Togo

Togo Cumhuriyeti République Togolaise Togo
Bayrak Arma
Slogan: "Travail, Liberté, Patrie"(Fransızca) "Çalışma, Özgürlük, Anayurt"
Marşı: Salut à toi, pays de nos aïeux
Başkent ve		Lomé 6°7′K 1°13′D / 6.117°K 1.217°D
Resmî diller		Fransızca
Hükûmet		Cumhuriyet
•	Devlet Başkanı	Faure Gnassingbé
•	Başbakan	Komi Sélom Klassou
Kuruluşu
•	Bağımsızlık	27 Nisan 1960
Yüzölçümü
•	Toplam	56,785 km^2 (125.) İfade hatası: Beklenmedik div operatörü mil^2
•	Su (%)	4.2
Nüfus
•	2014 tahmini	7.351.374[1] (100)
•	2010 sayımı	5.753.324[2]
•	Yoğunluk	97/km^2 251,2/mil^2
GSYH (SAGP)		2009 tahmini
•	Toplam	5,612 milyar $[3]
•	Kişi başına	826 $[3]
GSYİH (düşük)		2009 tahmini
•	Toplam	2,865 milyar $[3]
•	Kişi başına	422 $[3]
İGE (2013)		0.473[4] Hata: Geçersiz İGE değeri · 166.
Para birimi		CFA frankı (XOF)
Zaman dilimi		UTC±00:00
Telefon kodu		+228
Internet TLD		.tg

Togo ya da resmî adıyla Togo Cumhuriyeti, Afrika kıtasının batı bölümünde yer alan bir ülkedir. Ülkenin sınır komşularını (kuzeyden saat yönünde ilerlendiğinde) Burkina Faso, Benin ve Gana oluşturmakta olup, ülkenin güneyinde Gine Körfezi içerisinde yer alan Benin Körfezi bulunmaktadır. Ülkenin başkenti Lomé'dir.

Ülke ismi

Ülkenin ismi Ewe dilinden gelmektedir. Ewe dilinde Togo kelimesi to (Türkçe:su) ve go (Türkçe:liman) kelimelerinden oluşmaktadır. Almanya'nın burada kurduğu ilk sömürge düzeninde bölgeyi Togoland ismi verilmiş, buradan da esinlenerek ülkenin tamamına genelinde Togo ismi kullanılmış, bağımsızlık sonrası da bu isim yeni ülkenin ismi olarak da seçilmiştir.

Coğrafya

Togo sahip olduğu 56.785 km² yüz ölçümü ile Afrika kıtası standartlarına göre küçük bir ülke konumundadır. Kıta üzerinde bu yüz ölçümünden daha az bir yüz ölçümüne sahip olan çok az sayıda ülke bulunmaktadır. Ülke uzun ve dar bir yapıya sahip olup, kuzey-güney yönünde uzunluğu 550 km olup, batı-doğu yönünde en dar bölgesi 50 km en geniş bölgesi ise 140 km'dir. Atakora Sıradağları ülkeyi çapraz bir şekilde bölerken, sıra dağların ortalama yüksekliği 600 m düzeyindedir. Ülke topraklarının %16'sı ormanlar ile kaplı konumdayken, %25 tarım alanı, %3,5 ise yaylalardır. Togo'nun orta bölgeleri yükseltilerle kaplı iken, kuzeyinde ise hafif engebeli savan bölgesi yer alır. Ülkenin güneyinde ise ormanlık platolar, lagün ve bataklıklar görülür.

Ülkenin toplamda sahip olduğu 1.647 km'lik sınırından 664 km'si Benin, 126 km'si Burkina Faso, 877 km'si Gana ile oluşurken, ülkenin ayrıca Atlas Okyanusu'na da 56 km'lik sahil şeriti bulunmaktadır.

Togo'da bulunan en yüksek dağ 986 m ile Agou Dağı, en uzun nehri ise 50 km'si deniz taşımacılığına da uygun olan ve kuzey-güney yönünde akan 400 km'lik Mono nehridir.

İklim

Togo'da yıl boyu tropikal ve nemli bir iklime sahiptir. Yıl boyunca ortalama sıcaklıklar ülkenin kuzeyinde 30 °C, güneyinde ise 27 °C konumdayken, yıl içerisinde gece sıcaklık oranlarında ise küçük oranlarda değişiklik yaşanmaktadır.

