Ulusal hukuk sistemleri listesi

Dünyadaki hukuk sistemleri

Modern hukuk sistemleri dünyada genel olarak üç temel sistem veya bu sistemlerin kombinasyonları üzerine oturmaktadır: Anglo-Sakson Hukuku (Ortak Hukuk), Kıta Avrupası Hukuk Sistemi ve dinsel hukuk. Bununla birlikte her ülkenin hukuk sistemi kendi tarihi ile şekillendiğinden kendisine özgü farklılıklar içermektedir.

Dünyada kullanımı bakımından uygulandığı kara parçasına göre ayrım yaparsak Kıta Avrupası Hukuk Sistemi en yaygın kullanılan sistemdir. Nüfusa göre yapılan ayrımda ise en yaygın kullanılan sistem Anglo-Sakson Hukuku’dur.^[1][2][3]

Ortak Hukuk / Anglo-Sakson Hukuku

İngiltere Kralı John, Magna Carta’yı imzalarken

Ortak hukuk ve hakkaniyet kavramları kaynağını mahkemelerin davalarda verdiği kararlardan alan hukuk sistemleridir. Bununla birlikte her sistemde yeni kanun ve kurallar çıkaran bir yasama organı da vardır. Söz konusu kurallar ile mahkeme kararları arasındaki ilişki karmaşık olabilir. Bazı yargı çevrelerinde yasama organının kuralları mahkeme kararını geçersiz kılabilir veya aynı konuda verilen çelişkili ya da muğlak kararları bir kurala bağlayabilir. Bazı yargı çevrelerinde mahkeme, yargı çevresinin anayasasının belirli bir yasa ya da yasa hükmünün hazırlanmasına izin verip vermediği veya yasa hükmü ile yasama organının ne amaçladığı konusunda kararlar verebilir. Kanunların hazırlanmasına hükümet tarafından izin verilir. İngiltere’de gelişen ortak hukuk, Anglo-Sakson hukukundan ve daha az ölçüde olmak üzere İngiltere’nin Normanlar tarafından fethi sebebiyle kökeni Salyan hukukuna dayanan Norman hukukunun hukuki kavramlarından etkilenmiştir. Ortak hukuk daha sonra İngiliz Milletler Topluluğu ülkeleri ve -Malta hariç olmak üzere- İngiltere’nin tüm eski kolonileri tarafından benimsenmiştir. İçtihat birliği doktrini, veya diğer adlarıyla içtihat hukuku ya da mahkeme teamülleri, Ortak Hukuk ile yazılı Kıta Avrupası Hukuk Sistemleri ile arasındaki en önemli farktır.

Ortak hukuk günümüzde İrlanda, Birleşik Krallık’ın büyük bölümü (İngiltere, Galler ve Kuzey İrlanda), Avustralya, Yeni Zelanda, Bangladeş, Hindistan (Goa hariç), Pakistan, Güney Afrika, Kanada ( Quebec hariç), Hong Kong, eyalet düzeyinde ABD, (Louisiana hariç) ve diğer pek çok bölgede uygulanmaktadır. Bu ülkeler dışında karma sistemlerine ortak hukuku dahil eden ülkeler de vardır. Örneğin Nijerya büyük ölçüde ortak hukuku kullanırken dini hukuku da bu sisteme dahil etmiştir. Avrupa Birliği’nde Avrupa Adalet Divanı, antlaşmalara dayanan Kıta Avrupası Hukuk Sistemi ile Ortak hukuku birbirine ekleyen bir yaklaşım içerisindedir. Ortak hukuku şekillendiren temel belgelerin başında Kralın hükümdarlık gücüne sınırlamalar getiren Magna Carta gelir.^[4] Magna Carta, onu meydana getiren yargı organı ve aristokrasi için ortaçağ haklar bildirgesi niteliğini taşımaktadır.

