a 533 km uzunluğa sahip ilk hat büyük oranda yapılmıştır ve hizmete alınmıştır. Bu iki şehir arasındaki 6-7 saatlik yolculuk süresini 3 saat 30 dakikaya indirmiştir. İlk etapta 245 km'lik ve 65 dakikalık bir tahmini yolculuk süresine sahip Ankara-Eskişehir hattı tamamlanmıştır. Denemeler 23 Nisan 2007 tarihinde başlamış ve gelir kazanç hizmeti 13 Mart 2009 tarihinde başlamıştır. Hattın Eskişehir-İstanbul bölümü 2012 yılında hizmete girmiştir. Marmaray tüp geçit tüneli ile Avrupa ve Asya kıtası arasındaki ilk doğrudan demiryolu bağlantısını kurulmuştur. Ankara-Konya arasında 212 km'lik uzunluğa sahip ikinci yüksek hızlı tren hattı, 2011 yılında işletime geçmiştir.^[69] Eskişehir-Bursa, Ankara-İzmir ve Ankara-Sivas hızlı tren hatları inşa halindedir.^[70]

2016 yılı itibariyle, ülkede 2159 km otoban ve 20.825 km bölünmüş yol olmak üzere, karayoları genel müdürlüğünün sorumluluğunda 66.437​km'lik bir karayolu ağı vardır.^[71]

2010 yılı itibariyle, Türk deniz ticaret filosu dünyada 7. sıradadır, 1199 gemi (kayıtlı 604 dâhil) bulundurmaktadır.^[68] Türkiye'nin kıyı şeridi gezilebilir su yolları 1.200 km'dir.^[68]

2008 yılında ülkenin topraklarına yayılmış doğal gaz boru hatları 7555 kilometre (4694 mil) ve petrol boru hatları 3636 kilometredir (2259 mil).^[68]

Haberleşme

Türksat, Türkiye'nin birincil iletişim uydusu operatörüdür, Türksat adlı bir dizi uyduları kontrol eder. TÜBİTAK ve Türk Havacılık ve Uzay Sanayii, RASAT ve Göktürk-2 gibi bilimsel gözlem uyduları ve keşif uydularını geliştirmiştir.

2008 yılı itibariyle, dünyada 18. sırada^[68] yer alan Türkiye, 17.502.000 işletimde sabit telefona sahiptir; aynı yıl içinde dünyada 15. sırada yer alan ülkede 65,824,000 kayıtlı cep telefonu bulunmaktadır.^[68] En büyük sabit telefon operatörü olan TTNET ayrıca Türkiye'nin en büyük internet servis sağlayıcısıdır ve sahibi Türk Telekom olmaktadır. Ülkenin en büyük cep telefonu operatörleri arasında Turkcell, Vodafone Türkiye, ve Türk Telekom bulunmaktadır.

Telekomünikasyon Kurumunun kurulmasının ardından 2004 yılında başlayan telekomünikasyon özelleşme süreci halen devam etmektedir. Özel sektör şirketleri mobil telefon, şehirlerarası telefon ve internet erişimi etkinliklerinde bulunmaktadır. Ek sayısal borsalara abonelikte hızlı bir artış vardır; teknolojik açıdan gelişmiş şehirlerarası gövde hatları ağı inşası, fiber optik kablo ve sayısal mikrodalga radyo rölesi gibi her ikisini birden kullanarak, kent merkezleri arasındaki iletişimi kolaylaştırmaktadır.^[68] Mobil-hücresel telefon servisine abone sayısı hızla büyürken, ülkenin uzak bölgeleri, bir yerel uydu sistemi ile ulaşılır olmaktadır.^[68]

Ana hat uluslararası telefon hizmeti SEA-ME-WE 3 denizaltı haberleşme kablosu ile İtalya, Yunanistan, İsrail, Bulgaristan, Romanya ve Rusya ile Türkiye'yi birbirine bağlar, Akdeniz'de ve Karadeniz'de denizaltında fiber optik kablo ağları bulunmaktadır.^[68] 2002 yılında, 12 Intelsat uydu yer istasyonu vardı; ve Inmarsat ve Eutelsat sistemlerinde 328 mobil uydu terminalleri bulunmaktaydı.^[68]

Türksat A.Ş., Türksat serisi uyduları yöneten Türkiye'nin birincil uydu iletişim işleticisidir. TÜBİTAK ve Türk Havacılık ve Uzay Sanayii, RASAT ve Göktürk-2 gibi bilimsel gözlem uyduları ve keşif uydularını geliştirmiştir.

2001 yılı itibariyle, ülkede 16 AM, 107 FM ve 6 kısa dalga radyo istasyonu vardır.^[68]

2008 yılı itibariyle, dünyada 15. sırada yer alan Türkiye'de, 24.483.000 internet kullanıcısı vardır; 2009 yılı itibariyle, dünyada 27. sırada yer alan ülkede 2.961.000 internet barındırıcısı vardır.^[68]

Turizm sektörü

Sık sık dünyaca ünlü hem seyahat hem de turizm dergileri tarafından dünyanın en iyi 5 plajı arasında gösterilen Uluslararası Çevre Eğitim Vakfı tarafından resmî Mavi Bayrak ödüllü turkuvaz ve mavimsi yeşil tonları ile ünlü Türkiye'nin Turkuvaz Kıyısı Ölüdeniz.