Ülkenin kuzeyinde savan iklimi hakim konumdayken, en sıcak ayları Şubat ve Mart aylarıdır. En kurak dönem Ocak ayı içerisinde yaşanmakta olup, Mayıs ile Ekim arasında yağan yağmurlar özellikle Ağustos ayında şiddetini arttırmaktadır. Ülkenin güney bölümünde ise Nisan-Haziran ve Eylül-Kasım dönemlerinde yağışın en bol olduğu dönemler olmakla birlikte en çok yağmur Haziran ve Ekim aylarında yağmaktadır.

Bitki örtüsü ve yaban hayat

Togo'nun doğal bitki örtüsü kurak mevsimde savan, yağışlı mevsimde ise maki ve çalıdır. Deniz kıyısındaki bölgelerde lagünlerin çevresinde oluşmuş sazlık arazilere rastlanır. Atakora Sıradağları'nda görülebilen tropikal yağmur ormanları belli ırmak vadilerinde de görülebilmektedir. Günümüzde orman alanlarının bilinçsiz kesilmesi ve ormanlık arazilerin tarımsal arazilere çevrilmesi nedeniyle Togo çölleşme tehlikesiyle karşı karşıya olan bir ülke konumundadır.

Togo'da yaban hayat genellikle kuzey bölgelerde yaşam bulmakta olup, güney bölgelerde neredeyse yok olma noktasına gelmiştir. Aslan, fil, su aygırı, maymun, timsah sık görülen vahşi hayvanlardandır.

Nüfus

Togo'da son olarak 2010 yılında gerçekleştirilen resmi sayım sonuçlarına göre 6,191,155 nüfus tespit edilmiştir. Bu güncel olarak son resmi sayım konumunda olup, 2014 tahmini nüfus sonuçları verilerine göre 7,351,374 kişi yaşamaktadır.^[1] Togo'nun 2010 resmi nüfus sayım sonuçlarına göre en büyük nüfusu başkent Lomé'dir.

Togo genç bir nüfusa sahip olup, 2014 tahmini verilerine göre nüfusun %59,78'i 0-24 yaş aralığındadır. Ülkenin sadece %3,37'si 65 yaş ve üzerindedir.^[1]

0-14 yaş: %40.44 (erkek 1,573,363/kadın 1,563,267)
15-24 yaş: %19.34 (erkek 749,002/kadın 751,571)
25-54 yaş: %32.58 (erkek 1,255,524/kadın 1,271,804)
55-64 yaş: %4.27 (erkek 156,249/kadın 175,089)
65 yaş ve üzeri: %3.37 (erkek 112,845/kadın 148,223)

Şehirde yaşayanların oranı 2015 verilerine göre %40 olan ülkede, nüfusun yıllık artış oranı 2016 tahmini verilerine göre %2,66 düzeyindedir.^[1]

Etnik gruplar

Ülke nüfusunun %40,1'i Ewe etnik grubuna mensuptur. Eweler ülke içerisinde çoğunluğu oluşturmakta olup, çoğunlukla ülkenin güney bölgelerinde yaşamaktadırlar. Ülke içerisinde ikinci kalabalık etnik grubu ise %23,1 ile Temba etnik grubu oluşturmakta ve ağırlıklı olarak ülkenin orta kesimlerinde ve kuzey kesimlerinde yaşamaktadırlar.

Oran	Etnik grup
%40,1	Eweler
%23,1	Tembalar
%13,2	Akebular
%9,7	Gurmalar
%12,8	Diğer Afrikalı azınlıklar
%0,99	Diğer etnik gruplar

Dil

Benin Körfezi kesiminde konuşulan Gbe dilleri

Sokodé - Eski Büyük Camii

Ülkenin Fransa sömürgesinden kurtularak bağımsızlığını ilan etmesi sonucu ülkenin resmi dili koloni ülkesi Fransa'nın dili olan Fransızca seçilmiştir. Fransızca'nın yanı sıra ülke genelinde ulusal diller olarak kabul edilen Ewece ve Kabiyece dilleri de belli bir nüfus tarafından iletişim dili olarak konuşulmaktadır. Bu dillere ulusal dil özelliği 1975 yılında dönemin devlet başkanı Eyadéma tarafından verilmiştir. Bu dillerin yanı sıra toplum arasında konuşulan birçok yerel dil de mevcuttur.^[5]

Dil	Konuşan kişi sayısı
Ewece	862.000
Kabiyéce	700.000
Gbece	366.000
Temce	204.000
Minaca	201.000
Mobaca	189.000