Ülke	Açıklama
Amerikan Samoası	Amerika Birleşik Devletleri hukukunu temel almıştır.
Antigua ve Barbuda	İngiliz ortak hukukunu temel almıştır.
Avustralya	İngiliz ortak hukukunu temel almıştır.
Bahamalar	İngiliz ortak hukukunu temel almıştır.
Bangladeş	İngiliz ortak hukukunu temel almıştır.
Barbados	İngiliz ortak hukukunu temel almıştır.
Belize	İngiliz ortak hukukunu temel almıştır.
Bhutan
İngiliz Virgin Adaları	İngiliz ortak hukukunu temel almıştır.
Kanada	İngiliz ortak hukukunu temel almıştır. Ancak Quebec’de daha çok kişilerle ilgili olan borçlar hukuku (sözleşmeler ve ihlali), taşınmaz hukuku, aile hukuku ve özel işlerde Fransız hukukunu temel alan bir sistem benimsenmiştir. Federal kanunlar da Kanada’nın çok hukuk sistemli durumunu göz önüne alarak mümkün olduğunca hem ortak hukuk hem de kıta avrupası hukuk terimlerini kullanmıştır.
Cayman Adaları	İngiliz ortak hukukunu temel almıştır.
Cyprus	İngiliz kolonizasyonu sonucunda İngiliz ortak hukukunu temel almıştır. Ancak ceza hukuku alanında kıta avrupası hukuk sisteminin etkileri vardır.
Dominik	İngiliz ortak hukukunu temel almıştır.
İngiltere ve Galler (UK)	Erken dönem Roma hukuku ve modern dönem Kıta avrupası etkisi ile birlikte öncelikli olarak Ortak hukuku kullanmaktadır.
Fiji	İngiliz ortak hukukunu temel almıştır.
Cebelitarık	İngiliz ortak hukukunu temel almıştır.
Gana
Grenada	İngiliz ortak hukukunu temel almıştır.
Hong Kong	Esasen İngiliz ortak hukukunu temel almıştır.
Hindistan	İngiliz ortak hukukunu temel almıştır. Ancak Goa, Daman ve Diu ve Dadra ve Nagar Haveli Portekiz Medeni Kanunu’nu temel alan Goa medeni kanununu benimsemiştir.[5]
İrlanda	İngiliz ortak hukukunu temel alan 1922 öncesi İrlanda hukukunu benimsemiştir.
İsrail	İngiliz mandası altında bulunduğu dönemden kalan İngiliz ortak hukukunu temel almıştır. (Osmanlı İmparatorluğu’ndan kalan kanunları içerir.)[6] Ayrıca ortak hukuk ile aile hukuku konusunda Halakha ve Şer’i hukuktan da etkilenmiştir.
Jamaika	İngiliz ortak hukukunu temel almıştır.
Kiribati	İngiliz ortak hukukunu temel almıştır.
Liberya	Anglosakson ve gelenek hukukunu temel almıştır.
Marshall Adaları	Amerika Birleşik Devletleri hukukunu temel almıştır.
Myanmar	İngiliz ortak hukukunu temel almıştır.
Nauru	İngiliz ortak hukukunu temel almıştır.
Yeni Zelanda	İngiliz ortak hukukunu temel almıştır.
Kuzey İrlanda (UK)	1921 öncesi İrlanda hukukunu temel almıştır.
Palau	Amerika Birleşik Devletleri hukukunu temel almıştır.
Pakistan[7]	İslam hukukunun bazı hükümleri ile birlikte İngiliz ortak hukukunu temel almıştır.
Saint Kitts ve Nevis	İngiliz ortak hukukunu temel almıştır.
Saint Vincent ve the Grenadines	İngiliz ortak hukukunu temel almıştır.
Singapur	İngiliz ortak hukukunu temel almıştır. Ancak müslümanlar Müslüman Hukuku İdaresi Kanunu’na tabidir ve evlilik, miras, boşanma gibi konularda Şeriat mahkemeleri yetkilidir.
Tonga	İngiliz ortak hukukunu temel almıştır.
Trinidad ve Tobago	İngiliz ortak hukukunu temel almıştır.
Tuvalu	İngiliz ortak hukukunu temel almıştır.
Uganda	İngiliz ortak hukukunu temel almıştır.
ABD	Federal mahkemeler ve 50 eyalette İngiliz ortak hukukunu temel alan hukuk sistemi uygulanmaktadır. Söz konusu sistem 19. Yüzyılın ortalarında farklılaşmaya başlamıştır. Louisiana eyalet hukuku Fransız ve İspanyol medeni hukukunu temel almıştır. (yukarıya bakınız)

Kıta Avrupası Hukuk Sistemi

Shamash (Babil güneş tanrısı) Kral Hammurabi’ye kanunu iletiyor.

Emredici kabul edilen hukuk kurallarının ana kaynağı Anayasadaki kanunlar veya yasama organının kabul ettiği kurallardır. Kodifikasyon kavramı Babil’de Hammurabi Kanunları ile takriben M.Ö. 1790 yılına dayansa da Kıta Avrupası Hukuk Sistemi Roma İmparatorluğu’nda İmparator Jüstinyen’in takriben M.S. 529 yılında çıkardığı Corpus Juris Civilise dayanmaktadır. Söz konusu külliyat yazılı olarak kuralları bir araya toplaması sebebiyle Bizans İmparatorluğu’nda geniş çaplı bir hukuk reformu niteliğindeydi. Kıta Avrupası Hukuk Sistemi, kilise hukuku ve Şer’i hukuk gibi dini hukukların kısmen etkisi altındaydı.^[8][9] Günümüzde Kıta Avrupası Hukuk Sistemi, teoride, hakimler tarafından geliştirilmek veya yapılmak yerine sadece yorumlanmaktadır. Sadece yasama organının yasama işlemleri (ortak hukuktaki hukuki teamüllerden ziyade) hukuken bağlayıcı kabul edilmektedir.

Karşılaştırmalı hukuk alanında çalışan akademisyenler ve hukuk kökeni teorisini destekleyen ekonomistler genellikle Kıta Avrupası Hukuk Sistemi’ni dört ayrı gruba ayırmaktadır:

• Fransız hukuku: Fransa, Benelüks ülkeleri, İtalya, Romanya, İspanya ve bu ülkelerin geçmişteki kolonileri;
• Alman hukuku: Almanya, Avusturya, İsviçre, Estonya, Letonya, Bosna Hersek, Hırvatistan, Kosova*, Makedonya, Montenegro, Slovenya, Sırbistan, Yunanistan, Portekiz ve geçmişteki kolonileri, Türkiye, Japonya ve Çin Halk Cumhuriyeti;
• İskandinav hukuku: Danimarka, Norveç ve İsveç. İskandinav kültürü ile geçmişten beri etkileşime geçtiklerinden Finlandiya ve İzlanda da bu sistemi benimsemiştir.
• Çin hukuku: Çin Halk Cumhuriyeti’nde kullanılan Kıta Avrupası ile sosyalist hukuk karışımı sistem.