Türkiye son yıllarda çok önemli bir turizm merkezi haline gelmiş bulunmaktadır. 1980 yılında sadece 326 milyon dolar olan turizm gelirleri, yaklaşık 24 kat artarak 2001 yılında 8,1 milyar dolar düzeyine yükselmiştir. Turizm gelirlerindeki yıllık ortalama artış oranı yüzde 16,5 olmuştur.^[72]

1 Türk Lirası

Kaliteli tıbbi hizmetleri ve yetenekli doktorları ile Türkiye, düşük fiyatları ve Avrupa ile Orta Doğu arasındaki konumu ile önemli bir sağlık turizmi bölgesi olmuştur. Yabancı turist sayısı 2002 ve 2005 yılları arasında 12.8 milyondan 21.2 milyona ulaşmıştır ki, bu sayı Türkiye'yi "Yabancı Ziyaretçiler için En İyi 10 Ülke" sıralamasına sokmuştur.

Finans sektörü

Bankalar Caddesi Osmanlı döneminde İstanbul'un finans merkezi oldu. 1892 yılında tamamlanan, Osmanlı Merkez Bankası merkezi sağdaki ilk binadır.

Merkez Bankası 1930 yılında kurulmuştur. Osmanlı Devleti zamanında merkez bankası statüsü İngiliz-Fransız ortak sermayesi ile kurulmuş olan Bank-ı Osmani-i Şahane'ye aitti. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Türkiye'de kağıt para basma hakkını tek başına elinde bulundurmaktadır. Türkiye Cumhuriyeti'nin para ve kredi politikasını yürüten banka bağımsız bir ekonomik kuruluş konumundadır.^[73]

Türkiye'de ilk resmi borsa 1866 yılında Dersaadet Tahvilat Borsası adıyla kurulmuştur. Günümüze kadar birçok isim ve adres değişikliği yaşayan Türkiye borsaları istikrara 1985 yılında kurulup, 2 Aralık 1986 tarihinde ilk seansını açan İstanbul Menkul Kıymetler Borsası ile kavuşmuştur. Bu borsa da 2013 yılında bir isim revizyonuna giderek Borsa İstanbul adını ve BIST kısaltmasını almıştır. Borsa İstanbul'un ortaklık yapısı incelendiğinde en yüksek paya %49 ile Hazine Müsteşarlığı'nın sahip olduğu, müsteşarlığı %36.6 payla Borsa İstanbul A.Ş'nin, %5 pay ile NASDAQ'ın, %1.3 pay ile Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği'nin takip ettiği görülmektedir. Geriye kalan %8.1'lik pay diğer ortaklara aittir.^[74] İstanbul Altın Borsası 1995 yılında kurulmuştur.

Ankara içinde Söğütözü iş bölgesi

Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulması ile devlet bankacılık sektörünü canlandırmak amacıyla devlet bankaları kurmuştur. Devletçiliğin güçlendiği dünya savaşı öncesi 1929-1939 yılları arasında devlet bankalarının sayısı ve ağırlığı artmıştır. 1929 yılından sonra neredeyse 50 yıl yabancı sermayeli banka kurulmamıştır. Sektör 1980 sonrası deregülasyonlarla rahatlamış, 1990 yılından sonra ise son derece aktif hale gelmiştir. Ancak bu yıllarda devlet ile yakın ilişkileri olan iş adamlarına tanınan imtiyazlar ve düzenlemelerdeki boşluklar sebebiyle birçok banka halk arasında "hortumlama" olarak bilinen faaliyetlerde bulunmuş ve sektör 1990'ların sonunda bir çıkmaza girmiştir. Bu çıkmaz 2000 ve 2001 yıllarında iki krizin patlak vermesine önemli ölçüde sebep olmuştur. Krizler sonrasında Kemal Derviş'in katkılarıyla yeniden düzenlenen bankacılık sistemi çok daha sağlıklı bir çerçeveye oturtulmuştur. Bugün Türkiye'nin en büyük şirketleri bankalar olmuştur. Fortune dergisinin Global 2000 isimli dünyanın en büyük 2000 şirketinden oluşturulan listede Türkiye'yi temsil eden 12 şirketin 5'i bankalardır.^[75]

En büyük şirketler

Türkiye İş Bankası merkezi Levent, İstanbul.

Forbes dergisi tarafından dünyanın en büyük 2000 kamu şirketi yıllık sıralamasında - 2014 yılında, 12 Türk şirketi Forbes Global 2000 listesinde yer almıştır.^[76] Bankacılık sektörü listesinde 2 şirket, takip eden telekomünikasyon sektörü listesinde 5 şirket yer aldı, ulaşım ve içecek sektörlerinden 1'er şirketin ardından 2 konglomerat yer aldı. Halka açık şirketler şunlardır:

Dünya Sıralaması	Kuruluş	İş kolu	Gelir (milyar $)	Kârlar (milyar $)	Varlıklar (milyar $)	Piyasa değeri (milyar $)
274	Türkiye İş Bankası	Bankacılık	14.58	2.32	114.27	9.92
288	Garanti Bankası	Bankacılık	9.53	1.87	101.34	14.93
321	Koç Holding	Konglomerat	34.72	1.41	27.36	10.65
343	Akbank	Bankacılık	7.93	1.69	90.38	13.24
414	Sabancı Holding	Konglomerat	12.96	0.91	96.15	8.1
534	Halk Bankası	Bankacılık	6.42	1.57	61.1	7.94
609	Vakıfbank	Bankacılık	6.27	0.88	62.94	4.85
666	Turkcell	Telekomünikasyon	5.96	1.23	9.97	12.48
683	Türk Telekom	Telekomünikasyon	6.92	0.68	8.49	9.91
934	Enka İnşaat	İnşaat	6.54	0.65	8.47	9.65
1507	Efes İçecek Grubu	İçecek	4.83	1.37	10.41	6.75
1872	Türk Hava Yolları	Ulaştırma	9.87	0.36	11.82	4.29

Dış ticaret ve yatırım

Türkiye, 1995 yılında Avrupa Birliği Gümrük Birliği'ne (ABGB) katıldı.