Din

Togo'da din özgürlüğü mevcuttur ve %51 ile halkın yarıdan fazlası doğacılık inancına sahiptir. Ülkede %29'luk bir kesim Hristiyan inancına göre yaşarken, giderek artan ve güncel olarak %20'lik bir kesimi oluşturan topluluk ise İslamiyet inancına göre yaşamaktadır. Ayrıca sahil bölgesinde az da olsa yahudi toplulukları yaşamakta, çok az bir kesim ise de Vudu inancına göre yaşamını sürdürmektedir.^[6] Yerel dinler arasında en önemlisi, Togo'da ortaya çıkmış ve Benin, Nijerya, Burkina Faso gibi ülkelere de sirayet etmiş bulunan, bölge kültürünün ve sanatının oluşmasında önemli katkılarda bulunan vudu dini, daha sonraki dönemlerde Avrupalılarca toplanan Togolu ve Beninli köleler tarafından Haiti'ye götürülmüş ve burada da yaygın hale getirilmiştir.

Din	Oran
İslam	%20
Hristiyan	%29
Yerel din	%51

Sosyal durum

Sağlık

Togo genelinde gıda ve tıbbi malzeme ihtiyaç sıkıntısı yüksek düzeyde yaşanmaktadır. Ülkede temiz su kaynaklarına ulaşabilen nüfusun oranı 2012 tahmini verilere göre %60 düzeyinde olup, geri kalan %40 nüfus temiz kaynaklardan su temin edememektedir. Nüfusun sadece %11,3'ü tam teçhizatlı sağlık hizmetlerinden yararlanabilen ülkede, nüfusun %88,7'si daha ilkel şartlarda sağlık hizmetini alabilmektedir. AIDS, Afrika kıtasının genelinin aksine düşük oranda görülmekte olup, bu oran 2012 verilerine göre %2,9 düzeyindedir.^[1] Ülke genelinde sıtma, menenjit, hepatit, tifo, kuduz çok görülen hastalıklar arasında yer almaktadır.^[1]

Eğitim

Ülkede uygulanan kesintisiz eğitim süresi mecburi altı yıldır.^[7] Eğitim sisteminde öğretmenlerin az olması ve eğitim için gerekli olan malzeme ve maddelerin zor bulunması, özellikle şehir dışında öğrenim gören öğrencileri zor konumda bırakmaktadır. 2003 yılı verilerine göre ülkede okuma yazma bilmeyenlerin oranı %46,8 dolayındadır.^[8]

Tarih

Koloni öncesi dönem

16.yy'den itibaren günümüzde Togo'nun da yer aldığı sahil kesimi Avrupalılar için köle ihtiyacını karşıladıkları kaynak olarak görüldüğü Avrupalılar tarafından köle sahili olarak adlandırılmaktaydı. Bu bölgede yer alan küçük ülkeler de o dönem Avrupa ülkelerinin bu ticaretinden kendileri adına yararlanabilmek adına ticarette yer almışlardır. Günümüzde ki Togo sahil kesimlerinin batı ve doğu kesimlerinin aksine Togo sahilinde Avrupalıların oluşturduğu ilk merkez 1884 yılında gerçekleşmiş, bu bağlamda sadece Aného önemli bir ticaret merkezi haline gelmiştir.

Togo çevresinde yer alan diğer bölgelerin aksine, günümüzde Togo'nun var olduğu topraklarda koloni öncesi dönemde birçok küçük ülke kurulmuş, bölgede kurulan ülkelerin çoğu da batıda yer alan Ashanti Krallığı ile doğuda yer alan Dahomey Krallığı'nın etkisi altında kalmıştır.

Koloni dönemi

Almanya himaye bölgesi

I. Dünya Savaşı sonrası bölünen Togo

5 Temmuz 1884 tarihinde günümüzde Togo içerisinde yer alan belli şehirlerin o dönemin kralı III. Mlapa'nın temsilcisi ile Almanya'nın batı Afrika elçisi Gustav Nachtigal ortak açıklamasında Almanya himaye bölgesi olarak ilan edilmiştir.^[9] Bu olaydan iki ay sonra 5 Eylül 1884 tarihinde sözlü olarak gerçekleştirilen bu antlaşma yazılı hale getirilerek bölgenin korunması için Almanya ile dönemin Lomé büyükelçisi Kaufmann Randad ile Porto Seguro kralı arasında himaye antlaşması imzalanmıştır. 24 Aralık 1885 yılında imzalanan bir protokol ile Fransa, Aného'da ki Almanya egemenliğini kabul ettiğini beyan etmiştir.^[10] Koloni bölgesinin diğer komşu koloniler ile sınırlarının belirlenerek çizilmesi adına Almanya ile Fransa arasında 23 Temmuz 1897 tarihinde Alman-Fransız Antlaşması imzalanmıştır. Bu antlaşma haricinde Togo'nun Fransa kontrolünde olan Dahomey Krallığı (günümüzde Benin) ile Fransız Sudanı ile olan sınırları 28 Eylül 1912 tarihinde yapılan antlaşma ile belirlenmiştir. Fransa ile yapılan bu antlaşmaların paralelinde Birleşik Krallık ile de sınır ile ilgili antlaşmalar 1 Temmuz 1890 ve 14 Kası 1914 tarihinde yapılmış ve Togo'nun tüm sınırları kontrol altına alınmıştır. Bu ülkeler ile gerçekleştirilen antlaşmalar neticesinde Togo 1914 yılında 87.200 km²'lik bir yüz ölçümüne sahip bir bölge konumuna gelmiştir.