Bununla birlikte bu sistemlerden bazıları “hibrid” karaktere sahiptirler:

• Napolyonikten Alman etkisine (İtalyan hukuku)

Dönemin jeopolitik işbirliği sebebiyle 1865 tarihli İtalyan Medeni Kanunu 1942 yılında Alman etkisini taşıyan yeni bir kanunla değiştirilmiştir.^[10] italya’nın bu yaklaşımı Hollanda (1992), Arjentin (2014), Brezilya (2002) ve Portekiz (1966) tarafından da tekrarlanmıştır. Bunların bir çoğu medeni kanun ile ticaret kanununun birleştirilmesi gibi İtalyan mevzuatının getirdiği yenilikleri barındırmaktadır.^[11]

• Alman etkisinden Napolyoniğe (İsviçre hukuku)

İsviçre Medeni Kanunu büyük oranda Alman kanunlarından etkilenmekle birlikte Fransız kanunlarının da etkisi bulunmaktadır. 1926 yılında Mustafa Kemal Atatürk döneminde kabul edilen Türkiye Cumhuriyeti Medeni Kanunu İsviçre Medeni Kanunu’nun üzerinde bir takım değişikler yapılmış halidir.

Ülke	Açıklama
Arnavutluk	Arnavutluk Cumhuriyeti Medeni Kanunu, 1991
Angola	Portekiz Medeni Kanunu’nu temel almıştır.
Arjantin	Arjantinli hukukçu Dalmacio Vélez Sársfield’in beş yıllık bir süreçte oluşturduğu Arjantin Medeni Kanunu’nda İspanyol hukuk geleneğinin etkisi büyüktür. Söz konusu kanun 1 Ocak 1871’de yürürlüğe girmiştir. İspanyol hukuk geleneği yanında Arjantin Medeni Kanunu’nda Brezilya Medeni Kanunu taslağının, 1851 tarihli İspanya Medeni Kanunu’nun taslağının, Kod Napolyon’un ve Şili Medeni Kanunu’nun da etkisi vardır. Söz konusu kanunun kaynağında ayrıca çoğunluğu 19. Yüzyıl Fransız hukukçularının olmak üzere pek çok teorik hukuk çalışmaları da yer almaktadır. Arjantin Medeni Kanunu, kendisini Fransız modelinden uzaklaştırarak, bilinçli olarak yükümlülüklerden doğan haklar ile taşınmaz hakları arasındaki ayrımı kendi temeli olarak kabul eden ilk medeni kanundur. Arjantin Medeni Kanunu, 1880 tarihli kanun uyarınca, Paraguay’da da 1987 yılında yeni kanun yürürlüğe girene kadar uygulanmıştır. 1871 tarihli medeni kanun, yeni kanun Código Civil y Comercial de la Nación yürürlüğe girene dek 2015 yılının Ağustos ayına dek yürürlükte kalmıştır.[12][13] 20. Yüzyılın ikinci yarısında Alman hukuk teorileri Arjantin’de giderek artan oranda etkisini göstermeye başlamıştır
Andorra	Mahkemeler Andorra’nın geleneksel hukuku ile birlikte Roma hukukunu ve geleneksel Katalan hukukunu uygulamaktadır.[14]
Ermenistan	Ermenistan’ın hukuk sistemi
Aruba	Hollanda hukukunu temel almıştır.
Avusturya	1881 tarihli Allgemeines bürgerliches Gesetzbuch (ABGB)
Azerbaycan	Alman, Fransız, Rus ve geleneksel Azerbaycan hukukunu temel almıştır.
Belarus
Belçika	Kod Napolyon halen yürürlüktedir ancak üzerinde özellikle aile hukuku konularında çok miktarda değişiklik yapılmıştır.
Benin
Bolivya	Kod Napolyon’dan etkilenmiştir.
Bosna Hersek	Avusturya hukukundan etkilenmiştir. 1978 tarihli Borçlar Kanunu’nda ise İsviçre medeni kanunu (Zivilgesetzbuch) örnek alınmıştır
Brezilya	Portekiz hukukunu temel almıştır.
Bulgaristan	German ve Roma hukuk sistemlerinden etkilenmiştir.
Burkina Faso
Burundi
Çad
Çin halk Cumhuriyeti	Çin’in hukuk sistemi, yerel gelenek görenek ve uygulamalar ile Alman ve Sovyet hukuklarından etkilenmiştir.
Kongo Cumhuriyeti
Demokratik Kongo Cumhuriyeti	Belçika hukukunu temel almıştır.
Fildişi Sahili
Kamboçya
Yeşil Burun Adaları	Portekiz hukukunu temel almıştır.
Orta Afrika Cumhuriyeti