2006 yılında Türk ihracatı.

Harvard Ekonomik Karmaşıklık Atlası tarafından sağlanan Türkiye İhracat Hasıla ağacı haritası (2014)

2012 yılı itibariyle, Türkiye'nin ana ticaret ortakları arasında Almanya, Rusya ve Çin bulunmaktadır.^[77] AB menşeli yabancı yatırımdan yararlanan Türkiye, ülkeye ihracatta ve sanayi üretimini artırmak için 1995 yılında imzalanan Avrupa Birliği ile gümrük birliğinde çıkar sağlamıştır.^[78]

Türkiye aynı zamanda Orta ve Doğu Avrupa ve BDT içinde 1.5 milyar dolardan fazla doğrudan yabancı yatırımlarda kaynak sağlamıştır. Ülke olarak Rusya'da %32 oranında yatırım yapılmış, birincil olarak Karadeniz komşuları Bulgaristan ve Romanya'da doğal kaynaklar ve inşaat sektöründe %46 oranında yatırım yapmıştır. Türk şirketlerinin yaklaşık 100 milyon dolar civarı Polonya'da büyükçe bir DYY sermayesi vardır.

İnşaat ve müteahhitlik şirketleri önemli oyuncuları arasında Enka, Tekfen, Gama ve Üçgen İnşaat bulunur, yanı sıra üç sanayi topluluğu arasında Anadolu Efes Grubu, Şişecam Grubu ve Vestel Grubu bulunur. Ülke dış satımı 2007 yılında 115.3 milyar dolara ulaştı, ancak ithalat çoğunlukla doğal gaz ve ham petrol gibi enerji kaynaklarında artan talep nedeniyle, 162.1 milyar dolara yükselmiştir.^[79] 2015 yılı itibariyle Türkiye'nin ana dış satımı 153,6 milyar dolar ve ana dış alımı 204,3 milyar dolardır. Son yirmi yılda ihracatta önemli bir değişim olmuştur. Doğal gazın payı 1980 yılında %74, 1990 yılında %30 ve 2005 yılında %12 düşmüştür. Orta ve yüksek teknoloji ürünlerinin payı, 1980'de %5'e, 1990'da %14'e ve 2005 yılında %43'e çıkmıştır.

Doğal kaynaklar

Türkiye'de, dünyada üretimi yapılan 90 madenden, 60 kadarının üretimi yapılmaktadır. MTA verilerine göre dünyada 132 ülke arasından maden üretim değeri açısından 28. sıradadır. Maden çeşitliliğinde 10. sıradadır. Üretimi ve ticareti dünya ölçeğinde yapılan 90 madenden 13'ü Türkiye'de bulunmamaktadır. 50 madende yeterli kaynağı bulunurken 27 maden işletme açısından ekonomik değildir. Bu veriler ışığında Türkiye maden çeşitlilik ve miktarı açısından kısmen kendine yeten bir ülke kabul edilir^[80].

Türkiye'de yeterli düzeyde bulunmayan madenler şunlardır; bakır, grafit, manganez, boya toprakları, alüminyum, kurşun, maden kömürü, çinko, zirkon, arsenik, titan, talk, demir, mika, kükürt, nikel, kil, fosfat. Türkiye'nin zengin madenleri şunlardır: Bor, barit, alçı taşı (jips), mermer, lületaşı, diyatomit, manyezit, perlit, stronsiyum tuzları, fluorit, sepiyolit, kireçtaşı (mermer), ponza, zeolit, sodyum sülfat, profilit, kuvarsit-kuvars, linyit, kayatuzu, feldspat, olivin, dolomit, altın, silis kumu, bentonit, asbest, trona, kalsit, zımpara taşı^[80].

Türkiye'de madenciliğin GSYH içindeki payı 2009 yılında %1,5 ile gelişmiş ülkeler ortalamasının (%4) oldukça altındadır. Türkiye maden ihracatından elde ettiği gelir; 2004 yılında 0,65 milyar $, 2008'de 2,1 milyar $, 2009'da 1,58 milyar $ olarak gerçekleşmiştir. 2000 yılında 1,6 milyar $ olan madenciliğin GSYHya katkısı, 2014 yılında 15,7 milyar $'a yükselmiştir^[81].

Türkiye kaliteli ve bol olan madenlerini ihraç ederken, ülkede bulunmayan ve sanayinin ihtiyacı olan madenleri ithal etmektedir. Türkiye mermer (doğal taşlar), bor, krom, manyezit, sodyum feldspat, bakır, çinko, barit, alçı, ponza ihraç etmektedir. Kömür, demir, fosfat, doğal taşlar ve mermer, bakır, manyezit, krom, potasyum feldspat, kükürt, grafit, silis kumu ithal etmektedir^[80].

Bor varlığı bakımından Dünyanın % 72'lik rezervi ile ilk ülkesidir. Türkiye dünyadaki sanayi hammadde madenlerinin %2,5'ini, kömür madenlerinin %1'ini, jeotermal enerjinin %0,8'ini, mermerin %33'ünü, metalik madenlerin %0,4'ünü barındırmaktadır^[81]. Ayrıca demir, bakır, alüminyum, magnezyum, mermer gibi birçok doğal kaynak işlenerek tüketilmekte ve ihraç edilmektedir.