Togo haritası - 1915

Almanya imzalanan himaye antlaşması çerçevesinde 1886 yılında itibaren Towe, Kewe, Agotime, Agome-Palime ile 1887 yılında Liati üzerinde ki hakimiyeti ele alarak alanını genişletmiştir. 1888 yılında itibaren bölgenin iç kısımlarına da ilerlemeye başlayan Almanya, buradaki yerel idareciler ile de himaye antlaşmaları yaparak iç kesimlerde de üsler oluşturmuştur.

18 Temmuz 1905 tarihinde Togo'nun ilk demiryolu hattı olan 44 km'lik uzunluğa sahip Lomé–Aného demiryolu hattı hizmete açılmıştır. ^[11] 1914 yılında Togo sekiz idari bölgeden oluşmaktaydı: Lome-Şehir, Lome-Kırsal, Anecho, Misahöhe, Atakpamé, Kete Krachi, Sokodé ve Sansane-Mangu

Milletler Cemiyeti manda bölgesi ve BM mütevelli bölgesi

I. Dünya Savaşı'nın başlaması ile birlikte bölge Fransa ve Birleşik Krallık tarafından işgal edilmiş, sonucunda da Alman polis birlikleri 27 Ağustos 1914 tarihinde teslim olarak Togo'nun idaresini bırakmışlardır.

I. Dünya savaşının sona ermesi ile birlikte bölge toprakların üçte ikisini kapsayan doğu kısımları sahil kesimi ile birlikte Fransa'ya verilmiş (Fransız Togoland), batı kesiminin idaresi de Milletler Cemiyeti tarafından manda yönetim bölgesi biçiminde gerçekleştirilebilmesi adına Birleşik Krallık'a (Britanya Togoland) devredilmiş, bölge Milletler Cemiyeti bölgesi olmasına rağmen aslen Altın Sahili yönetimi tarafından yönetilmiştir. II. Dünya Savaşı sonrası bölge Birleşmiş Milletler mütevelli bölgesi olarak ilan edilmiştir.

1957 yılında Britanya Togosu halk oylaması sonucu bağımsızlığını ilan eden Gana'ya dahil olmuş, Fransa tarafında kalan bölüme ise 1955 yılında Fransa tarafından özerklik verilmiş, bölge de 1960 Togo adı bağımsızlığına kavuşmuştur.