Şili	Şili Medeni Kanunu’nda İspanyol hukuk geleneğinin büyük etkileri olmuştur. Şili ayrıca diğer Latin Amerika ülkelerinin medeni kanun taslaklarını da büyük ölçüde etkilemiştir. Örneğin Ekvador (1861) ve Kolombiya (1873) kanunlarını oluştururken Şili’nin kanun metnini temel almış ve üzerinde çok az değişiklik gerçekleştirmiştir. Şili Medeni Kanunu’nu derleyen Venezüellalı Andrés Bello çalışmasını tamamlamak için 30 yıl uğraş vererek İspanyol hukuku ve Fransa başta olmak üzere diğer batı ülkelerinin hukuklarından parçalar kullanmıştır. Çalışmasını yaparken I. Justinianos döneminden başlayarak yayımlanan bütün kanunları inceleyip kullandığı bilinmektedir. Kanun 1 Ocak 1857’de yürürlüğe girmiştir. Kanunda Kod Napolyon’un ve İspanyol koloni döneminden (özellikle Siete Partidas) Kastilya hukukunun etkisi büyüktür. Ancak mülkiyet ve sözleşme hukuku alanında pek çok hükümde Roma hukuku veya Kastilya hukuku yerine Fransız Medeni Kanunu’ndakine benzer hükümlerin bulunduğu görülebilir.
Kolombiya	1873 yılında Şili Medeni Kanunu ile özdeş nitelikteki medeni kanunu yürürlüğe girmiştir.
Kosta Rika	Kosta Rika’nın ilk medeni kanunu (Genel Kanun ya da Carrillo Kanunu’nun parçası olarak) 1841 yılında yürürlüğe girmiştir. Metnin temelini general Andres de Santa Cruz’un Güney Peru Medeni Kanunu oluşturmuştur. Mevcut Medeni Kanun 1 Ocak 1888’de yürürlüğe girmiş ve hazırlanışında Kod Napolyon’dan ve 1889 İspanya Medeni Kanunu’ndan (1851’deki taslak hali) faydalanılmıştır.
Hırvatistan	Hırvatistan’ın hukuk sistemi çoğunlukla Alman ve Avusturya hukuk sistemlerinden etkilenmiştir. Özellikle Hırvatistan’da Opći građanski zakon (OGZ) adı ile bilinen 1811 tarihli Avusturya İmparatorluğu Medeni Kanunu’nun etkisi büyüktür. Söz konusu kanun 1853 yılından[15] 1946 yılına kadar yürürlükte kalmıştır ve bazı hükümleri halen günümüzde uygulanmaktadır. İkinci Dünya Savaşı sırasında 1941 yılında Nazi Almanyası kontrolünde kukla devlet olarak kurulan Hırvatistan Bağımsız Devleti OGZ’yi 1943 tarihli Hırvatistan Bağımsız Devleti Medeni Kanunu (Osnova građanskoga zakona za Nezavisnu Državu Hrvatsku)’nun temeli olarak kullanmıştır. Savaştan sonra Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti’ne katılan Hırvatistan 1946 yılında Düşman işgali boyunca ve 6 Nisan 1941 tarihinden önce kabul edilen mevzuatın derhal kaldırılması hakkında kanunu kabul etmiştir. (Zakon o nevaženju pravnih propisa donesenih prije 6. travnja 1941. i za vrijeme neprijateljske okupacije). Bu kanun sonucunda OGZ tamamen yürürlükten kaldırılmış fakat söz konusu kanunun bazı hükümlerinin uygulanması kabul edilmiştir. Savaş sonrası dönemde Hırvatistan hukukunu etkileyen en önemli sistem sosyalist hukuk olmuştur. Hırvatistan hukuku bir kenara bırakılmış, onun yerini toplumsallaşmanın hukuki düzenlemeleri ve kamu hukuku almıştır. 25 Haziran 1991’de Yugoslavya’dan ayrılıp bağımsızlığını ilan ettikten sonra daha önce kullanılan sistemler yeni kanunun yazılmasında yol gösterici olarak kullanılmıştır. 2005 yılında Borçlar Kanunu (Zakon o obveznim odnosima) kabul edilmiştir.[16] Günümüzde Avrupa Birliği üyesi olan Hırvatistan Avrupa Birliği müktesebatını hukuk sistemine entegre etmektedir.
Küba	Komünist hukuk teorisi ile birlikte İspanyol ve Amerikan hukukundan etkilenmiştir.
Curaçao	Hollanda hukukunu temel almıştır.
Çek Cumhuriyeti	1811 tarihli Avusturya İmparatorluğu Medeni Kanunu’na dayanan Çek hukuku işgal döneminde Alman (1939–45) ve Sovyet (1947/68–89) hukuklarının etkisinde kalsa da 1989’daki Kadife Devrimi sonrasında büyük ölçüde sosyalist hukuk ve Sovyet etkisinden kurtulmuştur.
Danimarka	İskandinav-Alman hukuku
Dominik Cumhuriyeti	Kod Napolyon’u temel almıştır.
Ekvador	Şili Medeni Kanunu’na büyük ölçüde benzeyen Ekvador Medeni Kanunu 1861 yılında yürürlüğe girmiştir.
El Salvador
Estonya	Büyük ölçüde Alman hukukundan etkilenmiştir.
Finlandiya	Hukuk sistemi İsveç hukukunu temel almıştır.[17]
Fransa	Kod Napolyon’u temel almıştır. (1804 tarihli Fransız Medeni Kanunu)
Mısır
Ekvator Ginesi
Etiyopya
Gabon