Enerji

Türkiye, enerji ihtiyacı olarak, petrol tüketiminin yaklaşık %90’ını ithalat ile karşılıyor. 1990'lı yıllarda doğalgaz kullanımına son derece yoğun bir biçimde geçiş yaşandı. Özellikle büyük kentlerin ısınma sistemleri doğalgazla çalışır hale getirildi. Hidroelektrik üretim biçimi açısından elinde çok büyük fırsatlar olan bir ülke olmasına karşın Türkiye, doğalgazı elektrik üretiminde de kullanmaya başladı. Doğalgaz ve petrol rezervi bulunan Türkiye petrol ve doğal gaz ihraç eder. Ancak OPEC'e üye değildir.

Türkiye, kömür de ihraç etmektedir, ne var ki, kalitesiz ve taklit olan ayrıca Çernobil faciasına damgasını vuran ithal Sibirya kömürü de pazarlarda daha fazla yer kaplıyor. Bakü–Tiflis–Ceyhan Petrol Boru Hattı ya da kısaca BTC, Azerbaycan petrolünü Gürcistan üzerinden Türkiye’nin Akdeniz kıyılarına taşımayı amaçlayan bir petrol boru hattı projesidir. Tüm Dünya'da ucuz ve istikrarlı enerji kaynaklarına sahip olabilmek için yoğun bir mücadelenin yaşandığı ve Sovyetler Birliği’nin 1991 yılının sonunda resmen dağılmasının ardından Kafkaslar ve Hazar Denizi çevresinin bu mücadelenin en çok hissedildiği bölge olduğu düşüldüğünde BTC Boru Hattı'nın statejik bir öneme sahip olduğu söylenebilir.

Nükleer enerji

Nüfusun artan enerji ihtiyaçlarını karşılamak ve yaşam standartlarında sürekli yükseltmeyi sağlamak için, Türkiye birkaç nükleer santral inşa etmeyi planlamaktadır. Deneysel reaktör inşası ardından, büyük ölçekli nükleer santral inşa etme önerileri TAEK tarafından erken 1950'lerde sunulmuş,^[82] ancak çabalar ve defalarca ilgili üreticiler tarafından üretilen teklifler, yüksek maliyetler ve güvenlik kaygıları nedeniyle iptal edilmiştir. Türkiye her zaman yerel ve çevrimiçi yakıt ikmali yapılabilir, ucuz ve kullanılabilir doğal uranyum yakan Candu nükleer reaktörlerini seçmiştir. CANDU Reaktörleri nükleer silah sınıfı plütonyum üretmek için idealdir ve bu Türkiye'nin komşuları arasında huzursuz duygulara neden olmuştur. Türkiye'nin ilk nükleer güç santrallerinin Akdeniz kıyısında Mersin'in Akkuyu bölgesinde (bakınız Akkuyu Nükleer Enerji Santrali) inşa edileceği beklenmekte; Karadeniz kıyısında Sinop İnceburun bölgesinde (bakınız Sinop Nükleer Enerji Santrali); ve yine Karadeniz kıyısında Kırklareli'nin İğneada bölgesinde de (bakınız İğneada Nükleer Enerji Santrali) birer santralin yapımı beklenmektedir.

Jeotermal enerji

Bozcaada'da bir rüzgar çiftliği

Türkiye dünyanın beşinci en yüksek doğrudan kullanımlı jeotermal enerji yeterliliğine sahiptir.^[83]

Enerji güvenliği

Sürdürülebilir enerji gelişiminin desteklenmesi ve enerji projeleri için yatırım çekme, arttırıcı enerji güvenliği konusunda ve AB iç enerji pazarı ilkeleri temelinde üye devlet enerji piyasalarının yakınsaklığı gibi Türkiye'nin dört önemli konusu vardır: AB INOGATE enerji programının, bir ortak ülkesi olmakta ve yaygın ve bölgesel çıkarları bulunmaktadır.^[84]

Türkiye'nin yenilenebilir enerji oranı %25-26 civarında olmakta, bu iki AB ortalamasında bulunmaktadır. Türkiye 2023 yılına kadar bunu %30'a yükseltmeyi planlamaktadır.^[85]

Madenler

Türkiye çeşitlilik açısından dünya minerallerinde onuncu sırada yer alan bir üreticidir. Yaklaşık 60 farklı maden Türkiye'de çıkarılmakta ve işlenmektedir. Ülkenin en zengin maden yatakları arasında, Türkiye'de rezerv bakımından dünya toplamının %72'sini oluşturan, bor tuzları bulunmaktadır. CIA World Factbook'a göre, diğer doğal kaynaklar kömür, demir cevheri, bakır, krom, uranyum, antimon, cıva, altın, barit, borat, celestine (stronsiyum), zımpara (mineral), feldspat, kalker, manyezit, mermer, perlit, pomza dahil , pirit (ottaş), kil, tarıma elverişli arazi, hidroelektrik ve jeotermal enerjidir.

Çevre

Ayrıca bakınız: Türkiye'de çevre sorunları

9 Ağustos 1991'de, Türk Çevre Bakanlığı'nın (şu anda Çevre ve Şehircilik Bakanlığı) kurulmasıyla birlikte, Türkiye en önemli çevre sorunlarından bazılarını ele alarak önemli bir ilerleme yapmaya başlamıştır.^[86][87] Bu bağlamda en etkileyici gelişmeler İstanbul ve Ankara'daki hava kirliliğinin önemli miktarda azalması olmuştur. En acil ihtiyaçlar arasında su arıtma tesisleri, atık su arıtma tesisleri, katı atık yönetimi ve biyoçeşitliliğin korunmasıdır.