Bağımsızlık

Sylvanus Olympio - İlk Togo devlet başkanı

Gnassingbé Eyadéma
1967-2005 Togo devlet başkanı

27 Nisan 1960 tarihinde tam bağımsızlığa kavuşan Togo'da ilk devlet başkanlığı görevine Sylvanus Olympio getirilmiştir.

Ülkede bağımsızlığın kazanılmasından sonra belirli alanda sıkıntılar baş göstermeye başlamıştı. Togo'nun komşusu olan Gana, 1956 yılında yapılan bir halk oylaması neticesinde topraklarına kattığı Togo'nun belli bir bölümünden daha fazlasına talip olma isteği ve bu uğurda Olympio muhalifi parti liderlerinin Gana liderlerine gösterdiği ilgi ve alaka bu sıkıntıların ilki olarak ön plana çıkmaktaydı. Ayrıca Cezayir Savaşı sonrasında Fransa silahlı kuvvetlerinden çıkarılan 676 adet askerin, kendilerine ülkeleri silahlı kuvvetlerinde Olympio'nun dayanak olarak gösterdiği mali sorunlar nedeniyle yer bulamaması ve halkın büyük kısmının devletin ülkenin güneyinde yaşayanlara ayrıcalıklı davrandığını düşünmesi ülkenin diğer büyük sorunları olarak ortaya çıkmaktaydı. Tüm bu sorunlarla boğuşulduğu dönemde üç ayrı suikasti (Mayıs ve Aralık 1961, Ocak 1962) atlatan Olympio, 13 Ocak 1963 tarihinde içerisinde ilerleyen yıllarda Togo'yu uzun yıllar yönetecek olan Gnassingbé Eyadéma'nın da yer aldığı Emmanuel Bodjollé önderliğinde küçük bir askeri grubun gerçekleştirdiği darbe sonucu hayatını kaybetmiş, bu darbe sonucu Nicolas Grunitzky ordu tarafından devlet başkanlığı görevine getirilmiştir. Bu darbeden 4 yıl sonra 13 Ocak 1967 yılında Gnassingbé Eyadéma önderliğinde ki ordu güçlerinin devlet başkanına gerçekleştirdiği bir darbe sonucu kısa bir süre Kléber Dadjo'nun üstlendiği görevi 14 Nisan 1957 yılında Eyadéma devralarak kendisini Togo'nun yeni devlet başkanı olarak ilan etmiştir. 1967 yılında iktidarı ele geçirmesinde sonra Afrika kıtası ülkeleri içerisinde en uzun sürede görevde kalan devlet başkanı olarak ülkeyi hayatını kaybettiği 2005 yılına kadar yöneten Eyadéma bu süre içerisinde bağımsız çok partili seçimlerin gölgesinde ülkeyi diktatör rejim ile yönetmiştir. 1974 yılında bir uçak kazasından sağ kurtulan Eyadéma, 1975 yılında Étienne Eyadéma olan ismini Gnassingbé Eyadéma olarak değiştirmiştir. Özellikle 1990 yılından itibaren toplum arasında baş gösteren huzursuzluk, ülke içerisinde şiddet olaylarına neden olmuştur. Avrupa'nın ülke genelinde insan haklarının ihlal edilmesinin yanı sıra başkent yakınlarında bulunan 28 cesetin ortaya çıkması neticesinde Eyadéma'ye ye uyguladığı baskılar neticesinde Gnassingbé Eyadéma ulusal bir komitenin kurulması için çağrıda bulunmuştur. Joseph Kokou Koffigoh önderliğinde oluşturulan geçici hükumet Koffigoh'un tavsiye kararlarının dışına çıkmasının yanı sıra Eyadéma ile de yasaklı RPT üyesi eski bakanların yeni hükumete alınması konusunda yaptığı çalışmalar ile yine Eyadéma'nin orduyu muhalefet partisi üyelerin karşı baskı aracı olarak kullanması nedeniyle başarılı olamamıştır. Tüm demokratikleşme çalışmalarına rağmen istenilen adımları atmada gerekli özeni gösteremeyen Eyadéma, 5 Şubat 2005 tarihinde Fransa'ya yurt dışı gezisi düzenlediği bir dönemde uçak Tunus üzerinde bulunduğu sırada geçirdiği kalp krizi neticesinde hayatını kaybetmiştir.^[12]

Gnassingbé Eyadéma'nin ölümü sonrasında anayasaya aykırı bir şekilde oğlu Faure Gnassingbé ordu tarafından yeni devlet başkanı olarak belirlenmiştir. Uluslararası alanda oluşan büyük baskılar neticesinde 25 Şubat 2005 tarihinde görevi bırakan Gnassingbé'nin boşalttığı göreve geçici süre ile meclis başkanı vekalet etmiştir. 24 Nisan 2005 tarihinde gerçekleştirilen genel seçimlerde tartışmalar ışığında seçimleri kazanan Gnassingbé Togo'nun seçilmiş devlet başkanı olarak göreve başlamıştır. Tartışmalı seçimin sonrası ülke genelinde baş gösteren şiddet olaylarında yüzlerce kişi hayatını kaybederken, binlerce kişi de ülkeyi terk ederek komşu ülkelere sığınmışlardır.

Siyaset

Faure Gnassingbé - Togo devlet başkanı

Togo 1967 yılından bu yana başkanlık sistemi ile yönetilmektedir. Söz konusu tarihten itibaren 2005 yılında ki ölümüne kadar ülkeyi diktatör bir rejim ile yöneten Gnassingbé Eyadéma, 1993 yılında uluslararası baskılar neticesinde liberal bir anayasaya geçişi sağlasa da yönetiminde ve iktidara kalma mücadelesinde kendi yöntemlerini uygulamaya zaman zaman devam etmiştir.