Gine	Fransız hukuk sistemi, geleneksel hukuk ve mahkeme kararlarını temel almıştır.[17]
Gine Bissau	Portekiz hukukunu temel almıştır.
Gürcistan
Almanya	1900 yılında yürürlüğe giren Bürgerliches Gesetzbuch (BGB) Roma ve Alman hukuk geleneğinden etkilenmiştir.
Yunanistan	1946 tarihli Yunan Medeni Kanunu büyük ölçüde geleneksel Roma hukuku ve 1900 tarihli Alman medeni kanunu Bürgerliches Gesetzbuch’dan etkilenmiştir. Yürürlüğe giren yeni kanun bağımsızlığını kazandığından beri uygulanan Bizans-Roma hukukunu yürürlükten kaldırmıştır.(Νομική Διάταξη της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδος, Doğu Yunanistan Anakarasının Hukuki Durumu, Kasım 1821: 'Οι Κοινωνικοί Νόμοι των Αειμνήστων Χριστιανών Αυτοκρατόρων της Ελλάδος μόνοι ισχύουσι κατά το παρόν εις την Ανατολικήν Χέρσον Ελλάδα', 'Yunanistan’ın Merhum Hıristiyan İmparatorları’nın [Bizans İmparatorlarını kastediyor.] Sosyal [Örn. Medeni] Hukuku Doğu Yunanistan Anakarasında halen geçerlidir.')
Guatemala	Guatemala tarihinde üç medeni kanun sahiptir: İlki 1877 yılında yürürlüğe girmiş, daha sonra 1933’de yeni bir kanun ile yürürlükten kaldırılmış ve halen yürürlükte olan ise 1963 yılında kabul edilmiştir. Mevcut kanun yıllar içerisinde pek çok değişikliğe uğramakla birlikte yeni kanunlarla düzenlenen Ticaret Kanunu ve Ulusal Vatandaş Kaydı Kanunu buna istisnadır. Kanun genel olarak Roma-Fransa kodifikasyon geleneğini izlemektedir. Guatemala hukuk sistemindeki 'hukukun kaynağı' teorisine göre 'Ley del Organismo Judicial' 'kanunu' hukukun ana kaynağı kabul etmektedir. (Yasama metinleri açısından) Bununla birlikte 'içtihatı' da tamamlayıcı öge olarak görmektedir. İçtihat genellikle mahkeme kararları demek olsa da pratikte karışıklığa sebebiyet vermekte ve yüksek mahkemelerin (Anayasa Mahkemesi ya da onlardaki adıyla 'Tribunal de Amparo', Yargıtay ya da onlardaki adıyla 'Tribunal de Casación') benzer davalarda benzer kararlar vermesi olarak tanımlanan ve alt mahkemeler için bağlayıcı olan 'hukuk doktrini' kavramı ile açıklanmaktadır.
Haiti	Kod Napolyon’dan etkilenmiştir.
Honduras
Macaristan	Yazılı Roma Hukuku’nu temel almış ve Napolyonik Medeni Kanun’dan etkilenmiştir.
İzlanda	Germanik geleneksel hukuku temel almış ve Ortaçağ Norveç ve Danimarka hukukundan etkilenmiştir.
Hindistan (sadece Goa, Daman ve Diu ve Dadra ve Nagar Haveli)	Portekiz hukukunu temel almıştır.
İtalya	Napolyonik Medeni Kanun ögeleri ile yazılı Roma hukukunu temel almıştır. 1942 yılında yürürlüğe giren medeni kanun, 1865 yılından kalan eski kanunu yürürlükten kaldırmıştır.
Japonya	1895 tarihli Japonya Medeni Kanunu, Avrupa ülkeleri (özellikle Almanya) hukukuna göre hazırlanmıştır.
Letonya	Based on codified Roman law with strong German traditions in civil and administrative law and procedure, as it was historically before the Soviet occupation, elements of French legal system are also common in Latvian law. While general principles of law are prerequisites in making and understanding the law, case law is also broadly applied to present legal arguments in courts and to explain application of law in similar cases. Rapidly decreasing remains of Soviet understanding of criminal acts can be found in criminal law, while criminal procedure law has been fully modeled after practice accepted in Western Europe. Civil law of Latvia enacted on 1937.
Lübnan	Fransız hukukuna göre hazırlanmıştır.
Litvanya	Hollanda hukukuna göre hazırlanmıştır.
Lüksemburg	Kod Napolyon’dan etkilenmiştir.
Libya	Osmanlı, Fransız, İtalyan ve Mısır kaynaklarından etkilenmiştir.
Makao	Portekiz hukukunu temel almıştır. Çin hukukunun da etkileri vardır.
Mauritius