Bölgesel eşitsizlikler

Doğu ve Güneydoğu'da yoksulluk, düşük ekonomik üretim ve işsizlik yüksek düzeyde iken, ülkenin zenginliği, özellikle Kuzeybatı ve Batıda derişik olmaktadır.^[88] Ancak, son on yılda Türkiye'de sürekli ekonomik büyüme ile paralel olarak, Anadolu'nun bazı kısımlarında daha yüksek bir ekonomik seviyeye ulaşma başlamıştır. Bu şehirler Anadolu Kaplanları olarak bilinmektedir.

En zengin ve en yoksul NUTS-2 bölgeleri (2017 GSYİH SGP) Bölge Kişi başına GSYİH 2017 avro cinsinden AB-28 ortalaması % olarak 30,285 100.0% 19,600 66% En zengin İstanbul 25,500 %82.5 Kocaeli 24,000 %79.5 Ankara 23,700 %78.5 Bursa 23,400 %78 Tekirdağ 23,200 %78 İzmir 22,700 %76 Antalya 20,900 %68 Balıkesir 19,500 %65 Aydın 18,600 %60 Zonguldak 17,000 %55 Manisa 16,600 %54 Adana 15,000 %44 Kırıkkale 14,700 %44 Konya 14,400 %42 Samsun 13,800 %42 Kayseri 12,700 %41 Trabzon 12,500 %41 Kastamonu 11,900 %38 Erzurum 10,200 %34 Hatay 10,000 %33 Malatya 9,900 %33 Gaziantep 9,000 %30 Mardin 8,000 %27 Şanlıurfa 7,300 %24 Ağrı 6,900 %22 En yoksul Van 6,700 %21 Kaynak: Eurostat - ESA 95[89]

En zengin ve en yoksul NUTS-1 bölgeleri (2017 GSYİH SGP) Bölge Kişi başına GSYİH 2017 avro cinsinden AB-28 ortalaması % olarak 30,285 100.0% 19,600 66% En zengin İstanbul 25,500 %82.5 Doğu Marmara 23,300 %77 Batı Anadolu 20,300 %67 Batı Marmara 19,600 %65 Ege 18,300 %60 Akdeniz 14,850 %49 Batı Karadeniz 13,000 %43 Orta Anadolu 12,400 %40 Doğu Karadeniz 11,700 %39 Kuzeydoğu Anadolu 9,100 %31 Güneydoğu Anadolu 8,500 %28 En yoksul Orta Doğu Anadolu 8,050 %26.5 Kaynak: Eurostat - ESA 95[90]

2006 yılı bütçesi

Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü'nün 2006 yılı verilerine göre Türkiye'de 19 il giderlerinden fazla gelir üreterek geri kalan bölgelerin kalkınmasına ve giderlerinin karşılanmasına destek oldular. Önceki yıllarda bu yeterlilik oranına ulaşan il sayısı 2004 ve 2005 yıllarında 13'te kalmıştı.

2014 yılı Türkiye ekonomisinin basamak düşmesi

Center for Economics and Business Research'ın Dünya Ekonomi Ligi raporu doğrultusunda 2013 yılı içerisinde dünyanın en büyük 17. ekonomisi olan Türkiye, 2014 yılı sonu verileri sonucunda iki basamak düşerek Hollanda ve Suudi Arabistan'dan sonra 19. sıraya gerilemiştir.^[91]

Ayrıca bakınız

• Türkiye'de finansal krizler
• Türkiye'de dış borç tarihi
• Türkiye Cumhuriyeti Ekonomi Bakanlığı
• Türkiye'de yetiştirilen tarım ürünleri