Ülkenim meclisi konumunda olan Assemblée Nationale du Togo (Türkçe:Togo Ulusal Meclisi) güncel olarak 91 sandalyeye sahiptir. 2013 seçimlerine kadar 81 sandalyeye sahip olan meclis, bu seçimlerden sonra 10 sandalye arttırılarak 91'e çıkartılmıştır. Ülke genelinde son genel seçimler 25 Temmuz 2013 tarihinde gerçekleştirilmiş olup, bir sonraki seçimler 2018 yılı için planlanmaktadır.^[13]

Mecliste partilerin sandalye dağılımları seçim yıllarına göre şu şekildedir:

Parti	Seçim yılı
1994	1999	2002	2007	2013
Alliance Arc-en-ciel	-	-	-	-	6
Believers' Movement for Equality and Peace (MOCEP)	-	-	1	-	-
Collectif Sauvons le Togo (CST)	-	-	-	-	19
Comité d’Action pour le Renouveau (CAR)	(36)	-	-	4	-
Convention des Forces Nouvelles (CFN)	(1)	-	-	-	-
Mouvement de Jeunesse Togolaise (JUVENTO)	-	-	2	-	-
Rassemblement du peuple togolais (RPT)	(35)	79	72	50	-
Rassemblement pour le soutien de la démocratie et du développement (RSDD)	-	-	3	-	-
Union des Forces du Changement (UFC)	-	-	-	27	3
Union of Justice and Democracy (UJD)	(2)	-	-	-	-
Union pour la démocratie et le progrès social (UDPS)	-	-	2	-	-
Union pour la république (UNIR)	-	-	-	-	62
Union Togolaise pour la Démocratie (UTD)	(7)	-	-	-	-
Bağımsız	-	2	1	-	1
Toplam	81	81	81	81	91

Kaynak:^[14]

Parantez içerisinde belirtilen rakamlar kesin bilgileri göstermemektedir. Başka kaynaklarda farklı seçim sonuçları gösterilmektedir.^[15][16]

İdari yapılanma

Togo'nun beş bölgesi

Togo idari ve coğrafi şartlar göz önünde bulundurularak beş bölgeye ayrılmıştır. Bu beş bölge ise ayrıca 30 idari bölge ve bir komüne ayrılmıştır. Togo'da en büyük idari birim olan bölgeler, idari bölgeleri de kapsar. Togo, 1950'li yılların başında Fransa'ya bağlı bir bölge iken altı seçim bölgesine ayrılmış konumdaydı. 1955 yılında bugün de var olan dört bölgeye (Centre, Maritime, Plateaux ve Savanes) ayrılan Togo'da 1966 yılında tüm bölge ve idari bölgeler kaldırılmış, 1970 yılında ise yeniden oluşturulmuştur. 1970 yılında yeniden oluşturulan dört bölgeye ilaveten Centrale ve Savanes bölgelerin bir bölümü alınarak 1981 yılında oluşturulan Kara bölgesi de dahil edilmiştir.^[17]

Bölge	Nüfus	Alan	Başkent
1. Maritime	1.648.158	6.395 km²	Lomé
2. Plateaux	1.278.566	16.974 km²	Atakpamé
3. Centrale	577.629	13.182 km²	Sokodé
4. Kara	721.504	11.631 km²	Kara
5. Savanes	776.710	8.603 km²	Dapaong
Tüm Togo	5 753 324	56.785 km²	Lomé

Ayrıca bakınız: Togo'nun bölgeleri

Ayrıca bakınız: Togo'daki şehirler listesi

Ulaşım

Demiryolu

Togo demiryolu hatları

Ülke genelinde 2008 verilerine göre 568 km demir yolu mevcut olmasına rağmen demiryolu taşımacılığı çok küçük mesafeler hariç geçtiğimiz yıllarda durdurulmuştur.^[18][19] Demiryolu ulaşımının ilk temeli Almanya'nın sömürge bölgesi olduğu dönemlerde atılmış olan ülkede, 44 km'lik bir uzunluğa sahip olan Lomé–Aného demiryolu hattı döşenerek hizmete açılmıştır.

Denizyolu

Ülkenin ithalat ve ihracatını gerçekleştirdiği tek büyük limanı ise Lomé'de bulunmaktadır. Ülke genelinde yük ve insan taşımacılığının yapılmasının mümkün olduğu 50 km'lik su yolu mevcuttur.