Meksika	"Roma ve Fransız hukuk sistemlerinin temelini oluşturduğu Meksika hukuk sistemi hem kadim hem de klasiktir. Meksika sisteminin dünyadaki diğer hukuk sistemleri ile pek çok ortak noktası vardır. [Özellikle latin Amerika ve Kıta Avrupası’nın büyük bir bölümü ile)..."[18]
Moğolistan	2002 tarihli Medeni Kanun BGB’den etkilenmiştir.
Montenegro	Önce: 1888 yılında Valtazar Bogišić tarafından yazılan Montenegro Prensliği Genel Taşınmaz Kanunu. Sonra: 2008 tarihli Borçlar Kanunu.
Mozambik	Portekiz hukukundan etkilenmiştir.
Hollanda	Kod Napolyon’dan etkilenmiştir.
Norveç	İskandinav-Alman hukuku. Norveç kralı Altıncı Magnus 1274 yılında bölgesel kanunları tüm ülke için tek bir kanun çerçevesinde toplamıştır. Bu durum Danimarka Kralı Beşinci Christian tarafından 1687 tarihli kanun ile değiştirilmiştir.
Panama
Paraguay	1987 yılında yürürlüğe giren Paraguay Medeni Kanunu Kod Napolyon’dan ve Arjantin hukukundan etkilenmiştir.
Peru	Çekince ile birlikte zorunlu Uluslararası Adalet Divanı yetkisini kabul etmektedir.
Polonya	1965 yılından beri Polonya Medeni Kanunu yürürlüktedir.
Portekiz	Kod Napolyon ve Alman hukukundan etkilenmiştir.
Çin Halk Cumhuriyeti (Tayvan)	Kodifikasyonun kaynağı Alman BGB’dir.
Romanya	Romanya Medeni Kanunu 2011 yılında yürürlüğe girmiştir. Quebec Medeni Kanunu’nun temel alındığı kanunda Kod Napolyon ve İtalya, İspanya, İsviçre gibi Fransa’dan etkilenen diğer kanunların etkisi vardır.[19]
Rusya	İlk başlarda Bizans kültürü ile şekillenen Roma hukuku etkili olmuştur. 1700 ila 1800’lü yıllarda ise Alman ve Hollanda hukukunun büyük etkisi vardır. 1900’lü yılından itibaren Sosyalist hukuk tarzında değişiklik yaşayan Rusya hukuku 1990’lı yıllardan itibaren Kıta Avrupası Hukuk Sistemi etkisi altındadır.
São Tomé e Príncipe	Portekiz hukukunu temel almıştır.
Sırbistan	1844 tarihli Sırbistan Prensliği Medeni Kanunu’nun yazarı Jovan Hadžić Avusturya Medeni Kanunu’nu temel almıştır. (Allgemeines bürgerliches Gesetzbuch) 1978 tarihli Borçlar Kanunu’nda ise Zivilgesetzbuch’dan faydalanılmıştır.
Slovakya	1811 tarihli Avusturya İmparatorluğu Medeni Kanunu’na dayanan Slovak hukuku, işgal döneminde Alman (1939–45) ve Sovyet (1947/68–89) hukuklarının etkisinde kalsa da 1989’daki Kadife Devrimi sonrasında büyük ölçüde sosyalist hukuk ve Sovyet etkisinden kurtulmuştur.
Slovenya	Çoğunlukla German ve Avusturya-Macaristan hukuk sistemlerinden etkilenmiştir.
İspanya	Kod Napolyon’dan etkilenmiştir. Ayrıca Ortaçağ hukukunun başarılarından Siete Partidas ile başlayarak İspanyol hukuk geleneğinin etkisi olmuştur. 19. Yüzyılda Napolyonik tarz ile Kastil geleneğini birleştiren medeni kanun taslağı ortaya çıkana dek çok az değişiklikle uygulanmaya devam etmiştir.
İsveç	İskandinav-Alman hukuku. Her İskandinav hukuk sisteminde olduğu gibi geleneksel karakteri ile diğerlerinden ayrılmaktadır ve Roma hukuku ögelerini içinde barındırmamaktadır. Yabancı hukuklardan çok az etkilenmiştir. İlginç şekilde Kod Napolyon’un İskandinav hukukunun oluşmasında etkisi olmamıştır. İsveç hukukunun tarihsel temeli, diğer Kuzey ülkelerinde olduğu gibi, Eski Alman hukukudur. İsveç hukukunun kodifikasyonu diğer pek çok Avrupa ülkesinden daha erken şekilde 18. Yüzyılda başlamıştır. Ancak ne İsveç ne de diğer kuzey ülkeleri Kod Napolyon veya BGB gibi bir medeni kanun oluşturmamıştır.
İsviçre	1908 ve 1912 (borçlar; beşinci kitap) tarihli İsviçre Medeni Kanunu
Doğu Timor	Portekiz hukukunu temel almıştır.
Türkiye	1907 tarihli İsviçre hukuku (Zivilgesetzbuch) ile şekillenmiştir.
Ukrayna	2004 tarihli Ukrayna Medeni Kanunu
Uruguay
Özbekistan	Sovyet hukukunun gelişiminin temsil etmektedir. Komünist hukuk teorisinin güçlü izleri görülebilir.
Vietnam	Komünist hukuk teorisi ve Fransız hukuku
Venezuela