Kaynaklar

1. "Gross domestic product 2015" (İngilizce) (pdf). Dünya Kalkınma Göstergeleri veritabanı. Dünya Bankası. 22 Temmuz 2016. 11 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://databank.worldbank.org/data/download/GDP.pdf. Erişim tarihi: 11 Eylül 2016. 
2. "Gross domestic product 2015, PPP" (İngilizce) (pdf). Dünya Kalkınma Göstergeleri database. Dünya Bankası. 22 Temmuz 2016. 11 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://databank.worldbank.org/data/download/GDP_PPP.pdf. Erişim tarihi: 11 Eylül 2016. 
3. "Turkey" (İngilizce). The World Factbook. CIA. 11 Eylül 2016. 11 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tu.html. 
4. "World Development Indicators Veritabanı" (İngilizce). World Development Indicators Veritabanı. Dünya Bankası. 2016. 11 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160911111601/http://databank.worldbank.org/data/reports.aspx?source=world-development-indicators. Erişim tarihi: 11 Eylül 2016. 
6. "Ease of Doing Business in Turkey". Dünya Bankası. 2016. 9 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.doingbusiness.org/data/exploreeconomies/turkey. Erişim tarihi: 9 Eylül 2016. 
7. "Turkey" (PDF). Spring 2015 Economic Forecast: Tailwinds support the recovery. European Commission. 2015. 11 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://ec.europa.eu/economy_finance/eu/forecasts/2015_spring/cc_turkey_en.pdf. Erişim tarihi: 11 Eylül 2016. 
8. "Türkiye’nin kredi notunu düşüren S&P, bu sefer de ‘ülke riski’ni ‘yüksek’e çekti". Diken. 1 Ağustos 2016. 11 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.diken.com.tr/turkiyenin-kredi-notunu-dusuren-sp-bu-sefer-de-ulke-riskini-yukseke-cekti/. Erişim tarihi: 11 Eylül 2016. 
9. "Moody's places Turkey's Baa3 issuer and bond ratings on review for downgrade". 11 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://www.moodys.com/research/Moodys-places-Turkeys-Baa3-issuer-and-bond-ratings-on-review--PR_352273. Erişim tarihi: 11 Eylül 2016. 
10. "International Reserves/Foreign Currency Liquidity". TCMB. 29 Temmuz 2016. 11 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TCMB+EN/TCMB+EN/Main+Menu/STATISTICS/Balance+of+Payments+and+Related+Statistics/International+Reserves-Foreign+Currency+Liquidity/Data. Erişim tarihi: 11 Eylül 2016. 
11. of gross value added by sectors (GVA)|Turkey
12. IMF Advanced Economies List. World Economic Outlook, April 2011, p. 173
13. "The World Factbook". cia.gov. https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/appendix/appendix-b.html#D. 
14. "Report for Selected Countries and Subjects" (İngilizce). IMF World Economic Outlook Database, Nisan 2016. 24 Nisan 2016. http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2016/01/weodata/weorept.aspx?sy=1980&ey=2021&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=44&pr1.y=16&c=186&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CPPPSH%2CLUR%2CLP&grp=0&a=. Erişim tarihi: 24 Nisan 2016. 
15. Ali Coşkun / Fatih Üniversitesi İ.İ.B.F. İşletme Öğretim Görevlisi-Cumhuriyetin İlk Yıllarında Türkiye Ekonomisi
16. Türkiye'nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi
17. "Gross domestic product 2011". Türkiye İstatistik Kurumu. 21 Aralık 2012. http://www.invest.gov.tr/en-us/turkey/factsandfigures/pages/economy.aspx. Erişim tarihi: 12 Nisan 2013. 
18. Developed Countries, World Factbook, CIA.
19. Mauro F. Guillén (2003). "Multinationals, Ideology, and Organized Labor". The Limits of Convergence. Princeton University Press. s. 126 (Tablo 5.1). ISBN 0-691-11633-4. 
20. David Waugh (2000). "Manufacturing industries (bölüm 19), World development (bölüm 22)". Geography, An Integrated Approach. Nelson Thornes Ltd.. s. 563, 576–579, 633, ve 640. ISBN 0-17-444706-X. 
21. N. Gregory Mankiw (2007). Principles of Economics. ISBN 0-324-22472-9. 
22. "Turkey's economy sees recovery signs as risks remain_İngilizce_Xinhua". Xinhua. 28 Haziran 2009. http://news.xinhuanet.com/İngilizce/2009-06/28/content_11612750.htm. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2011. 
23. "Fund management". The Economist. 16 Temmuz 2009. http://www.economist.com/world/europe/displayStory.cfm?story_id=14041662. 
24. "Turkey - Country Brief 2010". Worldbank.org.tr. http://www.worldbank.org.tr/WBSITE/EXTERNAL/COUNTRIES/ECAEXT/TURKEYEXTN/0,,contentMDK:20630704~menuPK:361720~pagePK:141137~piPK:141127~theSitePK:361712,00.html. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2011. 
25. "Forbes Top 10 Billionaire Cities - Moscow Beats New York Again". Forbes. 14 Mart 2013. http://www.forbes.com/sites/ricardogeromel/2013/03/14/forbes-top-10-billionaire-cities-moscow-beats-new-york-again/2/. Erişim tarihi: 26 Aralık 2014. 
26. 25 Ağustos 2009 (25 Ağustos 2009). "Turkish recovery needs more time". Asia Times Online. http://www.atimes.com/atimes/Central_Asia/KH25Ag01.html. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2011. 
27. "Stockmarkets". The Economist. 7 Ocak 2010.
28. Eric Martin (7 Ağustos 2012). "Goldman Sachs’s MIST Topping BRICs as Smaller Markets Outperform". Bloomberg.com. http://www.bloomberg.com/news/2012-08-07/goldman-sachs-s-mist-topping-brics-as-smaller-markets-outperform.html. 
29. Butler, Daren (5 Kasım 2012). "Turkey Regains Investment-Grade Rating After Long Wait". Reuters. http://www.reuters.com/article/2012/11/05/turkey-fitch-rating-idUSL5E8M56DZ20121105. 