Karayolu

Togo genelinde 2376 km'si asfaltlanmış konumda olan toplam 7520 km karayolu bulunmaktadır. Dakar-Lagos Otoyolu üzerinde bulunan başkent Lomé bu hattın önemli duraklarında birini oluşturmaktadır. Bu otoyol ile doğu da yer alan Benin ve Nijerya, batı bölümünde de yer alan Gana ve Fildişi Sahili ile çoğu asfaltlanmış yol ile bağlantılarını sağlayabilen Togo, proje genişletildiğinde ve çalışmalar sonlandığında Sierra Leone ve Liberya ile de bağlantı sağlamış olacaktır.

Havayolu

Ülkenin Lomé Havalimanı (IATA-Code LFW) ve Niamtougou Havalimanı (IATA-Code LRL) olmak üzere iki adet de uluslararası standartlara sahip havalimanı vardır. Bu iki havaalanının haricinde asfaltlanmamış pistlere sahip altı adet havaalanı daha mevcuttur.

Spor

Ülkenin geleneksel sporları arasında güreş ve futbol yer almaktadır.

Ülkenin milli futbol takımı Togo Millî Futbol Takımı uluslararası turnuvalarda yer almakta olup, güncel olarak bir başarı elde edememiştir. Bugüne kadar ki tek FIFA Dünya Kupası katılımını 2006 yılında başaran Togo, Almanya'da gerçekleştirilen 2006 Dünya Kupası'nda birinci turda elenmiştir. Togo milli takımı özellikle Angola'da gerçekleştirilen 2010 Afrika Uluslar Kupası öncesinde Cabinda bölgesinde isyancıların takım otobüsüne saldırması^[20] sonucu dünya gündemine gelmiş, bu saldırıda üç Togo milli takım görevlisinin hayatını kaybetmesi ve içerisinde futbolcuların da olduğu bir grubun da yaralanması sonucu Togo hükumetinin bildirisiyle turnuvaya katılmaktan vazgeçmiş,^[21] bu tutum nedeniyle Afrika Futbol Konfederasyonu tarafından bu ve bundan sonraki iki turnuvadan men edilmiş, Togo açıklanan ceza ile ilgili hukuki adımlar atacağını açıklamış ancak bu ceza daha sonra CAF'ın FIFA ile yapılan görüşmeleri neticesinde kaldırılmıştır.

Togo milli takımı ayrıca Eylül 2010'da yaşanan bir olay nedeniyle yine manşetler çıkmış, sahte futbolculardan oluşan sözde Togo milli takımı Bahreyn Millî Futbol Takımı ile Bahreyn'de 7 Eylül 2010 tarihinde dostluk maçı yapmış ve maçı 0-3 kaybetmiştir. Bahreynli teknik kadronun rakip oyuncularının tecrübesiz ve zayıf görüntüsü nedeniyle kuşkulanması ve olayı sorgulaması neticesinde ortaya çıkan durum sonrasında Fédération Togolaise de Football (Türkçe:Togo Futbol Federasyonu) yaptığı açıklamada söz konusu tarihte söz konusu maç için milli takımı göndermediğini açıklamıştır.^[22]

Togo'nun Afrika Uluslar Kupası'na katılım yılları ve aldığı dereceler şu şekildedir:

Afrika Uluslar Kupası
Yıl	Derece	Yıl	Derece	Yıl	Derece
1957	Katılmadı	1978	Elemeleri geçemedi	1998	1. Tur
1959	Katılmadı	1980	Elemeleri geçemedi	2000	1. Tur
1962	Katılmadı	1982	Elemeleri geçemedi	2002	1. Tur
1963	Katılmadı	1984	1. Tur	2004	Elemeleri geçemedi
1965	Katılmadı	1986	Elemeleri geçemedi	2006	1. Tur
1968	Elemeleri geçemedi	1988	Elemeleri geçemedi	2008	Elemeleri geçemedi
1970	Elemeleri geçemedi	1990	Çekildi	2010	İsyancı saldırısı nedeniyle geri çekildi
1972	1. Tur	1992	Elemeleri geçemedi	2012	Elemeleri geçemedi
1974	Çekildi	1994	Elemeler sırasında çekildi	2013	Çeyrek Final
1976	Elemeleri geçemedi	1996	Elemeleri geçemedi	2015	Elemeleri geçemedi

Ayrıca bakınız: Togo Millî Futbol Takımı

Ekonomi

Ülke ekonomisinin en önemli bölümünü tarımsal faaliyetler oluşturmaktadır. Ülke çalışan nüfusunun üçte ikisi tarımsal faaliyetlerde bulunmaktadır. Mısır, yams, manyok, darı, yer fıstığı, sorgum, kahve ülke genelinde ekilen ve yetiştirilen en önemli tarım ürünlerini oluşturmaktadır.^[1]

Yıllık %3 ekonomik büyüme gösteren Togo, bu büyümeden yeterince faydalanamamaktadır. Ülke ekonomisi toplumun kendi geçimini sağlamak için yaptığı tarımsal faaliyete ve kısmi olarak da ticarete bağlıdır. Ülke ihtiyacı olan gıda maddelerini ise yurt dışından ithal etmektedir.