Dini ve Şer’i Hukuk

Dini hukuk, hukukun kaynağı olarak dini sistem veya kaynakların kullanılmasını savunmakla birlikte uygulanan metodoloji değişkenlik göstermektedir. Örneğin kamu hukukunda Yahudi ve Halakha’nın uygulanmasında söz konusu kurallar sabit ve değişmez nitelikte olup yasama işlemi veya teamüller ile değişiklik yapılması mümkün değildir. Hıristiyan Kilise hukuku, Medeni Kanun uygulamasında Kıta Avrupası Hukuk Sistemi’ne daha yakın iken Şer’i hukuk (ve Fıkıh içtihat bilimi), emsal kararlara dayanması ve kıyas yöntemi nedeniyle ortak hukuk sistemine daha yakın niteliktedir.^[20]

Dini hukukun ana türü İslam’da Şeriat, Musevilik‘de Halakha ve bazı Hıristiyan gruplarında Kilise hukukudur. Bazı durumlarda söz konusu sistemler bireyin ahlaki kılavuzluğuna ilişkin olabileceği gibi ülkenin hukuk sisteminin temelini de oluşturabilir. İkinci durum Orta Çağ’da özellikle yaygındı.

Şeriat ve Fıkıh en çok kullanılan dini hukuktur. Ayrıca Ortak Hukuk ve Kıta Avrupası Hukuk Sistemi’nden sonra dünyada en yaygın olarak kullanılan üçüncü hukuk sistemidir.^[21] Kur’an ve Sünnet’ten kaynağını alan ilahi hukuk ve Ulema’nın fetva çıkarırken kullandığı İcma, Kıyas, İctihad ve Örf metotları bu hukukun temelini oluşturmaktadır. Ulemaların fetva çıkarma yetkisine sahip olabilmeleri için Medreseden İcazet alması şarttır.^[9] İslam’ın Altın Çağı boyunca İslam hukuku ortak hukukun ve çeşitli hukuk müesseselerinin gelişmesinde etkili olmuştur.^[22][23] Suudi Arabistan ve İran başta olmak üzere çeşitli İslam ülkeleri Şeriat ile yönetilmektedir. Bunun yanında düğer bazı ülkeler şeriat’ı ulusal hukuka yardımcı bir araç olarak uygulamaktadır. Şeriat hukuku; kamu hukuku, sözleşmeler, taşınmaz hakları da dahil olmak üzere pek çok alanda uygulanabilir.

Halep Kodeksi: 10. Yüzyıldan kalma Masoretik yazı ile yazılmış İbranice İncil

Dini ve Şer’i Hukuk

Dini hukuk, hukukun kaynağı olarak dini sistem veya kaynakların kullanılmasını savunmakla birlikte uygulanan metodoloji değişkenlik göstermektedir. Örneğin kamu hukukunda Yahudi ve Halakha’nın uygulanmasında söz konusu kurallar sabit ve değişmez nitelikte olup yasama işlemi veya teamüller ile değişiklik yapılması mümkün değildir. Hıristiyan Kilise hukuku, Medeni Kanun uygulamasında Kıta Avrupası Hukuk Sistemi’ne daha yakın iken Şer’i hukuk (ve Fıkıh içtihat bilimi), emsal kararlara dayanması ve kıyas yöntemi nedeniyle ortak hukuk sistemine daha yakın niteliktedir.^[20]

Dini hukukun ana türü İslam’da Şeriat, Musevilik‘de Halakha ve bazı Hıristiyan gruplarında Kilise hukukudur. Bazı durumlarda söz konusu sistemler bireyin ahlaki kılavuzluğuna ilişkin olabileceği gibi ülkenin hukuk sisteminin temelini de oluşturabilir. İkinci durum Orta Çağ’da özellikle yaygındı.

Şeriat ve Fıkıh en çok kullanılan dini hukuktur. Ayrıca Ortak Hukuk ve Kıta Avrupası Hukuk Sistemi’nden sonra dünyada en yaygın olarak kullanılan üçüncü hukuk sistemidir.^[21] Kur’an ve Sünnet’ten kaynağını alan ilahi hukuk ve Ulema’nın fetva çıkarırken kullandığı İcma, Kıyas, İctihad ve Örf metotları bu hukukun temelini oluşturmaktadır. Ulemaların fetva çıkarma yetkisine sahip olabilmeleri için Medreseden İcazet alması şarttır.^[9] İslam’ın Altın Çağı boyunca İslam hukuku ortak hukukun ve çeşitli hukuk müesseselerinin gelişmesinde etkili olmuştur.^[22][23] Suudi Arabistan ve İran başta olmak üzere çeşitli İslam ülkeleri Şeriat ile yönetilmektedir. Bunun yanında düğer bazı ülkeler şeriat’ı ulusal hukuka yardımcı bir araç olarak uygulamaktadır. Şeriat hukuku; kamu hukuku, sözleşmeler, taşınmaz hakları da dahil olmak üzere pek çok alanda uygulanabilir.

Halep Kodeksi: 10. Yüzyıldan kalma Masoretik yazı ile yazılmış İbranice İncil

Halakha, Ortodoks ve Muhafazakar Museviler tarafından hem dini hem de günlük alanda kabul görmüştür. Tamamen Halakha ile yönetilen bir ülke bulunmamakla birlikte iki Musevi kişi kişisel inançları nedeniyle uyuşmazlığın Musevi mahkemelerinde karara bağlanmasını talep edebilir.

Kilise hukuku vahiy ile kurulmadığından ilahi hukuk değildir. Bunun yerine kilise hukuku Tanrının sözü çerçevesinde insanlar tarafından oluşturulmuş ve vahyin içeriğinin uygulanmasını talep eden bir hukuk olarak görülmüştür. Kilise hukuku, Katolik Kilisesi, Doğu Ortodoks Kilisesi ve Anglikan Topluluğu’nun iç işleyişini de düzenlemektedir. Kilise hukuku; piskoposlar konseyi, bazı durumlarda tek bir piskopos, Katolik Kilisesi için Papa ve İngiltere Kilisesi için Britanya Parlamento gibi kilisenin yasama yetkisine sahip olan bölümü tarafından kabul edilip değişikliklere uğramıştır.