30. Daren Butler (17 Mayıs 2013). "UPDATE 1-Turkey hails new investment grading but worries about money flows". Reuters. http://www.reuters.com/article/2013/05/17/turkey-economy-idUSL6N0DY1TI20130517. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2013. 
31. Ye Xie; Selçuk Gökoluk (17 Mayıs 2013). "Turkey Raised to Investment Grade by Moody’s on Debt Cuts". Bloomberg (Bloomberg L.P). http://www.bloomberg.com/news/2013-05-16/turkey-raised-to-investment-grade-by-moody-s-on-debt-cuts.html. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2013. 
32. "Temel Göstergeler ve Tarımın Payı". TÜRKİYE TARIM SEKTÖRÜ RAPORU. tobb.org.tr. 2013. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160304124913/http://www.tobb.org.tr/Documents/yayinlar/2014/turkiye_tarim_meclisi_sektor_raporu_2013_int.pdf. Erişim tarihi: 25 Mart 2015. 
33. EGE, Hüsnü (2011). "Tarım Sektörünün Ekonomideki Yeri". TARIM SEKTÖRÜNÜN EKONOMİDEKİ YERİ VE ÖNEMİ. tepge.gov.tr. 23 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151123050731/http://www.tepge.gov.tr:80/dosyalar/yayinlar/62889464af374f2fa8a14db901213d54.pdf. Erişim tarihi: 25 Mart 2015. 
34. Yıllık Ekonomik Rapor 2014. maliye.gov.tr
35. Yıllık Ekonomik Rapor 2014. maliye.gov.tr
36. Michael Kuser. "The Unknown TV Giant". Businessweek.com. http://www.businessweek.com/globalbiz/content/jun2006/gb20060609_371863.htm. 
37. Boulden, Jim (17 Ocak 2005). "Turkey switches on to TV market". CNN.com. http://edition.cnn.com/2005/BUSINESS/01/17/turkey.beko/. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2008. 
38. "Europe's No. 3 TV Manufacturer, a Private Company: PROFILO-TELRA". Business Wire (BNET). 19 Ağustos 2005. http://findarticles.com/p/articles/mi_m0EIN/is_2005_August_19/ai_n14927389. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2008. 
39. "2006 yılında Türk Hazır Giyim Sektörü İhracat Başarımı," ITKIB
40. "Türkiye otomotiv sektöründe büyüyor". Ulaşım Online. 29 Haziran 2009. http://www.ulasimonline.com/news_detail.php?id=8052&uniq_id=1246562801. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2009. 
41. "2008 PRODUCTION STATISTICS". OICA. http://oica.net/category/production-statistics/. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2011. 
42. "Otomotiv İhracatı 2008'de 22 Milyar 944 Milyon Dolara Ulaştı". Haberler. http://www.haberler.com/otomotiv-ihracati-2008-de-22-milyar-944-milyon-haberi/. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2011. 
43. "2008’de otomotiv ihracatı rekor kırdı". HaberX. 29 Ağustos 2011 Pazartesi 15:58. http://www.haberx.com/Ekonomi-Haberleri/Ocak-2009/2008de-otomotiv-ihracati-rekor-kirdi.aspx. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2011. 
44. "Turkish Shipbuilding Industry" (İngilizce). Catania Investments. 5 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://web.archive.org/web/20111005142104/http://cataniainvestments.com/files/turkey/TURKISH_SHIP_BUILDING_INDUSTURY.pps. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2011. 
45. "Savunma Sanayi İhracat Artışı, Türkiye Ortalamasının Dört Katından Fazla Oldu". Milliyet. http://www.milliyet.com.tr/savunma-sanayi-ihracat-artisi-turkiye-istanbul-yerelhaber-644220/. Erişim tarihi: 27 Şubat 2015. 
46. "Turkey signs $1.78 bln deal to buy warplanes". Reuters. 11 Mayıs 2007. http://www.reuters.com/article/tnBasicIndustries-SP/idUSL114958220070511. 
47. "Turkey signs contract to buy 30 F-16 block 50+ jets". F-16.net. http://www.f-16.net/news_article2325.html. 
48. Türkiye Çelik Üreticileri Derneği. "Türkiye Çelik Üreticileri Derneği". dcud.org.tr. http://www.dcud.org.tr/tr/page.asp?id=20. 
49. Turkish Steel Producers Association. "Turkish Steel Producers Association". dcud.org.tr. http://www.dcud.org.tr/en/page.asp?id=30. 
50. "Who We Are? - THE SCIENTIFIC AND TECHNOLOGICAL RESEARCH COUNCIL OF TURKEY". tubitak.gov.tr. http://www.tubitak.gov.tr/en/about-us/content-who-we-are. 
51. "Türkiye Bilimler Akademisi". tuba.gov.tr. http://www.tuba.gov.tr/content/amac/id/212/pid/43/mid/49/. 
52. http://www.taek.gov.tr/en/institutional/mission-of-taek.html
53. "Space Launch System Project" (İngilizce). Undersecretariat for Defence Industries. http://www.ssm.gov.tr/home/projects/Sayfalar/proje.aspx?projeID=222. Erişim tarihi: 20 Aralık 2013. 
54. Bekdil, Burak Ege (28 Temmuz 2013). "Turkey's Sat-Launcher Plans Raise Concerns" (İngilizce). Defense News. http://www.defensenews.com/article/20130728/DEFREG04/307280004/Turkey-s-Sat-Launcher-Plans-Raise-Concerns. Erişim tarihi: 20 Aralık 2013. 
55. Bekdil, Burak Ege (12 Aralık 2013). "Turkey Spends Big on Innovation" (İngilizce). Defense News. http://www.defensenews.com/article/20131212/DEFREG01/312120022/Turkey-Spends-Big-Innovation. Erişim tarihi: 20 Aralık 2013. 
56. "Turkish contractors rank at top two" (İngilizce). Turkishcontractors.com. http://www.turkishcontractors.com/. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2011. 
57. "Turkey 2nd on top international contractors list" (İngilizce). Hurriyetdailynews.com. http://www.hurriyetdailynews.com/n.php?n=turkey-ranks-2nd-in-top-international-contractors-list-2010-08-27. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2011. 
58. "The Top 225 International Contractors" (İngilizce). Enr.construction.com. 24 Ağustos 2011. http://enr.construction.com/toplists/InternationalContractors/001-100.asp. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2011. 