Ülke genelinde gerçekleştirilen özelleştirmelere rağmen günümüzde birçok önemli sektör devletin kontrolü altındadır. Togo, 16 üyeli Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu'nun üyesi konumuda olup, topluluğun kalkınma fonu merkezi başkent Lomé'dedir. Bunun haricinde CFA Frangı kullanan sekiz devletin üye olduğu Batı Afrika Ekonomik ve Parasal Birliği'nin (UEMOA) de Burkina Faso, Benin, Fildişi Sahilleri, Gine Bissau, Mali, Nijer ve Senegal ile birlikte üyesidir. UEMOA'ya bağlı bir kuruluş olan Batı Afrika Kalkınma Bankası'nın (BOAD) merkezi de Lomé'dir.

İhracat

Ülkenin 2012 verilerine göre ihracat yaptığı ilk sekiz ülke şu şekildedir:^[1]
Hindistan %14.2
Lübnan %10.6
Burkina Faso %7.6
Benin %7.5
Çin %6.1
Nijer %5.8
Hollanda %5.2
Gana %4.4

İthalat

Ülkenin 2012 verilerine göre ithalat yaptığı ilk dört ülke şu şekildedir:^[1]
Çin Halk Cumhuriyeti %40.4
Hollanda %7.9
Fransa %5.4
Birleşik Krallık %5.3

Kültür

Togo kültürü Ewe, Mina, Kabiye gibi başlıca büyük kabilelerin kültürünü yansıtmaktadır. Bunun haricinde vudu dininin yaygın olduğu yerlerde bu dinin kültüre olan etkileri de görülebilmektedir. Heykeller, ahşap maske, boyalı kumaş gibi sanat eserleri ülkede sık görülen el sanatlarının başında gelmektedir.

1975 yılında kurulan Lomé Ulusal Müzesi, etnografik, tarihi ve mimari açıdan öneme sahip eserleri bünyesinde barındırmaktadır. Lomé Ulusal Müzesi dışında Aneho, Kara, Savanes ve Sokode'de de bölgesel müzeler yer almaktadır.^[23]

Kaynakça

1. www.cia.gov
2. Togo resmi nüfus sayım sonuçları 2010
3. "Togo". International Monetary Fund. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160304075253/http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2010/01/weodata/weorept.aspx?sy=2007&ey=2010&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=742&s=NGDPD,NGDPDPC,PPPGDP,PPPPC,LP&grp=0&a=&pr.x=46&pr.y=14. Erişim tarihi: 21.04.2010. 
4. www.hdr.undp.org
5. Togo dilleri
6. Togo'da din (İngilizce)
7. Togo eğitim sistemi bilgileri (İngilizce)
8. Meyers Großes Länderlexikon. Meyers Lexikonverlag, Mannheim 2004
9. Gustav Nachtigal - Almanya ile Togo arasında ki himaye antlaşması
10. Aného himaye antlaşması
11. Togo'nun ilk demiryolu hattı
12. Gnassingbé Eyadéma'nin ölümü
13. Togo 2013 seçimleri
14. , http://africanelections.tripod.com/tg.html#2007_National_Assembly_Election 
15. , http://www.ipu.org/parline-e/reports/arc/2315_94.htm 
16. , http://www.assemblee-nationale.tg/spip.php?article1 
17. Togo bölgeleri
18. Wolfgang Lauber (Hrsg.): Deutsche Architektur in Togo 1884–1914. Ein Vorbild für ökologisches Bauen in den Tropen. = L'Architecture allemande au Togo 1884–1914. Karl Krämer Yayınevi, Stuttgart 1993 (Almanca)
19. Togo'da demiryolu bağlantılar (İngilizce/Almanca)
20. Togo milli takım otobüsüne saldırı
21. Togo hükumeti milli takımın geri çekti
22. Yendikleri milli takım sahte çıktı
23. www.tasam.org

Dış bağlantılar

• Republic of Togo Togo resmi sitesi
• National Assembly of Togo Togo Ulusal Meclis resmi sitesi
• Togo Woezon Tourism
• Britannica Ansiklopedisi
• www.tasam.org

Wikimedia Atlas'da Togo

Vikigezgin'de Togo gezi rehberi