Ülke	Açıklama
Afganistan	İsla hukuku ve işgalden sonra Amerikan/İngiliz
Mısır	Mısır Anayasası’nın ikinci maddesi gereğince İslam hukuku ile yönetilmektedir.
Gambiya	İngiliz ortak hukuku, İslam hukuku ve gelenek hukuku
Gana	İngiliz ortak hukukunu temel almıştır.
İran	Şii İslam hukuku
Libya	İslam hukuku
Moritanya	İslam hukuku ile Fransız Medeni Kanunu’nun karışımı uygulanmakla birlikte aile hukukunda İslam hukukunun etkisi hakimdir.
Fas	İslam hukuku ile Fransız Medeni Kanunu’nun karışımı uygulanmakla birlikte aile hukukunda İslam hukukunun etkisi hakimdir. Musevi vatandaşlar için aile hukuku konusunda Halakha’nın uygulanması kabul edilmiştir.
Nijerya	Kuzey eyaletlerinde şeriat, güney eyaletleri ile federal seviyede ise ortak hukuk uygulanmaktadır.
Umman	Şeriat ve kabile geleneksel hukuku
Suudi Arabistan	İslam hukuku
Sudan	İslam hukuku temel alınmıştır.
Vatikan	İtalyan hukuku ile Kilise hukuku temel alınmıştır.
Yemen	İslam hukuku

Ayrıca bakınız

• Anarşist hukuk
• Karşılaştırmalı hukuk
• İngiliz ortak hukuku
• Uluslararası Karşılaştırmalı hukuk
• İslam hukuku
• Hukuki çoğulculuk
  • Journal of Legal Pluralism
• Hukukun üstünlüğü
• Rule According to Higher Law
• Sosyalist hukuku
• Sovyet hukuku
• Kabile özerkliği
• Batı hukuku
• Karşılaştırmalı hukuk viki
• Hukuk öğretimi

Dış bağlantılar

• World Legal Systems, Website of the Faculty of Law of the University of Ottawa
• Australian Institute of Comparative Legal Systems
• Factbook list of legal systems
• International & Foreign Law Community

Kaynakça

1. Wood, Phillip (2007). Principles of International Insolvency. Sweet & Maxwell. https://books.google.co.uk/books?id=f_yWaV_-_l4C&lpg=PT454&ots=D-khdgPbR4&dq=maps%20of%20world%20financial%20law%20common%20law&pg=PT454#v=onepage&q=maps%20of%20world%20financial%20law%20common%20law&f=false. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2015. 
2. Wood, Phillip (2008). Maps of World Financial Law:Law and practice of international finance series. Sweet & Maxwell. https://books.google.co.uk/books/about/Maps_of_World_Financial_Law.html?id=Z5vKGAAACAAJ. Erişim tarihi: 30 August 2015. 
3. "English Common Law is the most widespread legal system in the world". Sweet & Maxwell. November 2008. 3 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160603221647/https://www.sweetandmaxwell.co.uk/about-us/press-releases/061108.pdf. Erişim tarihi: 30 August 2015. 
4. "Magna Carta". 10 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20140910155351/http://www.fordham.edu/halsall/source/magnacarta.html. Erişim tarihi: 10 November 2006. 
5. Nandini Chavan, Qutub Jehan Kidwai, Personal Law Reforms and Gender Empowerment: A Debate on Uniform Civil Code, Page 245, Hope India Publications, 2006
6. http://www.tau.ac.il/law/members/ron-harris/8.pdf
7. The World Factbook
8. Badr, Gamal Moursi (Spring 1978), "Islamic Law: Its Relation to Other Legal Systems", The American Journal of Comparative Law 26 (2 [Proceedings of an International Conference on Comparative Law, Salt Lake City, Utah, February 24–25, 1977]): 187–198 [196–8], DOI:10.2307/839667 
9. Makdisi, George (April–June 1989), "Scholasticism and Humanism in Classical Islam and the Christian West", Journal of the American Oriental Society 109 (2): 175–182 [175–77], DOI:10.2307/604423 
10. Towards a Civil Code: The Italian Experience
11. On the Legal Method of the Uniform Commercial Code
12. http://www.infoleg.gob.ar/infolegInternet/anexos/235000-239999/235975/norma.htm
13. http://jornadaonline.com/Pol%C3%ADtica/139234-Comienza-a-regir-el-nuevo-C%C3%B3digo-Civil-y-Comercial
14. Andorra (11/07)
15. http://www.enciklopedija.hr/natuknica.aspx?ID=45220
16. Croatian legal history in the European context, Dalibor Čepulo, p. 357
17. The World Factbook
18. Jaime B. Berger Stender Attorney at Law author, Tijuana, B.C., Mexico
19. Valeriu Stoica (2009). Drept civil. Drepturile reale principale. Bucharest: C.H. Beck. s. XIII. 
20. El-Gamal, Mahmoud A. (2006), Islamic Finance: Law, Economics, and Practice, Cambridge University Press, ss. 16, ISBN 0-521-86414-3 
21. Badr, Gamal Moursi (Spring 1978), "Islamic Law: Its Relation to Other Legal Systems", The American Journal of Comparative Law 26 (2 – Proceedings of an International Conference on Comparative Law, Salt Lake City, Utah, 24–25 February 1977): 187–198, DOI:10.2307/839667 
22. Makdisi, John A. (June 1999), "The Islamic Origins of the Common Law", North Carolina Law Review 77 (5): 1635–1739 
23. Badr, Gamal Moursi (Spring 1978), "Islamic Law: Its Relation to Other Legal Systems", The American Journal of Comparative Law 26 (2 – Proceedings of an International Conference on Comparative Law, Salt Lake City, Utah, 24–25 February 1977): 187–198 [196–8], DOI:10.2307/839667 

• Moustaira Elina N., Comparative Law: University Courses (in Greek), Ant. N. Sakkoulas Publishers, Athens, 2004, ISBN 960-15-1267-5
• Moustaira Elina N., Milestones in the Course of Comparative Law: Thesis and Antithesis (in Greek), Ant. N. Sakkoulas Publishers, Athens, 2003, ISBN 960-15-1097-4

Şablon:Ülkeler hukuku listesi