59. "Turkish Airlines is named the Best Airline in Europe at the 2012 World Airline Awards held at Farnborough Air Show". Skytrax. 12 Temmuz 2012. http://www.worldairlineawards.com/Awards_2012/europe.htm. Erişim tarihi: 25 Nisan 2013. 
60. "Turkish Airlines named best airline in Europe for fifth year in a row - BUSINESS". http://www.hurriyetdailynews.com/turkish-airlines-named-best-airline-in-europe-for-fifth-year-in-a-row.aspx?PageID=238&NID=84117&NewsCatID=345. 
61. "Turkish Airlines: International Flight Destinations". Turkish Airlines. http://www.turkishairlines.com/en-int/flights-tickets/flights-destinations/. Erişim tarihi: 22 Haziran 2016. 
62. "Türkiye'deki Havaalanları". http://www.dhmi.gov.tr/havaalanlari.aspx. Erişim tarihi: 05 Kasım 2016. 
63. "Year to date Passenger Traffic". ACI. 23 Nisan 2015. http://www.aci.aero/Data-Centre/Monthly-Traffic-Data/Passenger-Summary/Year-to-date. Erişim tarihi: 25 Nisan 2015. 
64. "It will be the biggest airport of the world". 24 Ocak 2013. http://www.dhmi.gov.tr/haberler.aspx?HaberID=1451. Erişim tarihi: 24 Ocak 2013. 
65. Newsweek: "Istanbul's New Erdoğan-Backed Airport to Be Named After... Erdoğan"
66. Gianluca Mezzofiore. "Erdogan Airport: Istanbul's Super Hub 'to be Named After Turkey's President-Elect'". International Business Times UK. http://www.ibtimes.co.uk/erdogan-airport-istanbuls-super-hub-be-named-after-turkeys-president-elect-1461166. 
67. http://www.worldairlineawards.com/Awards_2014/europe.htm
68. "CIA World Factbook: Turkey". Cia.gov. https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tu.html. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2011. 
69. http://hizlitren.tcdd.gov.tr/home/detail/?id=6
70. TCDD.gov.tr
71. "Karayolları Genel Müdürlüğü". Karayolları Genel Müdürlüğü, kgm.gov.tr. http://www.kgm.gov.tr/Sayfalar/KGM/SiteTr/Kurumsal/YolAgi.aspx. 
72. Devlet Planlama Teşkilatı-Sayılarla Türkiye Ekonomisi Son erişim tarihi 11-02-2007
73. http://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TCMB+TR/TCMB+TR/Bottom+Menu/Banka-Hakkinda/Tarihce/
74. http://borsaistanbul.com/docs/default-source/kurumsal-yonetim/borsa-istanbul-shareholder-structure.pdf?sfvrsn=14
75. http://www.forbes.com/global2000/list/#page:1_sort:0_direction:asc_search:_filter:All%20industries_filter:Turkey_filter:All%20states
76. "2014 Forbes 2000 List: Turkish Companies" (İngilizce). The World's Biggest Public Companies. Forbes. http://www.forbes.com/global2000/list/#page:1_sort:0_direction:asc_search:_filter:All%20industries_filter:Turkey_filter:All%20states. Erişim tarihi: 17 Mart 2015. 
77. "Foreign Trade Statistics as of October 2012" (İngilizce) (Word belgesi). Türkiye İstatistik Kurumu. 30 Kasım 2006. http://rapor.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?disticaretdb2=&report=IHT0151.RDF&p_kod=1&p_ulke1=-1&p_yil1=2012&p_kod1=1&p_kod2=4&p_dil=2&desformat=html&ENVID=disticaretEnv. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2008. 
78. Bartolomiej Kaminski (1 Mayıs 2006). "Turkey's evolving trade integration into Pan-European markets" (İngilizce) (PDF). Dünya Bankası. http://www-wds.worldbank.org/external/default/WDSContentServer/WDSP/IB/2006/05/03/000016406_20060503112446/Rendered/PDF/wps3908.pdf. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2008. 
79. "CIA World Factbook: Turkey - Economy". Cia.gov. https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tu.html#Econ. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2011. 
80. "Türkiye'de Madencilik". Dünyada ve Türkiye’de Madencilik Sektörü. fenimining.com. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150402105725/http://www.fenimining.com/upload/dosyalar/m_rapor_1347711063.pdf. Erişim tarihi: 26 Mart 2015. 
81. "Madencilik". MADENCİLiK SeKTÖRÜ. kutso.org.tr. 2014. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150402155830/http://www.kutso.org.tr/wp-content/uploads/2014/11/madencilik.pdf. Erişim tarihi: 26 Mart 2015. 
82. Türkiye Atom Enerjisi Kurumu'nun Tarihçesi (TAEK)
83. Lund, J. W.; Freeston, D. H.; Boyd, T. L. (2005). "Direct application of geothermal energy: 2005 Worldwide review" (İngilizce). Geothermics 34: 691–727. DOI:10.1016/j.geothermics.2005.09.003. 
84. "INOGATE website". Inogate.org. http://www.inogate.org. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2011. 
85. "25-26 percent of Turkey's energy production is renewable". Anadolu Agency. http://www.aa.com.tr/en/economy/159363--h. Erişim tarihi: 14 Nisan 2013. 
86. "Çevre Ve Orman Bakanliği Teşkilat Ve Görevleri Hakkinda Kanun". Mevzuat.adalet.gov.tr. http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/1242.html. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2011. 
87. "ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞININ TEŞKİLAT VE GÖREVLERİ HAKKINDA KANUN HÜKMÜNDE KARARNAME". Mevzuat.adalet.gov.tr. 4 Temmuz 2011. http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/07/20110704M1-1.htm. Erişim tarihi: 9 Aralık 2013. 
88. "Anchors aweigh". The Economist. 21 Ekim 2010. http://www.economist.com/node/17276440?story_id=17276440. Erişim tarihi: 30 Ekim 2010. 
89. NUTS 2 bölgelerine göre cari piyasa fiyatlarıyla gayri safi yurtiçi hasıla (GSYİH)
90. NUTS 2 bölgelerine göre cari piyasa fiyatlarıyla gayri safi yurtiçi hasıla (GSYİH)
91. "Hürriyet Ekonomi". 1 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150901074648/http://www.hurriyet.com.tr:80/ekonomi/27857073.asp.  Erişim: 29 Aralık 2014